________________
કૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ | ગાથા ઃ ૧૧
૯૫ અહીં સર્વસંવરનો શૈલેશીમાં જ સંભવ છે, તેથી તેની પૂર્વે કોઈને અકર્કશવેદનીય કર્મબંધ નથી, એમ માનવાનો પ્રસંગ આવે, માટે કર્કશવેદનીય અને અકર્કશવેદનીયરૂપ વિભાગ રહે નહિ. તેથી તે વિભાગ બતાવવા માટે ભગવતીસૂત્રમાં સર્વવિરતિરૂપ વિરતિપરિણામજનિત અશુભ ફળવાળાં કર્મો જેઓ બાંધતા નથી, તેઓને અકર્કશવેદનીય કર્મબંધ સ્વીકારેલ છે, એ પ્રમાણે જાણવું. ભાવાર્થ :
અનિવર્તનીય અશુભફળવાળાં કર્મોનો જે બંધ થાય છે, તે કર્કશવેદનીય કર્મનો બંધ છે, અને જે કર્મબંધ અનિવર્તિનીય અશુભ ફળવાળો નથી, તે અકર્કશવેદનીય છે. અને અકર્કશવેદનયનો આવો અર્થ કર્યો તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે, વૈમાનિકાદિ દેવામાં જેઓ સમ્યગ્દષ્ટિ છે તેઓ અનિવર્તિનીય એવાં અશુભ ફળવાળાં કર્મો બાંધતા નથી, તેથી તેઓને અકર્કશવેદનીય કર્મનો બંધ સ્વીકારવો જોઈએ. જ્યારે ભગવતીસૂત્રના આલાપકમાં વૈમાનિકાદિ દેવોને અકર્કશવેદનીય કર્મના બંધનો નિષેધ કરેલ છે, તેથી ગ્રંથકારશ્રી, ઉપાધ્યાયજી મહારાજ કહે છે કે, ભગવતીસૂત્રના આલાપકમાં વૈમાનિકાદિ દેવોને અકર્કશવેદનીય કર્મબંધનો નિષેધ છે તે પ્રૌઢિવાદ છે=શાસ્ત્રથી પરિકર્મિત બુદ્ધિવાળા એવા પ્રૌઢ પુરુષોનું અપેક્ષાએ આ કથન છે.
આ પ્રૌઢિવાદ વિશેષ અપેક્ષાએ છે, તે બતાવે છે – જેઓ પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિથી ગુપ્ત હોય તેઓમાં વર્તતા એવા વિરતિના પરિણામથી જનિત જે અશુભ ફળ આપનાર કર્મબંધનું અપનયન છે, તે અપેક્ષાએ આ પ્રૌઢિવાદ છે.
આશય એ છે કે, સમિતિ-ગુપ્તિવાળા મુનિઓ જેવા પ્રકારનાં અશુભ અનુબંધ વગરનાં કર્મ બાંધે છે, તેવા પ્રકારનાં અશુભ અનુબંધ વગરનાં કર્મને ભગવતીસૂત્રના આલાપકમાં અકર્કશવેદનીય તરીકે સ્વીકારેલ છે, અને તેવાં અશુભ અનુબંધ વગરનાં કર્મો વૈમાનિકાદિ દેવોને બંધાતાં નથી. કેમ કે, વિશિષ્ટ વિરતિનો પરિણામ તેઓને નથી, તેને આશ્રયીને વૈમાનિકાદિ દેવોને અકર્કશવેદનીય કર્મબંધનો નિષેધ કરેલ છે. અને આવું ન માનો તો દેવોને બંધાતાં કર્મમાં વિશિષ્ટ વિરતિ પરિણામ જનિત અશુભ ફળનું અપનયન નથી તે અપેક્ષાએ ભગવતીસૂત્રના આલાપકમાં દેવોને અકર્કશવેદનીય કર્મબંધનો નિષેધ કરેલ છે આવું ન માનો તો, વૈમાનિકાદિ દેવોમાં જેઓ સમ્યગ્દષ્ટિ છે, તેઓને મિથ્યાદર્શનશલ્યનું વિરમણ છે, અને તે વિરમણની અપેક્ષાએ તેઓને પણ અશુભ ફળ આપનારાં કર્મ બંધાતાં નથી, તેની નિષ્ફળતાની આપત્તિ આવશે.
