________________
કૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ | ગાથા : ૧૩
૧૧૯
તે સંગત થાય છે. કેમ કે, ભગવાનની પૂજાકાળમાં પુષ્પાદિથી જ્યારે પૂજા ક૨વામાં આવે છે, ત્યારે આ ભગવાન ગુણવાન છે, એ પ્રકારનો જ્ઞાનજનક વ્યાપાર ત્યાં પ્રવર્તે છે. તેથી તેને ‘સ્તવ’ કહેવાય છે અને પુષ્પાદિ દ્રવ્ય વડે થાય છે, માટે તેને ‘દ્રવ્યસ્તવ’ કહેવાય છે.
ઉત્થાન :
પૂર્વમાં ‘સ્તવ’ શબ્દનો અર્થ ગુણવાનપણા વડે જ્ઞાનજનક શબ્દવ્યાપાર કર્યો અને ત્યાં જ્ઞાનજનક શબ્દનો અર્થ કરતાં કહ્યું કે, વર્ણધ્વનિસાધારણ તાલુ-ઓષ્ઠપુટાદિજન્ય વ્યાપારત્વ એ શબ્દ છે. આ પ્રકારના લક્ષણમાં જન્ય સુધીના ભાગનો ત્યાગ કરીને વ્યાપારમાત્રથી ગ્રહણ કરેલ ભાગને સ્તવનું લક્ષણ કરવામાં આવે તો પૂજાને સ્તવ કહેવામાં કોઈ દોષ નથી. આમ છતાં ત્યાં પ્રશ્ન થાય કે, ‘સ્તવ' શબ્દ તો વચનો દ્વારા સ્તુતિરૂપ છે. તેથી જન્ય અંત સુધીના ભાગનો ત્યાગ કરીને વ્યાપારમાત્રનું ગ્રહણ કઈ રીતે થઈ શકે ? તેથી બીજો હેતુ કહે છે -
--
ટીકાર્ય :
आलङ्कारिकमते વશ્યાવ્યું આલંકારિક મતે વ્યંજક એવા ચેષ્ટાદિ વ્યાપારના ગ્રહણનું આવશ્યકપણું હોવાના કારણે, ઉક્ત પરિહારનું= જન્મ અંત સુધીના ભાગના ત્યાગનું, આવશ્યકપણું છે.
ભાવાર્થ:
....
આલંકારિક મત ‘સ્તવ’ શબ્દનો અર્થ એ કરે છે કે, ગુણવાન જીવને ગુણવાનરૂપે જ્ઞાનથી ઉપસ્થિત ક૨વાને અનુકૂળ એવો જે માનસ યત્ન, તે સ્તવ છે, અને તે સ્તવમાં તાલુ-ઓષ્ઠાદિ ચેષ્ટારૂપ વ્યાપાર છે તે વ્યંજક છે. તેથી તે અભિવ્યંજકનો લક્ષણમાં પ્રવેશ થાય નહિ, તેથી, આલંકારિક મતને સામે રાખીને ગ્રંથકારે જન્ય અંત સુધીના ભાગનો પરિહાર કરીને વ્યાપારમાત્રને ગ્રહણ કર્યું તે ઉચિત જ છે, અને તે રીતે અર્થ કરવાથી ભગવાનની પુષ્પાદિથી કરાતી પૂજામાં દ્રવ્યસ્તવનો વ્યાપાર સંગત થાય છે.
ઉત્થાન :
અવતરણિકામાં ‘નનુ’ થી પૂર્વપક્ષીએ કહેલ કે, જયવીયરાય સૂત્રથી ચૈત્યવંદનના અંતે પ્રણિધાન કરાય છે, તેથી ચૈત્યવંદનની પૂર્વની પૂજાની ક્રિયામાં પ્રણિધાનઆશય નથી, અને પ્રણિધાનઆશય નહિ હોવાને કારણે જ તે દ્રવ્યસ્તવ છે. તેનું નિરાકરણ
