________________
૫
પદૃષ્ટાંતવિશદીકરણ | ગાથા : ૧
અહીં ‘સમ્યક્’નો અર્થ કર્યો કે અસંભાવના અને વિપરીત ભાવનાના નિરાસથી હું કૂપદૃષ્ટાંતને બતાવું છું.
આનાથી એ કહેવું છે કે કોઇ વ્યક્તિને કૂપદૃષ્ટાંતનું યોજન અસંભાવનારૂપે દેખાય; કેમ કે કૂપદૃષ્ટાંતમાં તો કૂવો ખોદનાર જીવ કાદવથી ખરડાય છે, જ્યારે ભગવાનની પૂજામાં પૂજા ક૨ના૨ જીવ કર્મથી ખરડાતો નથી, માટે કૂપદુષ્ટાંતનું યોજન ભગવાનની પૂજામાં થઇ શકે નહીં.
વળી, કોઇ વ્યક્તિને વિપરીત ભાવના થાય કે જેમ કૂવો ખોદનાર જીવ કાદવથી લેપાય છે તેમ ભગવાનની પૂજા કરનારને પણ કર્મબંધ થાય છે, કેમ કે શાસ્ત્રમાં કૂપદૃષ્ટાંતથી જિનપૂજાને બતાવેલ છે. તેથી ભગવાનની પૂજા કરવાને બદલે સામાયિક કરવામાં આવે તો કર્મથી જીવ ખરડાતો નથી, જ્યારે ભગવાનની પૂજામાં તો પ્રથમ કર્મથી ખરડાવું પડે પછી પૂજાની ક્રિયાથી શુદ્ધિ થાય છે. આ રીતે કોઇ વ્યક્તિ વિપરીત ભાવના કરે તો તે બંનેના=અસંભાવના અને વિપરીત ભાવનાના, નિરાક૨ણપૂર્વક ગ્રંથકારશ્રી કૂપદૃષ્ટાંતને વિશદ કરતાં બતાવે છે, આ ભાવ ‘સમ્યક્’ શબ્દથી કહેલ છે.
‘વ્યસ્તવે’ જેમ ‘પર્વતો વહ્વિમાન્ ધૂમાત્' એ પ્રકારના અનુમાનમાં ‘પર્વતત્વન’ પર્વત પક્ષ છે, ‘નિમત્સ્યેન’ પર્વત સાધ્ય છે અને ‘ધૂમવત્ત્વન’ પર્વત હેતુ છે. તેની જેમ પ્રસ્તુતમાં ‘દ્રવ્યસ્તવત્યેન’ દ્રવ્યસ્તવ એ પક્ષ છે, ‘સ્વપરોપવારનનત્વેન’ દ્રવ્યસ્તવ હેતુ છે અને ‘નિર્દોષન’ દ્રવ્યસ્તવ સાધ્ય છે. તે આ રીતે -
-
દ્રવ્યસ્તવ એ ભગવાનની પૂજારૂપ છે અને ભગવાનની પૂજાને જોઇને યોગ્ય જીવોને બીજાધાન થાય છે, તેથી દ્રવ્યસ્તવ કરનારને ભક્તિરૂપે, અને દ્રવ્યસ્તવની અનુમોદના ક૨ના૨ને ભક્તિની અનુમોદનારૂપે દ્રવ્યસ્તવ ઉપકાર કરનાર થાય છે; તે પ્રત્યક્ષ સિદ્ધ છે. અને તેના દ્વારા દ્રવ્યસ્તવની ક્રિયામાં લેશ પણ કર્મબંધ નથી તે સિદ્ધ કરીને દ્રવ્યસ્તવની નિર્દોષતાનું અનુમાન કરાય છે.
જેમ પર્વતમાં ધૂમવત્ત્વ પ્રત્યક્ષ સિદ્ધ છે અને તેનાથી વક્તિમત્ત્વનું અનુમાન થાય છે અને ત્યાં મહાનસનું દૃષ્ટાંત છે; તેમ વિચારકને દ્રવ્યસ્તવની ક્રિયાથી સ્વ-૫૨નો ઉપકાર દેખાય છે; કેમ કે દ્રવ્યસ્તવ કરતાં પોતાને અને દ્રવ્યસ્તવની અનુમોદના કરનાર ૫૨ને શુભભાવ થતો દેખાય છે, તેથી નક્કી થાય છે કે દ્રવ્યસ્તવમાં લેશ પણ કર્મબંધ નથી. આ પ્રકારની સિદ્ધિ કૂપઢ઼ષ્ટાંતના બળથી પ્રસ્તુતમાં કરેલ છે.
