Book Title: Sammati Tark Prakaran Part 02
Author(s): Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005360/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaviprabhAvaka zrImad siddhasena divAkarasUrIzvarajI mahArAjA viracita navAMgI TIkAkAra zrImad abhayadevasUrIzvarajI mahArAjA kRta 'tatvaboghavidhAyinI vyAkhyA samanvita sammatitaDe prakaraNa. zloka sparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-2 : dvitIya kAMDa 'vivecaka: paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa zlokaparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana 6 bhAga-2 : dvitIya kAMDa ja mULa graMthakAra che zrutakevalI zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjA TIkAkAra che navAMgI TIkAkAra zrI abhayadevasUrIzvarajI mahArAjA AzIrvAdadAtA vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka sva. pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA SadarzanavettA, mAvacanikapratibhAdhAraka sva. pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA tathA vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA * vivecanakAra ke paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA - saMpAdikA - pArula hemaMtabhAI parIkha - prakAzaka - "" nAmAMthI a! ka . DA-nists/zrIsaMghane peTa aApela che. mAtArthanA zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa zlokasparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-2 * vivecanakAra - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA vIra saM. 2538 2 vi. saM. 2068 AvRtti : prathama Jain Educationa International mUlya : rU. 180-00 Arthika sahayoga zrImati pArUbena mayAcaMdabhAI saMghavI, muMbaI : mukhya prAptisthAna : tArtha: 149 'zrutadevatA bhuvana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Email : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com nakala : 250 mudraka sarvodaya ophaseTa 13, gajAnaMda esTeTa, idagAha polIsa cokI pAse, prema daravAjA, amadAvAda-19. phona : 22174519 sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che. For Personal and Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prAptisthAna - amadAvAda : gItArtha gaMgA, 'zrutadevatA bhavana', 5, jena marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. (079) 26604911, 32457410 Email : gitarthganga@yahoo.co.in gitarthganga@gmail.com * vaDodarA : zrI saurInabhAI dinezacaMdra zAha 'darzana', I-69, lIsApArka sosAyaTI, vibhAga-2, rAmezvara sarkala, subhAnapurA, hAITezana roDa, vaDodarA-390023. = (0265) 2391699 (mo.) 982521299 Email : saurin 108@yahoo.in muMbaI: zrI lalitabhAI dharamazI 302, caMdanabALA epArTamenTa, sarvodaya pArzvanAthanagara, jaina derAsaranI pAchaLa, javAharalAla naherU roDa, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. 8 (022) 25680614, 25689030 (mo.) 9322231111 Email : lalitent@vsnl.com zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-2,41, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA javelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. (022) 32438434 (mo.) 9322214851 Email: divyaratna_108@yahoo.co.in surataH DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbunivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. 8 (0261) 3228723 - jAmanagara : zrI udayabhAI zAha c/o. mahAvIra agarabattI varksa, c-7, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. (0288) 2778513 (mo.) 9723993990 Email: karan.u.shah@hotmail.com + BANGALORE: Shri Vimalchandji Clo. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. 6 (080) (0) 22875262 (R) 22259925 (Mo.) 9448359925 Email: amitvgadiya@gmail.com - rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. (0281) 2233120 (mo.) 9427168613 Email: shreeveer@hotmail.com Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. prakAzakIya sujJa vAcako ! praNAma... aMdhakAramAM TaoNrca vagara athaDAtI vyakti dayApAtra che, to tenAthI paNa TaoNrca kaI rIte vAparavI te na jANanAra vyakti vadhu dayApAtra che. kAraNa ? te vyakti pAse sAdhana hovA chatAM paNa tenI jarUrI jANakArInA abhAve teno upayoga nahIM karI zake. tevI ja rIte... aMdhakArabharyA saMsAramAM jinazAsananI prApti vagara bhaTakto jIva coksa dayApAtra che, paraMtu jinazAsananI prApti bAda paNa jo jIva tenAM rahasyajJAna vagarano ja rahyo, to te vadhAre dayApAtra che; kema ke duHkhamaya ane pApamaya saMsAramAMthI chUTavA mAtra jinazAsana prApti paryApta nathI, paraMtu tenI prApti bAda zAsananAM UMDANabharyA rahasyonA jJAna dvArA zAsana pratye atUTa bahumAna ane sAdhanAmArgano daDha saMkalpa jarUrI che. anyathA bhAgye dIdhela jinazAsanano lAbha te vyakti pUrNatayA uThAvI nahIM zake. amane gaurava che ke, jinazAsananAM A ja rahasyone gItArthagaMgA saMsthA dvArA 108 mukhya ane avAMtara 10,008 viSayonA mAdhyame ujAgara karAvavA ame bhAgyazALI thayA chIe. ahIM dareka viSaya saMbaMdhI bhinna-bhinna zAstromAM verAyelAM rahasyamaya zAstravacanonuM ekatrIkaraNa thAya che. tyArabAda temAM dekhAtA virodhAbhAsonA nirAkaraNa sAthe paraspara saMdarbha joDavA dvArA temAM chupAyelAM rahasyono AviSkAra karavAmAM Ave che. jo ke, A rahasyo asAmAnya zaktizALI sivAyanA lokone sIdhAM pacatAM nathI; kema ke te durgama jinazAsananA nicoDarUpa hovAthI ati durgama che. tethI amArI saMsthAnA mArgadarzaka pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.e prastuta rahasyone vyAkhyAno svarUpe sugama zailImAM, zAstrIya ane Adhunika dareka pariprekSyamAM pIrasyAM che ane pIrasaze. jemAMthI eka dharmatIrtha viSayaka pravacanono ardhAza pragaTa thayela che. alabatta, A zailInI sugamatAjanya laMbANane kAraNe amuka viSaya sudhI vivecananI maryAdA baMdhAI jAya che, mATe zrIsaMghane pUrNa lAbha maLe te hetuthI tyArabAdanA viSayo saMbaMdhI akhUTa rahasyagarbhita zAstravacanono paraspara anusaMdhAna sAthe saMgraha pragaTa karavAmAM Avaze, jene AjanI bhASA Encyclopedia (vizvakoSa) kahe che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temAM te te viSaya saMbaMdhI dUrano saMbaMdha dharAvatAM zAstravacano paNa te viSayaka rahasyajJAnamAM upayogI hovAne kAraNe saMgRhIta thaze ane A saMgraharUpa bIja dvArA bhaviSyamAM samagra zrIsaMghane zAsananAM rahasyajJAnanI prAptimAM taiyAra sAmagrI pUrI paDaze. "vikAneva vinAnAti vimbanaparizramam' e ukti anusAra vidvAno dvArA thatuM A vidrahmogya ane azrutapUrva kArya ghaNA puruSArtha uparAMta puSkaLa sAmragI ane samaya paNa mAMge che. bIjI bAju, zrI saMgha taraphathI sva. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI ma. sA., pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.nAM pravacano ane paMDitavarya zrI pravINabhAI motA kRta zAstranAM vivecano zAsananAM rahasyo sudhI pahoMcavAnI kaDI svarUpa hovAthI prasiddha karavAnI mAMgaNIo paNa vAraMvAra Ave che. jo ke, A pravRtti saMsthAnA mULa lakSyathI saheja phaMTAya che, chatAM vacagALAnA samayamAM, mULa kAryane jarA paNa aTakAvyA vagara prastuta kAryane saMlagna pravRtti tarIke svIkArIe chIe. tenA anvaye prastuta pustaka prakAzita karatAM AnaMda anubhavAya che. uparokta dareka kAryone zrIsaMgha khobe-khobe saharSa vadhAvaze, anumodaze ane sahAyaka thaze tevI abhilASA saha. mRtadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. gItArtha gaMgAnuM TrasTIgaNa ane zrutabhakto Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgAnAM prakAzano minh pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA (moTA paMDita ma. sA.)nA pravacananAM pustako 1. Azrava ane anubaMdha 2. pugala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra pa. pU. A. bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA (paMDita ma. sA.) kRta, saMpAdita ane pravacananAM pustako 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo 2. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo (hindI AvRtti) 3. yogadaSTisamuccaya 4. karmavAda karNikA 5. sadgati tamArA hAthamAM ! 6. darzanAcAra 7. zAsana sthApanA 8. zAsana sthApanA (hindI AvRtti) 9. anekAMtavAda 10. prasnottarI 11. praznottarI (hindI AvRtti) 12. cittavRtti 13. cittavRtti (hindI AvRtti) 14. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 15. manovijaya ane Atmazuddhi 16. bhAgavatI pravajyA paricaya 17. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) 18. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, vijJajaya, siddhi, viniyoga) 19. lokottara dAnadharma "anukaMpA" Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 21. dharmarakSA pravacana zreNI bhAga-1 22. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? 23. jinazAsana svataMtra dharma yA saMpradAya ? (hindI AvRtti) 24. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination ? (aMgrejI AvRtti) 25. Status of religion in modern Nation State theory (aMgrejI AvRtti) 26. gRhajinAlaya mahAmaMgalakArI 27, zrI upadhAna mArgopadezikA saMpAdaka :- pa. pU. paMnyAsa zrI arihaMtasAgarajI mahArAja sAhaba 1. pAkSika aticAra gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra !!!!! (gujarAtI) 4. svataMtra bhArata meM dharma parataMtra !!!!! (hindI) 5. Right to Freedom of Religion !!!!! (aMgrejI) 6. 'rakSAdharma' abhiyAna (gujarAtI) Jain Educationa International 7. 'Rakshadharma' Abhiyaan (aMgrejI) 8. sevo pAsa saMkhesaro (guja.) 9. sevo pAsa saMghesaro (hindI) - saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha For Personal and Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ______ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananAM graMtho chuM vivecanakAra - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA e 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmaupaniSat prakaraNa zabdazaH vivecana 3. adhyAtmamata parIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamata parIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI zabdazaH vivecana 9. samyakatva SasthAna upaI zabdazaH vivecana 10. adhyAtmasAra zabdaza: vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. phUpadaSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadrAsiMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAddhAtrizikA-21 zabdazaH vivecana 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAtrizikA-18 zabdaza: vivecana 25. yogavivekadvAciMzikA-19 zabdaza: vivecana 26. sAdhusamasyadvAciMzikA- zabdazaH vivecana 27. bhikSuddhAtrizikA-27 zabdazaH vivecana 28. dIkSAdvAciMzikA-28 zabdazaH vivecana 29. yogadaSTinI sajhAya zabdazaH vivecana 30. kevalibhuktivyavasthApanadvAciMzikA-30 zabdazaH vivecana 31. pAtaMjala yogalakSaNavicAradvAciMzikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisI sUtrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahattvAgiMzikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTidvAciMzikA-15 zabdazaH vivecana Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36. yogalakSaNadvAciMzikA-10 zabdazaH vivecana 37. muktiadveSaprAdhAnyadvAciMzikA-13 zabdazaH vivecana 38. apunabaMdhakadvAtrizikA-14 zabdazaH vivecana 39. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 40. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 41. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-3 42. adhyAtmasAra zabdaza: vivecana bhAga-2 43. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-3 44. yatilakSaNasamuccaya prakaraNa zabdazaH vivecana 45. devapuraSakAradvAciMzikA-17 zabdazaH vivecana 46. tArAditrayadvAciMzikA-22 zabdazaH vivecanA 47. kutarkagrahanivRtti dvAtrizikA-23 zabdazaH vivecana 48. saddaSTidvAtrizikA-24 zabdazaH vivecana 49. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 50. mArgadvAciMzikA-3 zabdazaH vivecana 51. dezanAdvAciMzikA-2 zabdazaH vivecana para, jinabhaktidvAbiMzikA-5 zabdazaH vivecana pa3, yogAvatAradvAtrizikA-20 zabdazaH vivecana 54. yogamAhAbhyadvAciMzikA-26 zabdazaH vivecana papa. sarjanastutidvAciMzikA-32 zabdazaH vivecana pa. pUrvasevAdvAciMzikA-1ra zabdazaH vivecana pa7. IzAnugrahavicAradvAciMzikA-16 zabdazaH vivecana 58. klezatAnopAyadvAtrizikA-rapa zabdazaH vivecana pa9. vinayahAviMzikA-29 zabdazaH vivecana 60. zrI sImaMdharasvAmIne vinaMtIrUpa 125 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana 61. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-4 62. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 63. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-4 64. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-1 65. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-2 66. muktidvAciMzikA-31 zabdazaH vivecanA 67. yogasAra prakaraNa zabdazaH vivecana 68. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-1 69. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-2 70. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 71. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 72. pratikramaNa hetugarbhita svAdhyAya zabdazaH vivecana 73. kathAdvAciMzikA-9 zabdazaH vivecana 74. adhyAtmasAra zabdaza: vivecana bhAga-4 75. adhyAtmasAra zabdaza: vivecana bhAga-5 76. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77. navatatva prakaraNa zabdazaH vivecana 78. 150 gAthAnuM hUMDInuM stavana zabdazaH vivecana 79. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-5 80, paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 81, SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 82. amRtavelanI moTI sajhAya ane nizcaya-vyavahAra gabhita zrI zAMtijina stavana tathA zrI sImaMdharasvAmI stavana zabdazaH vivecana 83. paMcavastaka prakaraNa zabdaza: vivecana bhAga-7 84. AnaMdaghana covIzI zabdazaH vivecana 85. paknIsUtra (pAkSikasUtra) zabdazaH vivecana 86. dharmaparIkSA prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 87. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-1 88. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-2 89. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-3 90, pAtaMjalayogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 91. pAtaMjala yogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 92. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 93. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 94. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 5. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-1 96. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-2 97. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-3 98. dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-1 99. vAdadvAciMziphA-8 zabdazaH vivecana 100, dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-1 101, dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-2 102. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-3 103. sakalArData-stotra ane ajitazAMti stavana zabdazaH vivecana 104. pagAmasijjA zabdazaH vivecana 105. sakhyatvanA saDasaTha bola svAdhyAya zabdazaH vivecana 106. dharmavyavasthAdvAciMzikA-7 zabdazaH vivecana 107. devasiA rAIA pratikramaNa sUtra zabdazaH vivecana 108, saMmatitarka prakaraNa okasparzI khAya zabdazaH vivecana bhAga-1 109. saMmatitarka prakaraNa zloka sparzI khAya zabdazaH vivecana bhAga-2 : gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho Juduma 1. dharmatIrtha bhAga-1 2. dharmatIrtha bhAga-2 sata graMtho Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ llllll llllll # $ samatita prakaraNa A che dvitIya kAMDanI prastAvanA hai ? llvilll --- -slvilll prastuta graMthanA prathama kAMDanA prathama zlokamAM kahyuM ke, sarvajJanuM vacana atIndriya padArthonuM yathArtha prakAzana karanAra che. tyAM jijJAsA thAya ke sarvajJanuM vacana atIndriya padArthonuM prakAzana karanAra che te kaI rIte nirNaya thAya ? tethI kahyuM ke dRSTa padArtho svaanubhava anusAra dravyarUpa ane paryAyarUpa che tene AzrayIne ja bhagavAnanA zAsanamAM dravyArthikana ane paryAyArthikanA pravarte che. vaLI, dravyArthikanayathI ane paryAyArthikanayathI dekhAto padArtha saMgrahAdi nayothI kaI rIte dekhAya che? te paNa anubhava anusAra ja dRSTa padArthamAM graMthakArazrIe prathama kAMDamAM batAvela che. vaLI, nikSepAo, avAMtara nayo vigere paNa kaI rIte bhagavAnanA zAsanamAM pravarte che ? te sarvanuM dRSTa padArthamAM graMthakArazrIe prathama kAMDamAM e rIte yojana karela che ke jethI padArthane jonAra puruSa vartamAnanA padArthamAM te te nayanI dRSTithI te te padArtho te svarUpe che te svaanubhavathI nirNaya karI zake. jema, "utpAdiyadhrovyayu sa" bhagavAne kahyuM ane tenuM yojana vartamAnamAM potAnA vartamAnanA bhavane AzrayIne karavAmAM Ave to svapratIti anusAra garbhathI mAMDIne janma sudhI ane janmathI mAMDIne maraNaparyata eka cetanA potAne dhRvarUpe dekhAya che ane pratikSaNa te te jJAnanA pariNAmarUpe, kaSAyanA pariNAmarUpe ke anya anya pariNAmarUpe potAnI cetanA svasaMvedanathI anubhavAya che tethI dareka vyaktine svaanubhavathI jaNAya che ke pratikSaNa te te bhAvarUpe potAnI cetanAnI utpatti ane nAza thAya che ane cetanArUpe pote dhruva che. A rIte koI paNa vyakti potAnA prAmANika avalokanathI vicAre to tene potAno AtmA utpAda, vyaya, dhrauvyarUpe dekhAya che tema sarva nayonuM yojanA ke nikSepAonuM yojanA vartamAnanA anubhava anusAra batAvIne je rIte te padArthone nayadRSTithI bhagavAne batAvyA che te ja nayadRSTithI nahIM dekhAtA atIndriya padArthone paNa te svarUpe bhagavAne batAvyA che jethI vicArakane sthira nirNaya thAya ke bhagavAnanuM zAsana sarvajJakathita che. A rIte jJAnanA viSayabhUta padArthanuM varNana karyA pachI graMthakArazrI batAve che ke padArthanA bodhasvarUpa je jJAnano upayoga pravarte che te paNa sAmAnya-vizeSAtmaka che. jema dravya paNa dravyarUpe sAmAnya ane paryAyarUpe vizeSa che, tema jIvano bodha paNa darzanarUpe sAmAnya che ane jJAnarUpe vizeSa che. temAM syAdvAdanI maryAdA kaI rIte pravarte che ? tenI spaSTatA karavA arthe graMthakArazrIe sammatitarkaprakaraNa mahAgraMthano prastuta dvitIya kAMDa racela che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | prastAvanA tyAM prathama jIvano bodha nirAkArarUpe darzana che ane sAkArarUpe jJAna che tema batAvIne jema dravya paryAyathI anuviddha ja che ane paryAya dravyathI anuviddha ja che paraMtu ghaTa, paTanI jema pRthak nathI tema darzanano upayoga jJAnanA upayogathI anuviddha ja che ane jJAnano upayoga paNa darzananA upayogathI anuviddha ja che tema batAvIne keTalAka ekAMta darzanavAdI paryAyane svIkAre che ane dravyano apalApa kare che. vaLI, keTalAka ekAMta darzanavAdI dravyane svIkAre che ane paryAyano apalApa kare che. vaLI, keTalAka naiyAyika Adi ekAMta darzanavAdI dravyane ane paryAyane sarvathA pRthak svIkAre che tema sAkAraupayogane ane nirAkAraupayogane paNa sarvathA pRthak svIkAranArA darzanavAdIo padArthane yathArtha jonArA nathI tenI spaSTatA aneka yuktithI prastuta kAMDamAM karela che. 2 AthI ja dravyArthikanayanI dRSTithI jovAmAM Ave tyAre anarpitarUpe paryAyano svIkAra na karavAmAM Ave to paryAyanirapekSa dravya nahIM hovAthI te nayanI prarUpaNAnA viSayabhUta vastunA paNa abhAvanI prApti thAya che. tema jeo 'darzanaupayoga pUrvamAM pravarte che, jJAnaupayoga uttaramAM pravarte che' tema svIkArIne pUrvano darzanano upayoga paNa te kALamAM vartatA potAnA matijJAnanA kSayopazamabhAvanI pariNatithI anuviddha che, chatAM teno apalApa karIne 'mAtra darzanano upayoga che' tema kahe che ane uttarano jJAnano upayoga paNa pUrvanA darzananA upayogathI anukRta hovAne kAraNe jJAnanA upayogakALamAM paNa darzanathI anuviddha ja jJAna che, chatAM 'jJAna ane darzana paraspara anuviddha nathI, paraMtu pUrvauttarabhAvi bhinna upayogarUpa che' tema je ekAMtavAdI mAne che teo darzananA ane jJAnanA pAramArthika svarUpane jonArA nathI tethI darzananA upayogane jJAnanA upayogathI rahita svIkAre che athavA te darzananA upayogamAM vartato je jJAnano upayoga che teno apalApa kare che, teo darzananA upayogano paNa apalApa kare che; kema ke jJAnathI ananuviddha mAtra darzana nathI tethI te kathananA viSayabhUta vastu ja jagatamAM nathI tema siddha thAya che te batAvIne kaI rIte chadmasthanA darzananA upayogamAM darzananA upayogakALamAM ja jJAnanI anuvidvatA che ane kaI rIte jJAnanA upayogamAM jJAnanA upayogakALamAM ja darzananI anuviddhatA che tenI vistRta carcA prastuta kAMDanI bIjI gAthAmAM karela che. vaLI, kevalInA upayogamAM kevalajJAna, kevaladarzana kaI rIte varte che tenI vistRta carcA prastuta dvitIya kAMDamAM karela che. jethI upayogamAM paNa syAdvAdanI maryAdA anusAra jovAmAM na Ave to vAstavika vastuno apalApa thAya che tevo mArgAnusArI bodha thAya che. vaLI, chadmasthane matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane mana:paryavajJAna e cAra jJAno hoya che, te cAre jJAno darzanapUrvaka ja thAya che tenI yukti gAthA-3mAM Apela che. vaLI, zrutajJAna matijJAnapUrvaka thAya che tethI matijJAna pUrve darzana thAya che, tyArapachI matijJAna thAya che, tyArapachI zrutajJAna thAya che, mATe zrutajJAnamAM sAkSAt darzana nathI, paraMtu matijJAnanA pUrvanuM darzana ja matijJAnarUpe thaIne uttaranA zrutajJAnarUpe pariNamana pAme che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | prastAvanA vaLI, avadhijJAna pUrve avadhidarzana thAya che te paNa pUrvanA avadhijJAnathI anuviddha ja che ane uttaramAM je avadhijJAna thAya che te paNa pUrvanA avadhidarzanathI anuviddha ja che, tema zrutajJAna paNa pUrvanA matijJAnathI anuviddha che ane pUrvanuM matijJAna tenI pUrvanA darzanathI anuviddha che. tethI zrutajJAnamAM paNa gauNarUpe darzanaupayoga che. vaLI, mana:paryavajJAnamAM sAmAnyathI darzana nathI e prakArano ja sarvatra pravAda che, AgamamAM paNa mana:paryavajJAnamAM darzana nathI ema kahyuM che topaNa chabIne mana:paryavajJAna sudhI darzanapUrvaka ja jJAna thAya che tema gAthA-3mAM sthApana karela che ane gAthA-18mAM mana:paryavajJAnamAM paNa kaI rIte darzanano upayoga che te batAvIne zAstrakAre mana:paryavajJAnamAM darzana nathI tema kahyuM che tenuM tAtparya zuM che tenI spaSTatA gAthA19mAM karela che. vaLI, matijJAnanA 28 bhedathI pRthaka cakSudarzana, acakSudarzana che paraMtu vyaMjanAvagraha, arthAvagraharUpa cakSudarzana, acakSudarzana nathI. manathI acakSudarzana thAya che ane cakSuthI cakSudarzana thAya che, jyAre zeSa indriyothI acakSudarzana thatuM nathI, chatAM darzanapUrvaka ja chabasthane jJAna thAya che tethI zeSa indriyonA bodhamAM paNa mana dvArA ja vyaMjanAvagrahanI pUrve cakSudarzana thAya che te sarva padArthonI vicAraNA sUkSma yuktipUrvaka prastuta kAMDamAM karela che. vaLI, kevalInA kevalano eka upayoga hovA chatAM tenA jJAnanA viSayabhUta dravyane ane paryAyane AzrayIne ja kevalajJAna ane kevaladarzana che, paraMtu kevalajJAnano upayoga anya che ane kevaladarzanano upayoga anya che, ema nathI te kathana aneka yuktio dvArA prastuta kAMDamAM sthApana karela che. vaLI, kevalajJAna sAdianaMta che e prakAranuM vacana grahaNa karIne tenA viSayamAM paNa je ekAMtavAda pravarte che tenuM nirAkaraNa karIne kevalajJAna kaI apekSAe utpAda-vyaya-dhrauvyayukta che tenuM aneka sUkSma yuktiothI prastuta kAMDamAM sthApana karela che. vaLI, chadmastha sAdhanA karIne kevalajJAna prApta kare che tyAre kevalI avasthAmAM te mahAtmAo saMghayaNavALA che, zarIravALA che, zarIrajanya zAtA-azAtAnA upayogavALA che, yogya jIvanA upakAra arthe te te prakAranI upadezAdinI pravRtti kare che te sarva paNa jIvanI pariNatisvarUpa che ane te kevalajJAna jIvanI pariNatithI apRthabhUta che. AthI ja kevalIne zuklalezyA pravarte che te zuklalezyAthI anuviddha ja kevalIno kevalajJAnano upayoga che. je vakhate kevalI sarva karmathI mukta thAya che tyAre dehadhArI avasthAmAM je kevalajJAnano upayoga hato tenA karatAM vilakSaNa evo siddhaavasthAno kevalajJAnano upayoga thAya che, tethI bhavasthakevalajJAnano nAza thAya che ane siddhasthakevalajJAna utpanna thAya che te kathana paNa prastuta kAMDamAM sUkSma yuktithI batAvela che. jethI syAdvAdI je kAMI bole che te buddhirUpI cakSuthI dekhAtA padArthanuM avalokana karIne yathArtha kathana kare che tevo Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | prastAvanA nirNaya thAya che. enA kAraNe sAmAnyathI pravAda che ke "syAdvAdanA matamAM padArthane je rIte kahevo hoya te rIte kahI zakAya e prakAranuM kathana mithyA che. vastutaH anubhava anusAra padArthanA yathArtha svarUpane sparzanAra kathanane ja kahenAra syAdvAda che, jeno apalApa karavAmAM Ave to padArthanA vAstavika svarUpano apalopa thAya che e prakAre zAstravacana, yukti ane sva anubhava anusAra jovAnI mArgAnusArI prajJA prastuta graMthanA adhyayanathI prApta thAya che. chadmasthatAne kAraNe zrI jinezvaradevanI AjJAthI viruddha ke graMthakArazrInA AzayathI viruddha kAMIpaNa lakhAyuM hoya to trividha trividha micchA mi dukkaDaM. - pravINacaMdra khImajI motA vi.saM. 2068, caitra vada-3, tA. 9-4-2012, somavAra, 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. phona : 079-32447014 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa / saMkalanA. sammatitarka prakaraNa dvitIya kAMDanA saMkalananI veLAe... , Ejhana "A B "sammatitarkaprakaraNa' zabda ja darzAve che ke jIvamAM vartatI anAdi kALanI durmatine dUra karI sammati pragaTa karAvI Ape tevA jinavacanAnusAra tarko darzAvato graMtha. prastuta graMthanI racanA jaina jyotirdhara, vAdimArtaDa prakAMDa pratibhAzALI AcAryapuMgava zrI siddhasenadivAkarasUrijIe karI che ane tenA para suvistRta "tattvabodhavidhAyinI" nAmanI vRtti navAMgI TIkAkArazrI AcAryapravara zrI abhayadevasUrijIe racI che. A graMtharatnanI zlokasparzI vRttinuM vivecana paMDitavarya zrI praviNabhAI motAnA mukhe sAMbhaLavA ane tene graMtharUpe saMkalana karavAno mane moko maLyo e mArA mATe mahAavasara banI rahyo che. prastuta graMthanuM mULa lakhANa to zrI mayaMkabhAI dvArA thayuM hatuM, paraMtu koIka kAraNasara tyArapachInuM kArya karavAnI taka mane prApta thaI. agAu 'dravya-guNa-paryAyano rAsa'nA be bhAgano abhyAsa pUrNa thavAnA Are hato ane prastuta graMthano abhyAsa zarU thayo. tethI prastuta graMthanA tattvano bodha thoDI saraLatAthI thaI zakyo. joke dekhAtA dravyanuM svarUpa jANavuM, jJAnanuM svarUpa jANavuM ane tenA AdhAre atIndriya padArthonA svarUpane jANavuM e to atyArasudhI mArA mATe mAtra bAhya jJAnarUpa ja banyuM che, paraMtu te ja bodha pariNatajJAnarUpe sthira thAya e ja abhilASA sAthe prastuta graMthanuM adhyayana AdaryuM che. bAhya dekhAtA padArthonuM svarUpa anubhava anusAra, yukti anusAra ane zAstravacana anusAra kevuM che ? te sarvanuM prarUpaNa graMthakArazrIe prathama kAMDamAM karyuM. have prastuta kAMDamAM pAMca jJAnanA svarUpane spaSTa karyuM che. matijJAnAvaraNIyanA kSayopazamathI pAMca jJAnanA svarUpane jANavuM, cittamAM sthira karavuM - e to A kALamAM agharuM jarUra che, paraMtu vidvAna gurumukhethI sAMbhaLavAthI teno sparza avazya thaI zakyo che. chamasthanA cAre jJAno darzanapUrvaka ja thAya che. vaLI, kevalInA jJAnano upayoga darzanathI anuviddha che ane darzanano upayoga jJAnathI anuviddha che arthAt kevalIne kevalano eka ja upayoga hoya che. vaLI, bhavastha kevalajJAna ane siddhastha kevalajJAna evo bheda batAvIne syAdvAdathI thatA sUkSma bodhanuM svarUpa graMthakArazrIe prastuta kAMDamAM batAvyuM che. prastuta graMthanA abhyAsa mATe preraNA karavA badala pU. vizvakaryA sAdhvIjI bhagavaMta zrI caMdanabALAzrIjI ma. sA.no upakAra mAnuM chuM. zrI tIrthaMkara paramAtmAnI AjJAthI viparIta ke graMthakArazrInA ane TIkAkArazrInA AzayathI viparIta kAMIpaNa lakhAI gayuM hoya to te badala trividha trividhe " micchA mi dukkaDa". Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | saMkalanA chadmastha evA ApaNe paNa krarma karIne pAMca jJAnanA svarUpane jANIne aMte kevalajJAnI banI mokSarUpa sukhane pAmIe e ja abhyarthanA saha... 9 vi.saM. 2068, caitra vada-3, tA. 9-4-2012, somavAra Jain Educationa International "yAganAtu rArvavAvAma (i) (I TE (35) For Personal and Private Use Only pArula hemaMtabhAI parIkha 21, tejapALa sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. phona : 079-26630006. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | anukramaNikA anukramaNikA viSaya gAthA naM. 1 upayoganuM nirUpaNa. 