________________
સુખ દુઃખનો અનુભવ જડાત્મક ઈન્દ્રિયોને નહી પણ આત્માને થાય છે જેમકે - શ્રીખંડના વાસણમાં પડેલા ચમચાને તેના રસ સાથે કંઇપણ સંબંધ નથી તેવી રીતે ઈન્દ્રિયોના માધ્યમથી કર્મો ભલે ભોગવાય. તો પણ સુખદુઃખનો અનુભવ ઈન્દ્રિયોને નહી પણ આત્માને થાય છે તે સૌને અનુભવમાં ઉતરી જાય તેવી વાત છે. આ પ્રમાણે મોહરાજાની ઘપણી (શિબિર) માં ફસાઈ ગયેલો જીવ ફરી ફરી કર્મોને કરે છે. ભોગવે છે. નવા બંધાતા કર્મોમાં મૂળ કારણ શું?
તત્વાર્થ સૂત્રમાં, મિથ્યાદર્શન - અવિરતિ - પ્રમાદ - કષાય અને મન - વચન - કાયા ની વક્રતા. આ પાંચ કારણો કહયાં છે, જે પરસ્પર એકબીજાના કાર્યકારણ રૂપમાન્ય છે. જેમકે - જ્યાં મિથ્યાદર્શન છે, ત્યાં અવિરતિ, પ્રમાદ, કષાચ અને યાંગ રહેલા જ છે. વિપરીત ક્રમે પણ જ્યાં મન - વચન અને કાયામાં વકતા છે ત્યાં કષાયોની હાન્જી શી રીતે નકારી શકાશે? કષાયોની ધનમાં ભાનભૂલેલો આત્મા પ્રમાદી હોય છે અને પ્રમાદીને માટે ૧૮ પાપસ્થાનકોના દ્વાર ઉઘાડા રહે છે. અને જે અવિરતિવાળો છે. તેના ભાગ્યમાં સમ્યકત્વ, સમકિત ક્યાંથી હોય? કદાચ પ્રાપ્ત થયેલું હોય તો તેનું વમન થતાં કેટલી વાર લાગશે? માટે જ આત્મન્નતિ, આત્મકલ્યાણ, મોક્ષની પ્રાપ્તિ આદિ માટે અવિરતિનો ત્યાગ કરવો ઉપાદેય માર્ગ છે. કેમકે, જેમ જેમ પાપોના માગ બંધ થતા જશે, તેમ તેમ, આત્મામાં સમ્યજ્ઞાનનો પ્રકાશ વધશે અને આવી દશા મેળવ્યા પછી તેના કષાયો, પ્રમાદ અને વક્રતા ધામાં પડતાં જશે. આ કારણે ૧૮, પાપસ્થાનકો જાણવા, સમજવા અને ત્યાગકરવા, આનું નામ સમ્યક ચારિત્ર છે. પ્રાણાતિપાત, મૃષાવાદ, અદત્તાદાન, મૈથુન, પરિગ્રહ, કોધ, માન, માયા અને લોભને સમજી લીધા પછી હવે આગળ વધીયે.
૧૦ રાગ પાપ - ૧૮ પાપસ્થાનકોમાં દશમું પાપ રાગ નામનું છે જેના પ્રશસ્ત અને અપ્રશસ્ત રૂપે બે ભેદ છે. પંચ મહાવ્રતધારી, તપસ્વી, ઈન્દ્રિયદમન કરનાર અને જીવમાત્રના હિતેચ્છુ ગુરુદેવો પ્રત્યે, અરિહંત પરમાત્માઓ પ્રત્ય, અહિંસા, સંયમ,અને તપોધર્મની આરાધના કરવાવાળાઓ પ્રત્યે, જે રાગ હોય તે પ્રશસ્ત રાગ કહેવાય છે, આનાથી વિપરીત જ રાગ છે, તે અપ્રશસ્ત કહેવાશે. યદ્યપિ ઉપર પ્રમાણેના બંને રોગો કેવળજ્ઞાન મેળવવા માટે બાધક જ છે. તો પણ જ્યાં સુધી આત્મામાં અપ્રશસ્ત રાગને છેડી દેવાની ભાવના, અને તેનો ત્યાગ કરવાનો પ્રયત્ન પ્રારંભ કરવામાં ન
૧૩૮
