________________
રૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ | ગાથા : ૭
પહ
રાગાદિની વૃદ્ધિ અને રાગાદિના ઉચ્છેદનો મિશ્ર અધ્યવસાય હોતો નથી. તેથી દુર્ગતા નારી જેવા જીવોને જ્યારે સંસારના ઉચ્છેદને અનુકૂળ એવો જ્ઞાનનો ઉપયોગ વર્તે છે, ત્યારે તે ઉપયોગ પુણ્યબંધ અને નિર્જરાનું કારણ બને છે; આમ છતાં તેનો તે વખતનો ભક્તિયોગ સમૂહાલંબન જ્ઞાનથી વિશિષ્ટ છે, તેથી તે ઉપયોગના વિશેષણરૂપ અધ્યવસાયોથી તત્કૃત પુણ્યબંધ કે નિર્જરામાં ભેદ પડી શકે. જેમ કે -
દુર્ગતા નારીના અધ્યવસાયોમાં અજ્ઞાનનો, અયતનાનો અને ભગવાનની ભક્તિનો પરિણામ છે, તેથી આ ત્રણ પરિણામથી વિશિષ્ટ એવો તેનો એક ઉપયોગ છે, અને તે ઉપયોગ ભક્તિઅંશમાં ઉત્કટ હોવાને કારણે પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય અને નિર્જરાનું કારણ બન્યો. આમ છતાં શાસ્ત્રથી વ્યુત્પન્નમતિવાળો-નિપુણ મતિવાળો અને ભગવાનની ભક્તિમાં તન્મય થયેલો જીવ જ્યારે પૂજા કરે છે, ત્યારે તેના ઉપયોગમાં વિશેષણરૂપ અન્ય અંશો શુદ્ધ હોવાથી તેનો જેવો વિશિષ્ટ ઉપયોગ બને છે, તેના કરતાં હીન કક્ષાનો ઉપયોગ દુર્ગતા નારી જેવા જીવોને હોય છે; કેમ કે, ભક્તિ અંશ ઉત્કટ હોવા છતાં અજ્ઞાન અને અયતનાથી તે ભક્તિનો પરિણામ કાંઈક ન્યૂનતાને પામે છે. આમ સ્વીકારીને શાસ્ત્રમાં વિવિધ પરિણામોથી વિશિષ્ટ એક ઉપયોગને આશ્રયીને કર્મબંધ સ્વીકારેલ છે, અને તેથી જ શુભાશુભ રૂપ ત્રીજી રાશિ સ્વીકારેલ નથી, એ વાત અમે યુક્ત જ જોઈએ છીએ, એ પ્રકારે ગ્રંથકારશ્રી ઉપાધ્યાયજી મહારાજા કહે છે.
ટીકા –
तथा चाविध्यंशे उत्कटत्वेऽशुद्ध एव, भक्त्यंशे पुनरुत्कटत्वे शुद्ध एव योग इत्येतन्मते एकस्माद्योगादेकदैक एव बन्धः, बन्धकालस्य प्रदीर्घत्वात् परिणामपरावृत्त्या च मिश्रत्वं भावनीयम्, एकधारारूढे तु भक्तिभावेऽविधिदोषोऽपि निरनुबन्धतया द्रव्यरूपतामश्नुवंस्तत्र भग्न इवावतिष्ठते । एकधारारूढेऽविधिभावेऽप्यविधिभक्तिपर्यवसायिनि विधिपक्षादूषकतामप्यसहमाने भक्तिभावस् (? स्य) तथाऽविधियुतस्य विषयेऽप्यर्चनादेर्भावस्तवाहेतुत्वेन न द्रव्यस्तवत्वमिति प्रतिपादनादिति विवेचकाः ||७||
ટીકાર્ય :
तथा च . વિવેચૉઃ ||૭||= ભક્તિનો ભાવ એક ધારામાં આરૂઢ હોતે છતે નિરનુબંધપણું હોવાને કારણે દ્રવ્યરૂપતાને પામતો એવો અવિધિ દોષ પણ
K-s
