________________
કૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ/ ગાથા : ૪
૨૯ અધ્યવસાયવિશેષથી આ ત્રણ=પ્રાણાતિપાત, મૃષાવાદ અને તેવા પ્રકારના શ્રમણને આધાકર્માદિ દાન, આ ત્રણ જઘન્ય આયુરૂપ ફળને આપનાર છે, એ પ્રકારે વ્યાખ્યાન કરીને - “જો તુથી તથાત્વિકત' એ પ્રકારના વ્યાખ્યાનમાં પણ વિધિની વિકલતાવાળી જ જિનપૂજા ગ્રહણ કરવી જોઈએ, એ પ્રકારે પતેન= આનાથી= પૂર્વમાં ગાથા-૪ માં વર્ણન કર્યું એ કથનથી, જાણવું. એ પ્રકારે ટીકામાં જોડાણ છે. ટીકાર્ય :
વહ ......પત્તિ હે ભગવન્! કેવી રીતે જીવો અલ્પ આયુષ્યપણાનું કર્મ બાંધે છે? પ્રાણનો નાશ કરીને, મૃષાવાદ બોલીને, તેવા પ્રકારના શ્રમણને અપ્રાસુક અનેષણીય અશન-પાનખાદિમ-સ્વાદિમ વડે પ્રતિલાભીને; આ પ્રમાણે જીવો અલ્પ આયુષ્યપણાનું કર્મ બાંધે છે -
રૂત્ર .... વ્યાધ્યાય=આ પ્રકારના સૂત્રમાં અધ્યવસાયવિશેષથી આ ત્રણ= પ્રાણાતિપાત, મૃષાવાદ અને આધાકર્માદિ દાન જઘન્ય આયુરૂપ ફળને આપનારાં છે. એ પ્રમાણે વ્યાખ્યાન કરીને આ સૂત્રની ટીકામાં બીજાઓ શું કહે છે, તે મને તુ' થી બતાવે છે -
મળે તુ .. યુજેતે જે જીવ જિનેશ્વરના અને સાધુગુણના પક્ષપાતના કારણે તેની પૂજા માટે પૃથ્વી આદિના આરંભથી હિંસા દ્વારા, પોતાના ભાંડાદિકવાસણાદિ, વેચવા માટે અસત્ય વચન દ્વારા પોતાના વાસણોનો ઉત્કર્ષ બતાવવાથી, અને આધાકર્માદિ કરવાથી પ્રાણાતિપાતાદિમાં વર્તે છે, તેને વધાદિ વિરતિથી નિરવ દાનનિમિત્ત બંધાતા આયુષ્યની અપેક્ષાએ આ અલ્પ આયુષ્યપણું જાણવું=શરણં મને” સૂત્રમાં કહેલ અલ્પ આયુષ્યપણું જાણવું. તેમાં હેતુ કહે છે -
સૂત્રનું અવિશેષણપણું હોવા છતાં પણ પ્રાણાતિપાતાદિ વિશેષનું અવશ્ય વાચ્યપણું છે. અન્યથાસૂત્રનું અવિશેષપણું હોવા છતાં પણ પ્રાણાતિપાતાદિ વિશેષનું અવશ્ય વાચ્યપણું ન માનો તો, ભગવતીના પાઠમાં આનાથી=ન્ન ભર્ત સૂત્રથી, ત્રીજા સૂત્રમાં પ્રાણાતિપાતાદિથી અશુભ દીર્ઘ આયુષ્યપણાના વચનની અનુપપરિ=અસંગતિ, છે. જે કારણથી સામાન્ય હેતુથી કાર્યવૈષમ્ય ઘટતું નથી=૬vi સંતે સૂત્રમાં અને એ સૂત્રથી ત્રીજા સૂત્રમાં બંને સ્થળે સમાન રીતે સામાન્ય હિંસાદિની વાત હોય તો, ‘i મંતેસૂત્રમાં એના કાર્ય તરીકે જે અલ્પ આયુષ્ય કહ્યું, તે અને એનાથી પછીના ત્રીજા સૂત્રમાં એના કાર્ય તરીકે જે અશુભ દીર્ઘ આયુષ્ય કહ્યું છે તે રૂપ કાર્ય વૈષમ્ય, સમાન હિંસાદિરૂપ કારણથી ઘટે નહિ.
પૂર્વમાં કહ્યું કે, વધાદિની વિરતિનિમિત્તક અને નિરવદ્ય દાનનિમિત્તક આયુષ્યની અપેક્ષાએ અલ્પ આયુષ્કતા અહીં પ્રસ્તુતમાં જાણવી. તે જ વાતને દૃઢ કરવા માટે બીજી યુક્તિ આપે છે
