________________
૭૨
ફૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ/ ગાથા : ૮ આ કથનથી યતિધર્મ માટે અશક્ત એવા જીવોને પ્રાણાતિપાતપૂર્વક દ્રવ્યસ્તવ કર્તવ્યરૂપે સિદ્ધ થાય છે, અને તે કારણથી દ્રવ્યસ્તવમાં થતી હિંસા કર્મબંધનું કારણ બનતી નથી, તેમ ફલિત થાય છે.
ભાવાર્થ -
ભગવતીસૂત્રમાં આપેક્ષિક અલ્પ આયુષ્યકતાનો અધિકાર છે જેઓ શાસ્ત્રવિધિ પ્રમાણે ભગવાનની ભક્તિ આદિ કરે છે, સાધુને પ્રાસુકદાન આપે છે, તેઓને જે સદ્ગતિનું દીર્ધાયુષ્ય પ્રાપ્ત થાય છે, તેની અપેક્ષાએ કેવા જીવોને સદ્ગતિનું અલ્પાયુષ્ય બંધાય છે, તેનો અધિકાર છે. અને ત્યાં કહેલ છે કે, આદ્ય ભૂમિકાવાળા મુગ્ધજીવોને ધર્મ કરવાની મનોવૃત્તિ થાય ત્યારે વિશેષ વિવેક ખૂલ્યો નથી, પરંતુ ધર્મ આત્મકલ્યાણનું કારણ છે, એવી બુદ્ધિ થાય છે, તેથી ભગવાનના ગુણો પ્રત્યે અને સાધુ મહાત્માના ગુણો પ્રત્યે પક્ષપાત થાય છે, ત્યારે ભગવાનની ભક્તિ કરવા માટે આરંભ-સમારંભ કરીને કે ખોટું-સાચું કરીને પણ અધિક ધન મેળવે છે, અને સાધુની ભક્તિ કરવા માટે આધાર્મિક આહારાદિનું દાન કરે છે તેઓને પણ સદ્ગતિનું આયુષ્ય બંધાય છે.
અહીં પૂર્વપક્ષી કહે છે કે, આ રીતે સ્વીકારીએ તો સદ્ગતિનું કારણ હોવાથી પ્રાણાતિપાત, મૃષાવાદ અને સાધુને અમાસુક દાન આપવું કર્તવ્ય થઈ જશે.
ભગવતીસૂત્રના વૃત્તિકાર તેનો જવાબ આપતાં કહે છે કે, તેવા પ્રકારની ભૂમિકાવિશેષવાળા જીવોની અપેક્ષાએ તે કર્તવ્ય થાઓ. એમાં શું દોષ છે ? અર્થાતુ કોઈ દોષ નથી. આ રીતે ભૂમિકાવિશેષવાળા જીવોને આશ્રયીને પ્રાણાતિપાતાદિ કર્તવ્ય છે, તેમ સ્થાપન કરીને તેની જ પુષ્ટિ કરવા માટે ભગવતીસૂત્રના વૃત્તિકાર યુક્તિ આપતાં કહે છે –
આ જ કારણથી જે લોકો સંયમ ગ્રહણ કરવા માટે સમર્થ નથી, તેઓને દ્રવ્યસ્તવની ક્રિયા દ્વારા હિંસાદિની પ્રવૃત્તિ શાસ્ત્ર સ્વીકારેલ છે, તેથી હિંસાદિ એકાંતે અકર્તવ્ય છે તેવો નિયમ નથી.
આનાથી એ ફલિત થાય છે, જેઓ સાધુ થવા માટે અસમર્થ છે, તેવા જીવોને પોતાની ભૂમિકા પ્રમાણે સ્વરૂપહિંસાવાળા દ્રવ્યસ્તવમાં પ્રવૃત્તિ કર્તવ્ય છે, તેમ જેઓ હજુ વિશેષ વિવેકસંપન્ન થયા નથી, તેવા મુગ્ધજીવોને પ્રાણાતિપાત, મૃષાવાદ કે અપ્રાસક દાન પણ કર્તવ્ય કર્મ છે, તેનાથી તેનું હિત જ થાય છે, પરંતુ કર્મબંધ થતો નથી. ફક્ત યતિધર્મથી જેવું વિશેષ હિત થાય છે, તેવું વિશેષ હિત વિવેકસંપન્ન શ્રાવક
