________________
૧૪૯
ફૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ / ગાથા: ૧૩ સમુદ્રમાં સંપ્લવ વ્યસનીઓનો ડૂબકી મારવાના સ્વભાવવાળા સ્યાદ્વાદીઓનો, ગોચર પંથકમાર્ગ છે. ભાવાર્થ -
પૂર્વમાં સ્થાપન કર્યું કે, દયિકભાવની પ્રાર્થનાથી વિશિષ્ટ તીર્થકરત્વનું પ્રાર્થન નિદાન છે, અને ક્ષાયિકભાવની પ્રાર્થનાથી વિશિષ્ટ તીર્થકરત્વનું પ્રાર્થન અનિદાન છે. ત્યાં કોઈને પ્રશ્ન થાય કે, કોઈ એક જ જીવ, એક જ ક્ષણમાં, ભગવાનમાં રહેલ ઔદયિકભાવોને જોઈને અને ભગવાનમાં રહેલ ક્ષાયિકભાવોને જોઈને એ બંને ભાવોની સમૂહાલંબનરૂપ ઈચ્છા થવાથી તીર્થકરત્વની પ્રાર્થના કરે, તો તે તીર્થકરત્વની પ્રાર્થના નિદાનરૂપ બનશે કે અનિદાનરૂપ બનશે ? તેને ગ્રંથકાર કહે છે કે, સમૂહાલંબનરૂપ ઈચ્છા સ્વીકારવામાં કોઈ પ્રમાણ નથી.
આશય એ છે કે, જે જીવને ભગવાનના ક્ષાયિક ગુણોનું આકર્ષણ થાય તેને તુચ્છ એવી બાહ્ય સમૃદ્ધિનું તે જ ક્ષણમાં આકર્ષણ થઈ શકે નહિ. તેથી એક જ ક્ષણમાં બંનેનું મહત્ત્વ હોવાથી બંને વિષયક ઈચ્છા થાય છે અને તેને કારણે તીર્થકરત્વનું પ્રાર્થન કરે છે, તેમ માની શકાય નહિ. આ કથન નિશ્ચયનયને આશ્રયીને વિરુદ્ધ ભાવવિષયક એક ઈચ્છા સંભવે નહિ, તેમ સ્વીકારીને કરેલ છે.
હવે વ્યવહારનયને આશ્રયીને ચૂલ ઉપયોગ ગ્રહણ કરીને બીજી રીતે સમાધાન કરે છે –
એક સાથે બંને ભાવોનું આકર્ષણ થવાથી કોઈ જીવને તીર્થંકર થવાની ઈચ્છા થાય છે, તેમ સ્વીકારો તો, તેનું તીર્થંકરત્વનું પ્રાર્થન નિદાનત્વ - અનિદાનત્વ જાતિથી યુક્ત છે. અને તેથી નિદાનત્વ-અનિદાનત્વ અવ્યાપ્યવૃત્તિ જાતિ છે=એક જ પ્રાર્થનાના ઉપયોગમાં એક અંશમાં નિદાનત્વ જાતિ છે અને અન્ય અંશમાં અનિદાનત્વ જાતિ છે, તેમ સ્વીકારી શકાશે. વિશેષાર્થ :
વ્યવહારનય સ્થૂલથી થતા દીર્ધકાળના ઉપયોગને એક ઉપયોગરૂપે સ્વીકારે છે, અને તે પ્રમાણે કોઈ જીવને ભગવાનની બાહ્ય સમૃદ્ધિ જોઈને તેનું મહત્ત્વ અંકાયું, અને ત્યાર પછી અંતરંગ સમૃદ્ધિને કારણે ભગવાનના ગુણોનું મહત્ત્વ ભાસ્યું, અને તે બે ભાવોને આશ્રયીને તીર્થકરત્વનો અભિલાષ તેનામાં વર્તે છે. જોકે સ્થૂલથી જોઈએ તો પ્રથમ ઔદયિક ભાવથી તીર્થકરત્વનો અભિલાષ છે, અને ત્યાર પછી તરત જ ક્ષાયિકભાવથી
