________________
૧૨૨
અને વિનિયોગના ભેદથી પાંચ પ્રકારનો શુભાશય કહેલ છે.
(૨) પ્રશિયાનં
પરાર્થનિત્તિસાર = ।।પ્રતિપક્ષ ધર્મસ્થાનની મર્યાદામાં અવિચલિત સ્વભાવવાળું અર્થાત્ તેની સિદ્ધિ સુધી સંસ્કારાત્મના=સંસ્કારરૂપે, અવિચલિત સ્વભાવવાળું, તવધઃ પાનુાં વૈવ=સ્વપ્રતિપન્ન ધર્મસ્થાનથી જે નીચેના ગુણસ્થાનવર્તી જીવો હોય તેના પ્રત્યે કૃપાવાળું, પરંતુ ગુણહીન હોવાથી તેઓ પ્રત્યે દ્વેષાન્વિત નહિ, નિરવધવસ્તુવિષય - નિરવઘ વસ્તુ વિષયમાં પ્રવૃત્તિવાળું, પરાર્થનિત્તિસાર - પરોપકારસિદ્ધિપ્રધાન=પરોપકારની વાસનાથી વિશિષ્ટ, એવું ચિત્ત વર્તતું હોય તે પ્રણિધાન આશય છે.
(3) तत्रैव तु प्रवृत्तिः ચૈવ । ત્યાં અધિકૃત ધર્મસ્થાનમાં જ, અત્યંત શુભસાર ઉપાયથી સંગત, અને અધિકૃત ધર્મસ્થાનમાં વર્તતા યત્નાતિશયને કારણે ઉત્સુકતાથી રહિત જ, પ્રવૃત્તિ નામનો આશય છે.
.....
કૂપદૃષ્ટાંતવિશદીકરણ | ગાથા : ૧૩
(४) विघ्नजयस्त्रिविधः
પ્રવૃત્તિત્તઃ હીન-મધ્યમ-ઉત્કૃષ્ટરૂપ વિઘ્નજય ત્રણ પ્રકારનો જાણવો, (અને તે) અહીં=જગતમાં, માર્ગમાં (પ્રવૃત્ત પુરુષના) કંટક, જ્વર અને મોહના જય સમાન, પ્રવૃત્તિફળવાળો છે.
.....
(૫) સિદ્ધિઃ . વાલિષ્ણુતારા || અહીં=આશયના વિચારમાં, અધિકમાં વિનયાદિથી યુક્ત અને હીનમાં દયાદિ ગુણપ્રધાનતાવાળી, તાત્ત્વિક તે તે ધર્મસ્થાનની પ્રાપ્તિ તે સિદ્ધિ જાણવી.
.....
(५) सिद्धेश्चोत्तरकार्यं યાવત્ ।। સિદ્ધિનું ઉત્તરકાર્ય વિનિયોગ છે, અને આ=અહિંસાદિ ધર્મસ્થાન અવંધ્ય છે, અર્થાત્ પ્રકૃષ્ટ ધર્મસ્થાનની પ્રાપ્તિ પ્રત્યે અવંધ્ય છે; કેમ કે, આ હોતે છતે=વિનિયોગ હોતે છતે, અન્વયસંપત્તિથી અવંધ્ય છે, એ પ્રમાણે અન્વય છે. અને વિનિયોગ આશય પ્રગટ્યા પછી પ્રગટ થયેલું ધર્મસ્થાન વિચ્છેદ વગર ઉત્તરોત્તર ભવમાં તે ધર્મસ્થાનની પ્રાપ્તિ કરાવીને પ્રકૃષ્ટ ધર્મસ્થાનનો હેતુ બને છે. તેથી તે ક્યારેય નિષ્ફળ જતું નથી, એ હેતુથી પરં યાવત્પ્રકૃષ્ટ થાય ત્યાં સુધી તે સુંદર છે. અર્થાત્ અન્વયસંપત્તિથી અવંધ્ય છે એ હેતુથી પ્રકૃષ્ટ ધર્મસ્થાન પ્રાપ્ત થાય ત્યાં સુધી સુંદર છે. (૭) ઞશયમેવા તુચ્છા || તત્ત્વથી આ=પ્રણિધાનાદિ સર્વ પણ આશયભેદો જાણવા, આ ભાવ છે. આના વગરઆ ભાવ વગર, માત્ર મન-વચન-કાયાની ચેષ્ટા તે દ્રવ્યક્રિયારૂપ તુચ્છ છે.
‘રૂતિ' શબ્દ ષોડશકના સાક્ષીપાઠની સમાપ્તિસૂચક છે.
.....
