________________
૧
ફૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ ગાથા ૭
ઉપરના કથનથી એ ફલિત થયું કે, ભગવાનની ભક્તિમાં જ્યારે અવિધિ અંશ ઉત્કટ હોય ત્યારે પૂજાનો વ્યાપાર અશુદ્ધ છે, તેથી કર્મબંધ થાય છે; અને ભક્તિ અંશ ઉત્કટ હોય ત્યારે તે પૂજાનો વ્યાપાર શુદ્ધ છે અને તેથી તેનાથી પુણ્યબંધ અને નિર્જરા પ્રાપ્ત થાય છે; એ પ્રકારના નિશ્ચયનયના મતે એક યોગથી એક વખતે એક જ બંધ છે–પુણ્ય કે પાપમાંથી એક જ બંધ છે. અને પૂજાની પ્રવૃત્તિનો કાળ દીર્ઘ હોવાથી બંધકાળ પણ દીર્ઘ બને છે, તેથી પૂજામાં દીર્ઘ કાળમાં પરિણામના પરાવર્તનથી મિશ્રપણું નિશ્ચયનય સ્વીકારે છે એમ ભાવન કરવું.
" સમૂહાલંબન જ્ઞાનથી વિશિષ્ટ એવા ઉપયોગમાં અવિધિ અંશ ઉત્કટ હોય તો તે યોગ અશુદ્ધ છે, અને ભક્તિ અંશ ઉત્કટ હોય તો તે યોગ શુદ્ધ છે, તેથી જે અંશ ઉત્કટ હોય તેની અપેક્ષાએ એક સમયમાં શુદ્ધ કે અશુદ્ધ એ બેમાંથી એક બંધ થાય છે. ત્યાં શંકા થાય કે, ભક્તિ અંશ ઉત્કટ હોય ત્યારે પણ અલ્પ અવિધિ દોષ તો છે અને અવિધિ અંશ ઉત્કટ હોય ત્યારે પણ અલ્પ અંશે ભક્તિ તો છે જ, તો તત્કૃત કર્મબંધ કેમ થતો નથી ? તેથી કહે છે -
દુર્ગતા નારી ભગવાનની પૂજાના પ્રણિધાનના આશયથી પુષ્પ લઈને જ્યારે ભગવાન પાસે જઈ રહી હતી, તે વખતે તેનો ભક્તિભાવ એકધારા આરૂઢ હતો=ભક્તિના પરિણામ સિવાય વચમાં અન્ય કોઈ વિષયક ઉપયોગ નથી, અને તેથી અજ્ઞાનને કારણે જે અવિધિથી પુષ્પોને તોડવાની ક્રિયા વગેરે કરવારૂપ દોષો છે, તે પણ ભાવયોગની મલિનતાના કારણ બનતા નથી. તેથી તે દોષો ફળ વગરના હોવાને કારણે તેની અવિધિયુક્ત ક્રિયા માત્ર દ્રવ્યરૂપ જ બને છે, અને તેથી તેની પૂજાના અધ્યવસાયમાં તે અવિધિ દોષ ભગ્ન જેવો રહે છે. માટે અવિધિદોષકૃત લેશ પણ અશુભ કર્મબંધ ત્યાં નથી. આથી જ પૂર્વમાં કહ્યું કે, ભક્તિનો અંશ ઉત્કટ હોય તો કર્મબંધને અનુકૂળ એવો ભાવયોગ શુદ્ધ જ છે, અને તેથી તે કાળમાં ફક્ત પુણ્યબંધ થાય છે તેથી શાસ્ત્રમાં મિશ્રબંધ કહેલ નથી.
“અહીં અવિધિદોષ ભગ્ન જેવો છે, એમ કહ્યું તેનો આશય એ છે કે, દુર્ગતા નારીને જો સૂક્ષ્મ બોધ હોત તો તે બોધથી નિયંત્રિત વિધિપૂર્વકની ભક્તિની ક્રિયા કરતાં જેવો વિશુદ્ધ અધ્યવસાય થાય તેવો અધ્યવસાય થાત. પરંતુ દુર્ગતા નારીને સૂક્ષ્મ બોધ નહિ હોવાને કારણે વિધિશુદ્ધ ભક્તિની ક્રિયા કરતાં જેવો વિશુદ્ધ અધ્યવસાય થાય તેના કરતાં કાંઈક હીન કક્ષાનો વિશુદ્ધ અધ્યવસાય થાય છે, અને આથી જ વિધિશુદ્ધ પૂજા કરનારને જેવી ઉત્કટ નિર્જરા અને પુણ્યબંધ થાય છે, તેનાથી કાંઈક હીન કક્ષાની