2 pramANAtmaka jJAna - sAmAnya ane vizeSanuM nirUpaNa. darzanaupayoga aupamikAdi bhAvothI anuviddha hoya che ane jJAnano upayoga darzanathI anuviddha hoya che tenI sthApaka sUkSma yukti. manaHparyavajJAna sudhI darzananI pRthak prApti, kevalajJAnamAM darzana jJAna samAna. kevalajJAna ane kevaladarzanane pRthak svIkAranAra pUrvapakSanI yukti ane nirAkaraNa. 3 4 5 6 7-8 9 10 11 12-13 14 sAkAra-anAkAra upayogano ekAMtathI bhedano abhAva. kramaupayoga-akramaupayoga svIkAravAmAM kevalIne prApta thato doSa. jJAna-darzananA viSayanI samAna saMkhyA hovAthI kevalajJAnakevaladarzanarUpa ekaupayoganI sthApaka yukti. 15 | caturgAnInA dRSTAMtathI kevalajJAna-kevaladarzananA bhedanI sthApaka yukti, kevalajJAnanA dRSTAMtathI ja kevalajJAna-kevaladarzananI ekarUpe sthApaka yukti. mati Adi cAra jJAnomAM asarvArthatA hovAthI jJAna-darzanano bhinna upayoga. kevalajJAna-kevaladarzanamAM sarvArtha viSayatA hovAthI jJAna-darzanarUpa ekaupayoga. jJAna-darzanarUpa ekaupayogane svIkAravAmAM AgamanA virodhanuM sthApana, manaHparyavajJAnamAM paNa darzana svIkAranI yukti. 16 17 kevalajJAna-kevaladarzanane samakAla svIkAravAnI yukti. kevalajJAnathI kevaladarzanane pRthak asvIkAranI yukti. kevalajJAna-kevaladarzana kramasara svIkAravAmAM Agamano virodha. kevalajJAna-kevaladarzanano kramaupayoga, akramaupayoganA nivAraNapUrvaka kevalajJAna-kevaladarzanane ekarUpe svIkAravAnI yukti. kevalajJAna-kevaladarzanarUpa eka upayoga svIkAravAthI ja sarvajJatAno saMbhava. kevalajJAna-kevaladarzana kramasara svIkAranAra, eka kALamAM svIkAranAra ane eka upayogarUpe svIkAranAra - e traNenuM samAlocana. 18 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only pAnA naM. | 1-7 8-12 12-17 17-28 28-32 32-34 34-44 45-47 47-52 52-56 56-61 61-64 64-68 68-70 71-78 78-81 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | anukramaNikA pAnA naM. 81-84 21 85-87 87-90 90-91 92-95 22 25 96-98 98-103 103-105 gAthA naM. viSaya 19 | mana:paryavajJAnamAM darzanano abhAva svIkAravAnuM tAtparya. 20. | kevalajJAna-kevaladarzanane ekarUpa anuviddha anekarUpatAnI sthApaka yukti . kevalajJAna-kevaladarzanane ekarUpe dRSTAMta dvArA sthApana. chadmasthanA jJAnamAM darzana-jJAnanA kramasara svIkAranI yukti. 23-24 avagrahane darzana svIkAravAmAM doSanuM udbhAvana. zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajInA mate cakSudarzana ane acakSudarzananuM svarUpa. mana:paryavajJAnane darzana svIkAravAnI Apatti ane mana:paryavajJAnane darzana abhAva sthApaka yukti. mati-zrutajJAna nimitta chabasthano bodha hovAthI chabasthane darzanano abhAvanI Apatti. askRSTa aviSayavALuM jJAna hovA chatAM darzananA abhAvanI Apatti. | avadhijJAnamAM darzana svIkAravAnI yukti. kevalInA jJAna-darzana upayogadvayAtmaka jJAnane darzana rUpe svIkAranI yukti . 31 | kayAtmaka eka ja kevalaavabodhane svIkAranI yukti. vistAraruci samyaktanuM svarUpa. 33 | samyajJAnamAM niyamathI samyagdarzananI prApti, samyagdarzanamAM samyajJAnano anekAMta. 34 | kevalajJAnane ekAMte sAdi-aparyavasita svIkAranAra mata. 35-36 ] kevalajJAnane paNa sAdi-sAta svIkAravAnI yukti. 37-38 | jIvane kevalajJAnarUpe asthApaka pUrvapakSInI yukti. 39-41 | jIva sAthe kevalajJAnano abheda svIkAravAnI yukti. paryAyathI dravyano abheda sthApaka yukti. AtmAnuM kathaMcit ekatva, kathaMcit dvita, kathaMcit tritva, kathaMcit saMkhyatva, kathaMcit asaMkhyatva ane kathaMcit anaMtatva sthApaka yukti. 10pa-107 107-108 108-118 118-120 120-121 3 121-123 123-125 125-128 129-131 131-140 140-143 42. 143-147 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $ $ rka namaH | OM hrIM zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / nama: || kaviprabhAvaka zrutakevalI zrImad siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjA viracita navAMgI TIkAkAra zrImad abhayadevasUrIzvarajI mahArAjA kRta tattvabodhavidhAyinI vyAkhyA samanvita sammatitarka prakaraNa zlokasparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-2 : dvitIya kAMDa avataraNikA - evamarthAbhidhAnarUpajJeyasya sAmAnyavizeSarUpatayA dvayAtmakatvaM pratipAdya 'ye vacanIyavikalpAH saMyujyamAnayoranayornayayorbhavanti sA svasamayaprajJApanA'nyathA tu sA tIrthakRdAsAdanA' iti yaduktam tadeva prapaJcayitum 'upayogo'pi parasparasavyapekSasAmAnyavizeSagrahaNapravRttadarzanajJAnasvarUpadvayAtmakaH pramANam, darzanajJAnaikAntarUpastvapramANam' iti darzayituM prakaraNamArabhamANo dravyArthikaparyAyArthikAbhimatapratyekadarzanajJAnasvarUpapratipAdikAM gAthAmAhAcAryaH - avataraNikArya : A rIte=prathama kAMDamAM kahyuM e rIte, artha ane abhidhAnarUpa zeyanuM prathamanA cAra vayathI artharUpa zeyanuM ane aMtima traNa tayathI abhidhAnarUpa jJayanuM, sAmAnya-vizeSarUpapaNAthI dvayAtmakapaNuM pratipAdana karIne saMyujayamAna evA A be jayonA=paraspara ekabIjA sAthe saMlagna evA dravyAstikAya ane paryAyAstikAyarUpa be jayonA, je vacanIya vikalpo che te svasamaya prajJApatA che. vaLI anyathA evI te prarUpaNA paraspara saMyujayamAna nahIM evA be jayonA je vacana vikalpo che te rUpa avyathA evI te prarUpaNA, tIrthaMkaranI AzAtanA che e pramANe je kahevAyuM prathama kAMDanI 53mI gAthAmAM je kahevAyuM, tene ja vistAra karavA mATe, upayoga paNa=jIvano padArthanA bodhane anukULa upayoga paNa, paraspara savyapekSa sAmAnya-vizeSa grahaNamAM pravRtta darzanajJAnasvarUpa dvayAtmaka pramANa che. vaLI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-1 darzanajJAna ekAMtarUpa apramANa che e prakAre dekhADavA mATe prakaraNano AraMbha karatA evA AcArya dravyArthikatatha-paryAyArthikanayane abhimata pratyeka evA darzavajJAnanA svarUpane pratipAdana karanAra gAthAne kahe che - bhAvArtha : TIkAkArazrI prathama kAMDa sAthe dvitIya kAMDano saMbaMdha spaSTa karatAM kahe che - prathama kAMDamAM sAta nayo batAvyA, temAMthI prathamanA cAra nayonuM zeya bAhya padArtha hatuM ane pAchaLanA zabdanaya Adi traNa nayonuM zeya abhidhAna hatuM. AthI ja eka taTarUpa bAhya padArthane joIne zabdanaya "taTa, taTI, taTe' evo bheda kare che. vaLI bAhya padArtharUpa je artha ane abhidhAnarUpa je zeya te sAmAnya-vizeSarUpa che. AthI ja dravyAstikanayane ane paryAyAstikanayane AzrayIne te sAta navo pravarte che, tethI sAmAnya-vizeSarUpapaNAthI sarva jJeya yAtmaka che tema batAvIne prathama kAMDanI pa3mI gAthAmAM batAvela ke paraspara ucita rIte yojanA karAyelA evA dravAstikanayanA ane paryAyAstikanayanA je vacana vikalpo che te padArthanA svarUpane yathArtha batAvanArA hovAthI svasamayanI prajJApanA che ane paraspara ucita rIte nahIM joDAyelA ke paraspara nirapekSa evA dravyAstikanayanI ane paryAyAstikanayanI prarUpaNA tIrthaMkaranI AzAtanA che e pramANe pUrvamAM je kahyuM tene ja vistArathI batADavA mATe graMthakArazrI kahe che ke jema padArtha sAmAnya-vizeSarUpa che tema padArthAnusArI paraspara sApekSa sAmAnya ane vizeSanA grahaNamAM pravRtta jIvano upayoga darzana-jJAnarUpa yAtmaka che ane te upayoga pramANa che. vaLI te upayoganA viSayabhUta darzana, jJAnane ekAMte bhinna svIkAravAmAM Ave to apramANa che, A pramANe dekhADavA mATe prastuta bIjA kAMDarUpa prakaraNane AraMbha karanAra AcArya dravyAstikanayane ane paryAyAstikanayane abhimata dravyArthikanayane phakta darzana abhimata che ane paryAyAstikanayane phakta jJAna abhimata che, e prakAranA svarUpane batADanAra gAthAne kahe che - gAthA : jaM sAmaNNaggahaNaM daMsaNameyaM visesiyaM NANaM / doNha vi NayANa eso pADekkaM atthapajjAo / / 3/1 / / chAyA : yatsAmAnyagrahaNaM darzanametadvizeSitaM jJAnam / dvayorapi nayayoH eSaH pratyeko'rthaparyAyaH / / 2/1 / / anvayArtha: naM=je, sAmaUSTRIBUi=sAmAnya grahaNa, haMsAbeyaMtrae darzana che, visivaM=vizeSita=vizeSa grahaNa, Ti=jJAna che. ro vi yA banne paNa tayonokasAmAnya grahaNarUpa darzana ane vizeSagrahaNarUpa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-1 jJAna e rUpa baMne paNa tayono, so=A, pAdeva=pratyeka, tyAre arthaparyAya che=banne paNa nayonuM AvA prakAranuM arthagrAhakapaNuM che arthAt darzanarUpa tayanuM sAmAnyarU5 arthagrAhakapaNuM che ane jJAnarUpa tayanuM vizeSarUpa arthagrAhakapaNuM che. l2/1|| gAthArtha : je sAmAnya grahaNa e darzana che, vizeSita vizeSa grahaNa, jJAna che. baMne paNa nayono-sAmAnya grahaNarUpa darzana ane vizeSagrahaNarUpa jJAna e rUpa bane paNa nayono, A pratyeka arthaparyAya che=banne paNa nayonuM AvA prakAranuM arthagrAhakapaNuM che arthAt darzanarUpa nayanuM sAmAnyarUpa arthagrAhakapaNuM che ane jJAnarUpa nayanuM vizeSarUpa arthagrAhakapaNuM che. ll2/1|| TIkA :__dravyAstikasya sAmAnyameva vastu, tadeva gRhyate aneneti grahaNaM darzanametad ucyate, paryAyAstikasya tu vizeSa eva vastu, sa eva gRhyate yena tat jJAnaM abhidhIyate, grahaNam vizeSitam iti vizeSagrahaNamityabhiprAyaH / dvayorapi anayornayayoreSa pratyekamarthaparyAyaH artha viSayaM, paryeti-avagacchati, yaH so'rthaparyAyaH IdRgbhUtArthagrAhakatvamityarthaH / TIkArya : drAstivaya .... Drarthaka dravyAstikanuM dravyArthikanayanuM, sAmAnya ja vastu che, te ja=sAmAnya vastu ja, AnA vaDe grahaNa thAya che, ethI grahaNa e=sAmAnya vastunuM grahaNa e, darzana kahevAya che. vaLI paryAyAstikAyanI vizeSa ja vastu che te ja jenA vaDe grahaNa thAya che te jJAna kahevAya che. grahaNa vizeSita che ethI vizeSa grahaNa e prakArano abhiprAya che. tethI vizeSa grahaNa jJAna kahevAya che te artha prApta thAya. gAthAnA pUrvArdhathI jJAnanuM ane darzananuM svarUpa batAvyA pachI gAthAnA uttarArdhathI te baMne nayo zenA grAhaka che ? te batAve che - bo paNa A vayono darzana ane jJAnarUpa baMne paNa A tayono, A pratyeka arthaparyAya che=gAthAnA pUrvArdhamAM kahyuM e pratyeka arthaparyAya che. arthaparyAyano artha spaSTa kare che - arthane=viSayane, je jANe te arthaparyAya. A arthaparyAya che e kahevAthI zuM phalita thAya che ? te kahe che - AvA prakAranA arthanuM grAhakapaNuM che. ethI e prApta thAya ke gAthAnA pUrvArdhamAM kahyuM evA prakAranA darzananayanA arthanuM ane jJAnanayanA arthanuM grAhakapaNuM che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bhAvArtha: dravyAstikanayano viSaya sAmAnya ja vastu che. tethI gAthAmAM kahyuM ke je sAmAnya grahaNa che e darzana che. tyAM sAmAnya vastu dravyAstikanayano viSaya che tema batAvyA pachI sAmAnya grahaNano artha kare che - sAmAnya vastu AnA vaDe grahaNa thAya e sAmAnya grahaNa che ane je sAmAnyagrahaNa che te darzana che, tethI e prApta thAya ke dravyAstikanayano viSaya sAmAnya vastu che ane dravyAstikanayanA viSayabhUta evA sAmAnyane je grahaNa kare te darzana kahevAya. vaLI paryAyAstikanayano viSaya vizeSa vastu che ane te vizeSa vastune je grahaNa kare te jJAna che. gAthAmAM vizeSita kaheluM che teno artha TIkAkArazrI spaSTa kare che ke vizeSa grahaNa e prakArano abhiprAya che, tethI e prApta thAya ke vizeSanuM grahaNa e jJAna che. A rIte gAthAnA pUrvArdhathI e prApta thayuM ke dravyAstikanayanA viSayabhUta evA sAmAnyane je grahaNa kare tene darzana kahevAya ane paryAyAstikanayanA viSayabhUta evA vizeSane je grahaNa kare te jJAna kahevAya. A kathanathI zuM phalita thAya che ? te gAthAnA uttarArdhathI kahe che darzananaya ane jJAnanaya banneno A pratyeka arthaparyAya che. sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-1 arthaparyAyano artha spaSTa kare che arthane=viSayane, je jANe te arthaparyAya kahevAya. tethI e prApta thAya ke dravyAstikanA viSayabhUta evA je arthane jANe te darzana che ane paryAyAstikanayanA viSayabhUta arthane je jANe te jJAna che. Ano phalitArtha spaSTa karatAM kahe che - Jain Educationa International AvA prakA2nA arthanuM grAhakapaNuM baMne nayanuM pRthak che arthAt darzananayanuM sAmAnya arthanuM grAhakapaNuM che ane jJAnanayanuM vizeSa arthanuM grAhakapaNuM pRthak che. TIkA H upayogasya cAnAkArasAkArate sAmAnyavizeSagrAhakate eva tatra tatrAbhidhIyete, avidyamAna AkAra:= bhedo grAhyasya asyetyanAkAraM darzanamucyate / saha AkArairgrAhyabhedairvarttate yad grAhakaM tat sAkAraM jJAnamityucyate / nirAkArasAkAropayogI tUpasarjanIkRtataditarAkArau svaviSayAvabhAsakatvena pravartamAnau pramANam na tu nirastetarAkArau, tathAbhUtavasturUpaviSayAbhAvena nirviSayatayA pramANatvAnupapatteritarAMzavikalaikAMzarUpopayogasattAnupapattezca / tenaikAntavAdyabhyupagamaH 'bodhamAtraM pramANam sAkAro bodho, anadhigatArthAdhigantRtvaviziSTaH sa eva jJAtRvyApAro'rthadRSTatAkhyaphalAnumeyaH saMvedanAkhyaphalAnumeyo vA anadhigatArthAdhigantA, indriyAdisaMpAdyaH, avyabhicArAdivizeSaNa For Personal and Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-1 viziSTArthopalabdhijanikA sAmagrI tadekadezo vA bodharUpo'bodharUpo vA sAdhakatamatvAt pramANam' phatyAtirUpoDayu tAra/pA. TIkArya : 35yogAsya ... ayu , ane upayoganI padArthanA avabodhane anukula jIvanA vyApArarUpa upayogatI, atAkAratA-sAkAratA sAmAnya vizeSa grAhakatA ja tyAM tyAMete te graMthomAM, kahevAya che. anAkAratA-sAkAratAno artha spaSTa kare che - avidyamAna AkAra bheda, grAhyano che Ave e, anAkAra darzana kahevAya che. grAhyabhedavALA AkArathI sahita je grAhaka varte che te sAkAra jJAna e pramANe kahevAya che. vaLI upasarjalIkRta tadda itara AkAravALA nirAkAra ane sAkAra upayoga svaviSayanA avakAsakatvathI pravartatA pramANa che, paraMtu nirasta karyo che itarano AkAra jeNe evA nirAkAra ke sAkAra upayoga pramANa nathI; kema ke tevA prakAranA vaturUpa viSayano abhAva hovAnA kAraNe nirviSayapaNAthI=mAtra sAkAra athavA mAtra nirAkArarUpa upayoganA viSayabhUta bAhya koI padArtha nahIM hovAne kAraNe nirviSayapaNuM hovAthI, pramANatvanI anupapati che ane itarAMzathI vikala evA ekAMzarUpa upayogatA viSayabhUta padArthanI sattAnI anupatti che. te kAraNathI ekAMtavAdIno abhyapagama 'bodhamAtra pramANa che' ityAdirUpa ayukta che, ema TIkAnA aMtima zabda sAthe avaya che. ekAMtavAdIno abhyapagama zuM che ? te spaSTa kare che - bodhamAtra pramANa che ane sAkAra bodha che. anadhigata arthanA adhigatRtvathI viziSTa te ja jJAtAno vyApAra pramANa che ane je sAkAra bodha arthanI dRSTatAkhya phalathI anumeya che athavA saMvedana Akhya phalathI anumeya che ane anadhigata arthano adhigattA che. IndriyAdithI saMpAdya che. avyabhicArI vizeSaNathI viziSTa evA arthatA upalabdhi jatikA sAmagrI pramANa che athavA te sAmagrIno bodha-abodharUpa eka deza pramANa che. kema anadhigata artha adhigantA Adi pramANa che ? temAM hetu kahe che - sAdhakatamapaNuM che je sAdhakatama hoya te karaNa kahevAya ane A sarvemAM sAdhakatamapaNuM hovAthI pramAtA karaNarUpa che mATe pramANa che ItyAdirUpa ekAMtavAdano abhyapagama pUrvanA kathanathI nirAkRta thAya che. 2/1JI bhAvArtha gAthAmAM darzana ane jJAna zuM che ? tenuM svarUpa batAvyuM. te darzana ane jJAna upayogAtmaka che, tethI kyo upayoga darzanarUpa che ane kayo upayoga jJAnarUpa che ? ane te upayoga pramANarUpa kyAre bane ? te spaSTa karatAM kahe che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-1 upayoganI=jIvanA upayoganI, anAkAratA ane sAkAratA sAmAnya vizeSa grAhakatA ja zAstramAM te te sthAne kahevAI che. upayoganI anAkAratAnuM svarUpa spaSTa kare che - je bodhamAM grAhyano AkAra avidyamAna hoya=grAhyano bheda avidyamAna hoya, te anAkAra darzana kahevAya che, tethI e prApta thAya ke paryAyane jonArI dRSTithI jema bheda dekhAya che tema dravyane jonArI dRSTithI bheda dekhAto nathI, paraMtu bheda rahita vastunA sAmAnya svarUpano bodha thAya che mATe te bodhane darzana kahevAya che. grAhyanA bhedarUpa AkArathI sahita je grAhaka evo bodha varte che te sAkAra hovAthI jJAna kahevAya che. tethI padArthamAM rahelA paryAyane jovAnI dRSTithI te te paryAyathI te vastu anya karatA bhinna jaNAya che, mATe te prakAranA bodhane jJAna kahevAya che. A sAkAra nirAkAra upayogamAMthI koI paNa eka upayoga vartato hoya tyAre itara upayoga upasarjanarUpe hoya tyAre te upayoga pramANa bane che. AnAthI e prApta thAya ke indriyothI ke manathI je sAmAnya grahaNa thAya te nirAkAra upayogarUpa hoya ane te nirAkAra upayoga uttaranA sAkAra upayoganuM kAraNa bane tevo hoya to te nirAkAra upayoga sAkAra upayoga sAthe gauNarUpe saMbaMdhI che mATe te bodha pramANa che. je sAmAnya bodha uttaranA vizeSa bodha pratye kAraNa na hoya athavA to uttarano vizeSa bodha je prakAre zAstrane saMmata hoya te prakAranA arthane prApta kare tevo na hoya to te pUrvano sAmAnya bodha uttaranA vizeSa bodha sAthe kAraNabhAvarUpe saMbaddha nathI, mATe te nirAkArarUpa sAmAnya bodha pramANa bane nahIM. vaLI uttarano vizeSa bodha paNa pUrvanA sAmAnya bodhane anurUpa na hoya to te vizeSa bodhamAM pUrvano sAmAnya bodha gauNarUpe saMbaMdhI nathI mATe te vizeSa bodha pramANa bane nahIM. AthI ja pUrvano sAmAnya bodha anya prakAre hoya ane uttarano vizeSa bodha tene anurUpa na hoya to te uttarano bodha mithyAjJAna bane che. jema dUravartI vRkSane joIne A vRkSa che ke puruSa che ? teno nirNaya na thAya topaNa vRkSa ane puruSa ubhaya aMtargata je sAmAnyabhAva che tevo sAmAnyabhAva cakSuthI grahaNa thAya che, tyArapachI teno vizeSa nirNaya thAya ke A puruSa che ane purovarsI padArtha vRkSa hoya tyAre te puruSarUpa vizeSa bodha pUrvanA sAmAnya sAthe samyaka rIte saMbaddha nathI, tethI te puruSano bodha pramANa kahevAya nahIM. A rIte zrutanA vacanathI ke indriyothI prathama je sAmAnya grahaNa thAya ane tenAthI uttara uttarano bodha yathArtha thAya to pUrva pUrvanA sAmAnya bodhamAM uttara uttarano vizeSa bodha gauNarUpe che ane uttara uttaranA vizeSa bodhamAM pUrva pUrvano sAmAnya bodha gaNarUpe che. Avo sAkAra-nirAkAra upayoga potAnA viSayane yathArtha pravartaka hovAnA kAraNe pramANabhUta che, ane tevA prAmANika jJAnathI samyapha pravRtti thAya che, jethI iSTa phaLanI prApti thAya che. A kathanathI jeo ekAMta sAkAra upayogane ke ekAMta nisakAra upayogane pramANa mAne che teno nirAsa thAya che; kema ke tevA prakAranA vastunA svarUpAtmaka viSayano abhAva che, mATe For Personal and Private Use Only Jain Educationa International Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa / gAthA-1 tevA prakAranA nirAkAraupayoganA ke sAkAraupayoganA viSayabhUta padArtha nahIM hovAthI temAM pramANapaNAnI prApti nathI. vaLI, itara aMzathI vikalasAkAra upayoga ane nirAkAra upayogamAMthI jo sAkAra upayoga hoya to nirAkArarUpa itara aMzathI vikala ane jo nirAkAra upayoga hoya to sAkArarUpa itara aMzathI vikala, evo sAkAra upayoga ke nirAkAra upayoga svIkArIne eka aMzarUpa upayoganA viSayabhUtasAkAra ane nirAkAra - e bemAMthI koI eka upayoganA viSayabhUta, padArthanI sattAnI prApti thatI nathI. mATe itara aMzathI nirapekSa evA eka aMzano bodha padArthane sparzanAra nahIM hovAthI pramANabhUta nathI. A rIte nirAkAra ane sAkAra upayogane gauNa-mukhyabhAvarUpe svIkArIne pramANabhUta kahevAthI je ekAMtavAdano svIkAra che tenuM nirAkaraNa thAya che. ekAMtavAdIo kahe che ke bodhapAtra pramANa che ane te bodha sAkAra che. A prakAre vaibhASika bodhamAtrane pramANa svIkArIne sAkAra upayogavALA bodhane pramANa kahe che. vaLI jaiminI kahe che ke anadhigata artha adhiganRtvaviziSTa te ja=bodha ja, jJAtRno vyApAra pramANa che, ane te ja jJAtuno vyApAra arthanI dRSTatAga phaLathI anumeya che athavA saMvedanAkhya phalathI anumeya che. AnAthI e prApta thAya ke pUrvamAM jeno bodha na thayo hoya tevA arthano bodha jyAre jJAtA kare che te bodha pramANa che. AthI ja koI vastunuM pUrvamAM jJAna karyuM hoya ane pharI tenuM jJAna karavAmAM Ave tyAre pUrva karatAM teno viziSTa bodha thAya to te viziSTa bodha pUrvamAM nahIM thayela hovAthI te bodha pramANa bane che. vaLI A bodha yathArtha che teno nirNaya zenAthI thAya ? te batAvatAM jaiminI kahe che - potAne jevo bodha thayo che tevA arthanI saMgati bAhya dekhAtI hoya to tenAthI anumAna thAya che ke potAno bodha pramANa che. jema koIne zaktine joIne rajatanuM jJAna thayuM ane tyArapachI tyAM jaIne jovAthI arthanI saMgati jJAnane anurUpa nathI ema jaNAya to tenAthI nakkI thAya che ke potAnuM jJAna pramANarUpa nathI. rajatamAM rajatanuM jJAna thayuM hoya ane te pramANe artha prApta thAya to tenAthI nakkI thAya ke potAnuM jJAna pramANabhUta che. vaLI jema bAhya padArthane AzrayIne bodha thAya che tema potAnA aMtaraMga bhAvone AzrayIne bodha thAya che, tethI je pramANe pote bodha karelo hoya te bodha pramANe pravRtti karavAthI te bodhane anurUpa saMvedanA thatI hoya to te saMvedanArUpa phalathI nakkI thAya che ke potAnuM jJAna pramANarUpa che. jema koI padArtha viSayaka Uha karavAthI je prakArathI tenuM saMvedana thavuM joIe te prakAre potAne saMvedana thatuM dekhAya to tenAthI anumeya che ke potAnuM pUrvanuM jJAna pramANabhUta hatuM. vaLI taiyAyiko avyabhicArAdi vizeSaNathI viziSTa artha upalabdhijanikA sAmagrInuM pramANa mAne che te sarva kathananuM nirAkaraNa thAya che; kema ke gauNa-mukhyabhAvarUpe pravartato sAkAra-nirAkAra upayoga ja pramANa che. ll2/1 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2/ dvitIya kAMDa | gAthA-2 avataraNikA : sAmAnyavizeSAtmake ca pramANaprameyarUpe vastutattve vyavasthite dravyAstikasyAlocanamAtraM vizeSAkAratyAgi darzanaM yat tat satyam itarasya tu vizeSAkAraM sAmAnyAkArarahitaM yad jJAnaM tadeva pAramArthikamabhipretam 'pratyekameSo'rthaparyAyaH' iti vacanAt, pramANaM tu dravyaparyAyau darzanajJAnasvarUpAvanyonyAvinirbhAgavartinAviti darzayatrAha - avataraNikArca - sAmAnya-vizeSAtmaka pramANa ane prameyarUpa vastutatva vyavasthita hote chate=pramANarUpa jJAna, darzana ane prameyarUpa vastu baMne sAmAnya vizeSAtmaka hote chate, dravyAstikAyanuM pramANarUpa vastunA aMgabhUta evA dravyAstikanayatuM, vizeSa AkArano parityAgI evuM Alocana mAtra je darzana che te satya che. vaLI ItaranuM paryAyAstikAyanuM pramANarUpa vastunA aMgabhUta evA paryAyAstikAyanuM, sAmAnya AkAra rahita evuM vizeSa AkAravALuM je jJAna te ja pAramArthika abhipreta che; kema ke "pratyeka evo A arthaparyAya che" e prakAranuM vacana che= pratyeka A arthaparyAya che' e pramANe prathama gAthAnA aMtima pAdamAM kahela che. vaLI, pramANa dravya-paryAyarUpa darzana-jJAna svarUpa anyonca avinirbhAgavartI che=darzana, jJAna paraspara vibhAga vagara vartatA dravya-paryAyarUpa hovAthI pramANa che e pramANe batAvatAM graMthakArazrI kahe che - bhAvArtha : prathama kAMDamAM bAhya padArtha sAmAnya-vizeSAtmaka che tema batAvyuM, tethI prameya evo bAhya padArtha sAmAnyavizeSAtmaka che ema siddha thAya che. bIjA kAMDanA prathama gAthAnI TIkAmAM darzana, jJAna anyonya anuviddha pramANa che tema batAvyuM. tethI sAmAnyAtmaka darzana ane vizeSAtmaka jJAna gauNa-mukhyabhAvarUpe paraspara anuviddha hoya to pramANarUpa che tema siddha thayuM. prathama gAthAmAM aMtima pAdamAM kahyuM ke pratyeka A arthaparyAya che=jJAnanaya ane darzananaya pratyekanuM AvA prakAranA arthanuM grAhakapaNuM che. tenAthI e prApta thayuM ke dravyAstikanayanA viSayabhUta vizeSAkAranA parityAgavALuM je AlocanamAtrarUpe darzana che te darzananayanuM satya che. paryAyAstika nA viSayabhUta sAmAnyAkAra rahita vizeSAkAravALuM je jJAna che te jJAnanayanuM satya che. A rIte te te nayanuM pRthaka kathana hovA chatAM darzananA ane jJAnanA vibhAga vagara anyonya anuviddha te bodha hoya to pramANa bane ane te bodha dravyaparyAyarUpa che arthAt dravyano ane paryAyano bodha karAve che. mATe pramANa che e prakAre gAthAmAM batAvavA mATe kahe che - gAthA : davvaDhio vi hoUNa daMsaNe pajjavaDio hoi / uvasamiyAIbhAvaM paDucca NANe u vivarIyaM / / 2/2 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-2 chAyA: davyArthiko'pi bhUtvA darzane paryAyAstiko bhavati / aupazamikAdibhAvAn pratItya jJAne tu viparItaM / / 2/2 / / manyayArtha :___ davaDhio vi-dravyArthi sevo 5 mAmA, saNe hoUNazamA thane, uvasamiyAIbhAvaMsozami bhAvane, paDuccamAzrayIna, pajjavaDhio-paryAyAsti, hoi=thAya che. u=qNI, NANe jJAnamA, vivarIyaM= vaparItya che=jJAnamAM vizeSarUpa chato sAmAnyarUpatAne prApta kare che. para/rA gAthArtha : dravyArthika evo AtmA darzanamAM thaIne opazamikAdi bhAvane AzrayIne paryAyAstika thAya che, vaLI jJAnamAM vaiparItya che=jJAnamAM vizeSarUpa chato sAmAnyarUpatAne prApta kare che. 1ra/rA TI : asyAstAtparyArthaH-darzane'pi vizeSAMzo na nivRttaH nApi jJAne sAmAnyAMza iti / dravyAstiko'pi iti AtmA dravyArtharUpaH sa, bhUtvA darzane sAmAnyAtmakesa hyAtmA cetanAlokamAtrasvabhAvo bhUtvA, tadeva paryAyAstiko vizeSAkAro'pi bhavati yadA hi vizeSarUpatayA''tmA saMpadyate tadA sAmAnyasvabhAvamaparityajanneva, vizeSAkArazca vizeSAvagamasvabhAvaM jJAnaM, darzane sAmAnyaparyAlocane pravRtto'pyupAttajJAnAkAraH na hi viziSTena rUpeNa vinA sAmAnyaM saMbhavati, etadevAha-aupazamikAdibhAvaM pratItya iti aupazamikakSAyikakSAyopazamikAdIn bhAvAn apekSya, vizeSarUpatvena jJAnasvabhAvAd, (jJAne tu) vaiparItyaM sAmAnyarUpatAM pratipadyate, vizeSarUpaH san sa eva sAmAnyarUpo'pi bhavati na hyasti sAmAnyaM vizeSavikalaM vastutvAt zivakAdivikalamRttvavat vizeSA vA sAmAnyavikalA na santi asAmAnyatvAt mRttvarahitazivakAdivat / / 2/2 / / TImArtha : asyAstAtparyArthaH ..... zibakAdivat / / mAnIyAno tAtparyArtha - zanamA pani upayogamA 5gu, vizeSAMza nivRtta nathI. 4jI, zAma sAmAnyAMza nivRtta nathI. 'iti' za6 tAtparya samAptimA che. gAthAno artha spaSTa karatAM kahe che - dravyAstika paNa dravyArtharUpa evo paNa te AtmA, sAmAvyAtmaka darzanamAM thaIne te ja AtmA cetanAnA AlokamAtra svabhAvavALo thaIne, tyAre ja=darzananA upayoga kALamAM ja, paryAyAstika Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-2 paNa=vizeSa AkAravALo paNa, che. jyAre vizeSarUpapaNAthI AtmA prApta thAya che=jyAre darzananA uttarabhAvI vizeSa bodharUpapaNAthI AtmA prApta thAya che, tyAre sAmAnya svabhAvane nahIM tyAga karato ja vizeSarU5paNAthI thAya che. vizeSa AkAra zuM che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - ane vizeSAkAra vizeSa avagama svabhAvavALuM jJAna che. gAthAnA uttarArdhanuM utthAna karatAM kahe che - sAmAnya paryAlocanarUpa darzanamAM pravRtta paNa AtmA upAdjJAnAkAravALo che. di=je kAraNathI, viziSTa rUpa vagara sAmAnya saMbhavatuM nathI. ene ja kahe che-sAmAnya paryAloyata kAlamAM paNa pravRtti evo puruSa upAta jJAnAkAravALo che ene ja kahe che, opazamikAdi bhAvane AzrayIne=aupazamika, sAyika, sAyopathamika Adi bhAvone AzrayIne vizeSarUpapaNuM hovAnA kAraNe=darzanaupayogakALamAM paNa opazamikAdi bhAvone AzrayIne vizeSarUpapaNuM hovAnA kAraNe arthAt aupazAmaka, sAyika, sAyopathamika ane AdipadathI prApta audayikabhAvone AzrayIne darzanaupayogamAM paNa vizeSarUpapaNuM gauNapaNe hovAnA kAraNe, jJAnasvabhAva hovAthI viziSTa rU5 vagara sAmAnya saMbhavatuM nathI. mATe sAmAnya paryAlocanarUpa darzanamAM pravRtta paNa puruSa upArajJAnAkAravALo che, ema avaya che. vaLI jJAnamAM=jJAnanA upayogavALA kALamAM vaiparItya che-sAmAnyarUpatAne prApta kare che vizeSa rUpavALo chato evo te AtmA sAmAnyarUpa paNa thAya che. kema jJAnanA upayoga kALamAM sAmAnyarUpa che ? ethI kahe che - je kAraNathI vizeSa vikala evuM sAmAnya nathI; kema ke vastupaNuM che zivakAdi vikala mRdu dravyanI jema=jema zivakAdi vikala mRdu dravya nathI tema vizeSavikala sAmAnya nathI athavA sAmAnya vikala vizeSa nathI; kema ke asAmAnyapaNuM hovAthI mRdutva rahita zivakAdinI jema=jema mRtva rahita zivakAdi nathI tema, sAmAnya vikala vizeSo nathI. 