________________
કરેલા ગુણે પોતાના કહેવાય છે. તે ગુણોનો ઉપઘાત કરનાર, દબાવી દેનાર તથા દુર્ગુણોમાં પરિવર્તિત કરનાર ક્રોધ છે. યોગશાસ્ત્રમાં હેમચન્દ્રચાર્યજી કહે છે ફ - “શ્નો: પુન: ક્ષણેના પિ પૂર્વ ટ્યતિ તપ: હતિ ” એટલે કે લાખો- કરોડો અને અબજો વર્ષો પર્યત કરેલી તપશ્ચર્યા, સંયમ આરાધના, સાધેલી વકતૃત્વતા, ફેળવેલું વ્યકિતત્વ આદિ ગુણોને એજ્જ ક્ષણમાં ખતમ કરનાર ક્રોધ છે. “ોધ કરોડ પૂર્વ તણ સંયમફળ જાય - ક્રોધ સહિત જે તપ કરે તે તો લેખે ન
થાય”
મતલબ કે, ખુબજ પુરુષાર્થ દ્વારા સાધિત સર્વે સ્વસત્કાર્યો આદિનો ઘાતક ફોધ છે. સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિના સમયે ઉપશમિત થયેલા મિથ્યાત્વમાં ક્રોધ કર્મ પણ સત્તામાં પડેલું હોવાથી. તેનો વિપાકોદયજ ક્રોધ કહેવાય છે. સંયમની સારામાં સારી સાધનાથી પ્રાપ્ત કરેલા ગુણ સ્થાનકોના માલિક મુનિરાજને પણ “aધાર્થ મુનuડાનોપાર્તિતા” યોગશાસ્ત્રમાં ચંડાલસમાં કહયાં છે તો અન્યની વાત શું કરવી? (3) “क्रोधनं क्रुध्यति वा येन स क्रोधः क्रोधमोहसम्पाद्यो जीवस्य परिणामविशेषः
ઘોઘ: afથ: મોહનીયર્ન પર્વ છે” (ટાણાં સૂત્ર ૧૮૩) એટલે કે, શરાબપાન વડે બેભાન બનેલા માનવને મતિજ્ઞાન કે માનવતા સાથે જેમ લેણાદેણી રહેતી નથી. તેમ શરાબપાન જેવા મોહકર્મના ઉદય માં કોઈ ના પરિણામો પણ શાન્ત-ઉપશાન્ત કે દાન્ત થતા નથી.તે કારણે સંસારના કોઈ પણ ચેતન કે અચેતન પદાર્થોના નિમિત્તે ક્રોધનો ઉદય માનવને સદૈવ બન્યો રહે છે. શરાબપાનનો નશો સૌથી પહેલા માનવની ઇન્દ્રિયોમાં ઉત્તેજના લાવ્યા છે તેના દિલ અને દિમાગને સર્વથા બેહોશ કરી મૂકે છે. તેવી રીતે, મોહકર્મનો ઉદય અથવા તેની ઉદીર્ણોથી માનવની પાંચે ઈન્દ્રિયોમાં, મનમાં, માદકતા આવે છે અને તેટલા સમય પૂરતો તે સાધક પ્રગાઢ કે પ્રચ્છન્ન પણ ઇન્દ્રિયો નો ગુલામ બન્યા વિના રહેતો નથી. તેવી સ્થિતિ માં ક્રોધનો ઉદય પણ નકારી શકાતો નથી.
_ “यत्र यत्र इन्द्रियाणां वशवर्तित्वं तत्र तत्र क्रोधोदयो ऽस्त्येव"
યોગશાસ્ત્રની સાક્ષી પણ આ વાતને પુષ્ટ કરતાં કરે છે કે - “ષાયા વિિિક્રયા વિજેતૃત્વમવિશ્યમેવ” એટલેકે - કષાયોને જીતવા જ હોય તો સર્વ પ્રથમ ઈન્દ્રિયોના વિજેતા બનવું જરૂરી છે. કેમકે - પાંચે ઈન્દ્રિયોમાં શબ્દ
૧૦૧
