________________
કર
કૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ | ગાથા : ૭ નિર્જા અને પુણ્યબંધ દુર્ગતા નારી જેવા જીવોને થાય છે. તે બતાવવા માટે ‘મન’ ન કહેતાં ‘મન ' કહેલ છે.
જેમ સામાયિકમાં શ્રાવક સાધુ જેવો છે, તેમ કહીને સર્વથા સાધુ જેવો નથી, તેમ બતાવ્યું. તે રીતે દુર્ગતા નારી જેવા જીવોમાં રહેલો અવિધિદોષ પણ, અશુભ કર્મબંધનું કારણ નહિ હોવા છતાં પુણ્યબંધ અને નિર્જરામાં કાંઈ હીનતા આપાદક તો થાય જ છે, તેમ ‘મન વ' થી ઘોતિત થાય છે.
હવે કોઈ જીવ ભગવાનની ભક્તિ કરતો હોય તો પણ તેનો અવિધિનો ભાવ એકધારા આરૂઢ વર્તતો હોય તો તેની પૂજાની ક્રિયા ભાવસ્તવનો હેતુ બનતી નથી, માટે તે દ્રવ્યસ્તવરૂપ પણ નથી; એ પ્રમાણે શાસ્ત્રમાં પ્રતિપાદન કરેલ છે. ત્યાં એકધારા આરૂઢ અવિધિનો ભાવ કેવો છે, તે બતાવતાં કહે છે --
જેઓ વિધિપક્ષની અદૂષકતાને પણ સહન ન કરી શકે તેવા હોય છે અને તેથી જ કોઈ વિધિપૂર્વકની ભક્તિની વાત કરે તો કહે છે કે, વિધિ-વિધિ કરવાથી શું થાય ? અવિધિથી પણ ભગવાનની પૂજા તો થાય છે ને ? આવી વ્યક્તિને ભગવાનની ભક્તિકાળમાં પણ અવિધિનો ભાવ એકધારા આરૂઢ હોય છે, પછી તેઓ ભગવાનનો અભિષેક કરવાનો વિચા૨ ક૨તા હોય કે ભગવાનની પૂજા કરવાનો વિચાર કરતા હોય તો પણ વિધિ પ્રત્યે અત્યંત અનાદરથી યુક્ત એવો તેમનો ભગવાનની પૂજાનો ઉપયોગ છે. તેથી તેઓની ભગવાનની ભક્તિની ક્રિયા અવિધિમાં પર્વયસાન પામે છે.
આવા જીવોની તેવા પ્રકારની અવિધિથી યુક્ત ભગવાનના વિષયમાં પણ ભક્તિભાવવાળી પૂજાની ક્રિયા ભાવસ્તવનું કારણ બનતી નથી, માટે તે પૂજાની ક્રિયા પ્રધાન દ્રવ્યસ્તવ નથી અર્થાત્ અપ્રધાન દ્રવ્યસ્તવ છે, જે કેવળ અશુભ કર્મબંધનું કારણ છે, એ પ્રમાણે શાસ્ત્રમાં પ્રતિપાદન કરેલ છે. તેથી જેઓની ભક્તિમાં અવિધિ અંશ ઉત્કટ છે, તેઓ ભગવાનની સ્તુતિમાં ઉપયુક્ત હોય અને ગદગદતાથી ભગવાનની ભક્તિ કરતા હોય તો પણ ભગવાનના વચનરૂપ વિધિ પ્રત્યે અત્યંત અનાદર હોવાને કા૨ણે તેઓની પૂજા ભાવસ્તવનું કારણ ક્યારેય બનતી નથી, માટે તેવા જીવોની તે વખતની ક્રિયામાં પાપબંધ થાય છે. માત્ર પૂજાના પરિણામનો દીર્ઘકાળ હોવાને કારણે જ્યારે કાંઈક શુભલેશ્યાનો ઉપયોગ આવે ત્યારે નિઃસાર એવું તુચ્છ પુણ્ય બાંધે છે, તો પણ તે સંસારના પરિભ્રમણનું કારણ હોવાથી પાપરૂપ છે.
જેઓ વળી ભગવાનની ભક્તિમાં એકધારા આરૂઢ છે, આમ છતાં પૂજાના પરિણામનો દીર્ઘકાળ હોવાને કારણે વચમાં ક્યાંક અન્યમાં ઉપયોગ જાય અને યત્કિંચિત્