2/rA jJAnasvamAvA vaiparItva' e prakAranuM vacana TIkAmAM che tyAM "jJAnasthamavA' pachI gAthA pramANe "rAne tu' zabda joIe. tethI 'jJAnasvavat jJAne tu vaiparIcaM' e pramANe pATha hovAnI saMbhAvanA che. bhAvArtha mATI dravyathI ghaTa niSpanna thAya che. mATImAMthI ghaTa niSpanna thAya che tyAre mATInI sthAsa, koza Adi aneka avasthAo prApta thAya che, te sarva vizeSa avasthAomAM anugata mATIdravya che, tethI mATI sAmAnya che ane sthAsa, koza Adi sarva vizeSa che. vaLI jyAre mATI sthAsa Adi vizeSa avasthAne pAmela nathI tyAre paNa piMDa avasthAvALI che, tethI sAmAnya avasthAvALI mATI paNa piMDa avasthArUpa vizeSa vagaranI kevala nathI ane sthAna Adi uttarabhAvI sarva vizeSa avasthAmAM paNa sAmAnya evI mATI che je te pramANe darzanamAM paNa vizeSAMza nivRtta nathI arthAt darzanasthAnIya mATI avasthAmAM paNa jema piMDaavasthA vagara Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-2 11 mATI nathI tema jJAnarUpa vizeSAMza vikala darzana nathI ane jJAnamAM paNa sAmAnyAMza nivRtta nathI arthAt jema sthAsa, kozAdi vizeSa avasthAmAM paNa mRrUpa sAmAnyAMza nivRtta nathI tema jJAnanA upayogakALamAM paNa sAmAnyAMza nivRtta nathI. ahIM prazna thAya ke jyAre chabastha jIva koI padArtha viSayaka dravyAstikanuM AlocanamAtra kare che tyAre sAmAnya upayoga hoya che te vakhate vizeSAMza kevA prakArano hoya che ? tethI kahe che - aupazamika, kSAyika, lAyopathamika ane audayika bhAvone AzrayIne AtmAmAM vizeSarUpapaNuM che ane te vizeSarUpapaNuM jJAnasvabhAva che, tethI darzanaupayogakALamAM paNa te sarva bhAvone AzrayIne jJAnAMza nivRtta nathI. Azaya e che ke koI jIvane aupazamika bhAvanuM samyakta hoya, koI jIvane kSAyika bhAvanuM samyakta hoya, koI jIvane kSayopazama bhAvanuM samyakta hoya ke koI jIvane kSayopazamabhAvanuM cAritra hoya vaLI koIka jIvane audayika bhAvarUpe mithyAtva hoya ke audayika bhAvarUpe avirati hoya. vaLI te sarva kALamAM jene jeTalI bhUmikAno jJAnAvaraNIyakarmano kSayopazama hoya te sarvathI saMvalita evo jJAnano pariNAma te jIvamAM te te kSayopazamAdi kALamAM varte che, je jJAnanA pariNAmarUpa che. Avo jIva koIka padArthanA bodha mATe AlocanamAtra kare tyAre vizeSAkAra vagarano sAmAnya AkArarUpa darzana upayoga varte che. A darzanaupayoga paNa aMtaraMga rIte vartatA opazamikAdi bhAvojanya jJAnathI yukta che, mATe te darzanano upayoga pradhAnarUpe che, ane te vakhate gauNarUpe jJAnano upayoga che. vaLI te jIvane uttaramAM jyAre jJAnano upayoga pravarte che te jJAnano upayoga paNa pUrvanA darzananA upayogathI saMvalita ja hoya che, kema ke pUrvamAM je sAmAnya bodha karyo te vastu viSayaka ja uttaramAM bodha thAya che, tethI e prApta thAya ke jema piMDa avasthAmAM mATI pradhAna dekhAya che te vakhate paNa piMDaavasthArUpa vizeSa che tema sAmAnya upayogakALamAM paNa aMtaraMga rIte vartatA aupazamikAdi bhAvojanya jJAna svabhAva to che ja. vaLI kyAreka te mATI ja sthAsa Adi vizeSa avasthAne pAme che tyAre paNa mATI te avasthAmAM che, tema te sAmAnya bodhanI uttaramAM jJAnano vizeSa upayoga pravaryo tyAre paNa te sAmAnya bodha te vizeSa upayogamAM anugata che. AthI ja je dravya viSayaka sAmAnya bodha hato tad viSayaka ja uttaramAM jJAna thAya che. ahIM vizeSa e che ke koI jIvane samyakta prApta thayuM hoya te pathamika, lAyopathamika ke kSAyika bhAvanuM hoya te samyaktanA kSayopazamAdi bhAvo te jIvanA matijJAnamAM ja vizeSatA kare che. AthI ja matijJAnanA rucirUpa apAyAMzane samyasvarUpe zAstrakAroe svIkAryuM che, tethI samyatvano kSayopazama ke kSaya ke cAritrano kSayopazama ke kSaya te sarva jIvanA bodhamAM ja vijAtIyatA utpanna kare che. AthI ja mithyAdRSTi jIvonA ke avirativALA jIvonA sAmAnya bodhakALamAM teono je jJAnano pariNAma che tenA karatAM samyagdaSTi ke cAritrI AdinA jJAnanA pariNAmamAM vilakSaNatA prApta thAya che ane jJAnanA pariNAmanI vilakSaNatAkRta ja te jJAnanA pariNAmathI baMdha ke nirjarAdinA bhedo paDe che. vaLI je jIvano Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-2-3 jeTalo matijJAna Adino kSayopazama varte che tenA bhedathI paNa tenA sAmAnya upayogamAM bheda paDe che. AthI sAmAnya bodhavALA koIka jIvane koI padArthaviSayaka darzanano bodha che ane pUrvadharAdi mahAtmAne koI padArthaviSayaka darzanano bodha che te vakhate te darzana aMzathI beyano bodha samAna hovA chatAM tatsavalita lAyopathamika, kSAyika ane audayikabhAvakRta jJAnanA bhedathI karmabaMdha ke nirjarAdino bheda paDe che. AthI jema jema jJAnano vistRta bodha thAya, jema jema darzanamohanIya ane cAritramohanIyano kSayopazama thAya, tema tema chabastha jIvono koIka padArtha viSayaka sAmAnya upayoga hoya tyAre paNa mithyAtvamohanIyanA layopazama, anaMtAnubaMdhI kaSAyanA kSayopazama, apratyAkhyAnIyakaSAyanA kSayopazama, pratyAkhyAnIyakaSAyanA kSayopazama ane saMjvalanakaSAyanA kSayopazama vagerethI saMvalita ane tad sahavartI zrutajJAnano je kSayopazama hoya, avadhijJAnano je kSayopazama hoya ane mana:paryavajJAnano je kSAyopazama hoya te sarva prakAranA lAyopathamika bhAvothI saMvalita evA te mahAtmAno sAmAnya upayoga hoya che. tethI sthUlathI anya jIvono je upayoga che tevo ja ghaTAdiviSayaka sAmAnya upayoga te mahAtmAne hoya che. chatAM te sarva kSayopazamathI saMvalita evo kSayopazama te mahAtmAne hovAne kAraNe karmanirjarAmAM ane karmabaMdhamAM temano sAmAnya upayoga anya jIvo karatAM judo paDe che. chadmastha avasthAmAM je kAMI guNasaMpatti che te sarva jJAnanA upayoga svarUpa ja che, cAritra paNa jJAnasvarUpa ja che ane samyagdarzana paNa jJAnasvarUpa ja che. tethI chapastha jIvonA sAmAnya upayogo bAhyathI samAna dekhAtAM hoya to paNa te sAmAnya upayoga jJAnanA vizeSa upayogathI saMvalita hovAne kAraNe guNasthAnakanI vRddhinI prApti thAya che. AthI ja kSapakazreNI mAMDanArA jIvo paNa kSapakazreNInI pUrvamAM je sAmAnya upayogavALA hatA te sAmAnya upayoga anya jIvonA sAmAnya upayoga karatAM atyaMta vilakSaNa che, eTaluM ja nahIM paNa kSapakazreNInuM kAraNa bane evo te sAmAnya upayoga hoya che. jenAthI uttaramAM pragaTa thanAro jJAnano upayoga prAbhijJAnathI saMvalita thaIne kevalajJAnanuM kAraNa bane che. ll2/racA avataraNikA : atra ca sAmAnyavizeSAtmake prameyavastuni tadgrAhi pramANamapi darzanajJAnarUpaM, tathApi cchadmasthopayogasvAbhAvyAt kadAcid jJAnopasarjano darzanopayogaH kadAcittu darzanopasarjano jJAnopayoga iti krameNa darzanajJAnopayogau kSAyike tu jJAnadarzane yugapadvartinI iti darzayannAha sUriH - avataraNakArya : ane ahIM=jagatamAM sAmAnya vizeSAtmaka prameyavastumAM, tenuM grAhI evuM pramANa paNa=sAmAnya vizeSAtmaka vastu grAhI evuM pramANa paNa, darzana-jJAnarUpa che, topaNa chadmasthatA upayoganA svabhAvapaNAne kAraNe kyAreka jJAnaupasarjana darzana upayoga che. vaLI, kyAreka darzanaupasarjana jJAna upayogI che e pramANe kramathI darzana-jJAnaupayoga pravarte che. vaLI, kSAyikadarzana-jJAnamAM yugapadravartI darzana-jJAnano upayoga che e pramANe batAvatAM sUri kahe che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-3 gAthA : 19121: maNapajjavaNANato NANassa ya darisaNassa ya viseso / kevalaNANaM puNa daMsaNaM ti NANaM ti ya samANaM ||2 / 3 || manaH paryavajJAnAnto jJAnasya ca darzanasya ca vizleSaH / kevalajJAnaM punaH darzanamiti jJAnamiti ca samAnam / / 2 / 3 / / anvayArtha : NANassa ya darisaNassa ya-jJAnano jane darzanano, maNapajjavaNANato viseso= manaHparyavajJAna saMtavANI vizleSa che. kevalaNANaM = DevalajJAna, puNa=vajI, daMsaNaM ti=rzana = devalaharzana se prabhAeMge, yakhane, NANaM ti=jJAna=}valajJAna, se prabhAeMge, samANaM samAna che samAna alavANuM che. // 2/3 // 13 gAthArtha : jJAnano mane harzanano manaH paryavajJAna saMtavANo vizleSa che. DevalajJAna, vajI, harzana - Devalaharzana, yo pramANe mane jJAna- DevalajJAna, se prabhANe samAna che samAna jhalavANuM che. // 2/3 // Jain Educationa International TIDA : manaH paryAyajJAnamantaH paryavasAnaM yasya vizleSasya sa tathoktaH, jJAnasya ca darzanasya ca vizleSaH = pRthagbhAvaH matyAdiSu caturSu jJAnadarzanopayogau krameNa bhavata iti yAvat, tathAhi cakSuracakSuravadhijJAnAni cakSuracakSuravadhidarzanebhyaH pRthakkAlAni, chadmasthopayogAtmakajJAnatvAt zrutamanaHparyAyajJAnavat vAkyArthavizeSaviSayaM zrutajJAnam, manodravyavizeSAlambanaM ca manaHparyAyajJAnam, etaddvayamapi adarzanasvabhAvaM matyavadhijJAnadarzanopayogAd bhinnakAlaM siddham, kevalajJAnaM punaH kevalAkhyo bodhaH darzanamiti vA jJAnamiti vA yat kevalaM tat samAnaM = samAnakAlaM, dvayamapi yugapadeveti bhAvaH / tathAhiekakAlau kevaligatajJAnadarzanopayogI tathAbhUtApratihatAvirbhUtatatsvabhAvatvAt tathAbhUtAdityaprakAzatApAviva yadaiva kevalI jAnAti tadaiva pazyatIti sUrerabhiprAyaH / / 2 / 3 / / TIDArtha : manaH paryAyajJAnamantaH sUrerabhiprAyaH / / manaHparyavajJAna che aMta nete manaH paryavajJAna che paryavasAna je vizleSane, te vizleSa tevo kahevAyelo che=mana:paryavajJAna aMtavALo kahevAyo che. jJAnano ane darzanano vizleSa=pRthabhAva, mana:paryavajJAnanA aMtavALo che arthAt mati Adi cAra jJAnomAM jJAnadarzanano upayoga kramasara thAya che. For Personal and Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-3 mati Adi cAra jJAnamAM jJAna-darzanano kramasa2 upayoga kaI rIte thAya che ? te 'tArdi'thI kahe che cakSujJAna, acakSujJAna ane avadhijJAna e cakSudarzana, acakSudarzana ane avadhidarzanathI pRthak kAlavALA che; kema ke chadmasthatA upayogAtmaka jJAnapaNuM che. zrutajJAnanI ane mana:paryavajJAnanI jema=zrutajJAna ane manaHparyavajJAna jema darzanathI pRthak che tema cakSudarzana Adi darzanothI cakSujJAna Adi jJAno pRthak che. ahIM prazna thAya ke zrutajJAna ane manaHparyavajJAna zuM che ? tethI kahe che - 14 vAkyArthavizeSa viSayavALuM zrutajJAna che ane manodravyaviSayanA AlaMbanavALuM manaHparyavajJAna che. A baMne paNa=zrutajJAna ane manaHparyavajJAna baMne paNa, adarzana svabhAvavALuM matijJAnanA ane avadhijJAnanA darzananA upayogathI bhinna kALavALuM siddha che. vaLI kevalajJAna=kevalajJAnano bodha, darzana evuM athavA jJAna evuM je, kevala te samAna che=samAnakAlavALuM che, baMne paNa yugapa ja che, e prakArano bhAva che. te A pramANe eka kALavALA kevalIgata jJAna-darzanaupayogo che; kema ke te prakAranA apratihatathI AvirbhUta tattvabhAvapaNuM che. tevA prakAranA sUryanA prakAza ane AtApanI jema jyAre ja kevalI jANe che tyAre ja jue che e pramANe sUrino abhiprAya che. / / 2/3 bhAvArtha: chadmastha jIvone matijJAnano, zrutajJAnano, avadhijJAnano ane manaHparyavajJAnano upayoga hoya che. te cAra jJAna sudhI jJAna ane darzanano pRthak bhAva che=prathama darzana thAya che tyArapachI jJAna thAya che, tethI jJAna-darzanano upayoga bhinna kALamAM varte che ane kramasara varte che. - kaI rIte jJAna-darzana pRthak che ? te spaSTa karatAM TIkAkArazrI anumAna kare che cakSujJAna, acakSujJAna ane avadhijJAna e cakSudarzana, acakSudarzana ane avadhidarzanathI pRthak kAlavALA che. kema pRthak kALavALA che ? emAM hetu kahe che - chadmasthanA upayogAtmaka jJAnapaNuM che. te anumAnamAM dRSTAMta batAve che zrutajJAna ane manaHparyavajJAna jema darzanathI pRthak dekhAya che tema cakSu AdithI thanArA jJAno paNa cakSudarzana AdithI pRthak che. Azaya e che ke chadmastha jIva cakSuthI ghaTAdi padArthane jANe che tyAre prathama te te padArthanuM darzana thAya che tyArapachI te padArthanuM jJAna thAya che tevI pRthak pratIti sthUlathI jaNAtI nathI; chatAM te cakSu AdithI prathama darzana thAya che ane tyArapachI jJAna thAya che, te batAvavA mATe graMthakArazrI hetu kahe che - darzananA upayoga vagara chadmasthano jJAnano upayoga thato nathI, ethI cakSu AdithI thayeluM jJAna darzanathI pRthak che. jema Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-3 15 zrutajJAna darzanathI pRthak dekhAya che; kema ke cakSuthI prathama darzana thAya che, tyA2pachI matijJAna thAya che, te baMne thayA pachI zrutajJAna thAya che mATe darzana sAthe vyavadhAnane kA2Ne zrutajJAna spaSTa bhinna jaNAya che tema cakSuthI thatuM jJAna, darzana sAthe vyavadhAnavALuM nahIM hovA chatAM anaMtarabhAvi che, tethI pRthak che. avadhijJAna paNa avadhidarzanathI pRthak che. temAM dRSTAMta kahe che mana:paryavajJAnanI jema. manaHparyavajJAna avadhijJAnanI jema avadhidarzana sAthe anaMtarabhAvi nathI, paraMtu avadhidarzanathI pRthak bhAvavALuM che te spaSTa pratIta thAya che, tema avadhidarzananA uttarabhAvI avadhijJAna vacce vyavadhAna nahIM hovA chatAM avadhidarzanathI avadhijJAna pRthak bhAvavALuM che; kema ke chadmasthano upayoga padArthane jANavA mATe vyApAravALo thAya tyAre prathama sAmAnyathI bodha thAya che tyArapachI kramasara vizeSa vizeSa bodha thAya che, tethI mana:paryavajJAna sudhI badhA ja jJAno darzanathI pRthak bhAvavALA che. ahIM vizeSa e che ke graMthakArazrInA mate cakSudarzana eTale 'cakSuSA pazyAmi' e prakArano bodha che. acakSudarzana eTale 'acakSu evA manathI pazyAmi' e prakArano bodha che, je svayaM graMthakArazrI AgaLa kaheze e pramANe cakSudarzana cakSuindriyathI thAya che ane acakSudarzana manathI thAya che. anya indriyathI darzana thatuM nathI, Ama chatAM graMthakArazrIne chadmasthanuM sarva jJAna darzanapUrvaka ja abhimata che, tethI cakSu sivAyanI anya cAra indriyathI thatuM jJAna paNa darzanapUrvaka ja thAya che ane te darzana acakSudarzana che. tethI e prApta thAya ke cakSune choDIne koI paNa indriyano viSaya sAthe saMparka thAya tenA pUrve manathI jIva te indriyane abhimukha thAya che tyAre darzana thAya che, tyArapachI te indriyanA viSayano indriya sAthe saMyoga thAya che tyAre vyaMjanAvagrahAdinA kramathI apAya ke dhAraNA sudhI je bodha thAya che te sarva jJAnarUpa che. jema citta zravaNanA abhimukha pariNAmavALuM hoya tyAre prathama cakSudarzana thAya tyArapachI vaktAnA zabda pudgalono zrotrendriya sAthe saMbaMdha thAya tyAre prathama vyaMjanAvagraha pachI arthAvagraha, IhA ane apAyAdi thAya che. temAM manathI thayelo AbhimukhyabhAva darzanarUpa che, bAkInuM sarva jJAnarUpa che. e ja rIte cakSu sivAyanI anya sarva indriyomAM prathama manathI darzana thAya che ane tyArapachI te te indriyonA viSayonA saMparkathI manovyApAra dvArA te te indriyonA viSayonuM jJAna thAya che. vaLI, cakSuthI padArthane jovAne abhimukha jIva thAya che tyAre prathama cakSudarzana thAya che tyArapachI arthAvagrahAdinA kramathI apAyAdi sudhI jJAna thAya che. vaLI je chadmastha jIvane avadhijJAnanA ane avadhidarzananA AvaraNano kSayopazamabhAva thayelo hoya tyAre te jIva sAkSAt Atmapradezo dvArA padArthane jANavA mATe upayogavALo thAya che te vakhate prathama adhidarzanano upayoga pravarte che tyArapachI avadhijJAnano upayoga che. koI jIvane mana:paryavajJAnano kSayopazama thayelo hoya to te jIvane paNa sAkSAt AtmapradezanA vyApAra dvArA prathama avadhidarzananA upayogavALo che tyA2pachI manovargaNAnA pudgala viSayaka upayoga pravarte che tyAre prathama avadhijJAna thAya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-3 che tyArapachI 'A manodravyanA pugalo A prakAranA ciMtavananA AkArarUpe pariNAma pAmelA che' e prakAranuM manaHparyavajJAna thAya che, tethI avadhidarzana sAthe manaHparyavajJAnanuM vyavadhAna spaSTa che. mATe avadhidarzanathI manaHparyavajJAna pRthak che tema avadhidarzananA uttarabhAvI thanAruM avadhijJAna paNa avadhidarzanathI pRthak che. zrutajJAna zuM che ? te TIkAkArazrI spaSTa kare che vAkyanA arthavizeSanA viSayavALuM zrutajJAna che. ' AnAthI e prApta thAya ke vaktA je vAkyo bole athavA zAstranA adhyayanathI je vAkyono bodha karavAmAM Ave ane te vAkyo dvArA zabdanA bodhathI bhinna evA arthavizeSanI upasthiti thAya te zrutajJAna che. jema 'ghaTo'sti' ema kahevAthI ghaTa che eTalo vAkyArthano bodha thAya ane tyA2pachI ghaTa padathI vAcya evA ghaTarUpa arthanI upasthiti thAya. te ghaTarUpa arthavizeSa che e prakA2no nirNaya e zrutajJAna che. mana:paryavajJAna zuM che te spaSTa kare che manodravyavizeSanA AlaMbanavALuM mana:paryavajJAna che. AnAthI e prApta thAya ke koI jIva manovargaNAnA pudgalane grahaNa karIne padArthanA ciMtavanakALamAM tene manarUpe pariNamana pamADe te manodravyavizeSa che. te manodravyavizeSane jANavA mATe manaHparyavajJAnI upayoga mUke tyAre te jIvathI ciMtavana karAtA manodravyavizeSane avalaMbIne je jJAna thAya che te manaHparyavajJAna che. A zrutajJAna ane manaHparyavajJAna adarzana svabhAvavALA che arthAt prathama darzana, pachI jJAna e niyama pramANe zrutajJAna ane manaHparyavajJAna thatuM nathI, paraMtu prathama darzana thayA pachI matijJAna thAya che ane tyArapachI zrutajJAna thAya che. tethI zrutajJAnanuM darzana matithI aMtarita che ane mana:paryavajJAnamAM paNa manaHparyavajJAna sIdhuM darzanapUrvaka thatuM nathI, paraMtu prathama avadhidarzana thAya che, tyArapachI avadhijJAna thAya che, tyArapachI mana:paryavajJAna thAya che; kema ke manaHparyavajJAnI mana:paryavajJAnano upayoga mUke tyAre te jIvane prAraMbhamAM avadhidarzanathI te pudgala viSayaka sAmAnya bodha thAya che je darzanarUpa che, tyArapachI te manovargaNAnA pudgalanuM jJAna thAya che, je avadhijJAnarUpa che ane tyArapachI ciMtavana karAyelA puruSa dvArA ciMtita manovargaNAnA pudgalanA AkAravizeSano bodha thAya che je manaHparyavajJAna che. tethI mana:paryavajJAna paNa avadhijJAnathI aMtarita avadhidarzanavALuM che. vaLI, kevalajJAna e darzana ane jJAna samAnakALavALuM che arthAt kevaladarzana ane kevalajJAna e baMne ekasAthe thAya che; kema ke kevalInA kevalajJAnanA ane kevaladarzananA AvA2ka karmono nAza thavAthI te te karmonA udayathI pUrvamAM je kevalajJAna ane kevaladarzana pratihata hatuM te have apratihata thavAthI AvirbhAva pAmeluM che ane AvaraNanA vigamanathI AvirbhAva pAmela kevalajJAnano ane kevaladarzanano tevo ja svabhAva che ke kevalIne sAmAnya vizeSa ubhayano bodha satata varte che; kema ke chadmasthanI jema jANavAne anukULa vyApArarUpa prayatnathI kevalIne bodha pragaTa thato nathI, paraMtu AvaraNanA apagamathI sahaja bodha varte che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-3-4 jema AvaraNa vagaranA sUryanA kiraNomAM prakAzazakti ane tApazakti ekasAthe varte che tema jyAre kevalI jANe che tyAre ja jue che e prakArano sUrino abhiprAya che. 2/3 avataraNikA : ayaM cAgamavirodhIti keSAMcinmatamupadarzayannAha - avataraNikArya : A=gAthA-3mAM kahyuM ke kevalIne kevalajJAna ane kevaladarzana samArakAlamAM hoya che e, Agama virodhI che e prakAranA keTalAkanA matane batAvatAM graMthakArazrI kahe che - gAthA : keI bhaNaMti 'jaiyA jANai taiyA Na pAsai jiNo' tti / suttamavalaMbamANA titthayarAsAyaNA'bhIrU / / 2/4 / / chAyA : kecid bhaNanti 'yadA jAnAti tadA na pazyati jina' iti / sUtramavalambamAnAstIrthakarAzAtanA'bhIravaH / / 2/4 / / anvayArtha : ve maUti keTalAka kahe che, "naphA nA taphathI ja pAsa niuro' gi="jyAre jANe che tyAre jina arthAt kevalI, jotA nathI" e pramANe, suttama vartavamA=sUtrane avalaMbana karatAM, titthara sAthaTIDamIsva=tIrthaMkaranI AzAtatAnA abhIru che arthAt jeo A pramANe kahe che teo tIrthaMkaranI AzAtanAtA abhIru che. ll2/4 gAthArtha : keTalAka kahe che - "jyAre jANe che tyAre jina arthAt kevalI, jotA nathI" e pramANe sUtrane avalaMbana karatAM tIrthakaranI AzAtanAnA abhIru che arthAt jeo A pramANe kahe che teo tIrthakaranI AzAtanAnA abhIru che. ll2/4ll TIkA : kecit bruvate 'yadA jAnAti tadA na pazyati jinaH' iti sUtram-'kevalI NaM bhaMte! imaM rayaNappabhaM puDhaviM AyArehiM pamANehiM heUhiM saMThANehiM parivArehiM jaM samayaM jANai no taM samayaM pAsai? haMtA goyamA ! kevalI " ] tyavim vanamAnAH | stha sUrastha vinA martha - vevanI=sapUrvAvo: "tti proDayupa+masUra, "mane !' iti bhagavan ! imAM ratnaprabhAmanvarthAbhidhAnAM pRthvImAkAraiH samanimnonnatAdibhiH, pramANe-rdaighyAdibhiH, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 sammatitarka prakaraNa bhAga-2/ dvitIya kAMDa | gAthA-4 hetubhiranantAnantapradezikaiH skandhaH, saMsthAnaiH parimaNDalAdibhiH, parivAraiH ghanodadhivalayA-dibhiH 'jaM samayaM No taM samayaM' iti ca 'kAlAdhvanoratyantasaMyoge' [pA0 2-3-5] iti dvitIyA adhikaraNasaptamIbAdhikA tena yaM samayaM jAnAti yadA jAnAtItyarthaH 'No taM samayaM' pazyatIti na tadA pazyatIti bhAvaH, vizeSopayogaH sAmAnyopayogAntaritaH sAmAnyopayogazca vizeSopayogAntaritastatsvAbhAvyAditi praznArthaH, uttaraM punaH 'haMtA goyamA!' ityAdikaM praznAnumodakam 'haMtA' ityabhimatasyAmantraNam 'gautama' iti gotrAmantraNam praznAnumodanArthaM punastadeva sUtramuccAraNIyam hetupraznasya cAtra sUtre uttaram-'sAkAre se NANe aNAgAre daMsaNe' [] sAkAraM vizeSAvalambi, asyakevalino, jJAnaM bhavati, anAkAraM atikrAntavizeSa-sAmAnyAlambi darzanam, na cAnekapratyayotpattirekadA nirAvaraNasyApi tatsvAbhAvyAt na hi cakSurjJAnakAle zrotrajJAnotpattirupalabhyate na cAvRtatvAt tadA tadanutpattiH svasamaye'pyanutpattiprasaGgAt tato yugapadanekapratyayAnutpattau svabhAva eva kAraNam nAvaraNasadbhAvaH sannihite'pi ca dvayAtmake viSaye vizeSAMzameva gRhNan kevalI tatraiva sAmarthyAt sarvajJa iti vyapadizyate sarvavizeSajJatvAt sarvasAmAnyadarzitvAcca sarvadarzI, yaccaivaM vyAkhyAyAmakiJcijjatvaM kevalinaH hoDhadAnaM ceti dUSaNam, tannaH yato yadi tat kevalaM jJAnameva bhaved darzanameva vA tataH syAdakiJcijjJatA na caivam, AladAnamapi na saMbhavati 'yaM samayaM' ityAdhuktavyAkhyAyAH sampradAyAvicchedato'pavyAkhyAnatvAyogAt na ca duHsampradAyo'yam tadanyavyAkhyAtRNAmavisaMvAdAt 'jaM samayaM ca NaM samaNe bhagavaM mahAvIre' [] ityAdAvapyAgame asakRduccAryamANasyAsya zabdasyaitadarthatvena siddhatvAt / tato durvyAkhyaiSA-yaiH samakaM, yatsamakamiti bhavataiva hoDhadAnaM kRtam / / ete ca vyAkhyAtAraH tIrthakarAsAdanAyA abhIravaH tIrthakaramAsAdayanto na bibhyatIti yAvat sA ca 'na kiJcijjAnAti tIrthakRdityadhikSepaH' 'anyathokte tIrthakRtaivamuktam' ityAladAnam / tathAhi - yadi viSayaH sAmAnyavizeSAtmakastadA viSayi kevalaM vizeSAtmakaM vA bhavet sAmAnyAtmakaM vA,yadi vizeSAtmakamiti pakSastadA niHsAmAnyavizeSagrAhitvAt teSAM ca tadvikalAnAmabhAvAt nirviSayatayA tadavabhAsino jJAnasyAbhAva ityakiJcijjJaH sarvajJastato bhavet, atha sAmAnyAtmakam, evamapi vizeSavikalasAmAnyarUpaviSayAbhAvato nirviSayasya darzanasyApyabhAvAnna kiJcit kevalI pazyet / athAyugapad jJAnadarzane tasyAbhyupagamyete tathApi yadA jAnAti na tadA pazyati, yadA ca pazyati na tadA jAnAtItyekarUpAbhAve anyatarasyApyabhAvAt pUrvavadakiJcijjJo'kiJciddarzI ca syAt, ubhayarUpe vA vastunyanyatarasyaiva grAhakatvAt kevalopayogo viparyasto vA bhavet / tathAhi-yad ubhayarUpe vastuni sAmAnyasyaiva grAhakaM tadviparyastam yathA sAMkhyajJAnam tathA ca sAmAnyagrAhi kevaladarzanamiti Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-4 tathA, yad vizeSAvabhAsyeva tathAbhUte vastuni, tadapi viparyastam yathA sugatajJAnam tathA ca kevalajJAnamiti yathA ca sAmAnyavizeSAtmakaM vastu tathA pratipAditamanekadhA / hoDhadAnamapi sUtrasyAnyathAvyAkhyAnAdupapannam / tathAhi - na pUrvapradarzitastatrArthaH kintvayam, kevalI imAM ratnaprabhAM pRthivIM vairAkArAdibhiH samakaM tulyaM, jAnAti na tairAkArAdibhistulyaM pazyatIti kimevaM grAhyam ? 'evam' ityanumodanA, tato hetau pRSTe sati tatprativacanaM, bhinnAlambanapradarzakaM tatjJAnaM sAkAraM bhavati yato darzanaM punaranAkAramityato bhinnAlambanAvetau pratyayAviti, idaM codAharaNamAtraM pradarzitam evaM ca sUtrArthavyavasthitau pUrvArthakathanamAladAnameva / 'jaM samayaM' ityatra 'ja'zabde 'am'bhAvaH prAkRtalakSaNAt - "NIyA lovamabhUyA ANIyA do vi biMdu dubbhAvA / maltha vA viya vo zviya siM purbAnadio " abhUta eva bindurihAnItaH, yathA 'yatkRtasukRte' iti 'jaMkayasukayaM' [] iti lokaprayoge Ti2/4 TIkArya : jil.... to kone keTalAka kahe che - "jyAre jina jANe che tyAre jotA nathI" e pramANe sUtra che. ane te sUtra ja batAve che - "he bhagavaMta A ratnaprabhA pRthvIne AkAra vaDe, pramANa vaDe, hetu vaDe, saMsthAna vaDe ane parivAra vaDe kevalI je samaye jANe che. zuM te samaye jotAM nathI ? he gautama ! daMtA vevanI naM e pramANe kevalIne che=je prakAre praznamAM pRcchA karI te pramANe che" ItyAdi sUtrane avalaMbata karatA keTalAka kahe che ema avaya che. ane A sUtrano-pUrvamAM batAvela bhagavatIsUtrano kharekhara A artha che - kevalI=saMpUrNa bodhavALA, '' e praznanA abhyapagamato sUcaka che= praznanA kathananA svIkArano sUcaka che. "aMte !' e bhagavAnane saMbodhana che. A ratnaprabhA atvartha abhidhAnavALI pRthvIne samanimna-unnatAdi AkAro vaDe, daidhyadi pramANo vaDe, anaMtAnaMta pradezavALA skaMdhArUpa hetuo vaDe, parimaMDala Adi saMsthAno vaDe, ghanodadhinA valayAdi parivAra vaDe je samaye kevalI jANe che te samaye jotAM nathI ema avaya che. ane "naM sabhayaM no taM samartha' e bannemAM 'AtrAdhdhanoratyantasaMyo' (pANinI. 2-3-5) e prakAranA sUtrathI dvitIyA vibhakti adhikaraNa arthamAM saptamI vibhaktinI bAdhikA che, tethI je samaye jANe che=jyAre jANe che, te samaye jotA nathI e prakArano bhAva che. vizeSa upayoga sAmAnya upayogathI aMtarita che vizeSa upayoga sAmAnya upayogathI anya samaye thanAro che, ane sAmAnya upayoga Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-4 vizeSa upayogathI aMtarita che=sAmAnya upayoga vizeSa upayogathI anya samaye thanAro che; kema ke e prakAranuM svabhAvapaNuM che jIvanA jJAna-darzananuM te prakAranuM svabhAvapaNuM che, ke jJAna-darzanano upayoga bhinna kALamAM thAya eka kALamAM na thAya; e prakArano sUtranA praznano artha che. uttara vaLI 'daMtA joyaHI !' ityAdi praptano anumodaka che. ane "daMtA' e abhimatanuM AmaMtraNa che=praznamAM abhimatano svIkAra che. "jayamAM' e gotranuM AmaMtraNa che. ane prastanA anumodana mATe=praznanA uttara mATe, pharI te ja sUtra uccAraNa karavuM ane hetupraznanuM A sUtramAM uttara che. 'kevalI jANe che tyAre jotA nathI' e kathanamAM jJAna ane darzana zuM che ? te spaSTa kare che - sAkAra evuM jJAna che, anAkAra darzana che. teno artha spaSTa kare che - sAkAra=vizeSaavalaMbI, AvuM kevalInuM, jJAna che atAkAra=atikrAMtavizeSavALuM sAmAnya avalaMbI, darzana che. ahIM prazna thAya ke kevalIne jJAna-darzana bhinna kALamAM kema che ? tethI kahe che - ane nirAvaraNa evA paNa kevalIne ekadA aneka pratyayanI utpatti nathI; kema ke tasvabhAvapaNuM che=darzana ane jJAnanuM bhinnakALa thavAnA svabhAvapaNuM che. temAM yukti batAve che - di je kAraNathI, cakSajJAtakALamAM zrotrajJAnanI utpatti upalabdha thatI nathI, te kAraNathI kevalInuM kevalajJAna ane kevaladarzana bhinnakALamAM che, ema avaya che. ahIM pUrvapakSI kahe ke cakSajJAnakALamAM zrotrajJAnanI utpatti AvRta hovAnA kAraNe chAstha thatI nathI, jyAre kevalIne to AvaraNa nathI mATe kevalajJAna vakhate kevaladarzananI utpatti thavI joIe. tenA nivAraNa mATe kahe che - ane AvRtapaNuM hovAnA kAraNe tyAre cakSajJAtakALamAM, tenI anutpatti tathI zrotrajJAnanI anutpatti tathI; kema ke svasamayamAM paNa anutpattino prasaMga cheHcakSajJAtakALamAM zrotrajJAnane AvRta svIkAravAmAM Ave to zrotrajJAnanA samayamAM paNa zrotrajJAnanI anutpattino prasaMga Ave. tethI jema anAvRta cakSajJAna ane zrotrajJAna hovA chatAM te beno kramasara upayoga thAya che yugapad thato nathI tethI, yuga56 aneka pratyayanI anutpattimAM svabhAva ja kAraNa che, AvaraNano sadbhAva nahIM. (mATe kevalajJAna ane kevaladarzana anAvRta hovA chatAM kramasara thAya che.) ane saMnihita paNa dvayAtmaka viSaya hote chate sAmAnya vizeSarUpa baMne viSaya saMnihita hovA chatAM, vizeSAMzane ja grahaNa karatA kevalI temAM ja sAmartha hovAthI-vizeSa grahaNamAM ja sAmarthya hovAthI, sarvajJa' e pramANe vyapadeza karAya che; kema ke sarvavizeSajJapaNuM che ane sarvasAmAnyadarzIpaNuM hovAthI 'sarvadarzI' kahevAya che ane A prakAranA vyAkhyAmAM kevalInuM je akiMcijJapaNuM che ane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga- 2 | dvitIya kAMDa | gAthA-4 21 hoDhadAna che=kevalI upara ALanuM kathana che, e dUSaNa che, te nathI. je kAraNathI jo te kevala jJAna ja hoya athavA darzana ja hoya=kevala darzana ja hoya, to akiMcijJatA thAya, paraMtu ema nathI-kevalIne kevala jJAna ja ke kevala darzana ja che ema nathI, paraMtu kramasara baMne che mATe kevalIne akiMcijJatvano doSa nathI ema saMbaMdha che. have hoDhadAna kevalIne kema nathI ? te spaSTa kare che - AladAna paNa=kevalI upara ALa caDAvavAnuM paNa, saMbhavatuM nathI; kema ke " sama' ityAdi ukta sUtranI vyAkhyAno saMpradAyanA avicchedane kAraNe apavyAkhyAnatvato ayoga che. ane A dusaMpradAya tathI kevalajJAna ane kevaladarzanano kramika upayoga svIkAravo du:saMpradAya nathI; kema ke tenA anya vyAkhyAtunote kathana viSayaka anya vyAkhyAtRno avisaMvAda che. tenA anya vyAkhyAtRno avisaMvAda spaSTa karavA arthe hetu kahe che - naM sarva ra ja samane bhavaM mahAvIre ItyAdi paNa AgamamAM vAraMvAra uccAryamANa evA A zabdanuM samaya zabdanuM, A arthapaNAthI siddhapaNuM che. tethI A duvyAkhyA che, jeo vaDe samaka (e pramANe kahevAyuM-kevalajJAna ane kevaladarzana sAthe thAya ema kahevAyuM e duHvyAkhyA che.) je kAraNathI samaka-kevalajJAna ane kevaladarzana sAthe thAya che, e pramANe tamArA vaDe ja hoDhadAna karAyuM bhagavAna upara ALa caDAvAyuM. pUrvanA kathananuM nirAkaraNa karatAM gAthAnA uttarArdhathI kahe che - ane A vyAkhyAna karanArA=kevalajJAna ane kevaladarzana sAthe thatA nathI e pramANe vyAkhyA karanArA, tIrthaMkaranI AzAtanAnA abhIru che=tIrthaMkaranI AzAtanA karatA bhaya pAmatA nathI, ane tetratIrthaMkaranI AzAtanA, tIrthaMkara kAMI jANatA nathI=jJAnanA upayogakAlamAM sAmAnyarahita vizeSa viSayavALA jJAnanA upayogane svIkArIne nirviSaya evuM kevalajJAna che tema sthApana kare che tethI kevalI ajJAnI che e adhikSepa che=tIrthakarano adhikSepa che. anyathA uktamAM tIrthaMkara vaDe avyathA kahevAyelAmAMetIrthakara vaDe 'kevalajJAna ane kevaladarzana bhinnakALamAM nathI' ema kahevAyelAmAM, tIrthaMkara vaDe Ama kahevAyuM che=tIrthakara vaDe 'kevalI kramasara upayogavALA che' ema kahevAyuM che e AladAna che. te A pramANe - jo viSaya-jJAnano viSaya evo ya padArtha, sAmAcavizeSAtmaka che to viSathI evuM kevalajJAna vizeSAtmaka thAya ke sAmAvyAtmaka thAya, jo vizeSAtmaka thAya e prakAre pakSa che to niHsAmAnyavizeSagrAhIpaNuM hovAthI kevalI dvArA sAmAnyarahita vizeSagrAhIpaNuM hovAthI, ane tadvikala evA teono= sAmAnya vikala evA vizeSono, abhAva hovAthI nirviSayapaNArUpe tenA avabhAsI evA jJAnano tiviSayapaNArUpe vizeSatA avabhAsI evA kevalInA jJAnano, abhAva che; ethI akiMcijJa sarvajJa tethI thAya jJAnakALamAM sAmAnyano bodha na hoya to sarvajJa akiMcijJa thAya. