________________
અશફ
૧૧૩
mama નહાતા મંડાયાં ત્યારે વાળા અને ખાચરની શક્તિના તેજે સારો ય - સૌરાષ્ટ્ર કાઠીઓની વાડથી ઓળખાઈ ચૂક્યો હતો. વાળા કાઠીની સત્તા જેતપુર-બગસરા ને છેક ચીત્તળ સુધી પથરાએલી હતી અને ખાચર કાઠીના રાજ ગઢડા-પાળીયાદ તરફ હતા. ગાયકવાડની શિકસી ઉઘરાવવામાં કે જુનાગઢની જોરતલબી લેવામાં કાઠીઓ નવનેજા પાણું ઉતરાવતા અને ભાલાની અણુએ ધરતી ધ્રુજાવતા. ધીમે ધીમે તેમનામાં અફીણના કસુંબા અને દાયરાના દબદબા વધવાથી અને ભાઈએ ભાગ પાડવાની રૂઢીથી માંહોમાંહે અથડાઈને તેઓ ઘસાવા લાગ્યા હતા છતાં તેમને હાકલા-પડકાર એ છે થયા નહે.
બગસરામાં વાળા કાઠીઓની બે પાર્ટી હતી. કંપની સરકારનાં પગલાં થયાં તે પહેલાનાં પાંચેક વર્ષ અગાઉ એક દિવસે અમરશી શેઠ રહેતા તે પાટીના દરબાર જગાવાળા ગઢની ડેલીએ ડાયરે માંડી બેઠા હતા. ડાયરામાં પચીસ-ત્રીશ માણસ જામી પડ્યાં હતાં. વચમાં વચમાં હોકે હાથફેર થતાં અને એક છેડેથી બીજે છેડે ફરતો રહેતો. એક ખૂણામાં બેઠે બેઠે એક હજામ ખરલમાંથી અફીણને કસુંબો ગાળી રહ્યો હતો. લાલ હિંગળોક જે કસુંબો એક હાથમાં લઇ બીજા હાથમાં રૂનું ઊજળું દૂધ જેવું પુમડું લઈ દરબાર કસુંબો પીવા બેઠા હતા.
કાઠીના ડાયરા જામે ત્યારે વાતને તે મેળ ન રહે. તેમાં ય દરબારના કામદારને દીકરે તાજેતરમાં મુંબઈથી આવ્યો હતો. દરબાર એને મુંબઈની વિગતો પૂછી રહ્યા હતા.
હે ગગા! ઇ મુંભી આપણું બગસરા જેવડી હશે? કે ઇથી કંઈક મેટી !
