________________
ફૂપદૃષ્ટાંતવિશદીકરણ | ગાથા : ૩
૧૫
કૂપદૃષ્ટાંતનું વિશદીકરણ, કાગડાની પાંખના વિશદીકરણની જેમ, પોતાને સંમત આપ્તવચનથી વિરુદ્ધપણું હોવાને કારણે ઉપહાસપાત્રતાને વ્યક્ત કરે છે. એ પ્રકારની આશંકા હોતે છતે ઉત્તર આપતાં કહે છે - બોધને સન્મુખ થયેલા જીવોને આપ્તવચનનો વિરોધ જણાતો નથી; કેમ કે તેનું ભિન્ન તાત્પર્યપણું છે, એ પ્રકારના આશયવાળા ગ્રંથકારશ્રી ગાથા-૩ માં કહે છે -
ભાવાર્થ :
પંચાશકની મૂળગાથા-૪/૧૦ ની ટીકામાં પંચાશકના ટીકાકાર પૂ. અભયદેવસૂરિએ અનુમાન પ્રયોગ કર્યો કે, ભગવાનની પૂજાકાળમાં કરાતાં સ્નાનાદિક કાંઈક સદોષ હોવા છતાં પણ અધિકારીને ગુણ કરનારાં બને છે. કેમ કે સ્નાનાદિની ક્રિયા આરંભ સ્વરૂપ છે, તેથી તે સદોષ છે, આમ છતાં ભગવાનની ભક્તિ ક૨વાના વિશિષ્ટ શુભભાવનો હેતુ છે માટે ગુણને કરનાર છે. અને ભગવાનની પૂજામાં કૂપદ્મષ્ટાંતનું યોજન કર્યું, તેનાથી એ કહેવું છે કે જેમ કૂપખનનની ક્રિયાથી શ્રમ-તૃષા આદિ દોષો થાય છે અને જળપ્રાપ્તિથી દૂર થાય છે અને સ્વ-૫૨નો ઉપકાર થાય છે, તે રીતે પૂજા અર્થે કરાતા સ્નાનાદિમાં પણ હિંસારૂપ આરંભદોષ થાય છે, છતાં હું ભગવાનની પૂજા અર્થે સ્નાન કરું છું, આ પ્રકારનો શુભ અધ્યવસાય હોવાને કારણે તે સ્નાનાદિ, વિશિષ્ટ પાપકર્મની નિર્જરા અને પુણ્યબંધનું કારણ બને છે. આ રીતે કૂપદ્દષ્ટાંતનું યોજન કરવાથી એ નક્કી થાય છે કે, પૂજા અર્થે કરાતા સ્નાનાદિમાં કાંઈક દોષ પણ છે, આમ છતાં તે સ્નાનાદિ ક્રિયા શુભભાવ દ્વારા પુણ્યબંધ અને નિર્જરાનું કારણ બને છે.
આ કૂપદૃષ્ટાંતનું કેટલાક બીજી રીતે યોજન કરે છે, તે આ રીતે -
પૂજા અર્થે સ્નાનાદિ ક૨વાના કાળમાં પણ જીવને શુભ અધ્યવસાય જ વર્તે છે, તેથી લેશ પણ કર્મબંધ થતો નથી, માટે કૂપદૃષ્ટાંતને ઉ૫૨માં યોજ્યું તેમ યોજવું જોઈએ નહિ; પરંતુ જેમ કૂવો ખોદ્યા પછી જળની પ્રાપ્તિ થવાથી સ્વ-૫૨નો ઉપકાર થાય છે, તે રીતે સ્નાન અને ભગવાનની પૂજા કરવામાં આવે તેના દ્વારા પોતાને શુભ અધ્યવસાય થાય છે, તેથી પોતાને પુણ્યબંધની પ્રાપ્તિ થાય છે અને બીજાને તે ભગવાનની પૂજા જોઈને અનુમોદનાનો પરિણામ થાય છે, તેથી ૫૨નો ઉપકાર થાય છે. તે આ રીતે -
પૂજા અર્થે સ્નાન કરનારને સ્નાન કરવાના કાળમાં હું ભગવાનની ભક્તિ કરું છું માટે ભગવાનની આજ્ઞા પ્રમાણે સ્નાન કરું એ પ્રકારનો શુભ અધ્યવસાય થાય છે તેથી સ્નાનથી કર્મબંધ નથી પણ પુણ્યબંધ છે, અને ઉત્તમ શ્રાવકની સ્નાનાદિપૂર્વકની
