________________
૩૧
ફૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ / ગાથા : ૪ કહેલ જે અલ્પ આયુષ્યકતા છે કે જેઓ પૃથ્વીકાયાદિનો આરંભ કરતા નથી, મૃષાવાદાદિ કરતા નથી અને સાધુને નિરવદ્ય દાન આપે છે, તેની અપેક્ષાએ અલ્પ આયુષ્ય બાંધે છે, પરંતુ શુલ્લકભવરૂપ જઘન્ય આયુષ્ય બાંધતા નથી એમ અન્ય કહે છે.
આમ કહીને અન્યને એ કહેવું છે કે, સંસારી જીવો પ્રાણાતિપાત કે મૃષાવાદ આદિ કરે છે, તેઓના માટે આ સૂત્રનું કથન લાગુ પડતું નથી, પરંતુ જિનેશ્વર અને સાધુના ગુણના પક્ષપાતી જીવો અવિવેકને કારણે જે પૃથ્વીકાયાદિનો આરંભ કરે છે, અસત્ય બોલે છે અને સાધુને જે અશુદ્ધ દાન આપે છે તેઓને ભગવાનની ભક્તિનો કે સાધુની ભક્તિનો શુભ ભાવ હોવા છતાં પણ આરંભાદિને કારણે જ અલ્પ આયુષ્કતા પ્રાપ્ત થાય છે તે ક્ષુલ્લકભવરૂપ અલ્પ આયુષ્કતા ગ્રહણ કરવાની નથી, પરંતુ વિવેકસંપન્ન જીવને ભગવાનની ભક્તિ કે સાધુની ભક્તિ કરતાં જે આયુષ્ય બંધાય છે, તેની અપેક્ષાએ તેઓને અલ્પ આયુષ્ય અવિવેકના કારણે બંધાય છે, તે અલ્પ આયુષ્કતા ગ્રહણ કરવાની છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે, “દvi મતે સૂત્રમાં એવું કહેલ નથી કે, જેમને ભગવાનના પ્રત્યે ભક્તિ છે કે, સાધુના પ્રત્યે ભક્તિ છે અને તેના કારણે પૃથ્વીકાયાદિનો આરંભ કરે છે કે મૃષાવાદ બોલે છે કે, સાધુને અપ્રાસક અનેષણીય દાન આપે છે, તેઓને જ આ અલ્પ આયુષ્કતા પ્રાપ્ત થાય છે, અન્યને નહિ. તો તમે આ સૂત્રનો વિશેષ અર્થ કેવી રીતે કર્યો ? તેથી કહે છે –
સૂત્રમાં અવિશેષણરૂપે–સામાન્યરૂપે, કથન હોવા છતાં પણ અહીંયાં= vi અંતે સૂત્રમાં કહેલ બાબતમાં, ભગવાનની કે સાધુની ભક્તિ અર્થે જ કરાતા પ્રાણાતિપાતાદિ વિશેષનું જ ગ્રહણ કરવાનું છે; કેમ કે, જો તેવું ન હોય તો ભગવતીસૂત્રના દvu મતે સૂત્ર પછીના ત્રીજા સૂત્રમાં આ જ પ્રાણાતિપાતાદિથી અશુભ દીર્ઘ આયુષ્યની પ્રાપ્તિ થાય છે, તેમ કહેલ છે, તે વચન સંગત થાય નહિ. તેમાં યુક્તિ આપે છે – સમાન હેતુથી કાર્યનું વૈષમ્ય થઈ શકે નહિ.
આશય એ છે કે, “ મતે સૂત્રમાં પ્રાણાતિપાતાદિ ત્રણથી અલ્પ આયુષ્કતા કહી અને ત્યારપછી એનાથી ત્રીજા સૂત્રમાં એ ત્રણથી અશુભ દીર્ઘ આયુષ્કતા કહી, તેથી એક જ હેતુથી અલ્પ આયુષ્ય અને અશુભ દીર્ઘ આયુષ્ય બંધાય, તેમ સ્વીકારી શકાય નહિ. માટે માનવું જોઈએ કે, “ મંતે' સૂત્રથી શુભગતિનું અલ્પ આયુષ્ય ગ્રહણ કરવાનું છે, અને એનાથી ત્રીજા સૂત્રમાં અશુભગતિનું દીર્ઘ આયુષ્ય ગ્રહણ કરવાનું છે. અને તે કથન તો જ સંગત થાય કે, ભગવાનની ભક્તિના આશયથી કે સાધુની ભક્તિના
