________________
૧૫
ફૂપાંતવિશદીકરણ / ગાથા: ૧૩ ઉત્થાન :
અહીં પ્રશ્ન થાય કે, શાસ્ત્રમાં તો તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થનાને નિદાન કહેલ છે, તો પૂજાના ફળની પ્રાર્થનાને નિદાન કેમ ન કહી શકાય ? તેથી કહે છે – ટીકાર્થ :
તીર્થરત્નપ્રાર્થનં. મોક્ષાત્ ! અને તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થના દયિકભાવાંશમાં નિદાન છે; કેમ કે, છત્રચામરાદિવિભૂતિથી પ્રાર્થનાનું ભવપ્રાર્થનારૂપપણું છે. વળી ક્ષાવિકભાવાંશમાં તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થના નિદાન નથી; કેમ કે, ત્યાં=પ્રાર્થનામાં, તીર્થકરત્વથી ઉપલલિત કેવલજ્ઞાનાદિની જ કામના હોય છે અને તેનું કેવલજ્ઞાનનું, સાક્ષાત્ મોક્ષાંગાણું છે. ભાવાર્થ :
મોક્ષના અંગોની પ્રાર્થના નિદાનરૂપ હોતી નથી, જેમ લોગસ્સ સૂત્રમાં બોધિની પ્રાર્થના કરાય છે, તે નિદાનરૂપ નથી. તે રીતે જયવીયરાય સૂત્રમાં પૂજાના ફળરૂપે આઠ વસ્તુની માગણી કરાય છે, તે આઠ વસ્તુ મોક્ષના અંગરૂપે છે, માટે તે નિદાનરૂપ નથી. - શાસ્ત્રમાં તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થનાનો પણ નિષેધ કરાયો છે, તેથી કોઈને શંકા થાય કે, જો તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થના નિદાનરૂપ હોય તો અન્ય પ્રાર્થના નિદાનરૂપ કેમ ન હોય ? તેથી તેનો ખુલાસો કરતાં કહે છે –
શાસ્ત્રમાં તીર્થંકરની પ્રાર્થનાનો જે નિષેધ છે, તે ઔદયિક ભાવાંશને આશ્રયીને છે. જેમ કોઈ જીવ ભગવાનની છત્રચામરાદિ વિભૂતિને જોઈને તેનાથી આકર્ષિત થાય અને ઈચ્છે કે, આવી ઋદ્ધિ મને પણ પ્રાપ્ત થાય, ત્યાં ભૌતિક ઋદ્ધિની પ્રાર્થના ભવની પ્રાર્થનારૂપ છે, અને તેને આશ્રયીને શાસ્ત્રમાં તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થનાનો નિષેધ કર્યો છે. પરંતુ કોઈ જીવને તીર્થકરને જોઈને તીર્થકરમાં વર્તતા કેવલજ્ઞાનાદિ ભાવો અતિપ્રાપ્તવ્ય લાગે અને તેના કારણે ઈચ્છે કે, મને પણ આવા ભાવો પ્રાપ્ત થાવ, તો આવી પ્રાર્થના સાયિકભાવાંશના વિષયવાળી છે, અને આવા ભાવો સાક્ષાત્ મોક્ષના અંગ છે. તેથી એને આશ્રયીને તીર્થંકરની પ્રાર્થનાનો નિષેધ નથી. તે જ રીતે જયવીયરાય સૂત્રમાં કરાતી માગણીઓ મોક્ષાંગની પ્રાર્થનારૂપ હોવાથી નિદાનરૂપ નથી. ઉત્થાન :
પૂર્વમાં ગ્રંથકારે સ્થાપન કર્યું કે, જયવીયરાય સૂત્રની પ્રાર્થના નિદાનરૂપ નથી. તેમાં સાક્ષી આપતાં ‘સાદ વ’ થી ગ્રંથકારશ્રી કહે છે –
