________________
ફૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ / ગાથા ઃ ૧૩
૧૩૩ આવે તો ચૈત્યવંદનની ક્રિયા પ્રણિધાનરૂપ નથી અને ગ્રંથકારે પ્રસ્તુત ગાથા-૧૩માં જ સ્થાપન કર્યું છે કે, ચૈત્યવંદનના અંતે જયવીયરાયસૂત્રથી કરાતું પ્રણિધાન ભિન્ન=વિશિષ્ટતર છે અને પૂજાકાળમાં કરાતું પ્રણિધાન જુદું છે, તેથી એ ફલિત થાય છે કે, કોઇ ગૃહસ્થ પ્રણિધાનઆશયપૂર્વક પૂજાની ક્રિયા કરે અને પ્રણિધાનઆશયપૂર્વક ચૈત્યવંદનની ક્રિયા કરે અને ચૈત્યવંદનના અંતે જયવીયરાયસૂત્ર ન બોલે તો પણ તેનું અનુષ્ઠાન પ્રણિધાનઆશયવાળું છે અને ઉપરમાં કહ્યા પ્રમાણે જયવીયરાયસૂત્ર પ્રણિધાન છે અને જયવયરાયસૂત્ર બોલ્યા વગરની પ્રવૃત્તિ પ્રણિધાનઆશય વગરની છે. આ પ્રકારનો વિરોધ સ્થૂલથી દેખાય છે, તેનું સમાધાન આ પ્રમાણે છે –
જો પ્રણિધાનને નિદાનરૂપ માનીને અકર્તવ્ય સ્થાપન કરવામાં આવે તો, ચૈત્યવંદનના અંતે પૂજાના ફળરૂપે જે પ્રાર્થના કરવામાં આવે છે, તે નિદાન હોવાથી જેમ અકર્તવ્ય બને છે, તેમ પૂજાના પ્રારંભકાળમાં પણ “ભગવાનની પૂજા કરીને હું આત્માનો નિસ્તાર કરું” - એ પ્રકારની પ્રાર્થના પણ નિદાનરૂપ પ્રાપ્ત થાય. તેથી જેમ અંતિમ પ્રણિધાન અકર્તવ્ય છે, તેમાં પ્રથમ પ્રણિધાન પણ અકર્તવ્ય સિદ્ધ થાય. તેથી પ્રણિધાન વગરની ક્રિયા દ્રવ્યક્રિયા બને છે.
ફક્ત વિશેષ એ છે કે, પ્રણિધાન જો કર્તવ્ય હોય તો જેમ પ્રથમ પ્રણિધાન ભાવક્રિયાનું કારણ છે, તેમ અંતિમ પ્રણિધાન પણ કરાતા ચૈત્યવંદનને ભાવ અનુષ્ઠાન બનાવે છે, અને આથી જ લઘુ-જઘન્ય ચૈત્યવંદનમાં અરિહંત ચેઈઆણે બોલી એક નવકારનો કાઉસ્સગ્ન કરી સ્તુતિ બોલાય છે ત્યારે જયવીયરાય સૂત્ર બોલાતું નથી, તો પણ પ્રણિધાન આશયપૂર્વક તે લઘુ ચૈત્યવંદન કરવામાં આવે તો તે ભાવ ચૈત્યવંદન બની શકે છે. તેથી પ્રથમ પ્રણિધાનપૂર્વક કરાતું અનુષ્ઠાન ભાવ અનુષ્ઠાનરૂપ હોવા છતાં પૂજાના ફળરૂપે કરાયેલ જયવીયરાય સૂત્રથી થતું અંતિમ પ્રણિધાન તેમાં અતિશયતાનું આધાન કરે છે. તેથી પ્રથમ પ્રણિધાન કરતાં અંતિમ પ્રણિધાન ભિન્ન હોવા છતાં અનુષ્ઠાનને ભાવ અનુષ્ઠાન બનાવવાના કારણરૂપ હોવાથી પ્રથમ અને અંતિમ પ્રણિધાન એકરૂપ પણ છે. ઉત્થાન :
જયવયરાય સૂત્રની પ્રાર્થના નિદાનરૂપ નથી, એ વાત પૂર્વમાં સ્થાપન કરી; કેમ કે, જયવીયરાય સૂત્રની માંગણીથી ચૈત્યવંદન ભાવાનુષ્ઠાનરૂપ બને છે, તેથી તે નિદાનરૂપ કહી શકાય નહિ. હવે યુક્તિ દ્વારા જયવીરાય સૂત્રની પ્રાર્થના નિદાનરૂપ કેમ નથી, તે બતાવતાં કહે છે –
