________________
૧૧૮
ફૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ | ગાથા: ૧૩ आलङ्कारिकमते चेष्टादिव्यापारस्य व्यञ्जकस्य ग्रहणावश्यकत्वेनोक्तपरिहारस्यावश्यकत्वाच्च ।
ટીકાર્ય :
વ્યથા.... ૩ દ્રવ્યસ્તવ પુષ્પાદિ છે અને ભાવાસ્તવ વિદ્યમાન ગુણોની કીર્તનારૂપ છે, એ પ્રકારના નિર્યુક્તિના વચનથી દ્રવ્ય એવા પુષ્પાદિથી સ્તવ તે દ્રવ્યસ્તવ. આ પ્રકારે વ્યુત્પતિથી જિનપૂજાનું દ્રવ્યસ્તવપણું કહેવાય છે.
પુષ્પાદિથી જિનપૂજાને દ્રવ્યસ્તવ કહ્યો. પરંતુ પુષ્પાદિરૂપ દ્રવ્યથી થાય છે, એ અપેક્ષાએ દ્રવ્ય કહી શકાય પણ “સ્તવ' શબ્દનો અર્થ તો ગુણવાનપણા વડે કરીને જ્ઞાનજનક શબ્દવ્યાપારરૂપ છે, તે પ્રસ્તુત પુષ્પાદિથી થતી પૂજામાં સંગત થતો નથી. તેથી પુષ્પાદિથી થતી પૂજાને દ્રવ્યસ્તવ કેમ કહી શકાય ? તેના ખુલાસારૂપે કહે છે -
ગુણવત્તા .... પ્રફળવિત્યા ગુણવાનપણા વડે કરીને જ્ઞાનજનક શબ્દ છે તે સ્તવ છે. એ પ્રકારના લક્ષણમાં વર્ણવ્રુનિસાધારણં તાત્વોષ્ણુતાનિ વ્યાપારિત્વે શત્વ=વર્ણધ્વતિ સાધારણ અને તાળુ-ઓષ્ઠ વગેરેથી પેદા થયેલું વ્યાપારત્વ તે શબ્દત્વ, એ પ્રકારના શબ્દના લક્ષણમાં જ અંત સુધીના ભાગનો ત્યાગ કરીને વર્ણધ્વનિસાધાર તાત્વોષ્ટપુરાવિનચ આટલા ભાગનો ત્યાગ કરીને, વ્યાપારમાત્રના જ ગ્રહણનું ઉચિતપણું છે વ્યાપારā શä આટલું ગ્રહણ કરવું ઉચિત છે, તેથી પુષ્પાદિથી થતી પૂજાને વ્યસ્તવ અમે કહેલ છે. ભાવાર્થ :
ગુણવાન જીવને ગુણવાનરૂપે જાણીને આ જીવ ગુણવાન છે, એવા પ્રકારનું પોતાને જ્ઞાન પેદા થાય તેવો શબ્દપ્રયોગ કરાય તે “સ્તવ' શબ્દનો અર્થ છે અને “શબ્દ” એ અકારાદિવર્ણરૂપ છે અને અકારાદિ ઉચ્ચારકાળમાં ઉત્પન્ન થતાં ધ્વનિ સ્વરૂપ છે અને તે તાલુ-હોઠાદિથી જન્ય વ્યાપારરૂપ છે. આવા પ્રકારના વર્ણ-ધ્વનિ સાધારણ તાલુહોઠાદિથી જન્ય વ્યાપારરૂપ શબ્દ છે અને આવા પ્રકારના વ્યાપારને સ્તવ કહેવામાં આવે છે.
વર્ગનિરાધારમાં તાજ્યોમુરારિન વ્યાપારવં શત્વ આ પ્રકારના સ્તવના લક્ષણમાં વધ્વનિલધારાં તાત્વોષ્ટપુટરિના સુધીના ભાગનો ત્યાગ કરીને ફક્ત ગુણવાનપણા વડે કરીને જ્ઞાનજનક વ્યાપાર તે સ્તવ છે, એવો અર્થ ગ્રહણ કરીએ તો દ્રવ્યસ્તવમાં પણ
