________________
૧૮
ફૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ/ ગાથાઃ ૩ तद्विधिविरहे यतनादिवैकल्ये, भक्तिमात्रमधिकृत्य । विधिभक्त्यादिसाकल्येतु स्वल्पमपि पापं वक्तुमशक्यमेवेति भावः ।।३।। ટીકાર્ય :
ધુત્વે ~રૂતિ ભાવ રૂાા તવાંગીવૃત્તિકાર શ્રી અભયદેવસૂરિ મહારાજ વડે પંચાશક-અષ્ટકની વૃત્તિ આદિમાં આનું કૂપદષ્ટાંતનું, અલ્પપાપ-બહુ નિર્જરાના કારણે કાંઈક દુષ્ટપણામાં જે સંયોજન કર્યું છે, તે વિધિના વિરહમાંeતનાદિના વૈકલ્યમાં, ભક્તિમાત્રને આશ્રયીને કર્યું છે. વળી વિધિ-ભક્તિ આદિના સાકલ્યમાં સ્વલ્પ પણ પાપ કહેવા માટે અશક્ય જ છે, એ પ્રકારે તાત્પર્ય છે. ભાવાર્થ :
પૂજ્ય અભયદેવસૂરિ મહારાજાએ પંચાશક-અષ્ટક આદિ ગ્રંથની ટીકા વગેરેમાં કૂપદષ્ટાંતનું અલ્પ પાપબંધ અને બહુ નિર્જરાના કારણરૂપ છે તેથી થોડું દુષ્ટ છે એમ યોજન કરેલ છે, તે કથન, ભક્તિપૂર્વકની પૂજા હોય છતાં શાસ્ત્રોક્ત વિધિનું વિકલપણું હોય તેને આશ્રયીને કરેલ છે. વળી વિધિ અને ભક્તિ આદિ પરિપૂર્ણ હોય તો દ્રવ્યસ્તવમાં સ્વલ્પ પણ પાપબંધ કહી શકાય નહિ, એ પ્રકારનું પ્રસ્તુત ગાથા-૩ના કથનનું તાત્પર્ય છે.
અહીં વિધિવિરહનો અર્થ કર્યો કે, “યતનાદિનું વિકલપણું', ત્યાં યતનાનું વિકલપણું એ છે કે, ભગવાનની ભક્તિમાં અનુપયોગી એવી હિંસાના પરિહારમાં યતના કરવી જોઈએ. તેવી યાતનાનો બોધ ન હોય અથવા બોધ હોવા છતાં પ્રમાદ આદિના કારણે યતનાની ખામી રહેલી હોય તે યતનાની વિકલતા છે.
છે “યતનાલિશ' અહીં ‘વ’ થી એ કહેવું છે કે ભગવાનની ભક્તિમાં પોતાની શક્તિને અનુરૂપ બાહ્ય સામગ્રીની ખામી હોય તેના કારણે અલ્પ પાપબંધ થાય છે, આમ છતાં ભગવાનની ભક્તિમાં તન્મયતા છે તેને આશ્રયીને ઘણી નિર્જરા થાય છે.
‘વિધિમવચારિસાવજો” વિધિ-ભક્તિ આદિના સાકલ્યમાં વિધિ-ભક્તિ આદિની પરિપૂર્ણતામાં સ્વલ્પ પણ પાપબંધ થતો નથી, ત્યાં “બારિ પદથી એ ગ્રહણ કરવું છે કે જેમ વિધિ પણ પૂર્ણ હોય અને ભક્તિ પણ પૂર્ણ હોય અને પોતાની શક્તિ પણ પૂર્ણ રીતે ફોરવતો હોય તો લેશ પણ કર્મબંધ થતો નથી, પરંતુ કોઈ ગૃહસ્થ વિધિપૂર્વક પૂજા કરતો હોય અને ભક્તિ પણ પૂર્ણ વર્તતી હોય, આમ છતાં પોતાની શક્તિને ગોપવીને પૂજામાં યત્ન કરતો હોય તો શક્તિને ગોપવવાકૃત અલ્પ પાપબંધ થઈ શકે છે. IIII
