________________
૧૦૫
ફૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ | ગાથા : ૧૨ તેમ હિંસાથી જ પાપપ્રકૃતિ બંધાય છે, અને દશમા ગુણસ્થાનક સુધી જે ધ્રુવબંધી પાપપ્રકૃતિ બંધાય છે, તે સૂક્ષ્મનયથી જોઈએ તો હિંસાથી જ બંધાય છે; કેમ કે તત્ત્વને જોનાર નય કહે છે કે, “આત્મા પોતાના ભાવનો ત્યાગ કરે તે જ હિંસા છે” - દશમા ગુણસ્થાનક સુધી જીવ મોહના પરિણામવાળો છે, તેથી તે પોતાના ભાવોની હિંસા કરે જ છે. ફક્ત નીચેના ગુણસ્થાનકો કરતાં ઉપર ઉપરના ગુણસ્થાનકમાં મોહ અલ્પ હોય છે, તેથી હિંસા અંશ અલ્પ હોય છે, માટે અલ્પ પાપપ્રકૃતિ બંધાય છે. પરંતુ પાપપ્રકૃતિ સામાન્ય પ્રત્યે હિંસાને હેતુ માનીએ તો જ્યારે વિશેષ હિંસા હોય, ત્યારે પાપપ્રકૃતિ પણ વિશેષ બંધાય છે.
દ્રવ્યસ્તવમાં જીવોના ઉપમદનરૂપ હિંસા છે–પુષ્પાદિ જીવોને કિલામણાદિ થાય છે, તેથી ત્યાં જ્ઞાનાવરણીયાદિ પાપપ્રકૃતિ વિશેષ બંધાય છે; જ્યારે સામાયિક આદિમાં વર્તતા શ્રાવકને પૃથ્વી આદિના ઉપમર્થનરૂપ હિંસા નથી, ત્યાં સામાન્ય જ્ઞાનાવરણીયાદિ પાપપ્રકૃતિ બંધાય છે.
પૂજાકાળમાં આચરણારૂપે પુષ્પાદિ જીવોની હિંસા છે, તેથી વિશેષ જ્ઞાનાવરણીયાદિ પાપપ્રકૃતિઓ બંધાય છે; આમ છતાં, ભગવાનની ભક્તિકાળમાં પુષ્પાદિ જીવોની હિંસા છે, તે જ વખતે ભગવાનની ભક્તિના ઉપરાગથી ચિત્ત રંજિત છે; તેથી પૂજાકાળમાં વર્તતા ભક્તિભાવવાળા ચિત્તને આશ્રયીને બંધાતું કર્મ પુણ્યપ્રકૃતિમાં ઘણું પ્રાપ્ત થાય છે, તેથી ઘણી પુણ્ય પ્રકૃતિઓ બંધાય છે; અને પૂજાકાળમાં જીવોનું ઉપમદન થાય છે, તેના કારણે હિંસાકૃત જ્ઞાનાવરણીયાદિ પ્રકૃતિ વિશેષ, અલ્પ પ્રમાણમાં પ્રાપ્ત થાય છે. આમ છતાં, પૂજામાં થતી હિંસાથી ધ્રુવબંધી એવી જ્ઞાનાવરણીયાદિ પાપપ્રકૃતિવિશેષનો બંધ થાય છે, માટે પૂજામાં હિંસા છે. તેથી વિધિશુદ્ધ કરાયેલી પૂજામાં કર્મબંધરૂપ ફળ નથી, માટે હિંસા નથી એમ કહેવું ઉચિત નથી. આ પ્રકારનો ‘’ થી કરેલ શંકાનો આશય છે.
‘તત્રદિ' . થી તેનો ઉત્તર આપતાં ગ્રંથકારશ્રીએ કહ્યું કે, દ્રવ્યસ્તવસ્થલીય હિંસાનું ધ્રુવબંધી પાપપ્રકૃતિવિશેષમાં હેતુપણું સ્વીકારે છતે અન્યોન્યાશ્રય દોષ છે. તે આ પ્રમાણે -
દ્રવ્યસ્તવમાં થતી પુષ્પાદિની દ્રવ્યહિંસાથી ભાવહિંસા સિદ્ધ થાય તો જ્ઞાનાવરણીયાદિ પાપપ્રકૃતિ વિશેષ બંધાય છે તેમ સિદ્ધ થાય, અને દ્રવ્યસ્તવથી જ્ઞાનાવરણીયાદિ પાપપ્રકૃતિ વિશેષ બંધાય છે તે સિદ્ધ થાય, તો દ્રવ્યસ્તવમાં ભાવહિંસાપણું સિદ્ધ થાય. આ પ્રમાણે અન્યોન્યાશ્રય દોષ પ્રાપ્ત થાય.