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-4 have sAmAvyAtmaka=jo kevala sAmAnyAtmaka, che e prakArano pakSa che to, e rIte paNa vizeSavikala sAmAnyarUpa viSayano abhAva hovAthI=jemAM koI vizeSa na hoya tevA sAmAnyarUpa kevaladarzananA viSayano abhAva hovAthI, nirviSaya evA darzanano paNa jeno koI viSaya nathI evA kevaladarzanano paNa, abhAva hovAthI kevalI kAMI jotA nathI. have ayugapakramika, jJAna ane darzana temane-kevalIne, svIkArAya che topaNa jyAre jANe che=jyAre kevalI jANe che, tyAre jotA nathIetyAre kevalI jotA nathI, ane jyAre jue che =kevalI jue che, tyAre jANatA nathI, ethI ekarUpanA abhAvamAM jANavA ane jovAnA kALamAM bannemAMthI ekarUpanA abhAvamAM, atyatarano paNa abhAva hovAthI pUrvanI jema akiMcijJa ane akiMciThTha thAya kevalI akicitta ane akiMcilza thAya. athavA ubhayarUpa vastumAM dravya ane paryAya ubhayarUpa vastumAM, atyataranuM ja grAhakapaNuM hovAthI ekasamayamAM dravya ane paryAyamAMthI atyatara evA ekanuM ja grAhakapaNuM hovAthI, kevala upayoga=eka upayoga dravya ane paryAyamAMthI koI ekano upayoga, viparyasta ja thAya. te A pramANe - ubhayarUpa vastumAM dravya ane paryAya ubhayarUpa vastumAM, je sAmAnyanuM ja grAhaka che=je kevaladarzana sAmAnyanuM ja grAhaka che, te viparyasta che-te kevaladarzana viparyasta che, je pramANe sAMkhyajJAna=je pramANe sAMkhyadarzanakAro AtmAne nitya mAnIne AtmAne sAmAnyarUpa kahe che te viparyasta che te pramANe, ane te pramANe=je pramANe sAMkhya jJAna viparyasta che te pramANe, sAmAnyagrAhI evuM kevaladarzana che ethI tevuM che=sAMkhyajJAnanI jema viparyasta che. tevA prakAranI vastumAM dravya-paryAya ubhayarUpa vastumAM, je vizeSa avabhAsI ja che=je kevalajJAna vizeSa avabhAsI ja che, te paNa viparyasta che, je pramANe sugatanuM jJAna =je pramANe bauddhanuM ekAMta paryAyane svIkAranAruM jJAna viparyasta che ane te pramANe kevalajJAna che kevalInuM kevalajJAna che, ethI viparyasta che. ane je pramANe sAmAnyavizeSAtmaka vastu che te pramANe aneka vakhata pUrvamAM graMthakArazrIe pratipAdana karyuM che. (mATe sAmAnya ke vizeSamAMthI koI ekanuM jJAna viparyasta che.). hoDhadAna paNa=kevalImAM AlanuM vacana paNa, sUtranA anyathA vyAkhyAnathI upapatra che. te A pramANe - tyAM=sUtramAM=gAthAmAM kahela sUtramAM pUrva pradarzita artha nathI, paraMtu A artha che - kevalI A ratnaprabhA pRthvIne je AkArAdi vaDe samakakatulya, jANe che te AkArAdi vaDe tulya jotA nathI - A artha che. zuM A pramANe grahaNa karavA yogya che ?=zuM A pramANe bhagavatIsUtrano artha grahaNa karavA yogya che ? 'parva' e anumodanAmAM che=samarthanamAM chekapUrvamAM prazna karyo e prazna pramANe ja che e prakAranA svIkAramAM che. tethI hetu puchAye chate tenuM prativacana cheHuttara che=bhagavatIsUtramAM "daMtA joyA!'ItyAdi dvArA tenuM prativacana che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-4 ane te prativacana kevA svarUpavALuM che ? te spaSTa karavA kahe che - bhinna AlaMbana pradarzaka te che-prativacana che. kaI rIte bhinna AlaMbana pradarzaka prativacana che ? te spaSTa kare che - je kAraNathI jJAna sAkAra thAya che, vaLI darzana alAkAra thAya che, AthI bhinna AlaMbanavALA A be pratyaya che arthAt sAkAra-anAkArarUpa bhinna AlaMbAvALA jJAna-darzananA pratyayo che. ane AgasUtranI TIkAmAM potAnA kathananI puSTi arthe sAkSIrUpe kahevAyuM ke "je samaye te samaye bhagavAna mahAvIra" ItyAdi AgamamAM vAraMvAra uccAraNa karAyuM che e, udAharaNamAtra batAvAyuM che='te udAharaNamAtrathI sarvatra te prakArano artha karI zakAya nahIM e prakArano graMthakArazrIno Azaya che. ane A rIte pUrvamAM kahyuM ke je AkAra vaDe ratnaprabhA pRthvIne samaka arthAt tulya, jANe che te AkArothI tulya jotA nathI e pramANe, sUtrano artha vyavasthita hote chate pUrvamAM kahelA arthanuM kathana anya AcAryo vaDe kahevAyelA arthanuM kathana, AladAna ja che kevalI upara ALanuM kathana ja che. i samaya' e prakAranA zabdaprayogamAM "G" e prakAranA zabdamAM ' bhAva prAkRtalakSaNathI che. kema prAkRtalakSaNathI che ? te spaSTa kare che - "nitya lopa nahIM thayelA AnIta evA dvirbhAvavALA baMne paNa biduo te ja arthane vahana kare che je ja te beno pUrvanirdiSTa che." () nahIM karAyelo ja biMdu AnIta che, je pramANe - je kRtasukRta che e pramANenA lokaprayogamAM '' AgaLa 'm'bhAva che, tethI biMdu AnIta che. 2/4 bhAvArtha : kevalajJAna ane kevaladarzana viSayaka keTalAka AcArya kahe che ke jina jyAre jANe che kevalajJAnathI jagatane jANe che, tyAre kevaladarzanathI jotA nathI. e pramANe sUtranuM avalaMbana karatA teo sUtranI AzAtanAnA abhIru che ema pU. A. zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI ma. sA. kahe che. te AcAryo kayA sUtranuM avalaMbana le che ? te TIkAkArazrI spaSTa kare che - AgamamAM sUtra che ke "he bhagavaMta kevalI A ratnaprabhA pRthvIne AkAra, pramANa, hetu, saMsthAna ane parivAra vaDe je samaye jANe che te samaye jotA nathI ? teno uttara ApatA bhagavAna mahAvIra paramAtmA gautamasvAmIne kahe che "daMtA'Rtema ja che=kevalI je samaye jANe che te samaye jotA nathI.' A pramANe sUtrane avalaMbana karanArA teo A sUtrano artha zuM kare che ? te TIkAkArazrI spaSTa kare che - kevalI saMpUrNa bodhavALA che. sUtramAM je che te abhyAgamano sUcaka che. tethI e prApta thAya ke saMpUrNa bodhavALA kevalI A prakAre ratnaprabhA pRthvIne je samaye jANe che te samaye jotA nathI. teno svIkAra ' zabdathI thAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-4 AnA dvArA e phalita thAya ke jJAnano vizeSa upayoga sAmAnya upayogathI aMtarita che ane sAmAnya upayoga vizeSa upayogathI aMtarita che, paraMtu kevalajJAna ane kevaladarzanano upayoga eka kALamAM nathI. kema jJAna-darzanano evo svabhAva che ? e prakAre gautamasvAmI prazna kare che ane uttara vaLI bhagavAna anumodanarUpe kahe che ke 'e ema ja che.' 24 vaLI kevalIne vizeSa avalaMbI evuM sAkArajJAna ane atikrAntavizeSavALuM evuM sAmAnya avalaMbI anAkAradarzana hoya che. ahIM prazna thAya ke kevalIne kevalajJAna ane kevaladarzananuM AvaraNa kSaya thayeluM che, tethI kevalInA darzanajJAna samakALa nathI ane kramika kema che ? temAM anya AcAryo yukti Ape che jema cakSujJAnakALamAM chadmasthane zrotrajJAnanI utpatti nathI tema nirAvaraNa evA kevalInA jJAna-darzanano evo svabhAva hovAthI ekasAthe utpatti nathI. ahIM prazna thAya ke chadmasthane to AvaraNa hovAnA kAraNe cakSujJAnakALamAM zrotrajJAnanI utpatti na thaI zake, paraMtu kevalIne to AvaraNa nathI tethI eka kALamAM jJAnanI ane darzananI utpatti thavI joIe. tenA samAdhAnarUpe anya AcAryo kahe che chadmasthane paNa cakSujJAnano ane zrotrajJAnano kSayopazama varte che, tethI banneno kSayopazamabhAva hovA chatAM ekasAthe utpatti thatI nathI tema nirAvaraNajJAnavALA kevalIne paNa darzananI ane jJAnanI ekasAthe utpatti nathI ane jo chadmasthane AvaraNane kA2Ne cakSujJAnakALamAM zrotrajJAnanI utpatti nathI tema svIkAravAmAM Ave to zrotramAM upayogavALA hoya tyAre paNa jo zrotrajJAnanuM AvaraNa vidyamAna hoya to zrotrajJAnanI utpatti thavI na joIe. mATe cakSujJAnakALamAM jema cakSujJAnano kSopazama varte che tema cakSujJAnakALamAM ja zrotrajJAnano paNa kSayopazama varte che, chatAM cakSujJAnakALamAM zrotrajJAna thatuM nathI, tethI chadmasthane cakSujJAna ane zrotrajJAna yugapad thatA nathI temAM jJAnano tevo svabhAva ja kAraNa che AvaraNa nahIM, tema nirAvaraNa evA kevalIne ekasAthe darzana ane jJAna thatA nathI temAM kevalajJAna ane kevaladarzanano tevo svabhAva ja kAraNa che, ema mAnavuM joIe. vaLI, kevalInA jJAnanA viSayabhUta dravya ane paryAya baMne saMnihIta hovA chatAM paNa kevalajJAnanuM tevuM ja sAmarthya che ke sarva vizeSAMzane grahaNa kare ane kevaladarzananuM tevuM ja sAmarthya che ke sarvasAmAnyane grahaNa kare. tethI kevalIne kevalajJAnanA upayogakALamAM ekasAthe sarva dravyanA paryAyonuM jJAna thAya che, paraMtu dravyanuM jJAna thatuM nathI ane kevaladarzananA upayogakALamAM sarva dravyanuM jJAna thAya, paraMtu koIpaNa dravyanA paryAyanuM jJAna thatuM nathI. vaLI anya AcAryo kahe che 'kevalajJAna ane kevaladarzana kramasara utpanna thAya che e prakAranA vyAkhyAnamAM kevalI akiMcijJa che, mATe kevalIne kevaladarzanakALamAM jJAna nathI ane kevalajJAnakALamAM darzana nathI e prakAranuM ALa ApeluM thAya che' e prakAre koI dUSaNa Ape che te dUSaNa nathI. kema dUSaNa nathI ? temAM yukti Ape che - Jain Educationa International - For Personal and Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2pa sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-4 kevalIne jo mAtra kevalajJAna ja hoya ane kevaladarzana na hoya athavA kevaladarzana ja hoya ane kevalajJAna na hoya to mAtra paryAyanuM jJAna che, dravyanuM nathI athavA mAtra dravyanuM jJAna che, paryAyanuM jJAna nathI e prakAre akiMcijJatA thAya, paraMtu e pramANe nathI; kema ke kevalIne kevalajJAna ane kevaladarzanano upayoga kramasara varte che, tethI kevalIne sarva dravya ane sarva paryAya viSayaka jJAna che ja. vaLI kramasara jJAnadarzana svIkAravAthI kevalIne ALa apAyeluM paNa thatuM nathI; kema ke " samartha ityAdi sUtranI ukta vyAkhyA saMpradAyanA avicchedathI karAyelI che mATe apavyAkhyAna nathI. tethI e prApta thAya ke sUtranI vyAkhyA saMpradAyanI maryAdAthI viruddha karavAmAM bhagavAnanI AzAtanA thAya che, paraMtu bhagavAnanI paraMparAmAM AvelA suvihita sAdhuno saMpradAya ema ja svIkAre che ke kevalIne prathama samaye jJAna ane bIjA samaye darzanano upayoga hoya che, tethI bhagavAnane ALa ApavArUpa bhagavAnanI AzAtanA nathI. vaLI koI kahe ke A saMpradAya du:saMpradAya che mATe bhagavAnane ALadAnanI prApti che. tenA samAdhAnarUpe anya AcAryo kahe che - A duHsaMpradAya paNa nathI; kema ke prastuta sUtrathI anya sUtranA vyAkhyAtRe paNa A pramANe ja artha karyo che, kema ke zAstramAM 'vaM samavaM samane javaM mahAvIre' ityAdi AgamamAM vAraMvAra uccAraNa karatA zabdonuM A artharUpe ja siddhapaNuM che. mATe pU. A. zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI ma. sA. kahe che ke "s samaya'mAM rahela 'samaya' zabdano artha "samaya" nathI, paraMtu "samaka' che. tethI kevalajJAna ane kevaladarzana samaka' ja che ane kramasara nathI. teo ja saMpradAyaviruddha artha karIne "bhagavAna upara ALa caDhAve che" ema anya AcAryo kahe che. A prakAranA anya AcAryanA kathanane sAme rAkhIne gAthAnA pUrvArdhanA kathana anusAra TIkAkArazrI kahe che ke A prakAranA bhagavatIsUtranA pAThanuM vyAkhyAna karanArA AcAryo tIrthaMkaranI AzAtanAnA abhIru che, ema graMthakArazrI pU. siddhasenadivAkarasUrIzvarajI ma. sA. kahe che. kema teo tIrthaMkaranI AzAtanA karanArA che ? te pU. zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajInA matAnusAra spaSTa karatAM TIkAkArazrI kahe che - kevaladarzananA upayogakALamAM kevalI kAMI jANatA nathI arthAt koI paryAyane jANatA nathI ane kevalajJAnanA upayogakALamAM kevalI koI dravyane jANatA nathI e prakArano tIrthakarano adhikSepa che=tIrthakarano parAbhava che; kema ke anyathA kahevAyelA tIrthaMkaranA vacanamAM "tIrthakare A pramANe kaheluM che e prakAre tIrthakara upara anya AcArya ALa caDAve che. kaI rIte tIrthakara upara ALanI prApti che ? e spaSTa karatAM kahe che - jo viSaya sAmAnya-vizeSarUpa hoya arthAt dravya-paryAyarUpa hoya to viSayI evuM kevalajJAna vizeSAtmaka paNa thAya ane sAmAnyAtmaka paNa thAya; Ama chatAM jo vizeSAtmaka ja che e prakArano paNa svIkAravAmAM Ave to kevalI dvArA sAmAnya rahita vizeSagrAhIpaNuM hovAthI ane sAmAnya vikala evA vizeSano jagatamAM abhAva hovAthI kevalInuM vizeSAtmaka jJAna nirviSaya bane che; kema ke jagatamAM mAtra vizeSAtmaka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-4 padArtha koI nathI tethI vizeSane jaNAvanAra evA jJAnano paNa abhAva che; kema ke viSaya vagara jJAna thaI zake nahIM. mATe kevalInuM kevalajJAna akiMcijJa thayuM arthAt koI vastune jANatuM nathI=ajJAna svarUpa che. Azaya e che ke viSayane anurUpa zeyanuM jJAna thAya che ane viSaya sAmAnya-vizeSa ubhayAtmaka che; Ama chatAM kevalajJAnamAM mAtra vizeSa jaNAya che ema kahevAmAM Ave to kevalajJAnanA viSayabhUta evo bAhya padArtha jagatamAM nathI ane jagatamAM evo padArtha na hoya tevA viSayanuM jJAna thAya nahIM. jema zazazRMga jagatamAM nathI tethI tenuM jJAna thAya nahIM tema jagatamAM sAmAnya nirapekSa vizeSa vastu nathI, mATe kevalIne sAmAnyanirapekSa evA vizeSanuM jJAna thaI zake nahIM, tethI kevalIne koI vastunuM jJAna nathI ema svIkAravAno prasaMga Ave. have kevalIne sAmAnyAtmaka darzana che tema svIkAravAmAM Ave to vizeSavikala sAmAnyarUpa padArthano abhAva hovAthI kevaladarzanano viSaya jagatamAM nathI. mATe kevalI sAmAnyane paNa jonArA nathI ane vizeSane paNa jonArA nathI, paraMtu ajJAnI che ema kahevAno prasaMga Ave. mATe jeo kevalajJAna ane kevaladarzanane kramasara mAne che teo tIrthaMkaranI AzAtanAnA abhIru che. ahIM anya AcAryo kahe che ke ame kevalIne ekasAthe jJAna-darzana svIkAratA nathI, paraMtu kevalIne kramasara jJAna-darzana thAya che mATe padArtha sAmAnya-vizeSAtmaka hovA chatAM jJAnakALamAM kevalI jANe che ane darzanakALamAM kevalI jue che ema svIkAravAmAM doSa nahIM Ave. tene TIkAkArazrI kahe che - kramasara upayoga svIkAravAmAM paNa kevalI jyAre jANe che tyAre jotA nathI ane jyAre jue che tyAre jANatA nathI, mATe kevalajJAna ane kevaladarzanamAMthI ekano jyAre abhAva hoya tyAre te bannemAMthI anyatarano abhAva ja prApta thAya; kema ke padArtha sAmAnya-vizeSAtmaka che mAtra sAmAnyarUpa ke mAtra vizeSarUpa nathI. tethI jJAna paNa nirviSaya bane che ane darzana paNa nirviSaya bane che, tethI kevalI jJAna vagaranA ane darzana vagaranA che tema ja mAnavuM paDe. athavA sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa vastu hoya temAMthI koI ekane ja eka samayamAM kevalI grahaNa kare che tema svIkAravAmAM Ave to kevalano upayoga viparyasta ja che tema mAnavuM paDe. kema viparyasta che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - padArtha sAmAnya-vizeSarUpa che chatAM kevalI kevaladarzanathI sAmAnyane ja grahaNa kare che, tethI padArtha jevo nathI tevuM grahaNa karanAra kevalI hovAthI temanuM darzana viparyasta che; jema sAMkhyanuM jJAna viparyasta che arthAt AtmarUpa dravya sAmAnya-vizeSAtmaka hovA chatAM sAMkhyadarzanakAro AtmAne ekAMtanitya kahIne AtmAne mAtra sAmAnyarUpe ja svIkAre che ane vizeSarUpe svIkAratA nathI, te temanuM viparyasta jJAna che tema sAmAnyavizeSAtmaka padArtha hovA chatAM kevalI eka samayamAM sAmAnyanuM grahaNa kare che ema jeo kahe che te temanA matAnusAra svIkAravAmAM Ave to kevalIne viparyA che, ema mAnavuM paDe. vaLI jema padArtha dravya-paryAyarUpa hovA chatAM sugatanuM arthAt bauddhanuM jJAna mAtra paryAyane grahaNa kare che, tethI viparyasta che tema padArtha dravya-paryAyarUpa hovA chatAM kevalajJAna mAtra paryAyane grahaNa kare che, ema jeo Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-4 kahe che te mata pramANe kevalInuM kevalajJAna viparyasta che, ema mAnavuM paDe. vaLI, padArtha sAmAnya-vizeSAtmaka che e pramANe aneka vakhata pUrvamAM kahevAyuM che mATe kevalI sAmAnya-vizeSAtmaka padArthane eka kALamAM sAmAnya athavA vizeSa koI ekane grahaNa kare che ema kahevuM viparyAya che. vaLI TIkAmAM Apela bhagavatIsUtranuM vyAkhyAna anya AcAryo kare che tenA karatAM pU. A. zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajInA matAnusAra judA prakArathI saMgata thAya che mATe e prakAranA artha karavAthI bhagavAnane ALa ApavAnuM thatuM nathI. vaLI te sUtra anya AcAryoe batAvyuM e prakAranA arthavALuM nathI, paraMtu A prakAranA arthavALuM che te batAvatAM TIkAkArazrI kahe che - kevalI A ratnaprabhA pRthvIne je AkArAdi vaDe samakatulya, jANe che arthAtu AkAra, saMsthAna parivAra Adi sarva vaDe abhinna jANe che te AkArAdi vaDe tulya jotA nathI-te AkArAdi rahita jue che." ahIM sUtramAM 'zabda prAkRtamAM hovAthI '' pratyaya lAgyo che, paraMtu teno artha graMthAkarazrIe 'vai.' karela che ane samaye'no artha samaya karela nathI, paraMtu samaka karela che. ethI e prApta thAya ke ratnaprabhA pRthvIne AkAra Adi sarva paryAyothI abhinnarUpe kevalI kevalajJAnathI jANe che ane te ja samaye kevaladarzanathI te sarva AkAro vaDe tulya jotA nathI tethI sarva AkAra rahita jue che ahIM prazna thAya ke A prakArano artha karavAthI graMthakArazrIne abhimata kevalajJAna ane kevaladarzana eka kALamAM che te kaI rIte prApta thAya ? tenuM tAtparya e che ke kevalIne kevalajJAnanA ane kevaladarzananA AvAraka karmano kSaya thayelo hovAthI kevalajJAnanA viSayabhUta sarva paryAyone ane kevaladarzananA viSayabhUta sarva dravyone sadA jonArA che, tethI je prakAre anya AcAryoe " samartha samaje evuM mahAvIre' ityAdimAM 'samaya' zabda kALa arthamAM grahaNa karyo che te pramANe " samartha te samaye' e "kALa" arthamAM graMthakArazrIne abhimata nathI, paraMtu AvaraNanA kSayathI sadA jJAna-darzanano upayoga varte che, e artha thAya te rIte abhimata che. sUtramAM " samaya' jANatA nathI te samaya' jotA nathI te kathanano artha graMthakArazrIe karyo e kathana praznarUpe gautama svAmI vaDe pUchAyuM che "zuM e pramANe ja grahaNa karavo joIe ? arthAt je pramANe prazna puchAyo che e pramANe artha grahaNa karavo joIe ?' tenA uttararUpe 'vaM' e prakAre anumodanA che=samarthana che arthAt je rIte prazna puchAyo che te pramANe uttara jANavo joIe. te uttarathI zuM prApta thAya che ? te spaSTa kare che - gautamasvAmIe hetu pUkyo tenuM bhagavAne prativacana ApyuM. te prativacana kevA svarUpavALuM che ? te TIkAkArazrI spaSTa kare che - jJAna-darzananA upayoganuM bhinna AlaMbana pradarzaka evuM te prativacana che. ethI e prApta thAya ke jJAnadarzanano upayoga bhinna kALavALo nathI jema anya AcAryo kahe che, paraMtu bhinna AlaMbanavALo te upayoga che tema bhagavAna kahe che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-4-5 bhinna AlaMbana kevA prakAranuM che ? te spaSTa karatAM kahe che - je kAraNathI jJAna sAkAraupayogavALuM thAya che. vaLI darzana anAkAra upayogavALuM thAya che ethI baMne bhinna AlaMbanavALA che. AnAthI e prApta thAya ke jJAnamAM paryAyano upayoga che, tethI paryAyanA AkAro dekhAya che. darzanamAM dravyano upayoga che, tethI koI paryAyanA AkAra vagaranuM mAtra dravyanuM darzana thAya che mATe je anya AcAryo kahe che tevuM bhinnakALamAM darzana che ane bhinna kALamAM jJAna che tema nathI, paraMtu satata jJAna-darzanano upayoga kevalIne varte che. vaLI graMthakArazrI kahe che ke kevalI naM samartha nApha taM samayaM na pAsarU' e pramANe sUtrano artha graMthakArazrIe karyo e pramANe vyavasthita hote chate anya AcAryo je artha kare che te bhagavAnane ALadAna che mATe tIrthakaranI AzAtanA che. vaLI = samartha'mAM je "' zabda che temAM ''bhAva prAkRtanA hisAbe che tethI tyAM ga' upara biMdu nathI chatAM prAkRta pramANe Avela che. mATe 'na'no artha 'hai.' e pramANe karavo. temAM sAkSI Ape che. je pramANe lokamAM prayoga che ke jeo vaDe karAyelA sukRtamAM e sthAnamAM '' upara 'ma' Avela che. tethI ' su' e pramANe lokamAM prayoga thAya che. 2/4 avataraNikA :__ AgamenAbhidhAya yogapadyaM jJAnadarzanayoranumAnenA'pi tayostad darzayitumAha - avataraNikArya : jJAna-darzananuM kevalajJAna ane kevaladarzananuM, yaugapadha Agama dvArA batAvIne anumAnathI paNa te benuM kevalajJAna-kevaladarzananuM, teeaugapadha, batAvavA mATe graMthakArazrI kahe che - gAthA : kevalaNANAvaraNakkhayajAyaM kevalaM jahA NANaM / taha daMsaNaM pi jujjai NiyAvaraNakkhayassaMte / / 2/5 / / chAyA : kevalajJAnAvaraNakSayajAtaM kevalaM yathA jJAnam / tathA darzanamapi yujyate nijAvaraNakSayasyAnte / / 2/5 / / anvayArtha : nadA=je pramANe, vevata vara varavayanAthaM kevalajJAnanA AvaraNanA kSayathI thayeluM, Ti=jJAna, varta-kevala che kevalajJAna che, te te pramANe. piyAvara vasaMte nija AvaraNano kSaya thaye chate darzanAvaraNano kSaya thaye chate, yaMsa pi gujJa=darzana paNa ghaTe che=jayAre kevalajJAna che tyAre ja kevaladarzana paNa ghaTe che. 2/pA. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-5 gAthArtha H je pramANe kevalajJAnanA AvaraNanA kSayathI thayeluM jJAna kevala che=kevalajJAna che, te pramANe nija AvaraNano kSaya thaye chate=darzanAvaraNano kSaya thaye chate, darzana paNa ghaTe che=jyAre kevalajJAna che tyAre ja kevaladarzana paNa ghaTe che. II2/5 // TIkA H kevalajJAnAvaraNakSaye yathotpannaM vizeSAvabodhasvabhAvaM jJAnaM tathA tadaiva darzanAvaraNakSaye sati sAmAnyaparicchedasvabhAvaM darzanamapyutpadyatAm, na hyavikalakAraNe sati kAryAnutpattiryuktA tasyAtatkAryatAprasakteritaratrApyavizeSato'nutpattiprasaktezca, jJAnakAle darzanasyApi saMbhavaH, tadutpattau kAraNasadbhAvAd yugapadutpattyavikalakAraNaghaTapaTayugapadutpattivat, nanu ca hetau satyapi zrutAdyAvaraNakSayopazame zrutAdyanutpadyamAnamapi kadAcit dRSTamityanaikAntiko hetuH naH zrutAdau kSINAvaraNatvasya hetorabhAvAt zrutAdeH kSINopazAntAvaraNatvAt, bhinAvaraNatvAdeva ca zrutAvadhivannaikatvamekAntato jJAnadarzanayorekadobhayAbhyupagamavAdenaiva / / 2 / 5 / / TIkArya : kevalajJAnAvaraNakSaye amyupAmavAleneva / / je pramANe kevalajJAnAvaraNanA kSayamAM utpanna thayeluM vizeSa avabodha svabhAvavALuM jJAna che te pramANe tyAre ja=kevalajJAnanA kALamAM ja darzanAvaraNano kSaya thaye chate sAmAnya pariccheda svabhAvavALuM darzana paNa utpanna thAo, ''i=je kAraNathI avikala kAraNa hote chate kAryanI anutpatti yukta nathI; kema ke tenI=kAryanI, atatkAryatAnI prasakti che=vidyamAna avikala kAraNanI kAryatA nathI ema mAnavAnI Apatti che. ane itaratra paNa=bIjI kSaNamAM paNa, kevalajJAnakALamAM kevaladarzananA AvaraNakSayarUpa avikala kAraNa hovA chatAM jo kevaladarzana utpanna na thatuM hoya to bIjI kSaNamAM paNa, avizeSa hovAthI=kevaladarzanAvaraNanA kSayarUpa kevaladarzananA kAraNano avizeSa hovAthI, anutpattino prasaMga che=kevaladarzananI anutpattinI Apatti che. ***** vaLI anumAnathI paNa kevalajJAnakALamAM kevaladarzana che te spaSTa kare che Jain Educationa International 29 -- jJAnakALamAM=kevalajJAnakALamAM, darzanano paNa=kevaladarzanano paNa, saMbhava che; kema ke tenI utpattimAM= kevaladarzananI utpattimAM, kAraNano sadbhAva che=darzanAvaraNanA kSayarUpa kAraNano sadbhAva che, jema yugapad utpattinA avikala kAraNavALA ghaTapaTanI yugapad utpatti che. 'nanu'thI zaMkA kare che - - zruta Adi AvaraNano kSayopazamarUpa hetu hote chate paNa zruta Adi anutpadyamAna paNa kyAreka For Personal and Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-5 dekhAya che, ethI anekAtika hetu cheegraMthakArazrIe karelA anumAnamAM batAvelo hetu anekAtika che. ema na kahevuM; kema ke mRta AdimAM kSINa AvaraNarUpa hetuno abhAva che. kema zruta AdimAM kSINaAvaraNatvarUpa hetano abhAva che ? tethI kahe che - zrata AdinuM kSINa-upazAMta AvaraNapaNuM che. A rIte kevalajJAna ane kevaladarzana eka kALamAM thAya che tema anumAnathI graMthakArazrIe sthApana karyuM. tyAM prazna thAya ke jema kevalajJAna sarva paryAyone prakAzana kare che tema kevaladarzana sarva dravyane prakAzana kare che. mATe jo eka kALamAM baMne thatA hoya to te baMne eka ja che tema mAnavA joIe. A prakAranI zaMkAnA nivAraNa arthe graMthakArazrI kahe che - vaLI, zrutajJAnanI ane avadhijJAnanI jema bhinna AvaraNapaNuM hovAthI ja=kevalajJAnanuM ane kevaladarzananuM bhinna AvaraNapaNuM hovAthI ja, ekAMtathI kevalajJAnanuM ane kevaladarzananuM ekatva nathI. kaI apekSAe ekAMtathI ekatva nathI ? ethI kahe che - jJAna-darzananuM eka kALamAM ubhaya abhyapagamavAdathI ja ekatva nathI. para/pA. bhAvArtha : kevalIne kevalajJAnAvaraNanA kSayathI je pramANe kevalajJAna thAya che te pramANe kevaladarzanAvaraNanA kSayathI kevaladarzana paNa tyAre ja varte che mATe kevalI kevalajJAnanA baLathI sarva padArthone jANe che ane kevaladarzananA balathI tyAre ja sarva dravyone jue che, ema svIkAravuM joIe. eka kALamAM kevalajJAna ane kevaladarzanano upayoga kema che ? temAM yukti Ape che - avikalakAraNa hote chate kAryanI anutpatti yukta nathI arthAt jema kevalajJAnanI prAptikALamAM kevalajJAnAvaraNanA kSayanA kAraNe kevalajJAnano upayoga varte che te kALamAM ja kevaladarzanAvaraNano kSaya hovAthI kevaladarzananI paNa utpatti thavI joIe; kema ke bannenA kAraNo avikala vidyamAna che. jo kevalajJAnanuM AvaraNa kSaya thayuM che tema kevaladarzananuM AvaraNa kSaya thayuM hovA chatAM te samayamAM kevaladarzanano upayoga nathI tema svIkAravAmAM Ave to kevaladarzanAvaraNanA kSayanuM kArya kevaladarzana nathI tema mAnavAno doSa Ave. vaLI kevalajJAnanA upayogakALamAM kevaladarzanano kSaya hovA chatAM kevaladarzana nathI tema svIkAravAmAM Ave to bIjI kSaNamAM paNa kevaladarzanano kSaya samAna hovA chatAM paNa kevaladarzananI anutpattinI prasakti che; kema ke bIjI kSaNamAM kevaladarzananI utpatti pratye kevaladarzanAvaraNanA kSayathI anya koI kAraNa nathI, jenA kAraNe ema kahI zakAya ke kevaladarzananA AvaraNano kSaya thayela hovA chatAM te anya kAraNanA abhAvane kAraNe kevalajJAnakALamAM kevaladarzana nathI, mATe kevalajJAnano ane kevaladarzanano upayoga eka ja kALamAM varte che, kamasara upayoga vartato nathI, ema mAnavuM joIe. vaLI anumAna pramANathI TIkAkArazrI kevalajJAnanA kALamAM kevaladarzana che, te spaSTa kare che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-pa kevalajJAnakALamAM kevaladarzanano paNa saMbhava che. kema ke kevalajJAnakALamAM kevaladarzananI utpattimAM kevaladarzanAvaraNanA kSayarUpa kAraNano abhAva che. temAM dRSTAMta batAve che - ekasAthe ghaTa-paTa benI utpattinA avikala kAraNa vidyamAna hoya to eka ja kALamAM ghaTa-paTa sAthe utpanna thAya che tema kevalajJAnanI utpattinuM avikala kAraNa kevalajJAnAvaraNano kSaya che ane kevaladarzananI utpattinuM avikala kAraNa kevaladarzanAvaraNano kSaya che mATe ekasAthe bannenI utpatti svIkAravI joIe. ahIM pUrvapakSI zaMkAkAra kare che ke TIkAkArazrIe karelA anumAnamAM hetu anekAntika che arthAt vyabhicArI che. kaI rIte vyabhicArI che ? te spaSTa kare che - koI jIvane zrutajJAnAvaraNa Adino kSayopazama vidyamAna hovA chatAM paNa matijJAna Adino upayoga vartato hoya to zrutajJAna Adi thatA nathI tema dekhAya che te rIte kevaladarzanAvaraNano kSaya hovA chatAM kevalajJAnakALamAM kevaladarzanano upayoga nathI tema svIkArI zakAze. mATe pUrvamAM anumAna karela ke kevalajJAnakALamAM kevaladarzana avazya utpanna thavuM joIe; kema ke "kevaladarzananA utpattinA kAraNano abhAva che e prakAranA anumAnamAM "kevaladarzananI utpattinA kAraNano sadbhAva hovAthI e rUpa hetu vyabhicArI che. te zaMkAnuM nirAkaraNa karatAM TIkAkArazrI kahe che -- zaMkAkAranuM A kathana barAbara nathI; kema ke zrutajJAna AdinI utpattimAM kSINa AvaraNarUpa hetuno abhAva che, paraMtu zrutajJAnAvaraNa AdinA kSaya ane upazama kAraNa che. Azaya e che ke zrutajJAna Adi cAra jJAno AvaraNanA kSayathI thatA nathI, paraMtu AvaraNanA kSayopazamathI thAya che, tethI AvaraNanA kSayopazamakALamAM jIvano je jJAna viSayaka yatna hoya te jJAna vidyamAna hoya che anya jJAno upayogarUpe vidyamAna hotAM nathI. jema caudapUrvIne zrutajJAnano kSayopazama che chatAM jyAre matijJAnanA upayogavALA che tyAre kSayopazamarUpe zruta vidyamAna hovA chatAM upayogarUpe zruta nathI; kema ke kSayopazamabhAvamAM te te vastune jANavA viSayaka yatnanI AvazyakatA rahe che, tethI je vakhate zrutajJAnI zratamAM yatna kare che tyAre zrutano bodha thAya che ane je vakhate matijJAnamAM yatna kare che tyAre matijJAnano bodha thAya che zrutano bodha thato nathI. jyAre kSINa AvaraNavALA kevalIne bodha karavAne anukULa vyApArathI bodha thato nathI, paraMtu jIvanA jJAnasvabhAvanA AvAraka karmano kSaya thavAthI jIvane bodha thAya che. vaLI, kevalIne jema kevalajJAna AvAraka karmano kSaya thayo che, tethI bodhane anukula koI yatna vagara sahaja sarva paryAyonuM jJAna thAya che tema kevaladarzanAvaraNano paNa kSaya thayo che, tethI koI yatna vagara sahaja sarva dravyone jue che tema svIkAravuM joIe. mATe kevalajJAna ane kevaladarzana eka kALamAM varte che tema anumAnapramANathI siddha thAya che. vaLI, jo kevalajJAnano ane kevaladarzanano upayoga eka kALamAM ja varte che, paraMtu kramasara nathI tema graMthakArazrIe sthApana karyuM ane tema ja hoya to kevalajJAnamAM jema sarva paryAyono bodha thAya che tema kevaladarzanamAM sarva dravyono bodha thAya che tema prApta ane tema svIkArIe to kevalajJAna ane kevaladarzana Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-5-6 bene judA svIkAravA joIe nahIM; paraMtu sarva dravyanA ane sarva paryAyanA bodhanuM AvAraka eka ja karma che ane te karmanA kSayathI utpanna thayelA jJAnano viSayaka sarva dravya ane sarva paryAya che tema svIkAravuM joIe. vastutaH zAstrakAro tema svIkAratA nathI, paraMtu kevalajJAna-kevaladarzanane judA svIkAre che, tethI nakkI thAya che ke kevalajJAnano ane kevaladarzanano upayoga kramasara che mATe zAstrakAroe baMnene judA svIkAryA che. e prakAranI zaMkAne sAme rAkhIne graMthakArazrI kahe che - jema zrutajJAna ane avadhijJAnanuM bhinna AvaraNa che tethI zrutajJAna ane avadhijJAna ekAMtathI eka nathI arthAt zrutajJAna ane avadhijJAna jJAnarUpe eka che, chatAM zrutajJAna vacanone avalaMbIne bhinna prakAranA kSayopazamathI thAya che ane avadhijJAna sAkSAt AtmapradezothI tathAprakAranA kSayopazamane kAraNe thAya che, tethI jJAnarUpe eka hovA chatAM zrutajJAna ane avadhijJAna sarvathA eka nathI tema je mAnyatAvALA AcAryo kevalajJAna ane kevaladarzana ubhayane svIkAre che te mAnyatAvALA AcAryonA mate eka kALamAM thatA evA paNa kevalajJAna ane kevaladarzana ekAMtathI eka nathI; kema ke kevalajJAnAvaraNanA kSayathI kevalajJAna utpanna thayuM che ane kevaladarzanAvaraNanA kSayathI kevaladarzana utpanna thayuM che. ra/pA avataraNikA : yajjAtIye yo dRSTastajjAtIya evAsAvanyatrApyabhyupagamArho na jAtyantare dhUmavat pAvaketarabhAvAbhAvayoH anyathAnumAnAdivyavahAravilopaprasaGgAdityAha - avataraNikArya : je jAtIyamAM=layopazamajAtIyamAM, je jovAyuM che=je upayogano krama jovAyo che, tad jAtIyamAM ja=kSayopazamajAtIyamAM ja, A ja=kramika upayoga ja, anyatra paNa zrutajJAtathI anyatra avadhijJAna AdimAM paNa, svIkAravo yogya che. jAtyaMtaramAM nahIM kSAvikajAtIya evA kevalajJAnamAM ane kevaladarzanamAM nahIM. pAvakaItarabhAvAbhAvamAM dhUmanI jema=agninA bhAvamAM ane agnithI ItaranA abhAvamAM arthAt agninA abhAvamAM dhUmanI jema arthAt agninA bhAvamAM dhUmanI prApti che ane agninA abhAvamAM dhUmanI prApti nathI tenI jema, anyathA je jAtIya sAthe jenI vyApti jovAI hoya te jAtIyathI anyatra grahaNa karavAmAM Ave to, anumAnAdi vyavahAranA vilopano prasaMga Ave. ene kahe che - bhAvArtha : pUrva gAthAmAM anumAna pramANathI sthApana karyuM ke kevalajJAna ane kevaladarzana eka kALamAM che ane tyAM na'thI koIe zaMkA karela ke zruta AdimAM AvaraNano kSayopazama hovA chatAM zruta Adi anutpadyamAna kyAreka dekhAya che tema kevaladarzananA AvaraNano kSaya thayo hovA chatAM paNa kevalajJAnakALamAM kevaladarzanano upayoga nathI tema svIkArI zakAze. