________________
૧૦૨
ફૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ | ગાથા: ૧૨ જ ધ્રુવવંધા - અહીં ધ્રુવ છે બંધ જેને તેવી પ્રકૃતિઓ તે ધ્રુવબંધા–ધ્રુવબંધવાળી પ્રકૃતિઓ, એ પ્રમાણે બહુવ્રીહિ સમાસ છે.
સામાન્ય હેતુત્વ મા દિ - અહીં દિ' શબ્દ થાત્ અર્થમાં છે. ભાવાર્થ :
દ્રવ્યસ્તવમાં થતી હિંસાથી જ્ઞાનાવરણીયાદિ ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓ બંધાય છે, તેમ કહેવું યુક્ત નથી; કેમ કે દ્રવ્યસ્તવમાં થતી હિંસાથી ધ્રુવબંધી સાધ્ય નથી=દ્રવ્યસ્તવમાં થતી હિંસાથી ધ્રુવબંધી બંધરૂપ ફળને પ્રાપ્ત કરતી નથી; કેમ કે, વબંધી પ્રકૃતિનો અર્થ જ એ છે કે, તેના બંધયોગ્ય એવા ગુણસ્થાનકરૂપ સામાન્ય હેતુનો સદ્ભાવ હોય ત્યાં સુધી તેનો અવશ્ય બંધ થાય. તેથી નક્કી થાય છે કે, જ્ઞાનાવરણીયાદિ ધ્રુવબંધી પાપપ્રકૃતિઓ તેના યોગ્ય ગુણસ્થાનક સુધી સતત બંધાય છે. તેથી જ જ્ઞાનાવરણીયાદિનો બંધ ૧૦મા ગુણસ્થાનક સુધી સતત બધા જીવોને થાય છે. તેથી પાંચમા ગુણસ્થાનકે જે ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓ બંધાય છે, તે બંધયોગ્ય ગુણસ્થાનકરૂપ સામાન્ય હેતુને કારણે બંધાય છે, પણ દ્રવ્યસ્તવમાં થતી હિંસાના કારણે બંધાતી નથી. આથી કરીને જ જે ગુણસ્થાનકમાં જે ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓનો વ્યવચ્છેદ થાય છે, તેનાથી પૂર્વમાં તેનો સતત બંધ થાય છે, એ પ્રકારે સાદિ-સાંતાદિ ચાર ભાંગાને કહેનારા ગ્રંથોમાં કહેલ છે.
આનાથી એ ફલિત થયું કે, પૂજામાં હિંસા છે માટે ધ્રુવબંધી એવી જ્ઞાનાવરણીયાદિ પાપપ્રકૃતિ બંધાતી નથી, પરંતુ તેના બંધયોગ્ય ગુણસ્થાનક છે, માટે જ્ઞાનાવરણીયાદિ પાપપ્રકૃતિ બંધાય છે. અને આથી જ શ્રાવક ભગવાનની પૂજાને છોડીને સામાયિકાદિ કરતો હોય અને લેશ પણ હિંસા કરતો ન હોય તો પણ ધ્રુવબંધી જ્ઞાનાવરણીયાદિ પ્રકૃતિઓ અવશ્ય બંધાય છે. તેથી અવતરણિકામાં પૂર્વપક્ષીએ સ્થાપન કરેલ કે, પૂજામાં પૃથ્વી આદિ જીવોનું ઉપમદન છે તેથી જ્ઞાનાવરણીયાદિ પાપપ્રકૃતિ બંધાય છે, તે અસંગત છે. તેથી પૂજામાં થતી હિંસા પાપબંધનો હેતુ છે, તેમ કહી શકાય નહિ. તેથી પૂજા ફળથી અહિંસારૂપ છે એમ જે પૂર્વમાં સ્થાપન કર્યું તે જ સંગત છે.
છે અહીં દ્રવ્યસ્તવમાં થતી હિંસાથી ધ્રુવબંધી અસાધ્ય છે, એમ કહ્યું ત્યાં અસાધ્યનો ભાવ આ પ્રમાણે છે - સામાન્ય રીતે હેતુથી ફળ સાધ્ય હોય છે, તેથી દ્રવ્યસ્તવમાં થતી હિંસાથી જો ધ્રુવબંધી પાપપ્રકૃતિ બંધાતી હોત તો દ્રવ્યસ્તવમાં થતી હિંસાથી તે સાધ્ય છે, તેમ કહી શકાય. પરંતુ દ્રવ્યસ્તવમાં થતી હિંસાથી તે બંધાતી નથી, માટે દ્રવ્યસ્તવમાં થતી હિંસાથી ધ્રુવબંધી અસાધ્ય છે, એમ કહેલ છે.
