________________
૧૦૦
ઉપરાંત વિશદીકરણ/ ગાથા: ૧૩ કરતાં કહે છે – ટીકા -
न तु प्रणिधानादिविरहादेव द्रव्यस्तवत्वं, तथा सति तुच्छत्वेनाऽप्राधान्यरूपद्रव्यपदार्थत्वप्रसङ्गात् । ટીકાર્ય :
તુ... પ્રસાત્ પૂજામાં પ્રણિધાનાદિ આશથના વિરહને કારણે જ દિવ્યસ્તવપણું છે, એમ નથી; કેમ કે, તેમ હોતે છતે તુચ્છપણાને કારણે અપ્રધાનપણારૂપ દવ્યપદાર્થત્વનો પ્રસંગ પ્રાપ્ત થશે.
ભાવાર્થ :
પૂજામાં પ્રણિધાનાદિ આશયનો વિરહ હોવાને કારણે જ પૂજાને દ્રવ્યસ્તવ કહેવાય છે, એવું પ્રસ્તુત ગાથા-૧૩ની અવતરણિકામાં પૂર્વપક્ષીએ સ્થાપન કર્યું, તે બરાબર નથી; કેમ કે, તેમ સ્વીકારવામાં આવે તો પૂજાની ક્રિયા તુચ્છ પ્રાપ્ત થાય. અર્થાત્ ધર્મના અનુષ્ઠાનરૂપ સ્વીકારી શકાય નહિ, અને તેથી પૂજાને અપ્રધાન દ્રવ્યસ્તવ કહેવાનો પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય. કેમ કે, ષોડશક વગેરે ગ્રંથોમાં પ્રણિધાનાદિ આશય વગરની પૂજાને અપ્રધાન દ્રવ્યપૂજારૂપે કહેલ છે. અને જે અપ્રધાન દ્રક્રિયા હોય તે મોક્ષનું કારણ કહી શકાય નહિ, અને તેમ સ્વીકારીએ તો ભગવાનની પૂજાને પણ મોક્ષનું કારણ માની શકાય નહિ. માટે પૂજા પ્રણિધાનાદિ આશય વગરની છે, તેથી દ્રવ્યસ્તવ છે, એમ જે પૂર્વપક્ષી કહે છે, તે ઉચિત નથી.
ળિયાના વિરાવ-પ્રણિધાનાદિના વિરહને કારણે જ દ્રવ્યસ્તવ છે, તેમ ન કહેવું એમ કહ્યું, ત્યાં “વ' કારથી એ કહેવું છે કે, ભગવાનની પૂજા કોઈ જીવ પ્રણિધાનાદિ આશય વગરની કરતો હોય ત્યારે તો એ દ્રવ્ય ક્રિયા છે, તેથી તુચ્છ ક્રિયા છે, એ અર્થમાં “દ્રવ્ય' શબ્દનો પ્રયોગ થાય જ છે. પરંતુ કોઈ જીવ પ્રણિધાનાદિ આશયપૂર્વક પૂજા કરતો હોય ત્યારે પણ આ ભગવાનની પુષ્પાદિથી પૂજા કરાય છે, અને પુષ્પાદિ દ્રવ્યરૂપ છે, માટે દ્રવ્યસ્તવરૂપ છે, તેમ પણ કહેવાય છે. તેથી પુષ્પાદિથી કરાતી પૂજા પ્રણિધાનાદિ આશયના વિરહથી કરાતી હોય ત્યારે તો દ્રવ્યસ્તવરૂપ છે જ, પરંતુ પ્રણિધાનાદિ આશયપૂર્વક કરાતી હોય ત્યારે પણ પુષ્પાદિ દ્રવ્યોથી કરાય છે, તે અપેક્ષાએ દ્રવ્યસ્તવ છે, તેથી પ્રણિધાનાદિના વિરહથી જ વ્યસ્તવ નથી.
