________________
ફૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ | ગાથાઃ ૧૩
૧૪૭ તીર્થકરત્વની પ્રાર્થના અનિદાન છે. ત્યાં વૈશિસ્ય કયા સંબંધથી ગ્રહણ કરવું તે બતાવે છે –
સામાનાધિકરણ્ય અને તત્ત-વ્યવધાનઅભાવકૂટ સંબંધ દ્વારા વૈશિસ્ય ગ્રહણ કરવું. અને આવું વૈશિસ્ય ગ્રહણ કરવાનું પ્રયોજન એ છે કે, કોઈ જીવને ભગવાનના ઔદયિકભાવને જોઈને ભગવાન પ્રત્યે આકર્ષણ થાય, અને તે જીવની સાથે સંબંધવાળા એવા કોઈ અન્ય જીવને તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થના થાય, તો તે અન્ય જીવની પ્રાર્થના પણ
દયિકભાવની પ્રાર્થનાથી વિશિષ્ટ તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થના બની શકે. કેમ કે, પ્રથમ જીવને ભગવાનના ઔદયિકભાવોને જોઈને આકર્ષણ થયું, અને તેની સાથે સંબંધવાળો આ બીજો જીવ છે, તેથી તે સંબંધથી અન્ય જીવની પ્રાર્થના ઔદયિકભાવની પ્રાર્થનાથી વિશિષ્ટ કહી શકાય. પરંતુ તે સંબંધથી તે નિદાન નથી; કેમ કે, અન્ય જીવે કદાચ તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થના ઔદયિકભાવથી કરેલી હોય કે ક્ષાયિકભાવથી કરેલી હોય. પરંતુ આવા સંબંધથી ગ્રહણ કરવામાં આવે તો અન્ય જીવના ઔદયિકભાવના આકર્ષણથી અન્ય જીવમાં થયેલી તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થના નિદાન બનવાની આપત્તિ આવે. તેથી તેની વ્યાવૃત્તિ માટે સામાનાધિકરણ્ય સંબંધથી વૈશિષ્ટચ ગ્રહણ કરેલ છે. માટે જે અધિકરણમાં ઔદયિકભાવનું આકર્ષણ થયેલું હોય તે જ અધિકરણમાં તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થના કરવામાં આવે તો તે ઔદયિકભાવની પ્રાર્થનાથી વિશિષ્ટ તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થના સામાનાધિકરણ્ય સંબંધથી નિદાનરૂપ છે.
હવે કોઈ એક જ જીવ ભગવાનના ઔદયિકભાવથી આકર્ષણ પામે, અને ત્યાર પછી દશેક વર્ષના વ્યવધાન પછી ભગવાનના ક્ષાયિકભાવના આકર્ષણથી તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થના કરે, તો એક જ જીવમાં દસ વર્ષ પહેલાં ઔદયિકભાવનું આકર્ષણ હતું અને અત્યારે ક્ષાયિકભાવના આકર્ષણથી તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થના છે, તેથી માત્ર સામાનાધિકરણ્ય સંબંધથી ઔદયિકભાવની પ્રાર્થનાથી વિશિષ્ટ તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થનાને નિદાન કહીએ, તો દસ વર્ષ પૂર્વે થયેલી ઔદયિકભાવના આકર્ષણથી વિશિષ્ટ તે જીવમાં રહેલી તીર્થકરપણાની પ્રાર્થના નિદાનરૂપે કહેવાની આપત્તિ આવે. વાસ્તવિક રીતે તે જીવે જ્યારે તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થના કરી, તે વખતે તેમાં ક્ષાયિકભાવનું આકર્ષણ છે, આમ છતાં તે જીવના પૂર્વના ઔદયિકભાવને ગ્રહણ કરીને સામાનાધિકરય સંબંધથી વિશિષ્ટ બનાવીને નિદાન કહી શકાય. તેથી તેના વારણ માટે વૈશિસ્યની કુલિમાં તત્ત-વ્યવધાનઅભાવકૂટ સંબંધ મૂકેલ છે. તેથી દસ વર્ષ પહેલાંનું ઔદયિકભાવનું આકર્ષણ અને વર્તમાનની તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થના એ બેના વચમાં તે તે વ્યવધાનનો ભાવ છે, પરંતુ અભાવ નથી. અને જે ક્ષણમાં તીર્થકરપણાની પ્રાર્થના કરી, તે ક્ષણમાં ક્ષાયિકભાવનું આકર્ષણ છે તે, તે તે વ્યવધાનના
