________________
૧૪૪
ફૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ/ ગાથા પણ છે – પુત્રના બ્રાહ્મણત્વની અન્યથા અનુપપતિ હોવાને કારણે પિતાનું બ્રાહ્મણત્વ વ્યાપ્યસંગત છે, એ પ્રકારે ભાવ છે. ભાવાર્થ
પૂર્વમાં નિરભિવૃંગ તીર્થંકરત્વનું પ્રાર્થના અદુષ્ટ છે, એ સ્થાપન કરવા માટે જે અનુમાન કર્યું, તેમાં હેતુનું સાધ્ય સાથે વૈયધિકરણ્ય છે, તે દોષરૂપ નથી, એમ ગ્રંથકારશ્રી કહે છે. અને તેમાં મુક્તિ આપે છે કે, કોઈ વ્યક્તિને પુરોવર્તી વ્યક્તિ બ્રાહ્મણ છે એવું જ્ઞાન હોય, અને તેનો પિતા બ્રાહ્મણ છે કે નહિ તેવું જ્ઞાન ન હોય, ત્યારે પરાર્થ અનુમાન કરીને તેને બતાવાય છે કે, આનો પિતા બ્રાહ્મણ છે; કેમ કે પુત્રના બ્રાહ્મણત્વની અન્યથા અનુપપત્તિ છે પિતાના બ્રાહ્મણત્વ વિના અનુપપત્તિ છે.
આ અનુમાનમાં પિતાનું બ્રાહ્મણત્વ પિતામાં રહે છે, જે સાધ્યરૂપ છે, અને પુત્રના બ્રાહ્મણત્વની અન્યથા અનુપપત્તિરૂપ હેતુ પુત્રમાં રહે છે, તેથી હેતુ અને સાધ્યનું વૈયધિકરણ્ય હોવા છતાં અનુમાન થાય છે. એની જેમ પ્રસ્તુતમાં પણ વૈયધિકરણ્ય હોવા છતાં અનુમાનની ઉપપત્તિસંગતિ છે, માટે વૈયધિકરણ્ય દોષરૂપ નથી, એ પ્રકારનો આશય છે.
પૂર્વમાં પ્રસ્તુત ગાથા-૧૩ માં વસ્તુ ..... થી ગ્રંથકારે એ સ્થાપન કર્યું કે, ઔદયિકભાવની તીર્થંકર થવાની પ્રાર્થના નિદાન છે, અને ત્યાર પછી પૂજા પંચાશક ગાથા-૩૮૩૯ ની સાક્ષી બતાવી કે, નિરભિવંગ તીર્થકરત્વની પ્રાર્થના અનિદાન છે.
- હવે જો ઉભય ઉપરાગનો અર્થ એ કરીએ કે, ઔદયિકભાવ અને ક્ષાયિકભાવરૂપ ઉભય ઉપરાગથી વિનિમુક્ત તીર્થકરત્વની પ્રાર્થના, તો પ્રસ્તુતમાં આ શંકાઉભયભાવ ઉપરાગ વિનિર્મુક્ત તીર્થકરત્વની પ્રાર્થના કિં સ્વરૂપ છે? એ પ્રશ્ન જ ન ઊઠી શકે; કેમ કે, ગ્રંથકારે પૂર્વમાં સ્પષ્ટ કર્યું કે, ઔદયિક અને ક્ષાયિકભાવમાંથી એકેકના ઉપરાગવાળી પ્રાર્થના કાં તો નિદાનરૂપ છે અને કાં તો અનિદાનરૂપ છે. અને ફરી કોઈ પ્રશ્ન કરે કે, ઉભય ઉપરાગ વગરની તીર્થકરત્વની પ્રાર્થના કેવા સ્વરૂપવાળી છે ? તો તે અસંબદ્ધ વચનરૂપ બને. પરંતુ પૂજા પંચાશક ગાથા-૩૮૩૯ની સાક્ષીથી ગ્રંથકારશ્રીએ ઉભય ઉપરાગવાળી પ્રાર્થના અનિદાનરૂપ છે, એમ સ્થાપન કર્યું તેનો અર્થ નીચે ઉત્થાનમાં અમે કર્યો છે તે તેનો સ્વીકારીએ, તો જ આ પ્રકારનું ઉત્થાન થઈ શકે કે, જો ઉભય ઉપરાગવાળી પ્રાર્થના અનિદાનરૂપ છે, તો ઉભય ઉપરાગ વગરની તીર્થકરત્વની પ્રાર્થના કેવા સ્વરૂપવાળી છે ? આ રીતે અમને ઉચિત લાગે છે, તેથી તે પ્રમાણે અવતરણિકા તેમજ ટીકાનો ભાવાર્થ કરેલ છે.