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-6 33 tenA nivAraNa mATe kahe che ke kSayopazamajAtIya evA zrutajJAnAvaraNamAM je kramika upayoga jovAyo che te kramika upayoga tajAtIya evA kSayopazamabhAvavALA avadhijJAnAdimAM svIkArI zakAya, paraMtu jAtyaMtara evA kSAyikabhAvamAM te prakArano kramika upayoga svIkArI zakAya nahIM. jema mahAnasamAM dhUmajAtIya ane agnijAtIyanuM sAhacarya darzana thayuM che tenA baLathI anyatra evA parvatamAM paNa dhUmajAtIyane joIne tyAM agnijAtIya vastu che teno nirNaya thaI zake che ane anumAna karAya che ke parvatamAM dhUma dekhAya che mATe parvatamAM agnino bhAva che ane agnithI itara evA agninA abhAvamAM dhUmano abhAva che. tema prastutamAM paNa anumAna karI zakAya ke zrutajJAnamAM kramika upayoga thAya che akramika nathI. te rIte avadhijJAnamAM paNa kramika upayoga che akramika nathI, paraMtu zrutajJAnanA kramika upayoganA balathI kSAyika jAtivALA kevalajJAnamAM ane kevaladarzanamAM paNa kramika upayoga che tema sthApana thaI zake nahIM. jema dhUmajAtIya sAthe vahninI vyApti grahaNa karyA vagara dhUmarUpa dravyanedravyatvarUpe dhUmane, grahaNa karIne agni sAthe vyApti baMdhAya nahIM, paraMtu dhUmajAtIya sAthe agninI vyApti nakkI thaI zake, paraMtu dhUma ane itara sAdhAraNa evA dravyatvanA baLathI agninI vyApti grahaNa thAya nahIM tema kSayopazamabhAvavALA sAthe kramika upayoganI vyApti thaI zake, paraMtu kSayopazamabhAvamAM dekhAtA kramika upayoganA balathI kSayopazama-sAyikasAdhAraNa kramikabhAvanI vyApti bAMdhI zakAya nahIM ane tema svIkAravAmAM Ave to sarvatra anumAnAdi vyavahArano lopa thAya. ene sAme rAkhIne gAthAmAM batAve che - gAthA : bhaNNai khINAvaraNe jaha maiNANaM jiNe Na saMbhavai / taha khINAvaraNijje visesao daMsaNaM natthi / / 2/6 / / chAyA : bhaNyate kSINAvaraNe yathA matijJAnajine na sambhavati / tathA kSINAvaraNIye vizleSato darzanaM nAsti / / 2/6 / / anvayArca - nada je pramANe, lIvaranetrakSaNAvaraNa evA, nit=jinamAM, maphaUTi=matijJAna saMmavA =saMbhavatuM nathI. (ema) maUUpha kahevAya che. ta=te pramANe, jIvarableikakSINaAvaraNavALA kevalImAM, visagovizleSathI=jJAnaupayogathI atyakALamAM, raMsa sthi=darzana nathI. In2/6 gAthArtha : je pramANe kSINAvaraNa evA jinamAM matijJAna saMbhavatuM nathI ema kahevAya che te pramANe kSINaAvaraNavALA kevalImAM vizleSathI=jJAna upayogathI, anyakALamAM darzana nathI. 1ra/li Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-6-7 TIkA : yathA kSINAvaraNe matizrutA'vadhimanaHparyAyajJAnAni jine na saMbhavantItyabhyupagamyate tathA tatraiva kSINAvaraNIye vizleSato jJAnopayogAdanyadA, darzanaM na saMbhavatItyabhyupagantavyam, kramopayogasya matyAdyAtmakatvAt tadabhAve tadabhAvAt / / 2/6 / / TIkArya : je pramANe phINAvaraNavALA jinamAM matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane mana:paryavajJAna saMbhavatA nathI e pramANe svIkArAya che te pramANe te ja kSINAvaraNIyamAM=zINAvaraNavALA evA jitamAM ja, vizleSathI=jJAna upayogathI acadA, darzana saMbhavatuM nathI e pramANe svIkAravuM joIe; kema ke kramaupayoganuM mati Adi AtmakapaNuM hovAthI tenA abhAvamAM=mati Adi Atmaka jJAnanA abhAvamAM, teno abhAva che=kramaupayogano abhAva che. ll2/6 bhAvArtha : gAthA-4mAM AgamavacanathI kevalajJAna-kevaladarza kramika nathI tenuM sthApana karyuM, gAthA-pamAM anumAna pramANathI kevalajJAna ane kevaladarzana kramika nathI tenuM sthApana karyuM. have dRSTAMtathI kevalajJA ane kevaladarzana kramika nathI e sthApana kare che - je pramANe phINAvaraNavALA ji hoya tyAre te jina kevalajJAnavALI avasthAvALA hoya che ane te avasthAmAM mati Adi cAra jJAnano upayoga saMbhavato nathI e pramANe zAstrakAro svIkAre che te pramANe kSINaAvaraNavALA evA kevalIne jJAnaupayogathI anyakALamAM darzana saMbhavatuM nathI e pramANe svIkAravuM joIe. kema jJAna upayogakALathI anyakALamAM kevalIne darzana upayoga saMbhavato nathI ? temAM yukti Ape che - kramaupayoga matijJAna Adi Atmaka che e pramANe vyApti che. kevalIne jema matijJAna Adi nathI tema kramaupayoga paNa nathI. mATe kevalIne kevalajJAna ane kevaladarzanano upayoga eka kALamAM saMbhave che. anyakALamAM saMbhavato nathI. 2/kA avataraNikA - na kevalaM kramavAdino'numAnavirodhaH Agamavirodho'pItyAha - avataraNikArya : kramavAdInA mate phakta anumAnano virodha nathI, Agamano paNa virodha che, ene kahe che - bhAvArtha :gAthA-vamAM dRSTAMtathI kahyuM ke kevalIne vizleSaNathI darzana saMbhavatuM nathI tenA dvArA kramika upayoga Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-7 svIkAravAmAM anumAnano virodha che tema sthApana karyuM. have kahe che ke kevalajJAnano ane kevaladarzanano kramika upayoga svIkAravAmAM phakta anumAnano ja virodha che ema nahIM, paraMtu Agamano paNa virodha che. ene batAvavA mATe kahe che - gAthA: suttammi ceva sAI apajjavasiyaM ti kevalaM vuttaM / suttAsAyaNabhIrUhi taM ca daTThavvayaM hoi / / 2/7 / / chAyA: sUtre caiva sAdyaparyavasitamiti kevalamuktaM / sUtrAzAtanAbhIrubhiH tacca draSTavyaM bhavati / / 2/7 / / manvayArtha : suttammi eva-sUtramA 4, kevalaM palasAna, sAI apajjavasiyaM-sA aparyavasita, ti se pramAe, vuttaM vAyu cha, camane, suttAsAyaNabhIrUhi-sUtra mAzatanAmI sevA mAyArthI 43, taM ca-tene 55, daTThavvayaM hoiodj ne arthAt teno eviyAra 42vo naye. 2/7 // gAthArtha : sUtramAM ja kevalajJAna sAdi aparyavasita e pramANe kahevAyuM che ane sUtra AzAtanAbhIru evA AcAyoM vaDe tene paNa jovuM joIe arthAt teno paNa vicAra karavo joIe. li2/LA TI : sAdyaparyavasAne kevalajJAnadarzane kramopayoge tu dvitIyasamaye tayoH paryavasAnamiti kuto'paryavasitatA? tena kramopayogavAdibhiH sUtrAsAdanAbhIrubhiH 'kevalaNANe NaM bhaMte!' [] ityAdi Agame sAdyaparyavasAnatAbhidhAnaM kevalajJAnasya kevaladarzanasya ca draSTavyaM paryAlocanIyaM bhavati, sUtrAsAdanA cAtra sarvajJAdhikSepadvAreNa draSTavyA, acetanasya vacanasyAdhikSepAyogAt / na ca dravyApekSayA'paryavasitatvam, dravyaviSayapraznottarAzruteH, atha bhavato'pi kathaM tayoraparyavasAnatA, paryAyANAmutpAdavigamAtmakatvAt ? na ca dravyApekSayaitaditi vAcyam, asmatpakSe'pyasya samAnatvAt tadviSayapraznaprativacanAbhAvAneti cet, tarhi bhavato'pi dravyApekSayA'paryavasAnakathanamayuktam, asadetat; tayoryugapad rUparasayorivotpAdAbhyupagamAnna RjutvavakratAvat, evamapi saparyavasAnateti cet, na; kathaMcit kevalidravyAdavyatirekatastayoraparyavasitatvAt, na ca kramaikAnte'pyevaM bhaviSyatyanekAntavirodhAt, na cAtrApi tathAbhAvaH, tathAbhUtAtmakaikakevalidravyAbhyupagamAt rUparasAtmaikadravyavat, akrama Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-7 rUpatve ca dravyasya tadAtmakatvena tayorapyakrama eva, na ca tayostadrUpatayA tathAbhAvo na svarUpataH, tathAtve'nekAntarUpatAvirodhAnirAvaraNasyAkramasya kramarUpatvavirodhAcca tasyAvaraNakRtatvAt / kiJca, yadi sarvathA krameNaiva tayorutpattiranekAntavirodhaH, atha kathaJcit tadA yugapadutpattipakSo'pyabhyupagataH na ca dvitIye kSaNe tayorabhAve aparyavasitatA chAdyasthikajJAnasyeva yuktA, punarutpAdAdaparyavasitatve paryAyasyApyaparyavasitatAprasaktiH, dravyArthatayA tattve dvitIyakSaNe'pi tayoH sadbhAvo'nyathA drvyaarthtvaayAti A2/chAA TIkArca - sAIpUrvavane ... vyArthatyAt II sAdI aparyavasAna kevalajJAna-kevaladarzanamAM kramaupayoga hote chate bIjA samayamAM te betuM-kevalajJAna-kevaladarzananuM, paryavasAna che, ethI kevI rIte aparyavasitatA thAya ? kevalajJAna ane kevaladarzanamAM aparyavasitatA kevI rIte prApta thAya? arthAt thAya nahIM. te kAraNathI sUtra AzAtanAnA bhIru kramaupayogavAdI evA AcAryo vaDe 'vattAne naM aMte' ) ItyAdi AgamamAM kevalajJAnanI ane kevaladarzananI sAdi aparyavasAnatAnuM abhiyAna paryAlocana karavuM joIe. ane ahIM-kevalajJAna ane kevaladarzananA kramika upayoganA svIkAramAM, sUtraAzAtanA sarvajJanA adhikSepa dvArA jANavI=sarvajJatA apalApa dvArA jANavI. ahIM prazna thAya ke sUtranI AzAtanA sUtranA adhikSepathI na svIkAratA sarvajJanA adhikSepathI kema kahI ? ethI kahe che - acetana evA vacananA adhikSepato ayoga che=acetanarUpa zAstranA vacanonA adhikSepano ayoga che. ahIM kevalajJAna-kevaladarzananA kramikaupayogavAdI kahe che - dravya apekSAthI aparyavasitapaNuM che=kevalajJAna ane kevaladarzananuM aparyavasitapaNuM che, tene graMthakArazrI kahe che - ema na kahevuM; kema ke dravya viSayaka prazna ane uttaranI azruti che=AgamamAM je gautamasvAmIe pRcchA karI che tyAM dravya viSayaka prazna ane dravya viSayaka uttara che e pramANe saMbhaLAtuM nathI. 'natha'thI kramikaupayogavAdI kahe che - tamane paNa=kevalajJAna-kevaladarzana ekadA svIkAranAra tamane paNa... kevI rIte te benI kevalajJAna ane kevaladarzananI, aparyavasAnatA thAya ? arthAt thAya nahIM; kema ke paryAyonuM utpAda vigamAtmakapaNuM che arthAt dravya apekSAe na grahaNa karavAmAM Ave ane kevalajJAna-kevaladarzanarUpa paryAyanI apekSAe svIkAravAmAM Ave to kevalajJAnakevaladarzana eka sAthe hovA chatAM kevalajJAna-kevaladarzananA navA navA paryAyono utpAda ane pUrva pUrva paryAyono vyaya che. mATe kevalajJAna-kevaladarzana aparyavasAna thAya nahIM. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-7 ahIM kevalajJAna-kevaladarzana ekadAupayogavAdI kahe ke A kevalajJAna-kevaladarzananuM aparyavasAnapaNuM, dravya apekSAe che. tene kramikaupayogavAdI kahe che - ema na kahevuM. amArA pakSamAM paNa=kevalajJAnakevaladarzananA kramikaupayogapakSamAM paNa, AnuM samAnapaNuM che dravya apekSAe aparyavasAtapaNAnuM samAnapaNuM che. ahIM kevalajJAna-kevaladarzana ekadAupayogavAdI kahe ke tadviSayaka prazna ane prativacanano abhAva hovAthI=dravya viSayaka prazna ane dravya viSayaka prativacanano abhAva hovAthI, kramikaupayoganA pakSamAM dravya apekSAe aparyavasAnatA nathI e pramANe jo ekAupayogavAdI kahe to, kramikaupayogavAdI kahe che - tamane paNa=ekadAupayogavAdI evA tamane paNa, dravya apekSAthI aparyavasAnanuM kathana ayukta che=kevalajJAna ane kevaladarzananA aparyavasAnanuM kathana ayukta che. tene kevalajJAna-kevaladarzana ekadAupayogavAdI kahe che - A asat che kramikaupayogavAdInuM kathana asat che; kema ke te benuM kevalajJAna-kevaladarzananuM, yugapad rUpa-rasanI jema utpAdano abhyapagama hovAthI, paraMtu Rjutva ane vakratAnI jema kramika utpAdano abhyagama nahIM hovAthI, kramikaupayogavAdInuM kathana asat che ema atraya che. A rIte paNa=rUpa-rasanI jema kevalajJAnano ane kevaladarzanano yugapad utpAda svIkAryo e rIte paNa, saparyavasAnatA che kevalajJAnano ane kevaladarzanano upayoga paryAyanI dRSTithI pratikSaNa navo navo thAya che mATe saMparyavasAnatA che e pramANe kramikaupayogavAdI kahe to ekadAupayogavAdI kahe che - ema na kahevuM; kema ke kevalI dravyathI kathaMcit avyatireka hovAthI=kevalIrUpa dravyathI kevalajJAna-kevaladarzanano kathaMcit abheda hovAthI, te benuM kevalajJAnakevaladarzananuM, aparyavasitapaNuM che. ane kramaekAMtapakSamAM paNa A pramANe thaze-kevalIdravyathI kevalajJAna-kevaladarzanano avyatireka svIkAravAthI kevalajJAna-kevaladarzananI aparyavasitatA thaze, tene akramavAdI kahe che - ema na kahevuM; kema ke anekAMtano virodha che=nizcayanayathI guNa-guNIno abheda hovAthI guNI evA Atmadravya sAthe kevalajJAnano abheda hovA chatAM kramavAdInA matAnusAra kevalajJAna-kevaladarzananI kramasara prApti che ane vyavahAranayathI guNa-guNIno bheda hovAne kAraNe guNI evA AtmadravyathI kevalajJAnakevaladarzanano upayoga kramasara thato hovAthI kevalajJAna-kevaladarzananI kramasara prApti che e prakAre kramavAdInA mate sthApata thavAthI ekAMtanI prApti thavAnA kAraNe anekAMtano virodha che, ane ahIM paNa sahabhAvI upayoganA svIkAramAM paNa, tathAbhAva che=anekAMtano virodha che, ema kramavAdIe na kahevuM; kema ke tathAbhUta Atmaka eka kevalIdravyano abhyapagama che=kevalajJAna-kevaladarzanAtmaka eka kevalIdravyano abhyapagama che rUparasAtmaka eka dravyanI jema. ahIM prazna thAya ke rUpa-rasAtmaka eka dravyanI jema kevalajJAna-kevaladarzanAtmaka eka kevalIdravyanA svIkAra karavA mAtrathI akramavAdamAM anekAMtano virodha nathI te kema siddha thAya ? tethI kahe che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-7 ane dravyanuM akramarUpapaNuM hote chate kevalIdravyanuM kevalajJAna-kevaladarzanarUpe akramarUpapaNuM hota chate, tadAtmakapaNAthI=akramavALA evA kevalInA dravyAtmakapaNAthI, te benuM paNa kevalajJAna ane kevaladarzananuM paNa, akrama ja che, tethI anekAMtano avirodha che ema atraya che. ahIM kramaupayogavAdI kramaupayogamAM paNa kevalajJAna-kevaladarzanane sAdianaMta sthApana karavA kahe che - ane te benuM kevalajJAna-kevaladarzananuM, tarU5paNuM hovAthI=kevalIdravyasvarUpapaNuM hovAthI, tathAbhAva che=aparyavasita bhAva che, paraMtu svarUpathI nathI-kevalajJAna-kevaladarzana svasvarUpathI aparyavasita bhAvavALA nathI, tene akramavAdI kahe che - ema na kahevuM; kema ke taLApaNAmAM-kevalajJAnanuM ane kevaladarzananuM kevalIdravyapaNAmAtrathI tathAbhAvapaNAmAM, anekAMtarUpatAno virodha che=vyavahAranaya ane nizcayanaya ubhayanathI paNa aparyavasitatA siddha thatI nahIM hovAthI anekAMtarUpatAno virodha che. ane akramavALA evA nirAvaraNanA=kevalajJAnanuM ane kevaladarzananuM je nirAvaraNa che te akramavALuM che kramavALuM nathI tethI akramavALA nirAvaraNanA, kramarUpatano virodha che=akramavALA nirAvaraNa evA kevalajJAnanI ane kevaladarzananI kramathI prAptirUpa kramarUpatano virodha che. kema akramavALA nirAvaraNane kramarUpatvano virodha che ? temAM hetu kahe che - tenuM kramarUpatvanuM, AvaraNakRtapaNuM che. kevalajJAna-kevaladarzanane kramika svIkAravAmAM anya doSa ' viSya'thI batAve che - vaLI jo sarvathA kramathI ja teonI utpatti che=pravAharUpe ane paraspara aMtaritarUpe ema sarva prakAre kramathI ja kevalajJAna-kevaladarzananI utpatti che. to anekAntano virodha che arthAt anekAttazAstranA vacanano virodha che. jo kathaMcit kramathI che to yugapa tenI utpattino pakSa svIkRta che-kevalajJAna ane kevaladarzana sAthe utpanna thAya che e pakSa svIkRta che, ane dvitIya kSaNamAM te benA abhAvamAM kevalajJAna ane kevaladarzananA abhAvamAM=kevalajJAnakSaNamAM kevaladarzananA abhAvamAM ane kevaladarzanakSaNamAM kevalajJAnanA abhAvamAM, chApasthika jJAnanI jema aparyavasitatA yukta nathI=chadmasthane mati Adi jJAnoto kramasara upayoga hoya che, chatAM chadmastha traNa jJAnavALA, cAra jJAnavALA che ema kahevAya che. te rIte te jJAna aparyavasita che tema kSAyikajJAnamAM tevI aparyavasitatA yukta nathI. pharI utpAda thato hovAthI kevalajJAnano kevaladarzananA AMtarA pachI pharI utpAda thato hovAthI, aparyavasitapaNuM hote chate kramika upayogamAM kevalajJAna ane kevaladarzananuM aparyavasitapaNuM hote chata, paryAyanI paNa aparyavasitatAnI prasakti che. dravyArthapaNAthI tasvapaNuM hote chate= aparyavasitapaNuM hote chate, dvitIyakSaNamAM paNa te beno-kevalajJAnano ane kevaladarzanano, sadbhAva che. anyathA dravyArthapaNAno ayoga che. 2/kA bhAvArtha :kevalajJAna-kevaladarzana sAdi aparyavasita che, e pramANenuM zAstravacana che. jo kevalajJAnano ane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-7 kevaladarzanano kramaupayoga svIkAravAmAM Ave to kevalajJAna ane kevaladarzanamAMthI pratyekanuM bIjA samayamAM paryavasAna prApta thAya. mATe kevalajJAna-kevaladarzananI aparyavasitatA kevI rIte prApta thAya ? arthAt prApta hIM. mATe sUtra AzAtanAbhIru evA kramaupayogavAdI vaDe "vattA ii aMte !' ityAdi AgamamAM kevalajJAna-kevaladarzananuM je sAdi aparyavasitatAnuM kathana che tenuM paryAlocana karavuM joIe. jo te sUtranuM paryAlocana kramaupayogavAdI kare nahIM to teone sUtraAzAtanAnI prApti thAya. ahIM prazna thAya ke sUtranI AzAtanA kaI rIte prApta thAya ? tethI TIkAkArazrI kahe che - jo kevalajJAna-kevaladarzana kramasara thAya che ema svIkAravAmAM Ave to kevaladarzananA upayogakALamAM kevalI sarvajJa nathI e prakAre sarvajJapaNAnA adhikSepa dvArA sUtranI AzAtanA thAya, paraMtu acetanarUpa je sUtranA vacano che teno adhikSepa thaI zake nahIM, paNa sUtranA vacanathI vAcya evA sarvajJanA svarUpanA apalopathI sUtranI AzAtanA prApta thAya che. ahIM kramaupayogavAdI kahe ke kevalajJAna-kevaladarzana kramasara thAya che, paraMtu tenA AdhArabhUta kevalIdravyanI apekSAe kevalajJAna-kevaladarzana aparyavasita che. mATe sUtranI AzAtanA prApta thaze nahIM. tene graMthakArazrI kahe che - kevalI dravyane AzrayIne kevalajJAna-kevaladarzana kevuM che ? evo prazna karelo nathI, paraMtu kevalInuM kevalajJAna-kevaladarzana ratnaprabhApRthvIne eka samaye jANe che ane jue che tene AzrayIne prazna che. tethI je samaye kevalI ratnaprabhApRthvIne te te AkArAdi dvArA jANe che te samaye jotA nathI ityAdi vacanamAM dravya apekSAe uttara saMbhavato nathI, paraMtu kevalajJAna-kevaladarzanane AzrayIne ja uttara saMbhave che. ahIM kramikavAdI akramavAdIne kahe ke kevalajJAnane ane kevaladarzanane tame akramathI svIkArazo topaNa kevalajJAna ane kevaladarzana sAdi aparyAvasAna kaI rIte siddha thaI zake ? arthAtu thaI zake nahIM, kema ke kevalIdravyamAM vartatA kevalajJAna ane kevaladarzana paryAya satata utpAda-vigamAtmaka che arthAt kevalInuM kevalajJAna paNa kevalIdravyarUpa jIvano paryAya hovAthI pratikSaNa te te kevalajJAna ane kevaladarzanarUpa paryAya anya anyarUpa thAya che, mATe kevalajJAna-kevaladarzanane sAdi anaMta mAnavo hoya to kevalIdravyanI apekSAe ja sAdi anaMta svIkArI zakAze. A prakAranA kramavAdInA kathanamAM akramavAdI kahe ke kevalIdravyanI apekSAe kevalajJAna-kevaladarzana sAdi aparyavasita che, ema svIkArI zakAze. tene kramavAdI kahe che - jo akramavAdI kevalIdravyanI apekSAe kevalajJAna kevaladarzanane sAdi aparyavasAna svIkArI zake to kramavAdInA pakSamAM paNa kevalIdravyanI apekSAe kevalajJAna-kevaladarzanane sAdi aparyavasAna svIkArI zakAze. ahIM jo akramavAdI kahe ke dravyanI apekSAe zAstramAM prazna ane prativacana nathI mATe kevalIdravyane AzrayIne kramavAdI kevalajJAna ane kevaladarzanane aparyavasAna svIkArI zake nahIM, to akramavAdI paNa kevalIdravyanI apekSAe kevalajJAnane ane kevaladarzanane aparyavasAna kaI rIte svIkArI zake ? arthAt Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-7 svIkArI zake nahIM e prakAre kramavAdI kahe to akramavAdI kahe che kramavAdInuM A kathana ayukta che; kema ke pudgaladravyamAM rUpa-rasano utpAda ekasAthe thAya che, tema amArA vaDe kevalajJAnanA ane kevaladarzananA utpAdano ekasAthe abhyapagama che, paraMtu Rjutva-vakratvanI jema kramika utpAda-vyayano abhyapagama nathI. akramavAdIno Azaya e che ke jema pudgalamAM rUpa ane rasa ekakAlamAM rahe che tema kevalIdravyamAM kevalajJAna ane kevaladarzana ekasAthe rahe che tema ame svIkArIe chIe, paraMtu Rjutva ane vakratA jema kramasara thAya che tema kevalajJAna ane kevaladarzana kramasara thAya che tema ame svIkAratA nathI mATe akramapakSamAM kevalIdravyanI apekSAe kevalajJAna ane kevaladarzana aparyavasAna svIkArI zakAze ane kramika pakSamAM kevalajJAna ane kevaladarzana kevalIdravyanI apekSAe aparyavasAna svIkArI zakAze nahIM, kema ke kevalajJAnano ane kevaladarzanano AtmadravyanI sAthe abheda svIkAravAmAM Ave ane kevalajJAna-kevaladarzanathI abhinna evuM Atmadravya aparyavasita che tema svIkArIne kevalajJAna-kevaladarzanane sAdianaMta svIkAravuM hoya to AtmadravyamAM satata kevalajJAna-kevaladarzana che tema svIkAravuM joIe, paraMtu je samaye kevalajJAna che te samaye kevaladarzana nathI tema svIkAravAthI kevalajJAna-kevaladarzanathI abhinna evuM Atmadravya sAdianaMta svIkArI zakAya nahIM arthAt bIjA samayamAM kevalajJAnano upayoga nahIM hovAthI kevalajJAnathI abhinna evo AtmA sAdi anaMta nathI ema ja siddha thAya che. ahIM kramavAdI kahe ke rUpa ane rasanI jema kevalajJAna-kevaladarzanane ekasAthe svIkAravAthI paNa kevalajJAna-kevaladarzana saparyavasAna ja che; kema ke kevalajJAna-kevaladarzanarUpa paryAya pratikSaNa apara aparabhAvarUpe thAya che, mATe paryAyanI apekSAe aparyavasAnatA siddha thaI zakaze nahIM. tene akramavAdI kahe che ke e pramANe na kahevuM; kema ke kevalajJAna ane kevaladarzana kathaMcit kevalI dravyathI abhinna hovAnA kAraNe kevalajJAnanuM ane kevaladarzananuM aparyavasAnapaNuM che. ahIM kramikaupayogavAdI kahe ke ame paNa kevalajJAnane ane kevaladarzanane kramika svIkArIne kevalIdravyathI te kevalajJAnane ane kevaladarzanane abhinna svIkAra karIe chIe. mATe kevalajJAna ane kevaladarzana aparyavasita prApta thaze. tene akramavAdI kahe che - "A pramANe nA kahevuM'; kema ke kramavAdInA pakSamAM anekAMtano virodha che. Azaya e che ke vyavahAranayathI guNa-guNIno bheda che, tethI vyavahAranayane AzrayIne guNI evA AtmAthI kevalajJAna-kevaladarzanano bheda svIkArIne paryAyAstikanayathI pratikSaNa kevalajJAna-kevaladarzanarUpa paryAya parivartana pAme che, ema svIkArAya che. vaLI, nizcayanayathI guNa-guNIno abheda karIne dravyAstikanayathI kevalajJAna ane kevaladarzanane aparyavasAna svIkAravA mATe kramavAdI yatna kare topaNa thaI zake nahIM, kema ke kramavAdInA matAnusAra kevalIdravyathI abhinna evuM paNa kevalajJAna ane kevaladarzana eka kALamAM upayogarUpe vidyamAna nathI. tethI kevalajJAnathI abhinna kevalIdravya je samayamAM che te samayamAM kevaladarzanathI abhinna evuM kevalIdravya nathI. mATe nizcayanayathI kevalajJAna ane kevaladarzanano abheda karIne dravyAstikanayathI paNa kevalajJAnano ane kevaladarzanano upayoga kramika che ema prApta thAya. mATe kramavAdInA pakSamAM guNa-guNInA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-7 bhedapakSamAM ane guNa-guNInA abhedapakSamAM ekAMte kevalajJAna-kevaladarzana aparyavasAna prApta thatuM nathI, tethI kramavAdInA pakSamAM anekAMtano virodha che arthAt kathaMcit kevalajJAna-kevaladarzana paryavasAna che ane kathaMcit aparyavasAna che e rUpa anekAMtano virodha che. vastutaH nizcayanayane avalaMbIne guNa-guNIno abheda karyA pachI dravyAstikanayathI kevalajJAna-kevaladarzananuM aparyavasAna sthApavuM hoya to je paryAya utpanna thayA pachI tatsadaza paryAya sadA raheto hoya to te paryAyano te dravya sAthe abheda karIne te paryAyanuM aparyavasAna svIkArI zakAya. jema siddhanA AtmA muktapaNAne pAmyA pachI kyAreya saMsAraparyAyane pAmatA nathI tethI nizcayanayathI siddhanA AtmA sAthe siddhaparyAyano abheda karIne dravyAstikanaya siddhaavasthAne sAdi anaMta kahe che. Ama, dravAstikanayanI dRSTithI siddhaparyAya sAdi anaMta che ane paryAyAstikanayanI dRSTithI siddhaparyAya pratikSaNa anya anyarUpa thAya che, mATe siddhaparyAya viSayaka anekAMtano virodha nathI, paraMtu siddhanA jIvone amukakALa pachI saMsAraparyAya prApta thato hoya ane pharI siddhaparyAya prApta thato hoya to dravyAstikanaya paNa siddhanA jIvonA siddhaparyAyane sAdianaMta kahI zake nahIM tema kevalajJAnano ane kevaladarzanano upayoga kramika svIkAravAmAM Ave to dravyAstikanayathI paNa kevalajJAna ane kevaladarzana sAdisAMta che tema mAnavuM paDe ane paryAyane jonAra paryAyAstikanayathI paNa kevalajJAna ane kevaladarzana sAdisAMta che te mAnavuM paDe, mATe anekAMtano virodha che. tethI krama ekAMtamAM=kevalajJAna ane kevaladarzana kramasara thAya che e prakAranA ekAMta svIkAramAM, kevalajJAna-kevaladarzana sAdi aparyavasAna che te vacana saMgata thAya nahIM. ahIM kramavAdI kahe ke akramavAdInA pakSamAM paNa anekAMtano virodha prApta thaze. tene akramavAdI kahe che ke amArA pakSamAM anekAMtano virodha nathI; kema ke rUpa-rasAtmaka ekadravyanI jema kevalajJAna-kevaladarzanAtmaka eka kevalIdravya ame svIkArIe chIe tethI anekAMtano virodha thaze nahIM. ahIM prazna thAya ke kevalajJAna-kevaladarzanAtmaka eka kevalIdravya svIkAravAthI kaI rIte anekAMtano virodha na thAya ? tethI kahe che - kevalIdravyanuM kevalajJAna-kevaladarzana sAthe akramarUpapaNuM hoya to kevalIdravyAtmakapaNAthI kevalajJAnakevaladarzananuM paNa akramAtmaka prApta thAya. tethI kevalajJAna ane kevaladarzana aparyavasAna prApta thaze. Azaya e che ke kevalIdravyamAM kevalajJAnano ane kevaladarzanano upayoga sadA varte che, kramasara vartato nathI. tethI dravyAstikanaya kevalajJAnane ane kevaladarzanane sAdi aparyavasita svIkArI zake ane paryAyAstikanaya kevalajJAnane ane kevaladarzanane sAdi sAta svIkArI zake. tethI kevalajJAna-kevaladarzananA akramapakSamAM anekAMtano virodha nathI. ahIM kramaupayogavAdI kahe ke kevalajJAna-kevaladarzanano kevalIdravyarUpapaNAthI tathAbhAva chesAdi aparyavasita che, svarUpathI nathI= kevalajJAna-kevaladarzana svarUpathI sAdi aparyavasita nathI mATe kramika upayoga svIkAravAmAM paNa kevalIdravyarUpapaNAthI kevalajJAna-kevaladarzanane sAdi aparyavasita svIkArI zakAze. Azaya e che ke jyAre jIva kevalajJAna pAme che tyArapachI te kevalI kevalajJAnanA ane kevaladarzananA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-7 AvA2ka karmanA kSayavALA hovAthI sadA kevalajJAnavALA ane kevaladarzanavALA che tethI kevalajJAna-kevaladarzana sAdi aparyavasita che te sUtranI saMgati thaze topaNa kevalajJAnanuM ane kevaladarzananuM svarUpa kramasara varte evuM che, tethI svarUpathI kevalI prathama samaye kevalajJAnanA upayogavALA ane dvitIya samaye kevaladarzananA upayogavALA che. mATe kramikaupayogapakSamAM paNa kevalInuM kevalajJAna-kevaladarzana sAdiaparyavasAna che tema svIkArI zakAze. 