________________
બેતાજ બાદશાહ
કયુલર સોસાયટી શરૂ કરી હતી, તથા શિક્ષકને શિક્ષણ સંસ્કાર આપવાને ટ્રેનીંગ કોલેજ ખોલવામાં આવી હતી. સાહિત્યપ્રચારની આ બન્ને સંસ્થાને પિષણ આપવાની માગણું થઈ અને તુર્ત પ્રેમચંદ શેઠે ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાયટીને પાયા પાકે કરવાને તેને જમીન અપાવી મકાન બાંધવામાં રૂા. ત્રીસ હજાર અને ટ્રેનીંગ કોલેજ માટે રૂા. વીશ હજાર આપ્યા. ત્યાંના કલેકટરે આ સખાવતી પુરુષની પ્રશંસા કરી અને એ શિક્ષણ સંસ્થાને શેઠ પ્રેમચંદ રાયચંદ ટ્રેનીંગ કોલેજના નામથી વિભૂષિત કરવામાં આવી. આ ઉપરાંત ભરૂચમાં લાયબ્રેરી અને મુંબઈ, અમદાવાદ વગેરે જે જે ક્ષેત્રમાં તે વખતે શિક્ષણ સંસ્થાઓ ઊભી થતી તે શેઠ પ્રેમચંદ રાયચંદ પાસે માગણી કરતાં પાંચ દશ હજારના ચેક વિના પાછા ફરતા નહિ.
ગરીબો પ્રત્યે અનુકંપા દાનમાં પણ તેઓને ફાળે સારો સેંધાયો છે તેમ બેંગાલ સાઈકન-રીલીફ ફંડમાં રૂા. પચીસ હજાર તેમજ ગુજરાતને આ પ્રસંગે રીલીફ ફંડમાં મોકલાવેલ મદદથી જોવાય છે.
શેઠ પ્રેમચંદનો દાનપ્રવાહ આ રીતે અંગ્રેજ મિત્રની પ્રેરણ અનુસાર દેશભરમાં વહેવા ઉપરાંત તેમના મિત્ર મી. માર્કલ ઑટે સં. ૧૯૨૦માં મુંબઇથી પિતાનું કામ સંકેલીને પોતાને વતન ઈગ્લાંડ જવાની તૈયારી કરી ત્યારે તેમને વિદાયમાન આપવાને પોતાને બંગલે મીજબાની (ગાર્ડન પાર્ટી આપી હતી તેમાં દેશી-પરદેશી લગભગ બે હજાર ધંધાદારીઓની હાજરીમાં માન આપી યુરોપમાં તેને ગમે તે સંસ્થામાં વાપરવા માટે રૂા. ૭૫૦૦૦૦ સાડાસાત લાખનો ચેક સુપ્રત કર્યો હતો.
પ્રેમચંદ શેઠની સખાવત આ રીતે લાખોના આંકો નજરે
