________________
૧૪૨
કૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ | ગાથા : ૧૩ કર્યું એવા પ્રકારના સુંદર અધ્યવસાયવાળા પુરુષનું, તેમાં= ધર્મદેશનાદિ જિનઅનુષ્ઠાનમાં, પ્રવૃત્તિસ્વરૂપ=પ્રવર્તન સ્વભાવવાળું (જે વળી તીર્થંકરત્વનું પ્રાર્થન) નિરભિમ્બંગ છે, તે અર્થાપત્તિથી અદુષ્ટ છે.
અર્થાપત્તિથી તે અદુષ્ટ છે, એમ કહ્યું ત્યાં અર્થાપત્તિ શું છે તે બતાવે છે
‘અર્થાડઽપજ્યા’=ન્યાયથી=યુક્તિથી સાભિષ્યંગ એવા તીર્થંકરત્વપ્રાર્થનના દુષ્ટપણાની અન્યથા અનુપપત્તિ હોવાને કારણે તિરભિષ્યંગ એવું તે= તીર્થંકરત્વનું પ્રાર્થન, અદુષ્ટ છે, એ પ્રકારે ન્યાયપ્રાપ્ત=ન્યાયસંગત છે.
ભાવાર્થ:
અહીં ટીકામાં કૃતિપ્રધાનમાવસ્ય=વંભૂતમુન્દ્રરાધ્યવસાયT=આવા પ્રકારના પ્રધાન ભાવવાળાનું=આવા પ્રકારના સુંદર અધ્યવસાયવાળા પુરુષનું, એ પ્રમાણે અર્થ કર્યો. તેનો આશય આ પ્રમાણે છે –
-
પૂર્વમાં કહ્યું કે, કુશળ અનુષ્ઠાનથી તીર્થંકર થાય છે, અને તીર્થંકર અનેક સત્ત્વોના હિતને કરનારા, નિરુપમ સુખને પેદા કરનારા, અપૂર્વ ચિંતામણિ સમાન છે, અને તેમનું ધર્મદેશનાદિરૂપ તીર્થંક૨અનુષ્ઠાન જગતના જીવો માટે હિતકારી છે અને અનુપહત છે, એવા પ્રકારના સુંદર અધ્યવસાયવાળાનું તીર્થંકરપણાનું પ્રાર્થન ધર્મદેશનાદિમાં પ્રવર્તન સ્વભાવવાળું છે, એ પ્રકારે અન્વય છે. અને આવું તીર્થંકરત્વનું પ્રાર્થન અર્થાપત્તિથી અદુષ્ટ છે, એમ કહ્યું તેનો ભાવ આ પ્રમાણે છે
-
પંચાશકની પ્રસ્તુત ગાથા-૩૮/૩૯મી છે. તેની પૂર્વની ગાથા-૩૭ માં કહેલ કે, સાભિષ્યંગ તીર્થંકરત્વનું પ્રાર્થન ભવપ્રતિબદ્ધ છે, માટે દુષ્ટ છે; અને સાભિષ્યંગ તીર્થંકરત્વનું પ્રાર્થન દુષ્ટ તો જ સંગત થાય કે, નિરભિમ્બંગ તીર્થંકરત્વના પ્રાર્થનને અદુષ્ટ માનવામાં આવે.
જો સાભિષ્યંગ અને નિરભિષ્યંગ બંને પ્રકારનું તીર્થંકરત્વનું પ્રાર્થન દુષ્ટ હોત તો એમ જ કહેત કે, તીર્થંકરત્વનું પ્રાર્થન દુષ્ટ છે, જ્યારે પૂર્વમાં એ સિદ્ધ કર્યું કે, સાભિષ્યંગ તીર્થંકરત્વનું પ્રાર્થન દુષ્ટ છે. તેથી એ સિદ્ધ થયું કે, સાભિષ્યંગથી વિરુદ્ધ એવું નિરભિમ્પંગ તીર્થંકરત્વનું પ્રાર્થન અદુષ્ટ છે.
જે જીવો ભગવાનને જોઈને જાણે છે કે, ભગવાન સંયમની સમ્યગ્ આરાધના કરીને તીર્થંકર થયા છે અને જગતના જીવોના એકાંતે ઉપકારક છે, માટે તેઓની ધર્મદેશનાદિ પ્રવૃત્તિઓ જગતના જીવોના અત્યંત હિતનું કારણ છે; તેવા જીવોને તીર્થંકરની