42 A prakAranA kramavAdInA samAdhAnamAM akramavAdI kahe che e pramANe na kahevuM; kema ke svarUpathI kevalajJAna-kevaladarzana kramasa2 thatuM hoya to anekAMtarUpatAno virodha che arthAt kevalajJAna-kevaladarzana koIka dRSTithI aparyavasAna che, koIka daSTithI paryavasAna che e rUpa anekAMtatAno virodha che; kema ke dravyAstikanaya paNa kramasara pravartatA kevalajJAna ane kevaladarzanane aparyavasAna svIkArI zake nahIM. vaLI bIjo doSa ApatAM akramavAdI kahe che ke kevalajJAna ane kevaladarzana akramavALuM nirAvaraNa che arthAt prathama kSaNamAM nirAvaraNa thAya pachI AvaraNa thAya che tevuM nathI, paraMtu sadA nirAvaraNa che ane akramavALA evA nirAvaraNa kevalajJAna-kevaladarzana hoya chatAM teno upayoga kramasara thAya che tema svIkAravAmAM virodha che; kema ke kramasara upayoganI prApti Ava2NakRta ja saMbhave, AvaraNa na hoya to sadA upayoga rahevo joIe. vaLI kevalajJAna ane kevaladarzanane kramathI svIkAranArA kramavAdI pakSamAM akramavAdI 'gvi'thI anya doSa batAve che - jo sarva dRSTithI kramathI ja kevalajJAna-kevaladarzana svIkAravAmAM Ave to anekAMtano virodha thaze. Azaya e che ke paryAyAstikanayanI dRSTithI to kevalajJAna ane kevaladarzana sAthe hovA chatAM pratikSaNa navuM navuM jJAna ane darzana thAya che. te apekSAe kevalajJAna ane kevaladarzana kramathI navA navA kevalajJAna ane kevaladarzanarUpe thAya che, paraMtu dravyAstikanayathI paNa prathama kSaNamAM kevalajJAna ane bIjI kSaNamAM kevaladarzana svIkAravAmAM Ave to dravyArthikanaya ane paryAyArthikanaya ema baMne nayathI kevalajJAna-kevaladarzana kramathI ja prApta thAya ane tema svIkAravAmAM anekAMtano virodha che; kema ke kramavAdInA mate ekAMtathI dravyArthikanayanI dRSTithI ane paryAyArthikanayanI dRSTithI kevalajJAna ane kevaladarzana kramathI che mATe anekAMtavAdano pratiSedha thAya che. have jo kevalajJAna-kevaladarzana kathaMcid kramathI che tema svIkAravuM hoya to kevalajJAna-kevaladarzanano yugapad utpattipakSa svIkAravo joIe, jethI syAdvAdanI saMgati thAya arthAt paryAyAstikanayanI dRSTithI pratikSaNa navo navo kevalajJAna-kevaladarzanano upayoga varte che ane dravyAstikanayathI kevalajJAna-kevaladarzanano sadA upayoga varte che mATe kevalajJAna-kevaladarzanano yugapad utpattipakSa ja syAdvAdathI saMgata thAya che. vaLI jema chAdmasthika jJAnamAM jJAna ane darzanano upayoga bhinna kSaNamAM hoya che, chatAM chAhmasthika evuM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-7-8 matijJAna samyaktanI prAptithI utkRSTa chAsaTha sAgaropama hoya che tema svIkAravAmAM Ave che te prakAranI aparyavasitatA kevalajJAna ane kevaladarzanamAM bIjI kSaNamAM yukta nathI. vaLI ema kahevAmAM Ave ke kevalajJAnanI uttarakSaNamAM kevaladarzana thAya che tyAre kevalajJAnano upayoga nathI topaNa kevaladarzananI uttarakSaNamAM pharI kevalajJAnano utpAda che, mATe pharI utpAdanI apekSAe kevalajJAna ane kevaladarzana aparyavasita che ema svIkAravAmAM Ave to paryAyano paNa pharI pharI paryAyarUpe utpAda che arthAt dareka dravyomAM pUrvano je je paryAya che te te paryAya pharI pharI utpanna thato nathI topaNa paryAya paryAyarUpe to pharI pharI utpanna thAya che, mATe paryAyanI paNa aparyavasitatAnI prApti thAya. vastutaH dravya ja aparyavasita che ane paryAya utpAda-vyayarUpa che tema svIkArIe to utpAda-vyaya-dhrauvyayukta satnI siddhi thAya. mATe pharI utpAdana AzrayIne kevalajJAna ane kevaladarzanane aparyavasita svIkArI zakAya nahIM ane dravyArthapaNAthI kevalajJAna-kevaladarzananI aparyavasitatA svIkAravAmAM Ave to bIjI kSaNamAM paNa kevalajJAna-kevaladarzanano sadabhAva mAnavo paDe. jo kevalajJAna bIjIkSaNamAM nathI tema svIkAravAmAM Ave to dravyArthapaNAthI kevalajJAnanI aparyavasitatA siddha thAya nahIM. Azaya e che ke kevalajJAna-kevaladarzana paryAyathI yukta kevalIdravya zAzvata che mATe dravyArthathI kevalajJAna ane kevaladarzana aparyavasita che tema kahI zakAya, paraMtu kevalI prathama kSaNamAM kevalajJAnanA upayogavALA che, bIjI kSaNamAM kevaladarzananA upayogavALA che e rIte kramasara kevalajJAna-kevaladarzanano upayoga svIkAravAmAM Ave to dravyArthapaNAthI kevalajJAna-kevaladarzana aparyavasita che ema mAnI zakAya nahIM ane AgamamAM kevalajJAnane sAdiaparyavasita svIkAryuM che mATe kevalajJAna-kevaladarzanano yugapad upayoga ja svIkAravo joIe, e prakArano akramavAdIno Azaya che. rA avataraNikA : tadevaM kramAbhyupagame tayorAgamavirodha ityupasaMharanAha - avataraNikArya : gAthA-4thI kevalajJAna-kevaladarzananA kramanA upayoganuM varNana zarU karela. e rIte teonA kramaabhyapagamamAM Agamano virodha che e pramANe upasaMhAra karatAM kahe che - bhAvArtha : gAthA-7mAM graMthakArazrIe kahyuM ke zAstramAM kevalajJAna-kevaladarzanane sAdi aparyavasita kahela che tene sUtra-AzAtanAbhIruoe javuM joIe. tethI have kramikaupayogamAM kevalajJAna-kevaladarzana sAdi aparyavasita siddha thatuM nathI te batAvIne kevalajJAna ane kevaladarzananA kramanA svIkAramAM Agamano virodha batAve Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-8 gAthA : saMtammi kevale daMsaNammi NANassa saMbhavo Natthi / kevalaNANammi ya daMsaNassa tamhA saNihaNAI / / 2/8 / / chAyA : sati kevale darzane jJAnasya sambhavo nAsti / kevalajJAne ca darzanasya tasmAt sanidhane / / 2 / 8 / / anvayArtha : vevane saMsaUmi saMtaSi=kevaladarzana hote chate, saM=jJAnano, saMmavo saMbhava, tyikatathI, =ane, vanakki saMmbi=kevalajJAta hote chate, saMsapAsa darzanano, (mavo saMbhava, =nathI.) taNAM te kAraNathI, sadaUDuM=sanidhana che=kevalajJAna-kevaladarzana sAdisAMta che. In2/8 gAthArtha : kevaladarzana hote chate jJAnano saMbhava nathI ane kevalajJAna hote chate darzanano saMbhava nathI, te kAraNathI sanidhana che kevalajJAna-kevaladarzana sAdikSAMta che. ll2/8 TIkA - kramotpAde sati kevaladarzane na tadA jJAnasya saMbhavastathA kevalajJAne na darzanasya, tasmAt sanidhane kevalajJAnadarzane / / 2/8 // TIkArya : motyAre .... vanajJAnavarzane krama utpAdamAM kevaladarzana hote chate tyAre kevaladarzatakALamAM, jJAnano saMbhava nathI ane kevalajJAnamAM darzanano saMbhava nathI te kAraNathI kevalajJAna-kevaladarzana sadhita che. 2/8 bhAvArtha jeo kevalajJAna-kevaladarzanano kramasara upayoga mAne che teonA matAnusAra jyAre kevaladarzanano upayoga varte che tyAre kevalImAM kevalajJAnano saMbhava nathI ane jyAre kevalIno kevalajJAnamAM upayoga varte che tyAre kevaladarzanano upayoga saMbhavato nathI. mATe kevalInuM kevalajJAna-kevaladarzana sanidhana cheHnAza pAmanArA che, ane gAthA-7mAM kahyuM tema AgamamAM kevalajJAna-kevaladarzana sAdi aparyavasita kahyuM che teno virodha kramapakSamAM che e prakArano akramavAdIno Azaya che. 2/8 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-9 avataraNikA :atra prakaraNakAraH kramopayogavAdinaM tadubhayapradhAnAkramopayogavAdinaM ca paryanuyujya svapakSaM darzayitu maK - avataraNikArca - ahIM=prastuta graMthanA prastuta sthAnamAM, prakaraNakAra zrI siddhasena divAkarasUrIzvarajI mahArAjA, kramaupayogavAdIne ane taubhayapradhAna akramaupayogavAdIne prazna karIne svapakSane dekhADavA mATe kahe bhAvArtha : vaLI kevalajJAna "darzana' e pramANe ane "jJAna e pramANe samAnavALuM che=kevalajJAnakALamAM ja "darzana che ane jJAna che' e prakAranI pratItivALuM kevalajJAna che, ema je graMthakArazrIe gAthA-3mAM kahela te akramaupayogavAdIno mata che, potAno mata nathI; chatAM te matano abhyAgama karIne kramaupayogavAdI matavALA zuM kahe che ? te gAthA-4mAM sthApana karyuM ane tenuM nirAkaraNa akramavAdInA matAnusAra atyAra sudhI karyuM. have zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAne kramaupayoga abhimata nathI ane akramaupayoga paNa abhimata nathI. AthI te bannemAM prazna karIne potAno mata zuM che ? te prastuta gAthAmAM sthApana kare che - gAthA : daMsaNaNANAvaraNakkhae samANammi kassa puvvaaraM / hojja samaM uppAo haMdi due Natthi uvaogA / / 2/9 / / chAyA : darzanajJAnAvaraNakSaye, samAne kasya pUrvataram / bhavet samamutpAdo, handi dvau na sta upayogI / / 2/9 / / anvayArca - saMsaUTUvara samIpablikadarzakatA ane jJAnanA AvaraNano kSaya samAna hote chate, putragara (3MAgo) donna=kono prathamatara (utpAda) thAya?kevalajJAna ane kevaladarzanamAMthI kono prathamatara utpAda thAya ? samuM dhyAna dorne sAthe utpAda thAya=eka kAle utpAda thAya. ahIM sAthe utpAda svIkAravAmAM graMthakArazrI doSa Ape che - hRddhi kharekhara, kutyi 3vor='be upayogo nathI' (e zAstravacanano virodha thAya.) In2/9 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-9 gAthArtha : darzananA ane jJAnanA AvaraNano kSaya samAna hote chate kono prathamatara (utpAda) thAya ?= kevalajJAna ane kevaladarzanamAMthI kono prathamatara utpAda thAya ? sAthe utpAda thAya=eka kAle utpAda thAya, to "be upayogo nathI' (e zAstravacanano virodha thAya.) ra/9II. TIkA : sAmAnyavizeSaparicchedakAvaraNApagame samAne kasya prathamataramutpAdo bhavet, anyatarasyotpAde taditarasyApyutpAdaH syAt, na cedanyatarasyApi na syAdavizeSAt ityubhayorapyabhAvaprasaktiH, akramopayogavAdinaH kathamiti cet, samam ekakAlam utpAdastayorbhavet, satyakramakAraNe kAryasyApyakramasya bhAvAdityakramau dvAvupayogau, atraikopayogavAdyAha-haMdi duve Natthi uvaogA iti dvAvapyupayogI naikadeti jJAyatAm, sAmAnyavizeSaparicchedAtmakatvAt kevalasyeti / / 2/9 / / TIkArca - sAmiivazeSa .... vanati | sAmAnyatA ane vizeSatA paricchedakanA AvaraNano apagama samAna thaye chate kono=kevalajJAna-kevaladarzanamAMthI kono, prathamatara utpAda thAya ? avyataranA utpAdamAM tenA Itarano paNa utpAda thAya, ane jo ema na svIkAro to-tenA Itarano utpAdana svIkAro to, atyatarano paNa na thAya kevalajJAna ane kevaladarzanamAMthI atyatarano paNa utpAdana thAya; kema ke avizeSa che=kevalajJAna ane kevaladarzananI utpattimAM tad AvaraNano kSaya bannemAM samAna che. ethI bannenA AvaraNano kSaya thavA chatAM eka kAlamAM bannemAMthI ekano utpAda nathI ethI, ubhayatA paNa abhAvanI prasakti che. akramaupayogavAdInA mate kevI rIte thAya ? akramavAdInA mate kevI rIte kevalajJAna-kevaladarzana thAya ? e pramANe koI kahe to kahe che - samaM eka kALamAM, te beno utpAda chekevalajJAna-kevaladarzanano utpAda che. kema ekakAle be utpAda che ? ethI kahe che - akrama kAraNa hote chate kevalajJAnI ane kevaladarzananI utpattinA AvaraNanA vigamatarUpa kAraNa akramathI hote chate, kAryatA paNakevalajJAna ane kevaladarzanarUpa kAryanA paNa, akramano bhAva che, ethI krama vagara baMne upayogo che-kevalajJAna ane kevaladarzananA upayogo che. ahIM akramavAdI kevalajJAna-kevaladarzanano ekakAlamAM upayoga svIkAre che emAM, ekaupayogavAdI zrI siddhasetadivAkarasUrIzvarajI mahArAjA kahe che - "kharekhara be upayogo nathI"="eka vakhate be upayogo nathI" e pramANe jANavuM; kema ke kevalanuM sAmAnya vizeSa paricchedAtmakapaNuM che. 1ra/9 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-9-10 bhAvArtha : avataraNikAmAM kahela ke kamaupayogavAdIne ane kevalajJAna-kevaladarzana ubhayapradhAna evA akramaupayogavAdIne prazna karIne graMthakArazrI svapakSane batAve che. tethI prathama kramavAdIne prazna kare che - sAmAnya-vizeSa bannenA bodhanuM je AvaraNa te rUpa kevalajJAnAvaraNa ane kevaladarzanAvaraNa banneno nAza ekakAlamAM thayelo hovAthI te bemAMthI prathamatara utpAda kono thAya ? jo kramavAdI prathamatara utpAda kevalajJAnano mAne to kevaladarzanAvaraNano paNa kSaya thayo hovAthI itarano paNa utpAda te vakhate thavo joIe ane jo kevaladarzanAvaraNano kSaya thayo hovA chatAM kevaladarzanano utpAda nathI tema kahevAmAM Ave te tenI jema kevalajJAnano paNa utpAda nathI tema mAnavuM paDe; kema ke kevalajJAnanI ane kevaladarzananI utpattinA kAraNa evA te baMne karmono nAza samAna ja che, tethI bannenA AvaraNano apagama thavA chatAM ekano anutpAda svIkAravAmAM Ave to anyano paNa anutpAda mAnavo paDe, tethI kevalajJAnAvaraNano ane kevaladarzanAvaraNano kSaya thavA chatAM kevalIne kevalajJAnano ane kevaladarzanano abhAva che ema mAnavAnI kramavAdIne Apatti Ave. A prakAre kramavAdIne Apatti ApyA pachI akramavAdIne graMthakArazrI kahe che jo akramavAdI kahe ke bannenuM AvaraNa nAza thayeluM hovAthI banneno utpAda eka kAlamAM che to zAstramAM eka kAlamAM be upayogo kahyA nathI ane akramavAdIne kevalajJAna ane kevaladarzana e rU5 be upayoga eka kALamAM che tema mAnavuM paDe. mATe kevalajJAna sAmAnya-vizeSa paricchedAtmaka ja che, paraMtu kevalajJAna ane kevaladarzana ema be upayoga kramasara paNa nathI ane ekasAthe paNa nathI, paraMtu kevalIno eka ja upayoga sAmAnya evA dravyane ane vizeSa evA paryAyone jANanAro che tema svIkAravuM joIe, ema graMthakArazrI potAno mata sthApana kare che. ll2/lA avataraNikA : yadeva jJAnaM tadeva darzanamityasminneva vAde sarvajJatAsaMbhava ityAha - avataraNikArya : je ja jJAna che te ja darzana che e prakAranA A ja vAramAM jJAna-darzanAtmaka ekaupayogavAdamAM ja, sarvajJatAno saMbhava che ene kahe che - gAthA : jai savvaM sAyAraM jANai ekkasamaeNa savvaNNU / jujjai sayAvi evaM ahavA savvaM Na yANAi / / 2/10 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitaI 2 lA-2 | dvitIya sis | IAyA-10 chAyA: yadi sarvaM sAkArajAnAti ekasamayena sarvajJaH / yujyate sadApi evamathavA sarvaM na jAnAti / / 2/10 / / manvayArtha : jai savvaM sAyAraM sAra sevA sa mAravANA vA sarva dravyane, ekkasamaeNa-samayamAM, jANai=e che evaM zata, sayAvi-AEL 41, savvaNNUsa, jujjai ghaTe cha, ahavA-athavA, sav=sarvasAmAnya mevI mane AIR mevI vastune, Na yANAi=ongLtA thI. // 2/10 // gAthArtha : jo sAkAra evA sarvane AkAravALA evA sarva dravyane, ekasamayamAM jANe che e rIte sadA paNa sarvajJa ghaTe che athavA sarvane sAmAnya evI ane sAkAra evI vastune, jANatA nathI. 2/10 / / TI : yadi AkArAtmakaM (anAkArAtmakaM) vastu bhavanaM bhavanAtmakaM vA AkArAtmakaM, sAmAnyavizeSayoravinirbhAgavRttitvAt sarvaM sAkAraM jAstadAtmakaM sAmAnyaM tadaiva pazyati, tat pazyan vA tadavyatiriktaM vizeSaM tadaiva jAnAti, ubhayAtmakavastvavabodhaikarUpatvAt sarvajJopayogasya tadA sarvajJatvaM sarvadarzitvaM ca tasya sarvakAlaM yujyate, pratikSaNamubhayAtmakaikarUpatvAt tasya athavA sarvaM sAmAnyaM sAkAraM vA vastu na pazyati na jAnAti ca tathAbhUtayostayorasattvAt jAtyandhavat AkAzavadvA, athavA sarvaM na jAnAtyekadezopayogavRttitvAd matijJAnivat, yugapat krameNa caikAntabhinnopayogadvayavAdimate na sarvajJatA sarvadarzitA cetyAzaya AcAryasya / atra ca jinabhadragaNikSamAzramaNapUjyAnAmayugapadbhAvyupayogadvayamabhimatam, mallavAdinastu yugapadbhAvi tadvayamiti siddhAntavAkyAnyapi 'sAgAramaNAgAraM lakkhaNameyaM tu siddhANaM' [prajJApa0 dvitI0 pa0 sU0 54 gA0 160] / tathA 'kevalaNANuvauttA jANaMti' [prajJApa0 dvitI0 pa0 sU0 54 gA0 161] ityAdIni yugapadupayogavAdinA svamatasaMvAdakatvena vyAkhyAtAni, kramopayogavAdinA tu 'savvAo laddhIo' [vizeSAvabhA0 gA0 3089] ityAdIni svamatasaMvAdakatvena, prakaraNakAropi svamatasaMvAdakAnyetAnyanyAni ca vyAkhyAtavAn / / 10 / / TIvArtha:yadi ..... vyAkhyAtavAn / / Hasti paratu mArAma cha (AthI dal) sarva mArane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-10 jANatA kevalI taAtmaka sAmAnyane tyAre ja jue che ema AgaLa sAthe vano avyaya che ane ri' pachI AkArAtmakane ThekANe anAkArAtmaka pATha bhAse che. teno artha A pramANe che - jo alAkArAtmaka vastu bhavanarUpa ke bhAvanAtmakarUpa AkArAtmaka che arthAt anAkArarUpa je dravya che e rUpa vastu koIka rUpe thatI hoya mATe bhavanarUpa che ane koIka rUpe thayelI hoya mATe bhAvanAtmaka che tevI vastu koIka paryAyarUpa AkArAtmaka che; kema ke sAmAnya-vizeSanuM avibhigavRttipaNuM che arthAt dravyarUpa sAmAnya ane paryAyarUpa vizeSa paraspara vibhAga vagara rahelA che. sarva AkArane anAkArAtmaka-AkArAtmaka vastunA sarva sAkArane jANatA evA kevalI tadAtmaka=AnAkArAtmaka sAmAnyane tyAre ja jue che athavA tene jotA=sAmAnyane jotA, tenAthI avyatirikta vizeSane= sAmAnyathI abhinna evA vizeSane, tyAre ja jANe che; kema ke sarvajJanA upayoganuM ubhayAtmaka vastunA avabodharUpe ekarUpapaNuM chekadravya-paryAyAtmaka vastunA avabodharUpe ekasvarUpapaNuM che. to=pUrvamAM kahyuM evuM mAno to, tenuM kevalInuM, sarvajJapaNuM ane sarvadarzIpaNuM sarvakAla ghaTe che; kema ke tenuM=sarvajJatA upayoganuM pratikSaNa ubhayAtmaka ekarUpapaNuM che. jo kevalInA kevalajJAna-kevaladarzanano sarvakAla eka upayoga svIkAravAmAM na Ave paraMtu kevalajJAnakevaladarzanano kramika upayoga svIkAravAmAM Ave to, "athavAthI kahe che - athavA sarva=sAmAnya vastu ane AkArAtmaka vastune, kevalI jotA nathI ane jANatA nathI; kema ke tathAbhUta evA te benuM sAmAvyAtmaka ane vizeSAtmaka evA dravya ane paryAyanuM, asattva che= pRthapharUpe asattva che. kevI rIte kevalI jotA nathI ? tethI kahe che - jAtyaMdhanI jema athavA AkAzanI jema jotA nathI ke jANatA nathI. jo kevalI ekakAlamAM kevalajJAna ane kevaladarzanarUpa be upayogavALA hoya, paraMtu eka kevalajJAnanA upayogathI sAmAnya-vizeSa ubhayane jANatA na hoya to, "athavA'thI kahe che - athavA sarvate jANatA nathI sAmAnya vizeSAtmaka sarva padArthane jANatA nathI kema ke eka dezamAM upayoga vRttipaNuM che=kevalajJAnanA upayoganuM paryAyarUpa ekadezamAM vRttipaNuM che, ane kevaladarzanarUpa upayoganuM dravyarUpa ekadezamAM vRttipaNuM che matijJAnInI jema. AnAthI zuM phalita thayuM="athavAthI je be vikalpo batAvyA tenAthI zuM phalita thayuM ? te batAve che - yugapa ke kramathI ekAMtabhinnaupayogadvayavAdInA matamAM sarvazatA-sarvadarzitA nathI=kevalImAM sarvajJatA tathI ane sarvadarzitA nathI, e prakArano AcAryano Azaya che. ane ahIM-kevalInA upayogamAM, pUjya zrI jinabhadragaNIzamAzramaNane ayuga5rbhAvI upayogadvaya abhimata che=kramika evA kevalajJAnano ane kevaladarzanano upayogadvaya abhimata che. vaLI zrI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-10 mallavAdIsUrIzvarajI mahArAjAne yugapalmAvI taddvaya che ekakALabhAvI kevalajJAna-kevaladarzanano upayogadvaya abhimata che. ethI siddhonuM sAkAra anAkAra lakSaNa A che" (prajJApanA dvitIya pada sUtra 54, gAthA-160) ane "kevalajJAna upayukta jANe che' (prajJApanA dvitIya pada sUtra 54, gAthA-161) ItyAdi siddhAMtavAkyo paNa yugapaupayogavAdI dvArA yugapaupayogavAdI AcArya zrI malyavAdIsUrIzvarajI mahArAjA dvArA, svamata saMvAdakapaNA vaDe vyAkhyAna karAyA che. vaLI kramaupayogavAdI vaDe kramaupayogavAdI evA zrI jinabhadragaNIkSamAzramaNa vaDe, 'sarva labdhio' (vizeSAvazyakabhASya gAthA-3089) ItyAdi vAkyo svamatanA saMvAdakapaNAthI vyAkhyAna karAyA che ane prakaraNakAre paNa=prastuta prakaraNa karanArA evA zrI siddhasena divAkarasUrIzvarajI mahArAjAe paNa, svamatanA saMvAdaka evA A vacano=zrI malavAdIsUrIzvarajI mahArAjAe kahyA e vacano ane zrI jinabhadragaNIkSamAzramaNe kahyA e vacano ane anya vacano, vyAkhyAna karyA che. ll2/10 bhAvArtha : siddhasena divAkarasUrIzvarajI mahArAjA kramikaupayogavAdIne ke akramikaupayogavAdIne kahe che ke dravyarUpa vastu anAkArAtmaka che te pratikSaNa koI svarUpe bhavanarUpa che arthAt eka paryAyamAMthI bIjA paryAyane prApta karanAra che athavA bhavanAtmaka che arthAt koIka paryAyane prApta karela che ane tevI vastu AkarAtmaka che; kema ke jagatavartI sarvapadArtho sAmAnyanA ane vizeSanA vibhAga vagara varte che. have jo kevalI sarva sAkArane jANe to te sAkArarUpa paryAyAtmaka evuM sAmAnya dravya tyAre ja jue che=je vakhate jANe che te vakhate ja jue che, ane te dravyane jotA te dravyathI avyatirikta vizeSane tyAre ja jANe che bhinna kALamAM nahIM. te jovuM ane jANavuM paNa be upayogathI nahIM, paraMtu ubhayAtmaka evI vastunA avabodharUpa ekarUpapaNAthI vastune jANe che ema svIkArIe to sarvajJanA upayoganuM sarvajJatva ane sarvadarzitva sarvakAla ghaTe che; kema ke kevalIno pratikSaNa ubhayAtmaka=dravya ane paryAya ubhayano bodha karAve tevo ekarUpa, upayoga che. pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke kevalI eka ja kevalanA upayoga dvArA dravya-paryAyano bodha karanArA che." have jo tema na svIkAravAmAM Ave ane kramika upayogavAdI svIkAre che ke prathama kevalajJAna che ane pachI kevaladarzana che tema svIkArIe to zuM doSa Ave ? te TIkAkArazrI "athavAthI batAve che - jo kevalI sAmAnya ane sAkAra ubhayarUpa saMpUrNa vastune ekasAthe jotA na hoya ane jANatA na hoya to jagatamAM mAtra sAmAnyarUpa vastu ke mAtra sAkArarUpa vastu nathI mATe kevalI jotA nathI ane jANatA nathI tema mAnavuM paDe. jema jAtkaMdha puruSa kAMI jato nathI tema kevalI paNa sAmAnyarUpa koI vastu vizeSa vagaranI nahIM hovAthI kAMI jotA nathI tema mAnavuM paDe athavA jema AkAza ajJa che, tethI koI vastune jotuM nathI ke koI vastune jANatuM nathI, tema kevalI paNa koI vastune jotA nathI ke koI vastune jANatA nathI tema mAnavuM paDe; kema ke mAtra sAmAnya vastu jagatamAM nathI. mATe kevaladarzananA viSayabhUta vastu nahIM hovAthI jotA nathI For Personal and Private Use Only Jain Educationa International Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-10 pa1 ane mAtra sAkArarUpa vastu jagatamAM nahIM hovAthI kevalajJAnanA viSayabhUta koI AkArane kevalI jANatA nathI mATe AkAzanI jema kevalI ajJa che tema mAnavuM paDe arthAt kevalajJAnanA ane kevaladarzananA kramaupayoganA svIkAramAM kevalI AkAzanI jema ajJa che tema svIkAravuM paDe. pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke padArtha mAtra sAmAnyarUpa nathI ke mAtra vizeSarUpa nathI mATe kevalInA kevalajJAna ane kevaladarzananA kramika upayogamAM kevalIne jo jAlaMdhanI jema ane AkAzanI jema nahIM jonArA ane nahIM jANanArA mAnavA paDe. tenA nivAraNa mATe akramika upayogavAdI kahe ke amArA mate kevalImAM kevalajJAna-kevaladarzana saMgata thaze; kema ke padArtha sAmAnya-vizeSarUpa che te baMnene eka sAthe kevalI kevalajJAnanA upayogathI jANe che ane kevaladarzananA upayogathI jue che. tenuM nirAkaraNa karavA arthe TIkAkArazrI "athavA'thI kahe che - have jo eka kALamAM kevaladarzana ane kevalajJAna ema be upayoga mAnavAmAM Ave to kevalI sarva pUrNa vastu jANatA nathI tema mAnavuM paDe; kema ke dravya ane paryAyarUpa vastumAMthI paryAyarUpa eka dezano kevalajJAnano upayoga kevalIne varte che mATe jema matijJAnI puruSa pUrNa vastune jANatA nathI tema kevalI paNa dravyaparyAyarUpa pUrNa vastune jANatA nathI tema mAnavuM paDe. AnAthI zuM phalita thAya ? te batAvatAM kahe che - yugapad ekAntabhinna upayogaddhayavAdInA mate kevalImAM sarvajJatA ane sarvadarzitA nathI ane kramika ekAntabhinna upayogaDhayavAdInA mate paNa kevalImAM sarvajJatA ane sarvadarzitA nathI; kema ke yuga56 kevalajJAnano ane kevaladarzanano ekAnta bhinna upayoga svIkAravAmAM Ave to dravya-paryAyAtmaka vastunA eka dezanuM-paryAyarUpa eka dezanuM, kevalIne jJAna che mATe sarvajJatA nathI ane dravyaparyAyAtmaka vastumAMthI mAtra dravyane jonArA che paryAyane jonArA nathI mATe kevalImAM sarvadarzitA nathI. vaLI, kramikaupayogavAdInA mata pramANe kevalI jAyaMdha puruSanI jema athavA AkAzanI jema kAMI jotA nathI ke kAMI jANatA nathI mATe ajJa che, tethI kevalImAM sarvajJatA ke sarvadarzitA nathI e prakAre graMthakArazrIno Azaya che. mATe graMthakArazrInA matAnusAra kevalI eka upayoga dvArA dravya ane paryAya ubhayane sAkSAt jue che ane dravya ane paryAya beyanA svarUpane sAkSAt jANe che tema mAnavuM ucita che. kevalInA kevalajJAna viSayaka pUjya zrI jinabhadragaNI kSamAzramaNa mahArAjAne kevalajJAnano ane kevaladarzanano upayoga ayugapad bhAvI abhimata che, tethI temanA matAnusAra jJAnAvaraNIyakarmano ane darzanAvaraNIyakarmano kSaya thavA chatAM prathama kSaNamAM kevalajJAnano ane bIjI kSaNamAM kevaladarzanano upayoga che. vaLI pUjya zrI mallavAdIsUrIzvarajI mahArAjA kevalIne ekasAthe pratikSaNa kevalajJAnano ane kevaladarzanano upayoga che tema svIkAre che. potAnA kathananA anukULa siddhAMta vAkyo paNa zrI mallavAdIsUrIzvarajI mahArAjA Ape che ke vaLI siddhonuM A "sAkAra anAkAra lakSaNa che" ane "kevalajJAnaupayukta evA kevalI jANe che" ityAdi yugapad upayogavAdI zrI malavAdIsUrIzvarajI mahArAjA potAnA eka kALamAM be upayoga sthApana karavA mATe saMvAdakarUpe sthApana kare che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-10-11 vaLI kramaupayogavAdI evA zrI jinabhadragaNI kSamAzramaNa "sarva labdhio sAkAraupayogamAM thAya che' ityAdi vacanone potAnA matane siddha karavA batAve che. zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjA A baMne mahAtmA je vacano Ape che te vacanone ane anya vacanone "eka samayamAM be upayogo nathI' ityAdirUpa anya vacanone kevalajJAna-kevaladarzanarUpa eka upayoga sthApana mATe batAve che. phakta yugapaupayogavAdI ane kramikaupayogavAdI te te zAstra vacanono je prakAre artha kare che tenA karatAM zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjA anya rIte artha karIne svamatanI puSTi kare che. yugapad upayogane kahenArA zrI malavAdIsUrIzvarajI mahArAjA svamatanA saMpAdaka siddhAMtavAkya kahe che tethI e phalita thAya ke "siddhAnuM lakSaNa sAkAra-anAkAra che." ema prajJApanAsUtramAM kahyuM che tethI nakkI thAya che ke siddho satata te lakSaNavALA che, mATe sadA sAkAra-anAkAra upayogavALA che. vaLI, kahyuM ke "kevalajJAnanA upayogathI jANe che tethI nakkI thAya che ke "kevaladarzananA upayogathI jANatA nathI, paraMtu jue che ane kevalajJAnanA upayogathI jANe che. tethI temanA matAnusAra kevalImAM eka sAthe kevalajJAna-kevaladarzana baMne upayogI che tema siddha thAya che. vaLI, kramika upayogavAdI kahe che ke, sarva labdhio sAkAraupayogamAM thAya che tethI kevalIne paNa kevalajJAna ane kevaladarzanarUpa labdhi sAkAraupayogamAM ja thAya che. mATe prathama samayamAM kevalajJAna che; kema ke sAkAraupayogamAM ja kevalajJAna-kevaladarzananI labdhi thaI zake. ll2/1nA avatAraNikA - sAkArAnAkAropayogayornekAntato bheda iti darzayannAha sUriH - avataraNitArtha : sAkAra ane anAkAra upayogano ekAMtathI bheda nathI, e pramANe batAvatAM sUrI kahe che - bhAvArtha - darzanano Seya dravya che ane jJAnano zeya paryAya che tema svIkArIe to zeyanA bhedathI sAkAra ane anAkAra upayogano bheda che, paraMtu sAkAra ane anAkAra upayogano jJAnanA upayogarUpe bheda nathI tethI ekAMtathI bheda nathI; kema ke kevalIne eka kALamAM be upayoga nathI ke kramika kevalajJAnano ke kevaladarzanano upayoga nathI mATe zeyanA bhedathI kathaMcit sAkAra ane anAkAra upayogano bheda che ane upayogAtmaka kevalajJAna ane kevaladarzanano abheda che e pramANe batAvIne siddha bhagavaMtanuM eka sAkAra-anAkAra lakSaNa che ema zAstravacana batAvIne kevalIne eka kALamAM jJAnano ane darzanano upayoga che ema je yugapa upayogavAdI kahe che tenuM nirAkaraNa karavA arthe graMthakArazrI kahe che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-11 gAthA : chAyA : parisuddhaM sAyAraM aviyattaM daMsaNaM aNAyAraM / Naya khINAvaraNijje jujjai suviyattamaviyattaM / / 2/11 / / parizuddhaM sAkAraM avyaktaM darzanaM anAkAraM / na ca kSINAvaraNIye yujyate suvyaktamavyaktam / / 2/11 / / anvayArtha : sAyAraM =sADAra=sADAra khevaM jJAna, parisuddhaM parizuddha hoya che vyasta hoya che, aNAyAraM =jane anAra khej, daMsaNaM aviyattaM dharzana avyakta hoya che padhArthane paraspara leha urIne padhArthane vyakta jatAvanAra nathI hotuM, yAne, khINAvaraNijje = zrIega AvazugamAM suviyattamaviyattaM suvyaktta arthAt spaSTa vyakta ane avyakta, Na jujjai-ghaTe nahIM=o prahArano leha ghaMTe nahIM // 2/11 // gAthArtha : 43 sAkAra=sAkAra evuM jJAna, parizuddha hoya chevyakta hoya che, ane anAkAra evuM darzana avyakta hoya che=padArthane paraspara bheda karIne padArthane vyakta batAvanAra nathI hotuM ane kSINa AvaraNamAM suvyakta arthAt spaSTa vyakta ane avyakta ghaTe nahIM=e prakArano bheda ghaTe nahIM. 