________________
હિંદુસ્તાનને પ્રાચીન ઇતિહાસ તદ્દન ખાત્રીથી ઓળખી શકાય છે. એ નામ ગણપતિનાગનું છે. તેની રાજધાની પદ્માવતી નગરી હતી. સીંધીઆ મહારાજ્યના રાજ્યમાં આવેલા હાલના જાણીતા શહેર નારવારની ઈશાને ૨૫ માઈલ પર આવેલું પદમાવાયા ગામડું એ પ્રાચીન પદ્યાવતીનું સ્થાન બતાવે છે.
સમુદ્રગુપ્ત દક્ષિણનાં રાજ્યની ચઢાઈ કરવાનું કામ હાથમાં લેવાની હિંમત કરી તે પહેલાં ઉત્તર પ્રદેશની છતો મોટે ભાગે પૂરી થઈ ગઈ હશે અને છતાયેલા મુલક વિજેતાના રાજ્યમાં ભળી એકરસ થઈ ગયા હશે. અસાધારણ યોજનાશક્તિ તેમજ વ્યવસ્થા અને અમલબજામણની પ્રભુતાભરી શક્તિઓ વિના દક્ષિણની જીતનું કામ પાર પડી શકે એમ નહોતું.
'' પિતાની રાજધાનીથી બરાબર દક્ષિણમાં છેટાનાગપુરમાંથી કૂચ કરી દક્ષિણ હિંદ પર ચઢાઈ કરનારા આ રાજાએ મહાનદીની ખીણના પ્રદે
શમાં આવેલા દક્ષિણ કેસલના રાજ્ય પર હલ્લો દક્ષિણ કેસલ કર્યો અને તેના રાજા મહેન્દ્રને ઊથલાવી પાડ્યો. અને જંગલી જાતે ત્યાંથી આગળ વધતાં તેણે જંગલપ્રદેશના બધા પર છત નાયકોને જેર ક્ય. એ પ્રદેશો આજે પણ
જંગલ છવાયેલા જ છે અને ઓરિસાના ખંડીઆ રાજ્યો તથા મધ્યપ્રાંતના વધારે પછાત ગણાતા ભાગ તેના જ બનેલા છે. એ નાયકેમાં સૌથી આગળપડતો નાયક વ્યાધ્રરાજ તેના ગુણને અનુરૂપ નામ ધરાવતે હતો. એ સિવાય ઈતિહાસમાં એને લગતી
૧. પદમપવાયા સિંધુ અને પારાના સંગમના શિરોબિંદુએ આવેલું ગામડું છે. એ નામ પદ્યાવતી ઉપરથી ઉપજેલું છે. અને સ્થાનિક પ્રણાલિ કથા તે પદ્યાવતી હોવાની શાખ પૂરે છે. નાગવંશના સિક્કા ત્યાંથી મળી આવેલા છે અને તે ઉપરાંત ઈ.સ. ના પહેલા કે બીજા સૈકાના લેખવાળે તાડપત્રને તંભકુંભ મળી આવેલો છે. ૨. દક્ષિણ કોસલ મહાનદીની ખીણમાં આવેલ હતો અને ઉત્તર કેસલને ઘોઘરાનદીની ઉત્તરે આવેલો હાલનો અયોધ્યાના પ્રદેશ.
