________________
૦૨
ભાવાર્થ :
પૂજા પંચાશકમાં કૂપદૃષ્ટાંતને દ્રવ્યસ્તવમાં યોજતી વખતે પૂજ્ય અભયદેવસૂરિ મહારાજ સાહેબે કહેલ કે, સાધુને અપાતા અશુદ્ધ દાનમાં જેમ અલ્પ પાપબંધ અને ઘણી નિર્જરા થાય છે, તેમ ભગવતીસૂત્રમાં કહેલ છે તે પ્રમાણે, ભગવાનની પૂજામાં અલ્પ પાપબંધ અને ઘણી નિર્જરા થાય છે, અને તે બંધાયેલું પાપ ભગવાનની ભક્તિમાં થતા શુભ અધ્યવસાયોથી નાશ પામે છે. આ કથનને સામે રાખીને અહીં પૂર્વપક્ષી કહે છે કે, દ્રવ્યસ્તવમાં જેટલો આરંભ છે, તેટલું પાપ છે, અને તેમાં સૂક્ષ્મ અનુપપત્તિને બતાવતાં ગ્રંથકારશ્રી કહે છે -
કૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ | ગાથા : ૧૦
ભગવતીસૂત્રમાં કહેલ છે કે, પ્રાણાતિપાતથી જીવ કર્કશવેદનીય કર્મ અને અશાતાવેદનીય કર્મ બાંધે છે, તેથી ભગવાનની પૂજામાં અલ્પ પણ પ્રાણાતિપાત દોષ કઈ રીતે હોઈ શકે ? જો પૂર્વપક્ષી કહે છે તે રીતે, પૂજામાં જેટલો આરંભ છે તેટલી હિંસા સ્વીકારી લઈએ, તો એ નક્કી થાય કે, ભગવાનની પૂજામાં પ્રાણાતિપાત છે; અને જો ભગવાનની પૂજામાં અલ્પ પણ પ્રાણાતિપાત છે તેમ સ્વીકારીએ તો તેને અનુરૂપ કર્કશવેદનીય કર્મ અને અશાતાવેદનીય કર્મ બંધાવું જોઈએ. અને શાસ્ત્રકારોએ તો ભગવાનની પૂજામાં ઉપયુક્ત જીવને શુભ અધ્યવસાયો હોવાને કારણે કર્કશવેદનીય કર્મનો અબંધ સ્વીકારેલ છે, અને તીવ્ર શાતાવેદનીય કર્મનો બંધ સ્વીકારેલ છે. તેથી દ્રવ્યસ્તવમાં જેટલો આરંભ છે, તેટલું પાપ સ્વીકારીએ તો ભગવતીસૂત્રના વચન પ્રમાણે પૂજામાં કર્કશવેદનીય કર્મ (જે પ્રતિકૂળ વેદનરૂપ છે તેથી પાપરૂપ છે) અને અશાતાવેદનીય કર્મનો બંધ સ્વીકારવો પડે. પરંતુ શાસ્ત્રમાં પૂજા કરનારને ભક્તિના ઉપયોગકાળમાં કર્કશવેદનીય કર્મનો અબંધ અને અત્યંત શાતાવેદનીય કર્મનો બંધ કહેલ છે, તેથી પૂર્વપક્ષીને વિપરીત પદાર્થની પ્રાપ્તિ થાય. માટે પૂર્વપક્ષીનું કથન અસંગત છે.
વિશેષાર્થ :
ગાથા-૯માં સ્થૂલથી અનુપપત્તિ બતાવી અને પ્રસ્તુત ગાથા-૧૦માં સૂક્ષ્મથી અનુપપત્તિ બતાવી તો તેનો આશય શું છે ? અને કઈ રીતે ગાથા-૯ના કથનથી સ્થૂલથી અનુપપત્તિ પ્રાપ્ત થાય છે, અને ગાથા-૧૦ના કથનથી સૂક્ષ્મથી અનુપપત્તિ પ્રાપ્ત થાય છે, તેનું સમાધાન આ પ્રમાણે છે
-
ગાથા-૯માં પ્રથમ ઋજુસૂત્ર નયને આશ્રયીને કથન કર્યું કે, ભગવાનની પૂજામાં અસંખ્ય જીવોની હિંસા છે અને ભક્તિનો વિષય એક ભગવાન છે, તેથી હિંસાના
