________________
વિદ્યાર્થિઓમાં બે વિદ્યાર્થિ નરકગામી છે અને એક જ ઉર્ધ્વગામી છે. તે કોણ હશે? તેની પરીક્ષા માટે પોતાના જન્મદિવસે ત્રણે વિદ્યાર્થિઓને એક એક કૂકડો આપી કહયું કે જ્યાં કોઇ જોઇ શકે નહીં તેવા સ્થાને જઇ મારી નાખવા. ત્રણે જંગલ તરફ ગયા, તેમાંથી એક વિદ્યાર્થિએ વિચાર્યું કે - અહીં એટલે આ જંગલમાં કોઇ માણસ જોનાર નથી, અને ગુરૂઆજ્ઞાને ફળિતાર્થ કરવા માટે કૂકડાને મારી નાખ્યો. સર્વથા અકાટ્યવિદ્વાન અને તર્ક-કર્કશ આ વિદ્યાર્થિ ને આટલી પણ ખબર ન રહી કે - સંસાર ના ચોગાનમાં માનવસૃષ્ટિ કરતાં બીજા જીવોની સૃષ્ટિઓ પણ ધણી માત્રામાં છે. પરન્તુ આત્માને કોરાધાકોર ચખાવનારી વિદ્યાના માલિકને આટલું વિચારવા માટે પણ ક્ષમતા હોતી નથી. બીજો વિદ્યાર્થિ જંગલ ઉંડાણમાં ગયોં ત્યાં પશુપક્ષી પણ હતાં નહી એટલે કૂકડાને મારી નાખ્યો અને બાહ્યદષ્ટિએ ગુરુની આજ્ઞા માન્ય કરવાનો સંતોષ મેળવ્યો.
સમ્યાનના અભાવમાં, વિદ્યાનો સંબંધ કેવળ પોથી પાનામાં લખેલા શબ્દો પૂસ્તો જ હોવાથી તેનો આત્મા શબ્દ, શબ્દાર્થ અને તેની ચર્ચામાં અટવાઇ જ્વાથી કોઇ પણ સૂત્રનું રહસ્યાર્થ, તાત્પર્યાર્થ. અને ઐદંપર્યાર્થ મેળવી શકવા માટે સમર્થ બની શકતો નથી.
આજનો ભારતદેશ જ આપણને સાક્ષી આપે છે કે, ભૂતપૂર્વની ઘણી શતાબ્દીઓથી. પંડિતો-મહાપંડિતો ઉપરાંત અર્થ અને કામની માયાજાળમાં ગુપ્તરૂપે સપડાયેલા ઋષિ-મહર્ષિઓ પણ સમયે સમયે વેદ-વેદાન્તની, આત્મા અને પરમાત્માની, તથા આસ્તિકતા અને નાસ્તિકતા આદિની સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ ચર્ચાઓ કરી છે. પરન્તુ ભારતદેશના ભાગ્યમાં વાગ્યુદ્ધ, ડંડાઠંડી, મારામારી, ઉપરાન્ત, સંપ્રદાયવાદ, ધર્મવાદ, પ્રાન્તવાદ અને જાતિવાદ આદિના અગણિત અખાડાઓ શેષ રહયાં છે. જ્યાં એક અખાડાને બીજા અખાડા સાથે, એક ધર્માચાર્યને બીજા ધર્માચાર્ય સાથે કોઇ પણ જાતનું સ્નાનસૂતક રહયું નથી. ફળાદેશે માંસાહાર, શરાબપાન, અન્યાયોપાતિ શ્રીમંતાઇ, વેશ્યા અને પરસ્રીગમન તથા જુઠ પ્રપંચ આદિ પાપોથી માનવ બેહાલ બનવા પામ્યો છે. વાતે વાતે ધર્મશાસ્ત્રોને ચર્ચામાં ઉતારવા કરતાં જીવનના અણુ અણુમાં ધર્મને ઉતારી દીધો હોત તો દેશની દશા જુદી જ રહેવા પામત. ત્રીજો વિદ્યાર્થિ, સત્યસ્વરૂપે વિદ્યાર્થિ, જ્ઞાનાર્થી અને ચારિત્રાર્થી હોવાથી ભયંકરતમ જંગલ માં, જઇને પણ વિચારતો થયો કે - 'જીવહત્યાના અને માંસાહારના સ્વયં કટ્ટર વૈરી ઉપાધ્યાયજી કૂકડાને મારવાનો આદેશ કદાચ મારી પરીક્ષા માટે હોઇ શકે છે. ચક્લા, કબૂતરા તથા વૃક્ષના પાન આદિમાં મારા આત્માની સમાન જ આત્મા
૪૫
