________________
(૨) મૃષાવાદ (અસત્ય)
મૃષા એટલે જૂઠ અને વાદ એટલેં બોલવું પદાર્થમાત્રનું સ્વરૂપ જ્ઞાની ભગવંતોને જે રૂપે ચક્ષુગોચર છે તેનો અપલાપ કરવો, અને પદાર્થ જેવા સ્વરૂપે છે જ નહીં તેને તેવા સ્વરૂપે સ્વીકાર કરવો તેને મૃષાવાદ કહેવાય છે. જે હિંસા (પાણતિપાત) નો પર્યાય છે અનાદિકાળના સંસારમાં મોહમિથ્યાત્વના નશામાં આત્મા પ્રમાદી બનેલો હોવાથી તેની બોલવાની ભાષા, વ્યવહાર, વ્યાપાર તથા મન-વચન અને શરીરની ક્રિયાઓમાં કોઇક સમયે કે કોઇક સ્થળે પરજીવોની અને કોઇક સમયે કે કોઇક સ્થળે સ્વજીવનની હિંસા રહેલી હોવાના કારણે આત્માના પ્રતિપ્રદેશે હિંસાના કુસંસ્કારો રહેલા હોવાથી જીવાત્માને મૃષાવાદી બનતા વાર લાગતી નથી. માટે જ મૃષાવાદ હિંસાનો પર્યાય કહેવાયો છે. સારાંશ કે જે હિંસક છે તે મૃષાવાદી છે અને જે મૃષાવાદી છે તે હિંસક છે પછી ચાહે દ્રવ્યહિંસક હોય કે ભાવહિંસક હોય. મૃષાવાદ (અસત્ય) એટલે શું?
અદમ્ય પુરુષાર્થ વડે જે ભાગ્યશાળીએ પોતાના આચાર-વિચાર અને ઉચ્ચાર પર ભાવઅધ્યાત્મનો રંગ લગાવી દીધો હશે, શાસ્ત્રકારોએ તેમને સજ્જન (શિષ્ટ) યાં છે તેમની વચ્ચે જે ભાષા બોલાય તે સત્યભાષા છે. તેનાથી વિપરીત અસત્યભાષા છે. યુકિતયુકત ધર્મ ભાષા સમીચીન ભાષા છે. જે ભાષા બોલવાથી શ્રોતામાત્રને વિશ્ર્વાસ આવે તે ઋ ભાષા છે તેનાથી વિપરીત અનૃત ભાષા છે. જે પદાર્થ (તત્ત્વ) જેવા સ્વરૂપે છે તેને તે રીતે બોલવું તે યથાતથ ભાષા છે તેનાથી વિપરીત અયથાતથભાષા જાણવી. સારાંશ કે, સ્વાર્થવ, વિષય-વાસના કે લોભવશ, અથવા ખોટી પંડિતાઇ કે માયામૃષાવાદને પોષનારા ક્રિયાકાંડોની માયાજાળમાં લોકોને કિંકર્તવ્યમૂઢ બનાવવા તે અસત્યભાષા છે, અલીક ભાષા છે. “અન્નતિ વાતિ સાત્ત્તિાંત અલી” જેનાથી સદ્ગતિ, સદ્વિચાર અને સદ્ભિવેકનો નાશ થાય તે અલીક જૂઠભાષા છે.
-
હૈયાના મંદિરમાં હિંસાદેવીનું સામ્રાજ્ય જામેલું હોય ત્યારેજ માનવની ભાષા ધર્મના નામે, તત્વોના નામ પણ અસત્યપૂર્ણ હોય છે. આ કારણ જ તત્વાર્થસૂત્રમાં “અસમિધાનમૃતૃત” સદ એટલે વિદ્યમાનતા અને પ્રશંસા, આ બંને અર્થોનો ત્યાગ કરી અસ ્ બોલવું તે અમૃત (જૂઠ) ભાષા છે. યોગશાસ્ત્રમાં તેના ચાર પ્રકાર કહયા છે.
૩૯
