________________
૯૨
કૂપદૃષ્ટાંતવિશદીકરણ | ગાથા : ૧૧
અપીલળયા! ત્તિ - લાકડી વગેરેથી કરાતી પીડાના ત્યાગથી,
ઞપરિતાવળયા ત્તિ - શરીરની પીડાને ઉત્પન્ન ન કરાવવાથી (જીવો શાતાવેદનીય કર્મ બાંધે છે) એ પ્રમાણે વૃત્તિ=ટીકા છે.
ભાવાર્થ :
ભગવતીસૂત્રના વૃત્તિકારે કર્કશવેદનીય કર્મનો અર્થ કર્યો કે, કર્કશ એવા રૌદ્ર દુ:ખો વડે જે વેદના થાય, તે કર્કશવેદનીય કહેવાય છે.
જેમ - સ્કંદકાચાર્યના સાધુઓને ઘાણીમાં પિલાતાં કર્કશવેદનીય કર્મનો વિપાક પ્રાપ્ત થયો.
અહીં વેદનીયકર્મથી શાતા-અશાતા માત્ર ગ્રહણ કરવાનાં નથી, પરંતુ બંધાતાં સર્વ કર્મ ગ્રહણ ક૨વાનાં છે; કેમ કે, અહીં ભગવતી સૂત્રના આલાપકમાં કર્કશવેદનીયઅકર્કશવેદનીય કર્મબંધ અંગે પૃચ્છા અને ઉત્તરવિષયક આલાપક બતાવ્યા પછી, શાતા અને અશાતાવેદનીય કર્મબંધ અંગે પૃચ્છા અને ઉત્તરવિષયક આલાપકો જુદા બતાવ્યા છે.
સ્કંદકાચાર્યના સાધુઓને તો કર્કશ અશાતાવેદનીય કર્મ હતું, પણ કોઈકને જ્ઞાનાવરણીય વગેરે કે અન્ય કર્મ પણ કર્કશવેદનીય હોઈ શકે છે. જેમ માષતુષ મુનિને અનિવર્તનીય અશુભફળવાળું જ્ઞાનાવરણીય કર્મ વિપાકમાં આવેલું.
વળી, અકર્કશવેદનીય કર્મનું સ્વરૂપ બતાવતાં ભગવતીસૂત્રના વૃત્તિકારે કહ્યું કે, અકર્કશ=સુખપૂર્વક, જેનું વેદન થાય તે અકર્કશવેદનીય કર્મ કહેવાય.
જેમ ભરતાદિને પૂર્વભવમાં સંયમપાલનને કારણે બંધાયેલ વિશિષ્ટ પુણ્યનું ઘણી શાતાના અનુભવપૂર્વક ચક્રવર્તીના ભવમાં વેદન થયું. તે રીતે કોઈકને અકર્કશ એવા જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મોનું વેદન હોઈ શકે છે.
જેમ ગણધરોને અકર્કશ એવા જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો વિપાક હોવાથી ભગવાને “૩પત્રક્ યા વિમેક્ વા ધ્રુવેર્ વા” એ ત્રિપદી આપી, તેનાથી વિશિષ્ટ જ્ઞાન પ્રગટ થયું અને દ્વાદશાંગીની રચના કરી. તેથી તેઓને જ્ઞાનાવરણીય કર્મ અકર્કશ=સુખ વડે, ભોગવાયું.
વિશેષાર્થ :
ભગવતીસૂત્રના મૂળપાઠમાં શાતાવેદનીય કર્મના કારણરૂપે પ્રાણોની અનુકંપા યાવત્ સત્ત્વોની અનુકંપા કહી, પછી કહ્યું કે, બહુ જીવોને દુઃખ નહિ આપવાથી શાતાવેદનીય કર્મનો બંધ થાય છે.
