________________
૧૪૬
કૂપાંતવિશદીકરણ/ ગાથા : ૧૩ ટીકાર્ચ -
૩મયમાવોપરા .... સન્યાખ્યામ્ ! ઉભયભાવઉપરાગ વગરની તીર્થંકરની પ્રાર્થના કેવા સ્વરૂપવાળી છે? એ પ્રમાણે પૂર્વપલી કહે તો ગ્રંથકાર કહે છે કે,
દયિકભાવની પ્રાર્થનાથી વિશિષ્ટ તીર્થકરત્વની પ્રાર્થના નિદાન છે, અને સાયિકભાવની પ્રાર્થનાથી વિશિષ્ટ તીર્થંકરસ્વતી પ્રાર્થના અનિદાન છે. આ બંને પ્રકારની પ્રાર્થનામાં વૈશિષ્ટય સામાતાધિકરણ્ય અને તત્ત-વ્યવધાનઅભાવકૂટ સંબંધ દ્વારા ગ્રહણ કરવાનું છે. ભાવાર્થ :
કોઈ જીવ ભગવાનને એ રીતે જુએ કે, ભગવાન કુશળ અનુષ્ઠાનથી તીર્થંકર થાય છે અને તીર્થંકર થયા પછી જગતના જીવમાત્રનો ઉપકાર કરે છે, અને તેના કારણે આ રીતે જોનારને તીર્થંકર થવાનો અભિલાષ થાય છે, તે અનિદાનરૂપ છે, એમ પૂર્વમાં સ્થાપન કર્યું, અને આવા પ્રકારનું તીર્થકરત્વનું પ્રાર્થન ઉભયભાવ ઉપરાગવાળું છે.
હવે કોઈ જીવ તીર્થકરને જોઈને પૂર્વમાં કહેલા ભાવોના ઉપરાગ વગર તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થના કરે તો તે તીર્થકરત્વની પ્રાર્થના નિદાન છે કે અનિદાન છે, એ પ્રકારની કોઈ શંકા કરે તેને ગ્રંથકાર કહે છે –
ભગવાનની બાહ્ય સમૃદ્ધિ જોઈને કોઈ જીવ તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થના કરે તો તે નિદાનરૂપ છે; કેમ કે ભગવાનની બાહ્ય સમૃદ્ધિ ઔદયિકભાવરૂપ છે અને ભગવાનની બાહ્ય સમૃદ્ધિરૂપ ઔદયિકભાવની પ્રાર્થનાથી વિશિષ્ટ એવી તીર્થકરત્વની પ્રાર્થના એ નિદાનરૂપ છે.
હવે કોઈ જીવ ભગવાનને જુએ અને આ ભગવાન કુશળ અનુષ્ઠાન સેવીને તીર્થંકર થયા છે અને અનેક જીવોનો ઉપકાર કરે છે, એ રીતે ન જુએ, પરંતુ ભગવાન સાયિક જ્ઞાનાદિ ગુણોથી યુક્ત હોવાથી જગતના જીવો ઉપર અપૂર્વ ઉપકાર કરે છે, એટલું જ માત્ર જુએ, તો તે ઉભયભાવ ઉપરાગ નહિ હોવા છતાં ભગવાનના ક્ષાયિક જ્ઞાનાદિ ગુણોને જોઈને ભગવાન પ્રત્યે આકર્ષણ થયું છે, તેથી ભગવાન જેવા ક્ષાયિક ગુણવાળો હું થઉં, એવા આશયથી તીર્થકરત્વની પ્રાર્થના કરે, તો તે ક્ષાયિક ભાવની પ્રાર્થનાથી વિશિષ્ટ તીર્થંકરપણાની પ્રાર્થના છે, અને આ પ્રાર્થના અનિદાનરૂપ છે.
અહીં નિદાન અને અનિદાનના લક્ષણમાં કહ્યું કે, ઔદયિકભાવની પ્રાર્થનાથી વિશિષ્ટ તીર્થંકરત્વની પ્રાર્થના નિદાન છે, અને ક્ષાયિકભાવની પ્રાર્થનાથી વિશિષ્ટ
