________________
૨૭
ફૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ/ ગાથા : ૪
-: “દ્રિ ર થી ૩પશપાલીસુધીના કથનનો ભાવાર્થ” :
જો પરિપૂર્ણ વિધિપૂર્વક ભક્તિના પ્રકર્ષથી ભગવાનની પૂજા કોઈ કરતું હોય, આમ છતાં પૂજાકાળમાં પુષ્પ ચડાવવાની ક્રિયા તથા જલ અભિષેકાદિ ક્રિયારૂપ હિંસાને દોષરૂપે સ્વીકારવામાં આવે, અને તેને આશ્રયીને પૂજામાં લેશ કર્મબંધ છે, તેમ સ્વીકારવામાં આવે, તો પૂજાપંચાશક ગાથા-૪૨ માં પૂ. હરિભદ્રસૂરિ મહારાજે જે એમ કહ્યું કે, “જોકે પૂજામાં કથંચિત્ કાયવધ છે,” તેવું કહેત નહિ, પરંતુ જોકે પૂજામાં નક્કી કાયવધ છે તેમ કહેત.
આનાથી એ ફલિત થયું કે, પૂ. હરિભદ્રસૂરિ મહારાજના વચનને પ્રમાણભૂત સ્વીકારીએ તો નક્કી થાય છે કે, પૂજામાં નિયમથી કાયવધ નથી, અને તેથી જ એ ફલિત થાય છે કે, વિધિની ખામીની અપેક્ષાએ પૂજામાં કાયવધ છે અને પરિપૂર્ણ વિધિપૂર્વકની પૂજામાં લેશ પણ કાયવધ નથી. માટે વિધિશુદ્ધ પૂજામાં લેશ પણ કર્મબંધ નથી, તેમ સ્વીકારવું જોઈએ.
વળી યુક્તિથી બતાવે છે - હિંસા શબ્દનો ઔદંપર્યાથે વિચારવામાં આવે તો તેનું ઔદંપર્ય એ નીકળે કે - અવિધિથી પ્રવૃત્તિ હોય ત્યાં જ કર્મબંધ છે. માટે “મા હિંસાત્ સર્વભૂતાનિ' એ સૂત્ર પણ ભગવાનની ભક્તિમાં થતી હિંસાનો નિષેધ કરતું નથી, પરંતુ ભગવાનની ભક્તિમાં અવિધિથી થતી હિંસાનો જ નિષેધ કરે છે, માટે પરિપૂર્ણ વિધિપૂર્વકના અનુષ્ઠાનમાં હિંસારૂપ દોષ નથી. અને પરિપૂર્ણ વિધિપૂર્વકના અનુષ્ઠાનમાં પણ હિંસારૂપ દોષ માનવામાં આવે તો જિનમંદિર બંધાવવું, લોચ કરાવવો, તેમાં પણ હિંસારૂપ દોષની પ્રાપ્તિ થાય. તેથી ચૈત્ય કરવાનો અને લોચ કરવાનો નિષેધ પ્રાપ્ત થાય. તેથી વિધિશુદ્ધ અનુષ્ઠાનમાં હિંસારૂપ દોષ નથી.
અહીં કોઈને પ્રશ્ન થાય કે, ચૈત્યકરણમાં હિંસા થાય, પણ લોચકરણમાં હિંસા કઈ રીતે થાય ? તેનું તાત્પર્ય એ છે કે કોઈ જીવને પીડા કરવી તે હિંસા છે. તેથી બીજા જીવને પીડા કરવી તે હિંસા છે, તેમ આત્માને-પોતાને પીડા કરવી તે પણ હિંસા છે; તેમ છતાં લોચ કરવાની ક્રિયામાં કરાવનારને અપ્રમાદભાવની વૃદ્ધિ થતી હોય તો આત્માને પીડા થવા છતાં ત્યાં હિંસા નથી. પ્રમોદભાવ થાય તો ત્યાં હિંસા છે.
વાળની શોભાથી થતા મમત્વભાવને અને લોચાદિના કષ્ટ પ્રત્યે દ્વેષભાવને દૂર કરવો તે અપ્રમાદભાવ છે. શાતાનો પ્રતિબંધ અને અશાતાના દ્વેષરૂપ પ્રતિબંધને ટાળવા માટે, અને શોભા પ્રત્યેના પ્રતિબંધને ટાળવા માટે જ શાસ્ત્રમાં લોચનું વિધાન છે, માટે લોચ કરવામાં હિંસા નથી. આમ છતાં લોચકરણ જો કોઈને આર્તધ્યાનનું કારણ બનતું હોય તો ત્યાં હિંસા છે. k-૪
