________________
૭૯
કૂપદૃષ્ટાંતવિશદીકરણ / ગાથા : ૯
પણ હોય તો પુણ્યાનુબંધિ પુણ્યની પ્રાપ્તિ થવી જ ન જોઈએ; કેમ કે, વ્યાધાદિની=શિકારી આદિની, અપેક્ષાએ કર્ણજીવીની જેમ=નાવિકની જેમ, અલ્પરસવાળા પણ તેનું=આધ્યાત્મિક આરંભનું, શુભ કર્મવિરોધીપણું છે, એ પ્રકારે ભાવ છે. III
ભાવાર્થ :
શબ્દાદિનયો આત્માના પરિણામરૂપ હિંસા અને અહિંસા સ્વીકારે છે, અને તે નયથી વિચારીએ તો ભગવાનની પૂજાકાળમાં ભગવાનની ભક્તિનો ઘણો પરિણામ છે, આમ છતાં ત્યાં જીવોની હિંસા થાય છે તે જાણવા છતાં ભગવાનની પૂજા કરવાનો પરિણામ છે, એ રૂપ અધ્યવસાયની પરિણતિને સ્વીકારીને, પૂજામાં અલ્પ પાપબંધની સંગતિ કરવામાં આવે તો, ગ્રંથકારશ્રી કહે છે
—
અલ્પ પણ હાલાહલ વિષ જીવને મારે છે.
એ રીતે આત્મકલ્યાણના આશયથી કરાતો કર્મબંધને અનુકૂળ એવો અલ્પ પણ આરંભ જો પૂજામાં હોય, તો પૂજાથી પુણ્યાનુબંધિ પુણ્યની પ્રાપ્તિ થઈ શકે નહીં; કેમ કે, જે આરંભ કર્મબંધનું કારણ છે, તે આરંભને આત્મકલ્યાણનું કારણ માનીને ક૨વામાં આવે તો તે વિપર્યાસ છે, અને આ વિપર્યાસ એ આત્મકલ્યાણની પ્રાપ્તિમાં હાલાહલ વિષ જેવું છે. તેથી જેમ ઘણું ભોજન હોય, તેમાં અલ્પ પણ હાલાહલ વિષ ભેળવવામાં આવે તો તે ભોજનથી મૃત્યુ થાય, તેમ ભગવાન પ્રત્યે ઘણી ભક્તિ હોવા છતાં અલ્પ પણ અધર્મમાં ધર્મબુદ્ધિ હોય તો તે આત્માનો વિનાશ કરે છે. અને ભગવાનની પૂજામાં આત્મકલ્યાણની બુદ્ધિથી કરાતો આરંભ જો ખરેખર સ્વીકારી લઈએ, તો ભગવાનની પૂજા પુણ્યાનુબંધિ પુણ્યના ઉપાર્જન દ્વારા સંસારના ઉચ્છેદનું કારણ છે, તેમ માની શકાય નહીં; પરંતુ વિપર્યાસરૂપ હોવાથી સંસારના કારણરૂપ છે, તેમ માનવું પડે.
તેમાં યુક્તિ આપે છે - જેમ શિકારીની અપેક્ષાએ નાવિકની પાપને અનુકૂળ પરિણિત છે તે અલ્પરસવાળી છે, તો પણ તે નાવિકની અલ્પરસવાળી પરિણતિ શુભકર્મની વિરોધી છે, તેથી નાવિક જે જલના જીવોની વિરાધના કરે છે, તેનાથી તેને શુભ કર્મબંધ થતો નથી, અને શિકારી જેવું ક્રૂર આશયવાળું અશુભ કર્મ પણ તે બાંધતો નથી. આમ છતાં જલના જીવોના ઉપમર્દનનાનાશના, અધ્યવસાયથી તે આરંભની ક્રિયા છે, તેથી મોક્ષના કારણીભૂત એવાં શુભ કર્મો નાવિક બાંધતો નથી. તેવી જ રીતે જો ભગવાનની પૂજામાં કર્મબંધને અનુકૂળ આરંભ સ્વીકારી લઈએ તો ધર્મબુદ્ધિથી કરાતો એવો તે આરંભ ભગવાનની ભક્તિની અપેક્ષાએ અલ્પ હોવા છતાં મોક્ષના
