________________
૧૩
કૂપદૃષ્ટાંતવિશદીકરણ | ગાથા : ૩ ભગવાનની ભક્તિને જોઈને અન્યને પણ થાય છે કે ખરેખર આમનો જન્મ સફળ છે કે જેથી આવી વિવેકપૂર્વકની ભગવાનની ભક્તિ કરે છે, તેથી અનુમોદના દ્વારા પરને ઉપકાર થાય છે.
આ રીતે કેચિત્કારે કૂપદૃષ્ટાંતનું જે રીતે યોજન કર્યું, તે વાત પૂજ્ય અભયદેવસૂરિ મહારાજને માન્ય નથી. તેથી તેઓ કહે છે કે કેચિત્કારનું આ કથન શાસ્ત્રવચનને અનુસરતું નથી; કેમ કે ધર્મ માટે પ્રવૃત્તિ ક૨વામાં જે હિંસાવાળી પ્રવૃત્તિ છે તેનાથી અલ્પ પાપકર્મબંધ તો થાય છે, માટે કૂપદૃષ્ટાંતનું પૂર્વમાં બતાવ્યા પ્રમાણે પંચાશકની ટીકામાં પોતે જે યોજન કર્યું, તેમ જ યોજન કરવું જોઈએ. આ પ્રકારનો પૂ. અભયદેવસૂરિ મહારાજ સાહેબનો અભિપ્રાય છે. તેમાં તેઓ યુક્તિ આપે છે -
જો ધર્માર્થ હિંસાવાળી પ્રવૃત્તિમાં અલ્પ પાપકર્મબંધ ઈષ્ટ ન હોય તો ભગવતીસૂત્રમાં જે કહ્યું છે તે સંગત થાય નહિ.
ભગવતીસૂત્રમાં જે કહ્યું છે તેનો આશય એ છે કે, કોઈ જીવ તેવા પ્રકારના ઉત્તમ સાધુને અપ્રાસુક અને અનેષણીય ભિક્ષા આપે ત્યારે, તે ભિક્ષા અપ્રાસુક અને અનેષણીય હોવાથી તે દાનક્રિયામાં અલ્પ પાપકર્મબંધ થાય છે અને ત્યાં મહાત્માની ભક્તિનો શુભ અધ્યવસાય હોવાથી ઘણી નિર્જરા થાય છે
વળી કોઈ વ્યક્તિ ગ્લાનની સેવા કરે ત્યારે ગમે તેટલી યતના રાખે તો પણ ગ્લાન વ્યક્તિ ઊઠવા-બેસવા આદિમાં સમર્થ ન હોવાને કારણે વૈયાવચ્ચ કરતી વખતે કાંઈક આરંભરૂપ દોષની સંભાવના રહે છે, અને તેને કા૨ણે શુભ અધ્યવસાયપૂર્વક ભક્તિ કરનારને પણ તે અજયણાકૃત થયેલા આરંભને કારણે અલ્પ પાપ બંધાય છે, અને તેના કારણે પંચકલ્યાણક પ્રાયશ્ચિત્તની તેને પ્રાપ્તિ થાય છે. તેથી ધર્માર્થ પ્રવૃત્તિમાં પણ જે હિંસાદિ થાય છે તેનાથી અલ્પ પાપબંધ સ્વીકારીને શુભ અધ્યવસાયથી ઘણી નિર્જરા થાય છે, તેમ માનવું ઉચિત છે. અને તેમ સ્વીકારીએ તો કૂપદૃષ્ટાંતનું યોજનપૂર્વમાં પંચાશક-૪/૧૦ ની ટીકામાં કર્યું તે રીતે જ થઈ શકે છે; કેમ કે સ્નાનાદિમાં થયેલા આરંભકૃત પાપનો નાશ સ્નાનાદિકાળમાં થતા શુભ અધ્યવસાયથી થાય છે, તેમ માનવાથી કૂપદૃષ્ટાંતની સંગતિ થાય છે.
પંચાશક-૪/૧૦ ની વૃત્તિમાં કેચિત્કારે કૂપદૃષ્ટાંતનું જે રીતે યોજન કરતાં કહ્યું કે કૂપખનન સ્વ-પર ઉપકાર માટે થાય છે, તેમ સ્નાન-પૂજાદિક પણ સ્વ-પર ઉપકાર માટે થાય છે, તેનું નિરાકરણ કરીને પૂ. અભયદેવસૂરિ મહારાજે ત્યાં જ કહ્યું કે, આ કેચિત્કારનું વચન આગમ અનુપાતી નથી. એમ કહીને એ સ્થાપન કર્યું કે જેમ કૂપખનનથી
