________________
બેતાજ બાદશાહ
૧૩
હોય. બહાર નીકળતી વખતે રૂપીયા અને પરચુરણથી પ્રેમચંદ શેઠે કેડીયાને ખીસો ભરી રાખેલ જ હોય. ઘરેથી નીકળતાં દરવાજે ઉભેલા શિક્ષકોને છૂટે હાથે પૈસા વેરતા વેરતા તે ડમણીયામાં પગ મૂક્તા ને ચંપાગલીની પિતાની પેઢીએ જઇ બજાર રૂખ-વરધી-વછીયાતી અને અનેક સંબંધીઓની આડ-ઓપટીની અરજ હેવાલ સાંભળી કેટમાં પહોંચી જતા ને પગપાળા દરેક બેંકોમાં ફરી વળતા.
નિરાશાવાદ કે આળસ તેમની ડીક્ષનેરીમાં નહોતાં. “અનુકંપ” એ તેમને સ્વભાવજન્ય ગુણ હતા. તેમની પાસે આશાભર્યો આવનાર ખાલી હાથે પાછો ન જતો. છુપું દાન અને જાહેર સખાવતમાં તેમનું દિલ દિલાવર હતું. ખાનદેશ ગુજરાત કે કાઠિયાવાડના ધોલેરા, ઘેધા જેવા સ્થળોમાં જ્યાં તેમને આડતસંબંધ હતા ત્યાં પાંજરાપોળ કે ધર્મશાળા અને કૂવા, અવેડા કે પારેવાની છત્રી જેવાં કંઇ ને કંઇ સ્મરણચિહ્નો બંધાવેલાં.
તેમની સખાવતને પ્રવાહ કેળવણીના ક્ષેત્રમાં અને જાહેર બાંધકામો પાછળ વધારે પ્રમાણમાં વહેલ જોવાય છે. તેઓ છૂટે હાથે વાપરી શકતા પરંતુ વાપરવાનું સ્થળ પસંદ કરવાનો દર તેમના મિત્રમંડળના હાથમાં હોય તેમ તેમના અંગ્રેજ મિત્રોની પ્રેરણાદેરવણ તેમાં મુખ્યત્વે તરી આવે છે. તેઓ તે જેમ વાતવાતમાં લાખો રળી શક્તા હતા, તેમ ક્ષણ માત્રમાં લાખો આપી શકતા. મુંબઈના ગવર્નરના નેતૃત્વ નીચે મુંબઇમાં યુનીવરસીટીના વિકાસ માટે મેળાવડો થયે ત્યારે યુનીવરસીટી ફંડમાં કંઈક આપવાને પ્રેમચંદ શેઠ પાસે માગણી કરતાં તેમણે ચાર લાખ રૂપીયાને ચેક તેમના હાથમાં મૂક્યો. તેના વપરાસ કે વ્યવસ્થાની પૂછપરછ કર્યા વિના અને પિતાનું નામસ્મરણ કે તેવી