112/9911 Jain Educationa International TIDA : jJAnasya hi vyaktatA rUpaM, darzanasya punaravyaktatA, na ca kSINAvaraNe arhati vyaktatAvyaktate yujyete, tataH sAmAnyavizeSajJeyasaMsparzI ubhayaikasvabhAva evAyaM kevalipratyayaH, na ca grAhyadvitvAd grAhakadvitvamiti tatra saMbhAvanA yuktA, kevalajJAnasya grAhyAnantyenAnantatApatteH, anyonyAnuviddhagrAhyAMzadvayabhedAd grAhakasya tathAtvakalpane ekatvAnatikramAtra doSa iti / sUrerayamabhiprAyaH- na caikasvabhAvasya pratyayasya zItoSNasparzavat parasparavibhinnasvabhAvadvayavirodho, darzanasparzanazaktidvayAtmakaikadevadattavat svabhAvadvayAtmakaikapratyayasya kevalinyavirodhAt anekAntavAdasya pramANopapannatvAt / / 2/11 / / artha : jJAnasya ....... pramANopapannatvAt / / jJAnanuM sva3pa vyastatA che vajI darzananuM sva3pa avyastatA che, ane kSINa AvaraNavALA evA arihaMtamAM vyaktatA ane avyaktatA ghaTe nahIM. tethI sAmAnya For Personal and Private Use Only . Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa4 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-11 vizeSa evA jJeyanuM saMsparzI sAmAnyarUpa dravya ane vizeSarUpa paryAya e ubhayarUpa evA zeyane saMsparzI, ubhaya eka svabhAvavALo A kevalIno pratyaya che=kevalIno upayoga che, ane grAhyatA dvipaNAthI=dravya ane paryAyarUpa grAhyanA dvipaNAthI, grAhakanuM dvipaNuM che dravya ane paryAyane grahaNa karanAra kevalajJAna ane kevaladarzarUpa dvipaNuM che, e pramANe tyAM-kevalInA upayogamAM, saMbhAvanA yukta nathI; kema ke kevalajJAnanA grAhyatA AmaMtyane kAraNe anaMtatAnI Apatti chekevalajJAnanA paNa anaMta upayogo che tema svIkAravAnI Apatti che. A rIte sAkAraupayogamAM ane anAkAraupayogamAM ekAMtathI bheda nathI tema sthApana karyuM. have zeyAMzathI kevalajJAnano ane kevaladarzanano bheda svIkAravA chatAM ekAMtabhedanI prApti nathI te batAvavA kahe che - acovyaatuviddhagrAhyAMzadvayatA bhedathI paraspara ekamekabhAvavALA evA dravya ane paryAyarUpa grAhyAMzadvayanA bhedathI, grAhakanI tathA-kalpanAmAM dravya ane paryAya ubhayanA grAhaka evA kevalajJAnanA grAhya aMzane sAme rAkhIne dvitvanI kalpanAmAM, ekatvano anatikrama hovAthI=upayogarUpe ekatvano anatikrama hovAthI, doSa nathI ekAMtavAdanA svIkArarUpa doSa nathI. kRti' zabda TIkAnA arthanI samApti mATe che. TIkAnA kathanathI sUrino-graMthakArazrIno, A abhiprAya che - eka svabhAvavALA pratyAyano=sarva dravyarUpa ane paryAyarUpa zeyane jANavAnA ekasvabhAvarUpa jJAnano, zIta, uSNa sparzanI jema paraspara vibhinna svabhAvayarUpa virodha nathI=jema zIta, uSNa sparzamAM paraspara vibhinna svabhAva che tema kevalajJAnano ane kevaladarzanano upayoga paraspara vibhinna svabhAvavALo che e prakAre svIkAravAnI ApattirUpa virodha nathI. kema virodha nathI ? temAM hetu kahe che - darzana ane sparzata zaktidvayAtmaka eka devadattanI jema svabhAvadvayAtmaka ekapratyayatodravya ane paryAya ubhayane jANavArUpa svabhAvadrayAtmaka evA kevalInA ekaupayogato, kevalImAM avirodha che. kema kevalImAM svabhAvadrayAtmaka ekapratyaya che ? temAM hetu kahe che - anekAntavAdanuM pramANa upapalapaNuM che arthAt dravya-paryAyarUpa ubhaya kSeyanI apekSAe kevalI svabhAvadrayAtmaka che ane upayogAtmaka ekapratyayavALA che e rUpa anekAMtavAdanuM pramANathI upa54paNuM che. 2/11II. bhAvArtha : jJAnano sAkAraupayoga parizuddha che= sarva padArthone paraspara te te paryAyothI bhinnarUpe joIne yathArtha paricchedana kare che, ane anAkAra evo darzanano upayoga avyakta che arthAt koI paNa paryAyathI paraspara Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-11 papa bheda karyA vagara mAtra anugata evA dravyanA bodha svarUpa che. A pramANe sAmAnyathI jJAnano ane darzanano artha prApta thAya tethI jJAna vyakta che ane darzana avyakta che ema siddha thAya; paraMtu jeonA AvaraNo kSINa thaI gayA che evA kevalImAM vyakta-avyakta upayoga ghaTe nahIM, mATe sAmAnya evA dravyarUpa zeyane ane vizeSa evA paryAyarUpa zeyane sparzanAra ubhaya ekasvabhAvavALo ja kevalIno bodha che arthAt dravya ane paryAya ubhayanuM vedana kare evo ekasvabhAvavALo kevalIno upayoga che ema svIkAravuM joIe, ema graMthakArazrI kahe che. ahIM prazna thAya ke jJAnathI grAhya evA dravya ane paryAya che mATe te bannenuM grAhaka evuM jJAna paNa be prakAranuM che. jo Ama svIkArIe to grAhya evA dravyane AzrayIne kevalIne kevaladarzana che ane grAhya evA paryAyane AzrayIne kevalIne kevalajJAna che tema svIkArI zakAze A prakAre eka kALamAM be upayogane svIkAranAra kahe che. tene graMthakArazrI kahe che - tema svIkAravuM yukta nathI; kema ke jo tema svIkArIe to grAhya evA paryAyo anaMtA che ane tenI apekSAe grAhaka evuM kevalajJAna paNa anaMtabhedavALuM prApta thAya ane jo grAhyanA bhedathI jJAnano bheda eka kALamAM be upayogane svIkAranAra vAdI kahe che tema svIkArIe to kevalIne kevalajJAnanA ja anaMtA upayogo che tema svIkAravAnI Apatti Ave; kema ke kevalajJAnathI grAhya paryAyo anaMta che. te anaMtA upayoganI ApattinA nivAraNa mATe kevalajJAnano ane kevaladarzanano eka kALamAM be upayoga svIkAranAra pakSa kahe ke kevalajJAnanA viSayabhUta anaMtA paryAyo dravya sAthe pratibaddha che ane dravya saturUpe eka che, mATe kevalano ekaupayoga che ane anyonyaanuviddha grAhyAMzarUpa dravya ane paryAya vayanA bhedathI grAhaka evA kevalane paNa kevalajJAna ane kevaladarzanarUpe svIkArI zakAze. tene graMthakArazrI kahe che - te rIte anyonyaanuviddha evA dravyarUpa ane paryAyarUpa grAhyAMzadrayanA bhedathI grAhaka evA jJAnanuM tevApaNuM kalpavAmAM Ave arthAt be bhedavALuM kalpanA karavAmAM Ave arthAt kevalajJAnarUpa ane kevaladarzanarUpa be bhedavALo kevalano upayoga che ema kalpanA karavAmAM Ave to ekatvano anatikrama hovAthI=kevalInA dravya-paryAya viSayaka bodhanA ekatvano anatikrama hovAthI, doSanI prApti nathI; kema ke dravyarUpa ane paryAyarUpa grAhyAMzathI kevalajJAna-kevaladarzana pRthak che ane kevalImAM vartatA zeyanA bodhAMzathI kevalajJAna-kevaladarzana eka che ema prApta thavAthI anekAMtanI siddhi thAya che. mATe graMthakArazrIne abhipreta kevalajJAna ane kevaladarzana ekaupayogarUpa che te siddha thAya che. graMthakArazrIno abhiprAya spaSTa karatAM TIkAkArazrI kahe che - jema zItasparza ane uSNasparza ekavastumAM na rahI zake tema paraspara vibhinna svabhAvavALA e kevalajJAna ane kevaladarzana ekakALamAM na rahI zake tevo virodha kevalInA zeyamAtranuM jJAna karavAnA ekasvabhAvamAM prApta thato nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 kema virodha prApta thato nathI ? temAM yukti Ape che sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-11-12 jema darzanazakti ane sparzanazakti hrayAtmaka eka devadatta che tevuM svIkAravAmAM virodha nathI tema dravyarUpa ane paryAyarUpa svabhAvakrayAtmaka padArthanA ekapratyayano kevalImAM avirodha che arthAt jema devadatta, devadattarUpe eka che ema kevalIno sarva dravya ane paryAya viSayaka upayoga eka che. vaLI jema devadattamAM padArthane jovAnI zakti paNa che ane sparzanI zakti paNa che te apekSAe devadatta ubhayarUpa che tema kevalInA ekaupayogamAM dravyano paNa bodha thAya che ane paryAyano paNa bodha thAya che mATe kevalajJAnanA viSayabhUta dravyanI ane paryAyanI apekSAe kevalIno ekabodha yAtmaka che. Ama svIkAravAthI jema devadatta dravyarUpe eka ane paryAyarUpe darzanazakti sparzanazaktirUpa krayAtmaka che, mATe tyAM anekAMtavAda saMgata thAya che, tema kevalInA bodhamAM dravya ane paryAya baMne viSaya che mATe kevalIno upayoga dvayAtmaka che ane kevalI ekakALamAM sarva dravyone ane sarva paryAyone ekaupayogathI jANe che te apekSAe eka che, e pramANe anekAMtavAdanA pramANapaNAthI ghaTe che. II2/11|| chAyA H avataraNikA : kramAkramopayogadvayAbhyupagame tu bhagavata idamApannamiti darzayati avataraNikArya : kramathI ane akramathI upayogayanA svIkAramAM vaLI bhagavAnane AgAthAmAM batAve che e, doSa prApta thAya che e pramANe batAve che gAthA H - = Jain Educationa International -- addiTTaM aNNAyaM ca kevalI eva bhAsai sayA vi / egasamayammi haMdI vayaNaviyappo na saMbhavai / / 2 / 12 / / adRSTamajJAtaJca kevalyeva bhAsate sadApi / samaye inta ! vacanavilpo na sanmati / / 2/22 / / anvayArtha: addinuM va=adRSTane ja, ca=ane, ai (F)=ajJAtane ja, vhevattI=kevalI, savA vi=sadA ja, mAsaS=bole che. kema adRSTane ane ajJAtane kevalI bole che ? tethI kahe che THmamma=eka samayamAM, vavaviyo=vacana vikalpa=eka samayamAM jJAta ane dRSTa bole che e For Personal and Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-12 pa7 prakArano vacanavizeSa, na saMma=saMbhavato nathI=kramikaupayogavAdI ane akramikaupayogavAdInA matamAM saMbhavato nathI. 2/12 gAthArtha : adaSTane ja ane ajJAtane ja kevalI sadA ja bole che. kema adaSTane ane ajJAtane kevalI bole che ? tethI kahe che - eka samayamAM vacana vikalpa eka samayamAM jJAta ane daSTa bole che e prakArano vacanavizeSa, saMbhavato nathI kramikaupayogavAdI ane akramikaupayogavAdInA matamAM saMbhavato nathI. ||ra/1ra gAthAmAM 'vatrI' pachI vAra che tenuM yojana 'viruM' ane "' sAthe che. >> 'vi'mAM 'pa' zabda 'vAra arthamAM che. "daMtI' zabda pAdapUrti arthe che. TIkA - ___ adRSTameva jJAtaM jAtyandhahastiparijJAnavat, ajJAtameva ca dRSTamalAtacakradarzanavat, sarvakAlameva kevalI bhASata ityetadApanamakramopayogapakSe, kramavaya'payogapakSe tu ekasmin samaye jAnAti yat tadeva bhASate jJAtaM na ca dRSTam, samayAntare tu yadA pazyati tadApi dRSTaM bhASate na jJAtam, bodhAnurUpyeNa vAcaH pravartanAt, bodhasya caikAMzAvalambitvAdakramopayogapakSe, kramopayogapakSe tu tattvAd bhitrasamayatvAcca, tata ekasmin samaye jJAtaM dRSTaM ca bhASata ityeSa vacanavizeSo bhavadarzane na saMbhavatIti gRDhatAm pAra/rA TIkArca - aSTameva ... pRAtA jAtithI aMdha evA puruSa vaDe hastinA parijJAnanI jema adaSTa ja jJAtane ane alAtacakranA darzananI jema ajJAta ja daSTane sarvakAla ja kevalI bole che e akramaupayogapakSamAM prApta che. vaLI kramavartIupayogapakSamAM eka samayamAM je jANe che te ja jJAtane bole che daSTane bolatA nathI. vaLI samayAMtaramAM jyAre kevalI kevaladarzananA upayogathI jue che tyAre paNa te bole che, jJAtane bolatA nathI; kema ke bodhanA anurUpapaNAthI vANInuM pravartata che. pUrvamAM TIkAkArazrIe sthApana karela ke akrama kevalajJAna-kevaladarzana upayogapakSamAM ane kramavartI upayogapakSamAM kevalI adaSTane ja ane ajJAtane ja bole che. kema baMne pakSamAM adRSTane ane ajJAtane bole che ? temAM yukti batAve che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa8 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-12 ane akramaupayogapakSamAM bodhanuM ekAMzaavalaMbIpaNuM hovAthI kevalI sarvakAla adaSTa ane ajJAta ja bole che ema avaya che. vaLI kramaupayogapakSamAM tattvapaNuM hovAthI=bodhanuM ekAMzaavalaMbIpaNuM hovAthI ane bhinnasamayapaNuM hovAthIkevalajJAna ane kevaladarzananA bodhanuM bhiSasamayapaNuM hovAthI, kevalI adaSTa ane ajJAta ja sarvakAla bole che ema atraya che. tethI akramaupayogapakSamAM ane kramaupayogapakSamAM kevalI adaSTa ja ane ajJAta ja bole che e prakAranI Apatti che. tethI, eka samayamAM jJAta ane daSTa bole che=kevalI jJAta ane daSTa bole che, e prakArano A vacanavizeSa tamArA darzanamAM kramaupayogavAdI ane akramaupayogavAdInA darzanamAM, saMbhavato nathI e pramANe grahaNa karavuM. 2/12 bhAvArtha : kevalIne jeo akramathI upayoga mAne che teonA matAnusAra kevalI kevaladarzanathI dravyane jue che, paryAyane jotA nathI ane kevalajJAnathI paryAyane jANe che, dravyane jANatA nathI tema prApta thAya. jema jAtkaMdha puruSa hAthIne cakSuthI joto nathI ane hastAdithI parijJAna kare che, jethI pUMchaDAne hastAdithI jonAra puruSa hAthIne doraDA jevo mAne che, pagane hastAdithI jonAra puruSa hAthIne thAMbhalA jevo mAne che. A badhuM ayathArtha jJAna che tema kevalI paNa paryAyane sAkSAtuM nahIM jotA hovA chatAM kevalIne je paryAyanuM jJAna che te ayathArtha che. vaLI jema uMbADIyAne koI puruSa goLagoLa pherave te vakhate jonArane uMbADIyuM pUrNa cakra AkAre dekhAya che. vAstavika rIte uMbADIyuM pUrNa cakra AkAravALuM nathI, paraMtu jyAre uMbADIyuM phare che tyAre koIka sthAnamAM ubADIyuM che ane koIka sthAnamAM uMbADIyuM nathI tethI je sthAnamAM uMbADIyuM nathI te sthAnamAM jonAra puruSane adRSTa ja te uMbADIyuM jaNAya che. tema kevalIne kevalajJAnathI nahIM jaNAtuM evuM dravya kevaladarzanathI daSTa che mATe kevalI je kAMI sarvakAla bole che te joyA vagara ke jANyA vagara bole che tema mAnavuM paDe mATe kevalI asaMbaddha bole che tema prApta thAya. A prakArano doSa akramaupayogapakSamAM prApta thAya che arthAt pUjya zrI malavAdIsUrIzvarajI mahArAjA je kahe che ke eka samayamAM kevalajJAnano ane kevaladarzanano upayoga che te pakSamAM A prakArano doSa prApta thAya che. vaLI kramavartI upayogapakSamAM kevalI eka samayamAM je vastune jANe che te jJAta vastune ja bole che, paraMtu dRSTane=daSTa vastune, bolatA nathI, tethI vastune joyA vagara bole che ema prApta thAya; ane samayAntaramAM jyAre jue che tyAre paNa joI rahelI ja vastune bole che jJAta vastune bolatA nathI; kema ke je prakAre bodha hoya tene anurUpa vANIno prayoga che, ane kevalajJAnakALamAM bodha che, paraMtu darzana nathI. tethI bodhapUrvaka vacanaprayoga hovA chatAM joyA vagarano vacanaprayoga che ane kevaladarzanakALamAM kevalIne dekhAya che. Ama For Personal and Private Use Only Jain Educationa International Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-12-13 chatAM bodha nathI mATe jovAmAtrathI bole che, jJAnathI bolatA nathI, tethI kevalInuM vacana pramANabhUta bane nahIM. ahIM prazna thAya ke kevalajJAna ane kevaladarzana eka kALamAM varte che tyAre kevalI kevaladarzanathI jue paNa che ane kevalajJAnathI jANe paNa che mATe joyA vagara bole che ke jANyA vagara bole che tema kema kahevAya ? tethI TIkAkArazrI kahe che - akramaupayogapakSamAM bodhanuM ekAMza avalaMbIpaNuM hovAthI joyA vagara bole che ane jANyA vagara bole che e prakArano doSa che arthAt kevalIne kevaladarzanathI dravyanuM ja darzana che, paryAyanuM darzana nathI, mATe paryAyane joyA vagara bole che tema prApta thAya ane te ja vakhate kevalIne kevalajJAnathI paryAyano bodha che kevalajJAnathI dravyano bodha nathI, tethI dravyane jANyA vagara bole che tema prApta thAya. vaLI kramaupayoga pakSamAM kaI rIte doSa prApta thAya ? te spaSTa karatAM kahe che 59 je samayamAM kevalIne kevaladarzanano upayoga che te vakhate kevalajJAnano upayoga nathI, tethI te samaye dravya dekhAya che, paryAya dekhAtA nathI, tethI paryAyane joyA vagara bole che ane dravya ane paryAyane jANyA vagara bole che. je vakhate kevalajJAnano upayoga che te vakhate kevaladarzanano upayoga nathI, tethI te vakhate dravya dekhAtuM nathI ane paryAya paNa dekhAtA nathI phakta paryAya jaNAya che, tethI dravya ane paryAya bannene joyA vaga2 bole che tema prApta thAya che. avataraNikA : tathA ca sarvajJatvaM na saMbhavatItyAha - AnAthI zuM phalita thAya ? te TIkAkArazrI spaSTa kare che kramaupayogavAdIpakSamAM ke akramaupayogavAdIpakSamAM kevalI eka samayamAM jJAta ane dRSTa bole che e prakAranuM vacanavizeSa je zAstramAM kahevAyuM che te saMbhavatuM nathI, mATe kevalI jJAta vastune ja ane dRSTa vastune ja bole che tema svIkAravuM hoya to kevalajJAna ane kevaladarzana ubhayarUpa eka ja upayoga kevalIne che, phakta zeya evA dravyane AzrayIne kevaladarzana che ane jJeya evA paryAyane AzrayIne kevalajJAna che tema mAnavuM joIe. tethI kevalI eka upayogathI sarva dravya ane sarva paryAyane sAkSAt jue che ane sAkSAt jANe che tema siddha thAya, paraMtu kramika upayogavAdInA matamAM athavA akramika upayogavAdInA matamAM A prakAranuM kathana saMbhavatuM nathI. I // 2/12 Jain Educationa International avataraNikArya : ane te rIte=gAthA-12mAM kahyuM ke kramaupayogapakSamAM ane akramaupayogapakSamAM jJAta vastu ane dRSTa vastu kevalI bole che e vacana saMgata thatuM nathI te rIte, sarvajJapaNuM saMbhavatuM nathI=kevalImAM sarvajJapaNuM saMbhavatuM nathI, ene kahe che - For Personal and Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-13 gAthA : aNNAyaM pAsaMto addiSTuM ca arahA viyANaMto / kiM jANai kiM pAsai kaha savaNNu tti vA hoi / / 2/13 / / chAyA : ajJAtaM pazyantaH adRSTaJca arhan vijAnantaH / kiM jAnAti ? kiM pazyati ? kathaM sarvajJatA vA bhavati ? / / 2/13 / / anvayArtha: gA=arihaMta, mayaMkaajJAtane, vAsaMto jue che, ane, didaM adaSTane, vivAkhato=jANe che, (ema svIkAravAmAM Ave to) viMnA kizuM jANe che? arthAt kAMI jANatA nathI, viM pAsaDuM zuM jue che ? arthAt kAMI jotA nathI, (to) veda sallA tti vA do kevI rIte ja sarvajJatA thAya ? arthAt kevalImAM sarvajJatA thAya nahIM. pa2/13 atre 'vA' nuM prayojana "vikArArthe che. gAthArtha : arihaMta ajJAtane jue che ane adaSTane jANe che (ema svIkAravAmAM Ave to, zuM jANe che ? arthAt kAMI jANatA nathI, zuM jue che ? arthAt kAMI jotA nathI, to kevI rIte ja sarvajJatA thAya ? arthAt kevalImAM sarvajJatA thAya nahIM. ll2/13|| TIkA : ajJAtaM pazyatradRSTaM ca jAnAnaH kiM jAnAti kiM vA pazyati na kiJcidapIti bhAvaH, kathaM vA tasya sarvasatA bhavet ? para/22AA TIkArya : ajJAtaM.... bhavet ? | ajJAtane jotA ane adaSTane jANatA zuM jANe che? athavA zuM jue che? arthAt kAMI jANatA nathI ane kAMI jotA nathI e pramANeno bhAva che, to kevI rIte ja temanuM kevalInuM, sarvajJapaNuM thAya arthAt kevalInuM sarvajJapaNuM thAya nahIM. m2/13 bhAvArtha - jeo kevalajJAnano ane kevaladarzanano ekakAlamAM bhinna upayoga che tema mAne che athavA jeo kevalajJAnano ane kevaladarzanano kramasara upayoga che tema mAne che te baMne pakSamAM ema prApta thAya ke kevalI ajJAta evA dravyane jue che ane adaSTa evA paryAyane jANe che. mATe paramArthathI kevalI kAMI jANatA nathI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-13-14 ke kAMI jotA nathI temaja mAnavuM paDe, phaLarUpe kevalImAM sarvajJatAnI saMgati thAya nahIM. ethI ema ja mAnavuM paDe ke kevalI eka ja upayoga dvArA sarva padArthone jue che ane jANe che, to ja kevalIne sarvajJa svIkArI zakAya. ll2/13 avataraNikA : jJAnadarzanayorekasaMkhyAtvAdapyekatvamityAha - avataraNikArca - jJAna-darzananuM eka saMkhyApaNuM hovAthI paNa ekatva che, ene kahe che - bhAvArtha : zeyanA anaMtapaNAthI kevalajJAnane zAstrakAro anaMta svIkAre che. vaLI, kevalajJAnanI ane kevaladarzananI paNa anaMtanI saMkhyA tulya che tema svIkAre che, tethI paNa kevalajJAna-kevaladarzananuM ekatva che; kema ke sarva dravyanuM ane sarva paryAyanuM jJAna hoya ane sarva dravyanuM ane sarva paryAyanuM darzana hoya to ja kevalajJAnanI ane kevaladarzananI sama saMkhyA siddha thAya. tethI kevalajJAna-kevaladarzana eka che tema batAve che - gAthA : kevalaNANamaNaMtaM jaheva taha daMsaNaM pi paNNattaM / sAgAraggahaNAhi ya NiyamaparittaM aNAgAraM / / 2/14 / / chAyA : kevalajJAnamanantaM yathaiva tathA darzanamapi prajJaptaM / sAkAragrahaNAt ca niyamaparittamanAkAraM / / 2/14 / / anvayArtha : nadeva=je pramANe ja, vattaUTUAmavid=kevalajJAna anaMta che, tahaM te pramANe, saMsaM pi=darzana paNa=kevaladarzana paNa. patta prajJapta che-anaMta prajJapta che, =ane (darzanano jJAtathI bheda hote chate) sArA di=sAkAranA grahaNathI, aTIF=atAkAra, vipari=niyamathI parita thAya=alpa thAya (mATe kevaladarzananA anaMta svIkArane virodha Ave). para/14. gAthArtha - je pramANe kevalajJAna anaMta che te pramANe darzana paNa kevaladarzana paNa, prApta che anaMta prApta che, ane (darzanano jJAnathI bheda hote chate) sAkAranA grahaNathI anAkAra niyamathI parita thAya alpa thAya (mATe kevaladarzananA anaMta svIkArane virodha Ave). II/14 For Personal and Private Use Only Jain Educationa International Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-14 TIkA :___ atra tAtparyArthaH-yokatvaM jJAnadarzanayorna syAt, tato'lpaviSayatvAd darzanamanantaM na syAditi 'aNante kevalaNANe aNaMte kevaladasaNe' [] ityAgamavirodhaH prasajyeta, darzanasya hi jJAnAd bhede sAkAragrahaNAdanantavizeSavartijJAnAdanAkAraM-sAmAnyamAtrAvalambi kevaladarzanaM yato niyamena ekAntenaiva, parItaM alpaM, bhavatIti kuto viSayabhedAdanantatA? yugapadupayogadvayavAdI anantaM darzanaM prajJaptamityasyAM pratijJAyAM 'sAkAraggahaNAhi ya Niyama'parittaM' ityakAraprazleSAt, sAkAre vizeSe, gataM yat sAmAnyaM tasya yad grahaNaM-darzanaM, tasya niyamo'vazyaMbhAvastenAparItamaparimANamiti sAkAragatagrahaNaniyamenAparItatvAditi hetumabhidhatte, yaccAparItaM tadanantaM yathA kevalajJAnam, aparItatA ca darzanasya, dravyaguNakarmAdeH sAkArasya ca sakalasya dravyatvaguNatvakarmatvAdinA svasAmAnyena tAvatparimANenAzUnyatvAt, sAmAnyavikalasya paryAyasyAsaMbhavAt / vizeSatAdAtmyavyavasthitasAmAnyasya darzanaviSayasyAnantyena darzanasyAparItatvaM nAsiddhamiti bhavati tasyAnantyasiddhiriti vyavasthitaH / / 2/14 / / TIkArya : matra tAtpardhArtha .. vyavasthita che. ahIM gAthAmAM, tAtparyArtha che - jo jJAna darzananuM ekatva na hoya to alpaviSayapaNuM thavAthI darzana anaMta na thAya, ethI 'anaMta kevalajJAna. anaMta kevaladarzana che e prakAranA Agamano virodha prApta thAya. vaLI darzanano jJAnathI bheda hote chate anaMta vizeSavartI jJAnarUpa sAkAra grahaNathI anAkAra=sAmAnya mAtra avalaMbI evuM, kevaladarzana je kAraNathI niyamathI= ekAMtathI ja, pari=alpa, thAya. ethI viSayanA bhedane kAraNe kevalajJAnanA ane kevaladarzananA viSayanA bhedane kAraNe, anaMtatA kevI rIte thAya ?=kevaladarzananI anaMtatA kevI rIte thAya ? arthAta anaMtatA thAya nahIM. yugapaupayogadvayavAdI 'anaMta darzana prajJapta che e prakAranI A pratijJAmAM e prakAranA mAthAnA pUrvArdhanI pratijJAmAM, "sAradAdi nivaDapatti' e prakAranA akAranA prazleSathI artha kare che te A pramANe - sAkAramAM vizeSamAM, gata je sAmAnya tenuM je grahaNa=darzana, teno niyama=avayaMbhAva, tenAthI aparira=aparimANa, che ethI sAkAragata grahaNa niyamathI aparitapaNuM hovAthI, e pramANe hetu kahe che-e prakAre gAthAnA pUrvArdhano hetu kahe che ane je aparita che te anaMta che je pramANe kevalajJAna, ane dravya-guNa-karmAditA ane sakala sAkAranA dravyatva-guNa-karmavAdithI svasAmAnya dvArA=sakala sAkAranA svasAmAnya dvArA, tAvatparimANapaNAthI=paryAyanA samasaMkhyaka parimANathI, azUnyapaNuM hovAnA kAraNe darzananI aparittatA che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-14 63 ahIM prazna thAya ke paryAyanI samasaMkhyaka sAmAnyanI prApti kaI rIte thaI zake ? temAM heta kahe che - sAmAnya vikala evA paryAyano asaMbhava che. AnAthI zuM phalita thAya che ? te spaSTa kare che - vizeSanI sAthe tAdAmyathI vyavasthita evA sAmAnyarUpa darzananA viSayanA AtaMtyathI, darzananuM aparipaNuM asiddha nathI, ethI tenA AtaMtvanI=darzananA AtaMtyanI, siddhi thAya che e pramANe vyavasthita che. 2/14 bhAvArtha jo kevalajJAna-kevaladarzananuM ekapaNuM svIkAravAmAM na Ave to kevalajJAnanA viSayabhUta paryAyo che ane kevaladarzananA viSayabhUta paryAyo nathI mAtra dravya che. mATe kevalajJAnanA viSayabhUta anaMta paryAyanI apekSAe kevaladarzananuM alpaviSayapaNuM prApta thAya. mATe darzana anaMta che arthAt kevalajJAnanI tulya che ema prApta thAya nahIM ane zAstramAM 'kevalajJAna ane kevaladarzana anaMta che tema kahela che teno virodha prApta thAya. vaLI darzanano jJAnathI bheda svIkAra karAye chate anaMta vizeSavartI jJAnarUpa sAkAra grahaNathI sAmAnya mAtra avalaMbI evuM kevaladarzana nakkI paritta thAya=alpa thAya=kevalajJAnanA viSaya karatAM alpa thAya. jethI kevalajJAna tulya kevaladarzanano viSaya bane nahIM. mATe kevaladarzanane anaMta svIkArI zakAya nahIM. jo kevalajJAna ane kevaladarzanane anaMta svIkAravuM hoya to jJAna-darzananuM ekatva svIkAravuM joIe e prakArano graMthakArazrIno Azaya che. vaLI yugapad upayogaDhayavAdI pUjya zrI malavAdIsUrIzvarajI mahArAjA prastuta gAthAnA uttarArdhano artha karatAM kahe che - zAstramAM anaMta darzana prajJapta che e prakAranI gAthAnA pUrvArdhanI pratijJAmAM gAthAnA uttarArdhamAM kahela sAra hinadi ya LiyaHDapatti' e hetu arthamAM che. te hetu kaI rIte thAya che ? te batAvavA mATe 'fjayama' pachI "para" che tyAM akArano prazleSa karela che. eno artha karatAM kahe che - sAkArarUpa vizeSamAM raheluM je sAmAnya che tenuM je grahaNa che te darzana che ane te darzanano niyama=avazyabhAva, tenA kAraNe=vizeSagata sAmAnyanA grahaNano avazyabhAva che tenA kAraNe, aparitta=aparimANapaNuM, che=vizeSanI jema sAmAnyarUpa darzananA viSayanuM paNa aparimANapaNuM che. tethI e prApta thAya ke je pramANe kevalajJAna anaMta che te pramANe darzana paNa anaMta che; kema ke sAkAra aMtargata je sAmAnyanuM grahaNa che te niyamA kevalajJAnanI jema aparitta che e pramANe gAthAno artha svIkAryo che ane tema svIkAravAthI kevalajJAnanI jema kevaladarzana paNa yugapaupayogayavAdInA mate anaMta siddha thaze Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uja sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-14-15 kaI rIte kevalajJAnanI jema kevaladarzananI aparittatA che ? te spaSTa karatAM kahe che - je aparitta che te anaMta che je pramANe kevalajJAna aparitta che mATe anaMta che. darzananI aparittatA kaI rIte che ? te spaSTa kare che - dravya-guNa-karmamAM dravyatva-guNatva-karmatva teTalA ja pramANamAM sAmAnyarUpe che ane sakala AkAra evA paryAyomAM svasAmAnya teTalA ja pramANamAM che; kema ke sAmAnya vikala paryAyano asaMbhava che, tethI paryAya tulya dravyanI paNa prApti che. jema jagatamAM jeTalA dravyo che te sarvamAM dravyatvasAmAnya paNa teTalA ja che je guNo che te sarva guNomAM guNatvasAmAnya paNa teTalA ja che ane jeTalA karmo cheHkriyAo che, te sarva kriyAmAM kriyAtvasAmAnya paNa teTalA ja che; kema ke pratidravyAdimAM dravyatva Adi paNa vizrAMta che tethI teTalI ja saMkhyAmAM dravyavAdinI prApti thAya che. Azaya e che ke padArtha pratikSaNa utpAda, vyaya ane dhrauvyarUpa che temAM utpAdaaMza, vyayaaMza e paryAya che ane dhrauvyaaMza e dravya che, tethI pratisamayamAM jema utpAda, vyaya vidyamAna che tema dhrauvya paNa vidyamAna che te dRSTithI vicArIe to jeTalA paryAyo che teTalA ja dhrauvya aMzarUpa dravya che. mATe jema paryAya anaMta che, tema paryAyonI sAthe tulya saMkhyA hovAthI dravya paNa anaMta che. tene ja spaSTa karavA mATe TIkAkArazrI kahe che - vizeSanI sAthe tAdAbhyathI vyavasthita evA darzananA viSayabhUta sAmAnyanuM anaMtapaNuM che, tethI darzananuM aparittapaNuM asiddha nathI; kema ke utpAda-vyayarUpa je vizeSa che tenI sAthe dhrauvyaaMza tAdAbhyathI vyavasthita che, tethI jeTalA utpAda-vyayaaMzo che teTalA ja tenI sAthe tAdAbhyathI vyavasthita evA dhrauvyAMzo che, mATe darzanano viSaya paNa jJAnanA viSayanI jema anaMta che mATe kevalajJAna ane kevaladarzananA AmaMtyanI siddhi che. Il2/14 avataraNikA : kramavAdidarzane jJAnadarzanayoraparyavasitatvAdikaM nopapadyata iti yat preritamekatvavAdinA ttprihaaraaWAdaavataraNikArca - kramavAdInA darzanamAM kevalajJAna ane kevavaladarzana kramasara thAya che e pramANenI kramavAdInI mAnyatAmAM, jJAna-darzananuM-kevalajJAna-kevaladarzananuM, aparyavasitapaNuM-Adi upapanna thatuM nathI e pramANe je ekatvavAdI dvArA=kevalajJAna ane kevaladarzana eka che e pramANe kahenArA zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjA dvArA, prerita che=kathita che, tenA parihAra mATe kahe che zrI siddhasena divAkarasUrIzvarajI mahArAjA dvArA apAyelI ApattinA parivAra mATe kramavAdI kahe che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-15 u5 gAthA : bhaNNai jaha cauNANI jujjai NiyamA taheva evaM pi / bhaNNai Na paMcaNANI jaheva arahA taheyaM pi / / 2/15 / / chAyA : bhaNyate yathA caturjJAnI yujyate niyamA tathaiva etadapi / bhaNyate na paJcajJAnI yathaiva arhan tathaitadapi / / 2/15 / / anvayArtha : mArUM uttara apAya che=pUrvanI gAthAomAM kevalajJAna-kevaladarzananuM ekatva che e prakAranA ekaupayogavAdIe je doSo kramavAdIne ApyA teno uttara kramavAdI dvArA apAya che, je pramANe, vaUTwA vinA nukkar3a=cAra jJAnI niyamA ghaTe che-cAra jJAnano kramasara upayoga hovA chatAM A puruSa cAra jJAnI che e pramANe niyamA ghaTe che, taheva=te pramANe ja. pi=A paNa=kevalajJAna ane kevaladarzana paNa, (kramaupayoga pakSamAM aparyavasita-Adi ghaTe che.) mArU uttara apAya che=kramavAdI dvArA karAyelA samAdhAnano ekatvavAdI evA zrI siddhasena divAkarasUrIzvarajI mahArAjA dvArA uttara apAya che, nadevaje pramANe ja, saradA=arihaMta-kevalajJAna pAmelA tIrthakaro, paMpALA =pAMca jJAnI kahevAtA nathI, tadeya pi te pramANe ja A paNa=kevalI paNa, (bhadathI jJAnavALA ane darzanavALA kahevAtA nathI.) li2/1paNA gAthArtha : uttara apAya che=pUrvanI gAthAomAM kevalajJAna-kevaladarzananuM ekatva che e prakAranA ekaupayogavAdIe je doSo kramavAdIne ApyA teno uttara kramavAdI dvArA apAya che, je pramANe cAra jJAnI niyamA ghaTe che-cAra jJAnano kramasara upayoga hovA chatAM A puruSa cAra jJAnI che e pramANe niyamA ghaTe che, te pramANe ja A paNa kevalajJAna ane kevaladarzana paNa, (kramaupayoga pakSamAM aparyavasita-Adi ghaTe che.) uttara apAya che kramavAdI dvArA karAyelA samAdhAnano etvavAdI evA zrI siddhasena divAkarasUrIzvarajI mahArAjA dvArA uttara apAya che je pramANe ja arihaMtakevalajJAna pAmelA tIrthakaro, pAMca jJAnI kahevAtA nathI te pramANe ja A paNa kevalI paNa, (bhedathI jJAnavALA ane darzanavALA kahevAtA nathI.) ra/15II Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-15 TIkA : yathA kramopayogapravRtto'pi matyAdicaturjJAnI aparyavasitacaturjJAna utpadyamAnatajjJAnasarvadopalabdhiko vyaktabodho jJAtadRSTabhASI jJAtA draSTA saMjJeyavartI cAvazyameva yujyate, tacchaktisamanvayAt tathaitadapi ekatvavAdinA yadaparyavasitAdi kevalini preryate tad yujyata eva / atraikatvavAdinA pratisamAdhAnaM bhaNyate, yathaivAhana paJcajJAnI bhavati tathaitadapi kramavAdinA yaducyate bhedato jJAnavAn darzanavAniti ca tadapi na bhavatIti sUtrakRto'bhiprAyaH / / 2/15 / / TIkArca - kathA . sUtroDamizrAvaH || je pramANe kramaupayoga pravRtta paNa matijJAnI Adi cAra jJAnI aparyavasita cAra jJAnavALA utpadyamAna evA te jJAnanI sarvadA upalabdhivALA, vyakta bodhavALA, jJAtadaSTabhASI, jJAtA daSTA, ane saMyavartI avazya ghaTe che; kema ke tAktino samanvaya che-cAra jJAnamAMthI koI eka jJAnano upayoga hoya che tyAre paNa anya jJAnanI zaktino samanvaya che, te pramANe A paNa ekatvavAdI dvArA je aparyavasita-Adi kevalImAM pUchAyela che, te paNa ghaTe che. ahIM kramavAdInA A prakAranA samAdhAnamAM, ekatvavAdI dvArA kevalajJAna-kevaladarzanane eka svIkAranAra zrI siddhasetadivAkarasUrIzvarajI mahArAjA dvArA pratisamAdhAna kahevAya che - je pramANe ja arihaMta pAMca jJAnI nathI, te pramANe ja A paNa che =kramavAdI dvArA bhedathI jJAnavAna ane darzanavAna e pramANe je kahevAya che te paNa ghaTatu nathI, e pramANe sUtrakArano abhiprAya che. 1ra/15 bhAvArtha : pUrvamAM kevalajJAna-kevaladarzanarUpa kevalIne eka upayoga che tema sthApana karIne kevalajJAnano ane kevaladarzanano kramika upayoga mAnanArane graMthakArazrIe doSa Apyo ke kramika upayoga svIkAravAthI kevalajJAnakevaladarzana pratikSaNa paryavasAna pAmanAra hovAthI kevalajJAnamAM sAdi aparyavasitAdi vacano saMgata thaze nahIM. teno uttara ApatAM kramavAdI kahe che - jema chadmastha matijJAnI, zrutajJAnI, avadhijJAnI ane mana:paryavajJAnI che tema zAstramAM kahevAyuM che ane te cAra jJAnanA dhaNI mahAtmA satata cAra jJAnanA upayogavALA nathI, paraMtu koIka eka kSaNamAM te cAra jJAnamAMthI koI eka jJAnamAM upayogavALA che topaNa teo cAra jJAnI kahevAya che tema kevalI paNa kevaladarzananA ane kevalajJAnanA kramasara upayogavALA che, chatAM kevalajJAna-kevaladarzana pragaTa thayA pachI kyAreya nAza pAmatuM nathI tethI kevalInuM kevalajJAna-kevaladarzana sAdi aparyavasita che tema kahI zakAze. A prakAranA kramikaupayogavAdInA samAdhAna sAme ekaupayogavAdI kahe che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa / gAthA-15 je pramANe arihaMta kevalI, pAMca jJAnI nathI te pramANe arihaMta bhedathI jJAna-darzana upayogavALA nathI. Azaya e che ke kevalajJAnanI prApti pUrve je matijJAna Adi cAra jJAno che te kevalajJAnanI prAptithI nAza pAme che ane ekamAtra kevalajJAna ja rahe che tethI jema kevalajJAnamAM matijJAna Adi cAra jJAno aMtarbhAva pAmI jAya che tema kevalajJAnAvaraNIyakarmanA ane kevaladarzanAvaraNIyakarmanA kSayathI kevalajJAna ane kevaladarzana pragaTa thAya che, chatAM kevalajJAnamAM kevaladarzana aMtarbhAva pAmI jAya che. TIkAmAM kahyuM ke "utpadyamAna tajJAna sarvadA upalabdhivALA cAra jJAnI che, tethI e prApta thAya ke koI mithyASTi jIva samyakta pAme tyAre tene AzrayIne utpadyamAna matijJAna-zrutajJAna che ane matijJAnazrutajJAnano kramasara upayoga varte che; chatAM te mahAtmA utpadyamAna matijJAna-zrutajJAnanI sarvadA upalabdhivALA che arthAt samyaktanA astitvakALa sudhI sadA upalabdhivALA che. vaLI koI samyagdaSTi jIvane avadhijJAna pragaTe to utpadyamAna evuM te avadhijJAna nAza na pAme to sadA upalabdhivALuM che, paraMtu matijJAna Adi jJAnomAM kramasara upayogane kAraNe kyAreka upalabdhivALuM che ema nathI. vaLI bhagavAna gRhastha avasthAmAM traNa jJAnavALA hoya che ane cAritra grahaNa kare tyAre mana:paryavajJAna utpadyamAna che te utpadyamAna evuM mana:paryavajJAna kevalajJAnanI prApti sudhI sarvadA upalabdhivALuM hoya che e batAvavA mATe utpadyamAna tajJAna sarvadA upalabdhivALuM cAra jJAnIne che ema kahela che ane te rIte kevalIne kevalajJAnano ane kevaladarzanano kramasara upayoga che, chatAM sarvadA upalabdhivALuM che, mATe sAdianaMta kevalajJAna-kevaladarzana svIkArI zakAze, e prakArano Azaya che. vaLI, TIkAmAM kahela ke cAra jJAnI koI eka jJAnanA upayogavALA hoya che tyAre paNa vyakta bodhavALA hoya che. vastutaH te cAra jJAnavALA mahAtmA paNa koI jJAnano upayoga mUke tyAre prathama darzananA upayogavALA hoya che, pachI jJAnanA upayogavALA hoya che ane cAreya jJAnanA eka sAthe upayogavALA nathI hotA paraMtu kramasara upayogavALA hoya che, chatAM cAra jJAnavALA jJAnIne vyakta bodhavALA kahevAya che. te rIte kevalajJAna-kevaladarzanamAM paNa kramasara upayoga hovA chatAM kevalIne vyakta bodha che tema svIkArI zakAze. vaLI, cAra jJAnavALA mahAtmA je kAMI bole che te jJAtane ja ane dRSTane ja bole che; kema ke je je jJAnano upayoga che te jJAnanA upayogathI je jJAta che tene bole che ane je je darzanano upayoga che te darzananA upayogathI je dRSTa che tene bole che. joke eka kALamAM chadmasthane jJAna-darzanano upayoga nathI. paraMtu prathama darzanano upayoga che ane tyArabAda jJAnano upayoga che. chatAM te cAra jJAnavALA kahevAya che. te rIte kevalImAM kramazaH kevalajJAna-kevaladarzana hovA chatAM teo jJAnadarzanavALA che e pramANeno kramika upayogavAdInA mate paNa kahI zakAze. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-15-16 vaLI, cAra jJAnanA dhaNI koIpaNa jJAnanA upayogavALA hoya tyAre prathama darzananA upayogavALA hoya che, pachI jJAnanA upayogavALA hoya che, chatAM temane 'jJAtA-dRSTA' kahevAya che, paraMtu jyAre jJAtA che tyAre dRSTA nathI ane jyAre dRSTA che tyAre jJAtA nathI ema kahevAtuM nathI. te rIte kevalajJAnamAM ane kevaladarzanamAM paNa kevalI sadA jJAtA ane dRSTA che paraMtu jyAre jJAnanA upayogavALA che tyAre daSTA nathI ane darzananA upayogavALA che tyAre jJAtA nathI, ema je ekaupayogavAdIe Apatti ApelI te kramavAdInA matamAM siddha thatI nathI, e prakArano artha zlokanA pUrvArdhanI TIkAthI spaSTa thAya che. 2/1pA. avataraNikA - krameNa yugapadvA parasparanirapekSasvaviSayaparyavasitajJAnadarzanopayogI kevalinyasarvArthatvAnmatyAdijJAnacatuSTayavana sta iti dRSTAntabhAvanAyAha - avataraNikArya : kramathI ke yugapadathI paraspara nirapekSa svaviSayamAM paryavasAna pAmela jJAna-darzananA upayogo kevalImAM matijJAna Adi jJAnacatuSTayanI jema na thAya; kema ke asavarthAtmakapaNuM che =kramika ane yugapad upayogamAM kevaladarzanatA ane kevalajJAnanA upayoganuM asavarthAtmakapaNuM che, e pramANe daSTAMtanI bhAvanA mATe kahe che=avataraNikAmAM karelA anumAnamAM "jJAnavicatuSTayavat' e prakAranuM je daSTAMta che tene spaSTa karavA mATe kahe che - gAthA : paNNavaNijjA bhAvA samattasuyaNANadaMsaNAvisao / ohimaNapajjavANa u aNNoNNavilakkhaNA visao / / 2/16 / / chAyA : prajJApanIyA bhAvAH samastazrutajJAnadarzanAviSayaH / sarvAmina:paryavayotu anyonyavakSA (mAvA) viSaya: gAra/ddA anvayArtha : samasuvaUIkaMsAvitagotrasamasta zrutajJAnanI darzatAno viSayakadvAdazAMgI vAkyAtmaka samasta zrutajJAnanI darzana prayojikA buddhinuM AlaMbana, pAvaLiknA bhAva=prajJApanIya bhAvo che. 3=vaLI, dipa pannavA=avadhijJAna, mana:paryavajJAnano, visagroviSaya, arvivorvitravaravaUT=anyonya vilakSaNabhAvo che. 2/16. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-16 GE gAthArtha : samasta zrutajJAnanI darzanAno viSaya dvAdazAMgI vAkyAtmaka samasta zrutajJAnanI darzana prayojikA buddhinuM AlaMbana, prajJApanIya bhAvo che. vaLI avadhijJAna, mana:paryavajJAnano viSaya anyonya vilakSaNabhAvo che. ll2/16ll bhAvArtha : zrutajJAnano viSaya prajJApanIya bhAvo che, aprajJApanIya bhAvo nathI tema batAvIne zrutajJAnanI asarvaviSayatA batAvI. avadhijJAna mana:paryavajJAnano viSaya paraspara vilakSaNa che tema batAvIne avadhijJAna-mana:paryavajJAnanI asarvaviSayatA batAvI. vaLI zAstramAM matijJAna-zrutajJAnano viSaya tulya kahyo che. mATe arthathI matijJAna paNa asarvaviSayavALuM che tema prApta thAya. Ama, matijJAna Adi cAra jJAno asarvaviSayavALA che ema batAvIne chadmasthanA jJAnanA dRSTAMtathI kevalInA kevalajJAna-kevaladarzanane kramaupayogavALA svIkArIne jeo kevalIne sAdiaparyavasita Adi sthApana kare che temanA daSTAMtanA viSayabhUta chadmasthanuM jJAna asarvaviSayavALuM che tenuM bhAvana prastuta gAthAmAM che. A dRSTAMtanA bhAvananA balathI kevalImAM kevalajJAnano ane kevaladarzanano kramasara ke yugapad upayoga thaI zake nahIM tenI siddhi graMthakArazrI AgaLanA gALAmAM karaze e prakArano prastuta gAthAno avataraNikA sAthe saMbaMdha che. TIkA : matizrutayorasarvaparyAyasarvadravyaviSayatayA'bhinnArthatve zrutasyAsarvArthagrahaNAtmakatvabhAvanayA matirapi tathA bhAvitaiveti zrutajJAnasyaiva gAthAyAmasarvArthatvabhAvanA pradarzitA / prajJApanIyAH zabdAbhilApyA bhAvA dravyAdayaH samastazrutajJAnasya dvAdazAGgavAkyAtmakasya darzanAyA darzanaprayojikAyAstadvAkyopajAtAyA buddheviSayaH=Alambanam, materapi ta eva zabdAnabhidheyA viSayaH, zabdaparikarmaNAnapekSasya jJAnasya yathoktabhAvaviSayasya matitvAt / avadhimanaHparyAyayoH punaranyonyavilakSaNA bhAvA viSayaH, avadheH pudgalAH manaHparyAyajJAnasya manyamAnAni dravyamanAMsi viSayaH iti asarvArthAnyetAni matyAdijJAnAni parasparavilakSaNaviSayANi ca ata eva bhinnopayogarUpANi / / 2/16 / / TIkA : maMtikRtavo ... mitropavo paNa matijJAnanuM ane zrutajJAnanuM asarva paryAya ane sarva dravya viSayapaNuM hovAthI abhivArthapaNuM hote chate, zrutajJAnanA asavartha grahaNAtmaka bhAvanAthI=prastuta gAthAnA pUrvArdhamAM mRtanI asarvArtha grahaNAtmakatvanI bhAvanAthI, matijJAna paNa te prakAre bhAvita ja che. ethI gAthAmAM=prastuta gAthAmAM, zrutajJAnanI ja asavarthatvanI bhAvanA batAvAI che. prastuta gAthAno artha kahe che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chao sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-16 samasta zrutajJAnanI=dvAdazAMgI vAkyAtmaka sarva zrutajJAnanI, darzanAno viSaya tenA vAkyothI utpanna thayelI darzananA prayojanavALI buddhino viSaya=AlaMbana, prajJApanIya=zabdathI abhilAkha, evA dravyAdibhAvo che, zabda anabhidheya evI matinA paNa te ja bhAvo viSaya che; kema ke zabda parikarmaapekSa evA jJAnanA yathokta evA bhAvonA viSayanuM matijJAnapaNuM che. vaLI avadhijJAnanA ane mana:paryavajJAnanA anyonya vilakSaNa bhAvo viSaya che arthAt avadhijJAnano viSaya pudgalo che ane mana:paryavajJAnano viSaya manana karAtuM dravyamAna che, ethI asarvaarthavALA A matijJAna Adi jJAno che ane paraspara vilakSaNa viSayavALA che AthI ja bhinna upayogarUpavALA che. 2/16 bhAvArtha : kevalajJAna ane kevaladarzana sarvArthaviSayavALuM che mATe kevalajJAnano ane kevaladarzanano bhinna upayoga nathI te batAvavA mATe graMthakArazrI prastuta gAthAmAM kahe che ke samasta zrutajJAna samyagdarzananA prayojanavALuM che phakta sudeva, suguru ane sudharma viSayaka yathArtha nirNaya saMkSeparuci samyagdarzana che ane pUrNa dvAdazAMgI vistAraruci samyagdarzana pragaTa kare che. tethI zrutajJAnane kahenArA vAkyathI utpanna thayelI buddhithI samyagdarzana pragaTa thAya che ane zrutajJAnathI thatI buddhino viSaya prajJApanIyabhAvo che. ethI e prApta thAya ke zrutajJAnano viSaya aprajJApanIya bhAvo nathI, mAtra prajJApanIyabhAvo ja che. vaLI avadhijJAnano viSaya mAtra pudgalo che, sarva prajJApanIyabhAvo paNa nathI ane aprajJApanIyabhAvo paNa nathI, paraMtu pudgalamAM rahelA rUpa-rasAdi prajJApanIya bhAvo che ane pudgalamAM rahelA aprajJApanIyabhAvo paNa che chatAM paNa sarva dravyo avadhijJAnano viSaya nathI. tethI avadhijJAna paNa asarvaviSayavALuM che. vaLI, mana:paryavajJAnano viSaya manana karAtA dravyamananA pudgalo che, tethI mana:paryavajJAna paNa asarvaviSayavALuM che. A rIte matijJAna Adi cAreya jJAno paraspara vilakSaNa viSayavALA che. AthI te cAra jJAnano upayoga bhinna bhinna varte che, jyAre kevalajJAnano ane kevaladarzanano viSaya sarva dravya ane sarva paryAya che. mATe teono bhinna kALamAM ke yugapad paNa bhinna upayoga saMbhave nahIM, paraMtu kevalajJAnano ane kevaladarzanano eka ja upayoga kevalIne varte che. ahIM zrutajJAnano viSaya batAvatAM kahyuM ke dvAdazAMgInA vAkyarUpa samasta zrutajJAnanA je darzanAno viSaya che. ane darzanAno artha karyo ke darzananA prayojanavALI tenA vAkyothI upajAta evI buddhi. tethI e prApta thAya ke padArthanA svarUpane jovA mATe je buddhi che te padArthanA yathArtha darzananA prayojanavALI che ane te padArthane jovA mATe je vacanaprayogarUpa vAkyo che tenAthI utpanna thayelI che; kema ke jeTalA vacanaprayogarUpa vAkyo che teTalA nayavacano che ane te nayavacanone avalaMbIne utpanna thayelI buddhi che, te buddhino je viSaya che te zrutajJAnano viSaya che. 1ra/1kA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-17 71 avataraNikA : evamasakalArthatvaM bhinnopayogapakSe dRSTAntasamarthanadvAreNa pradopasaMhAradvAreNAkramopayogadvayAtmakamekaM kevalamanyathA sakalArthatA tasyAnupapanneti darzayitumAha - avataraNikArya : A rIteegAthA-16mAM kahyuM e rIte, bhighaupayogapakSamAM=kramika ke yugapa6 kevalajJAnanA ane kevaladarzananA bhinnaupayogapakSamAM. asakalArthapaNuM-kevalajJAnanuM ane kevaladarzananuM asakalArthapaNuM. dAMtathI samarthana dvArA=mati Adi cAra jJAnonA dRSTAMtathI samarthana dvArA, batAvIne upasaMhAra dvArA akrama upayogadvayAtmaka eka kevala che kevaladarzana, kevalajJAnarUpa upayogadvayAtmaka evuM eka kevala che, anyathA tevI-kevalajJAnanI, sakalArthatA anu55va che, e pramANe dekhADavA mATe kahe che - gAthA : tamhA cauvibhAgo jujjai Na u NANadaMsaNajiNANaM / sayalamaNAvaraNamaNaMtamakkhayaM kevalaM jamhA / / 2/17 / / chAyA : tasmAt caturvibhAgo yujyate, na tu jJAnadarzanajinAnAm / sakalamanAvaraNamanaMtakSayaM kevalaM yasmAt / / 2/17 / / anvacArya : tA te kAraNathI=je kAraNathI gAthA-16mAM batAvyuM ke zruta Adi jJAno asarvArthaviSayavALA che te kAraNathI, pazvima=cArano vibhAga=mati Adi cAra jJAnano bhinna bhinna upayogarUpa vibhAga, gujja ghaTe che. 3=vaLI, nA=je kAraNathI, chevatte sanaM-kevalajJAna sakala che=sakala viSayavALuM che, avaragaM anAvaraNa che, gavii-anaMta che, vara=akSaya che (te kAraNathI) kaMsanipavi v=jJAna-darzanavALA jinone nathI ghaTato nathI jJAna-darzanano vibhAga ghaTato nathI. 2/17 gAthArtha - te kAraNathI je kAraNathI gAthA-16mAM batAvyuM ke zrata Adi jJAno asarvArthaviSayavALA che te kAraNathI, cArano vibhAga=mati Adi cAra jJAnano bhinna bhinna upayogarUpa vibhAga, ghaTe che. vaLI je kAraNathI kevalajJAna sakala che sakala viSayavALuM che, anAvaraNa che, anaMta che, akSaya che te kAraNathI jJAna-darzanavALA evA jinone ghaTato nathI=jJAna-darzanano vibhAga ghaTato nathI. Il2/17ll Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-17 alsi : yasmAt kevalaM sakalaM=sakalaviSayaM, tasmAnna tu naiva jJAnadarzanapradhAnAnAM nirmUlitAzeSaghAtikarmaNAM jinAnAM chadyasthAvasthopalabdhatattadAvaraNakSayopazamakAraNabhedaprabhavamatyAdicaturjJAneSviva jJAnadarzanayoH pRthak kramAkramavibhAgo yujyate, kutaH punaH sakalaviSayatvaM bhagavati, kevalasyAnAvaraNatvAt na hyanAvRtamasakalaviSayaM bhavati, na ca pradIpAdinA vyabhicAro'nantatvAt anantatvaM ca dravyaparyAyAtmakAnantArthagrahaNapravRtotpAdavyayadhrauvyAtmakopayogavRttatvenAkSayatvAt, yathA ca sakalapadArthaviSayaM sarvajJajJAnaM tathA prAk pradarzitam, tato'kramopayogadvayAtmakamekamiti sthitam, na cAkramopayogadvayAtmakatve kathaM tasya kevalavyapadeza iti kramAkramabhinnopayogavAdinA preryam, indriyAlokamanovyApAranirapekSanirAvaraNAtmasattAmAtranibandhanatathAvidhArthaviSayapratibhAsasya tathAvidhavyapadezaviSayatvAt, advaitaikAntAtmakaM tu tanna bhavati, sAmAnyavizeSobhayAnubhayavikalpacatuSTaye'pi doSAnatikramAt / tathAhina tAvat sAmAnyarUpatayA tadadvayaM, sAmAnyasya vizeSanibandhanatvAt tadabhAve tasyApyabhAvAt nApi vizeSamAtratvAt tadadvayam, avayavAvayavivikalpadvayAnatikramAt na tAvat tadavayavarUpam, avayavyabhAve tadapekSAvayavarUpatA'saMbhavAt na cAvayavirUpam, avayavAbhAve tadrUpasyAsaMbhavAt na ca taddvayAtiriktavizeSarUpam, asadavizeSaprasaGgAt na caikAntavyAvRttobhayarUpam, ubhayadoSAnatikramAt na cAnubhayasvabhAvam, asattvaprasakteH na ca grAhyagrAhakavinirmuktA'dvayasvarUpam, tathAbhUtasyAtmanaH kadAcidapyananubhavAt suSuptAvasthAyAmapi na grAhyagrAhakasvarUpavikalamadvayaM jJAnamanubhUyate / / 2/17 / / TIDArtha : ..... yasmAt . jJAnamanubhUyate / / rAgathI Devala = DevalajJAna jane devaladarzana3pa upayogadvayAtma evuM eka kevala, sakala che=sakala viSayavALuM che=sarva dravya ane sarva paryAyanA viSayavALuM che, te kAraNathI jJAna-darzana pradhAna nirmalita azeSa ghAtikarmavALA evA jinone chadmastha avasthAmAM upalabdha te te AvaraNanA kSayopazamanA kAraNanA bhedathI prabhava mati Adi cAra jJAnonI jema jJAna-darzanano pRthak krama-akramarUpa vibhAga ghaTato nathI ja. vaLI bhagavAnamAM kevalanuM sarvaviSayapaNuM kevI rIte che ? tevI zaMkAmAM kahe che kevalanuM anAvaraNapaNuM hovAthI sakalaviSayapaNuM che, ema anvaya che. =ije kAraNathI, anAvRta evuM kevala asakalaviSayavALuM thatuM nathI=anAvRta evuM kevala asarva viSayavALuM thatuM nathI, ane pradIpAdinI sAthe vyabhicAra nathI; kema ke anaMtapaNuM che arthAt pradIpa Adino prakAza parimita kSetra sudhI che, jyAre kevalanuM anaMtapaNuM che, mATe pradIpa Adi sAthe vyabhicAra nathI. ane dravyaparyAyAtmaka anaMta arthanA grahaNamAM pravRtta utpAda-vyaya-dhrauvyAtmaka upayoganA vRtapaNArUpe akSayapaNuM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only . Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-17 hovAthI anaMtapaNuM che ane je pramANe sakala padArthaviSayavALuM sarvajJanuM jJAna che te pramANe pUrvamAM batAvAyeluM che=gAthA-11nI TIkAmAM batAvAyuM che, tethI akramaupayoga-dvayAtmaka eka ja kevala che e pramANe sthita chedravya ane paryAya viSayaka akrama evA upayogaddhayarUpa eka evo kevalano upayoga che e pramANe sthita che. ane akramaupayogadvayAtmakapaNuM hote chate teno kevI rIte kevala vyapadeza thAya?=ekapaNAno vyapadeza thAya ?. e pramANe kramaakramabhinna upayogavAdI dvArA prazna na karavo; kema ke Indriya, Aloka ane manovyApAra nirapekSa nirAvaraNa evI AtmAnI sattAmAtrathI nibaMdhana arthAt thatA tevA prakAranA artha viSayaka pratibhAsanuM tevA prakAranA vyapadezanuM viSayapaNuM che=Akramaupayoga-dvayAtmaka hovA chatAM eka che tevA prakAranA vyapadezanuM viSayapaNuM che. vaLI advaita ekAMtAtmaka=dravya ane paryAya akramaupayogadvayAtmaka eka na svIkAratA mAtra kevalano eka upayoga svIkAravArUpa advaita ekAMtAtmaka teno-kevalato, upayoga nathI; kema ke sAmAnya, vizeSa, ubhaya, anubhayarUpa vikalpacatuSTayamAM paNa doSato atikrama che. ekAMte advaita svIkAravAmAM cAreya vikalpomAM doSanI prApti kaI rIte che ? te tathahithI spaSTa kare che - sAmAnyarUpapaNAthI tad advaya nathI ekAMta advaya nathI, kema ke sAmAnyanuM vizeSa nibaMdhanapaNuM hovAnA kAraNe tenA abhAvamAM vizeSanA abhAvamAM, teno paNa abhAva che=sAmAnyano paNa abhAva che. vaLI vizeSamAtrapaNAthI tad advaya nathI; kema ke avayava, avayavI vikalpadrayano atikrama che. kema avayava-avayavI vikalpayano anatikrama che ? te spaSTa kare che - te-ekAMtaadvaya, avayavarUpa nathI; kema ke avayavInA abhAvamAM tenI apekSAvALA avayavarUpatAno asaMbhava che ane avayavIrUpa nathI ekAMtaadvaya avayavIrUpa nathI; kema ke avayavanA abhAvamAM tenA rUpano asaMbhava che=avayavInA rUpano asaMbhava che. ane te bethI atirikta=avayava ane avayavI te bethI atirikta, vizeSarUpa nathI; kema ke asahnI sAthe avizeSano prasaMga che. ane ekAMta vyAvRta ubhayarUpa nathI=ekAMta pRthaka evuM sAmAnya ane vizeSa e rUpa ubhayarUpa nathI arthAt te advaya nathI; kema ke ubhayanA doSano atikrama che=ekAMta sAmAnyarUpa svIkAravAmAM ane ekAMtavizeSarUpe svIkAravAmAM je doSa che te bannenA doSono tadda ubhayarUpa svIkAravAmAM atikrama che ane anubhaya svabhAvavALuM nathI tad advaya sAmAnya ane vizeSa e rUpa ubhayatA abhAvarUpa anubhaya svabhAvavALuM nathI; kema ke asattvanI prasakti che=ubhayanA svabhAvanA abhAvavALI vastune zazazRMga tulya svIkAravAnI Apatti che. ane grAhyagrAhaka vimukta evuM adbhayarUpa nathI; kema ke tevA prakAranA AtmAno kyAreya paNa anubhava che=sarvathA anubhava nathI. kema ananubhava che ? tethI kahe che - suSuptAvasthAmAM paNa grAhya-grAhakasvarUpa vikala evuM advayajJAna anubhavAtuM nathI. para/17nA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-17 bhAvArtha: gAthA-16mAM kahyuM ke zrutajJAnano viSaya, avadhijJAnano viSaya ane manaHparyavajJAnano viSaya asarvArtha viSayavALo che. vaLI arthathI matijJAnano viSaya asarvArtha viSayavALo che tema kahyuM ane paraspara cAre jJAnonA viSayo paraspara vilakSaNa che tema kahyuM e kAraNathI cAra jJAnavALA puruSamAM paNa cAreya jJAnano upayoga bhinna bhinna kALamAM hoya e rUpa cA2no vibhAga ghaTe che, paraMtu jJAna-darzana pradhAna che jemAM evA jinoe saMpUrNa ghAtikarma nAza karyA che, teone jJAna-darzanano pRthak vibhAga kramasara paNa ghaTato nathI ke yugapad paNa ghaTato nathI; kema ke kevalajJAna ane kevaladarzana sarva viSayavALuM che, tethI eka ja samayamAM sarva zeya evA sarva dravya-paryAyane kevalI jue che ane jANe che tema ja mAnavuM paDe; paraMtu cAra jJAnanA svAmIne cAra jJAnamAMthI kramasara te te jJAnano upayoga varte che chatAM caturbhAnI kahevAya che tema kevalajJAnano ane kevaladarzanano kramasara upayoga che ema kramavAdI je svIkAre che te rIte kevalI kevalajJAnavALA ane kevaladarzanavALA che ema kahI zakAya nahIM; kema ke ema svIkA2vAthI kevalajJAna-kevaladarzana sarva viSayavALuM che te siddha thAya nahIM. vaLI yugapad kevalajJAna-kevaladarzanano upayoga svIkArIe topaNa kevalajJAna-kevaladarzana sarva viSayavALuM che tema kahI zakAya nahIM; kema ke tema svIkA2vAthI kevalajJAna mAtra sarva paryAyanA viSayavALuM che, dravyanA viSayavALuM nathI ane kevaladarzana mAtra sarva dravyanA viSayavALuM che, paryAyanA viSayavALuM nathI ema prApta thAya. vastutaH kevala sakalaviSayavALuM che mATe akramaupayogadvayAtmaka eka kevala ja che, paraMtu kevalajJAnano viSaya sarva paryAya che ane kevaladarzanano viSaya sarva dravya che tema svIkArI zakAya nahIM. ahIM prazna thAya ke kevalanuM sakala viSayapaNuM kema che ? tethI kahe che kevalInuM kevalajJAna sakaLa viSayavALuM che; kema ke saMpUrNa AvaraNano apagama thayela che. je anAvRta hoya te asakala viSayavALuM hoI zake nahIM ane sarva ghAtikarmanA kSayathI kevala thayela che mATe anAvRta che te sarvasaMmata che, tethI kevalano viSaya sarva dravya ane sarva paryAya che tema svIkAravuM ucita che. ahIM pUrvapakSI kahe ke pradIpAdi anAvRta hoya che te chatAM asarvaviSayavALA hoI zake che, tethI pradIpanI sAthe ane Adi padathI prApta sUryanI sAthe anAvRta evA kevalane sarva viSaya svIkAravAmAM vyabhicAra che. Azaya e che ke jema pradIpa anAvRta hoya che chatAM sarva vastunuM prakAzana karato nathI, sUrya paNa vAdaLA AdithI anAvRta hoya tyAre paNa sarva vastunuM prakAzana karato nathI tema kevalajJAna paNa anAvRta hoya tyAre paNa sarva vastunuM prakAzana karatuM nathI, paraMtu tenA viSayabhUta paryAyanuM prakAzana kare che jyAre dravyanuM prakAzana karatuM nathI. kevaladarzana paNa tenA viSayabhUta dravyanuM prakAzana kare che paraMtu paryAyanuM prakAzana karatuM nathI tema svIkArI zakAze, e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. tenuM nirAkaraNa karatAM TIkAkA2zrI kahe che kevalajJAnanuM anaMtapaNuM che jyAre pradIpAdinuM anaMtapaNuM nathI mATe pradIpAdi sAthe vyabhicAra nathI arthAt pradIpAdi parimita prakAza karavAnA svabhAvavALA che, pUrNa prakAza ka2vAnA svabhAvavALA nathI; jyAre kevalajJAna pUrNa vastunA prakAzana karavAnA svabhAvavALuM che, tethI kevalajJAnanuM anaMtapaNuM che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-17 ahIM prazna thAya ke kevalajJAnanuM anaMtapaNuM kema che ? temAM hetu kahe che jagatamAM dravya ane paryAyAtmaka anaMta padArtho che te sarvanA grahaNamAM pravRtta evA utpAda-vyayadhrauvyAtmaka upayogathI vRtapaNArUpe kevalanuM akSayapaNuM che. Azaya e che ke saMsA2vartI jIvomAM ane muktAtmAmAM jJAna che ane te jJAnanI taratamatA saMsArI jIvomAM prApta thAya topaNa te jJAna kyAreya kSaya pAmatuM nathI, AthI nigodamAM paNa kaMIka jJAnAMza sadA vidyamAna che, tethI jIvamAM jJAna jJAnarUpe akSaya che, paraMtu sarva dravya viSayaka ane sarva paryAya viSayaka jJAna kevalI sivAya koIne nathI; kema ke chadmastha jIvonuM jJAna karmathI AvRta che. 75 kevalInuM jJAna sarva dravya ane sarva paryAyanA viSayavALuM akSaya che arthAt pragaTa thayA pachI kyAreya kSaya pAme tevuM nathI te batAvavA mATe TIkAkArazrIe kahyuM ke dravya ane paryAyAtmaka je anaMta padArtho che tenA grahaNamAM pravRtta che ane te sarva padArthomAM vartatA utpAda-vyaya-dhrauvyAtmaka je bhAvo che temAM kevalajJAnano upayoga pravRtta che te svarUpe ja kevalajJAna kyAreya kSaya pAmanAruM nathI mATe kevalajJAnano viSaya anaMta che. mATe pradIpAdi sAthe vyabhicAra nathI. vaLI kevalajJAna sakalapadArtha viSayaka che arthAt mAtra paryAya viSayaka nathI, paraMtu dravya-paryAya ubhayAtmaka sakala padArtha viSayaka che te gAthA-11mA spaSTa karela che, tethI prastuta gAthAmAM kahyuM te pramANe nakkI thAya che ke kevala sakala che arthAt sakala viSayavALuM che; kema ke anAvaraNa che ane anAvaraNa hovAthI anaMta che. anaMta kema che, tethI kahe che akSaya che. AnAthI zuM phalita thAya che ? te spaSTa kare che -- akramaupayogakrayAtmaka eka ja kevala che arthAt kevalajJAna-kevaladarzana ema bhinna be upayoga nathI, paraMtu eka ja kevalano upayoga che e pramANe sthita che. AnAthI e prApta thAya ke sarva dravya ane sarva paryAya viSayaka krama vagara eka ja kevalano upayoga che, paraMtu kevalajJAna ane kevaladarzana e rUpa be upayogo nathI. akramaupayogadvayAtmaka eka che ema kahevAthI akramaupayogadrayAtmakapaNAnI prApti che. Ama kahyA pachI tene kevalano vyapadeza=ekano vyapadeza, kaI rIte thaI zake ? e pramANe kramathI ke akramathI bhinna upayogane svIkAranAra vAdI dvArA prazna thaI zake nahIM; kema ke indriya, prakAza, manovyApAra nirapekSa ane nirAvaraNa evA AtmAnI sattAmAtrane kAraNe tevA prakAranA arthanA viSayanA pratibhAsanuM tevA prakA2nA vyapadezanuM viSayapaNuM che=ekapaNArUpe vyapadezanuM viSayapaNuM che. ? Azaya e che ke matijJAna ane zrutajJAna indriya, prakAza ane manovyApAranI apekSA rAkhanAra che jyAre kevalajJAna indriya, prakAza ke manovyApAranI apekSA rAkhanAra nathI. vaLI avadhijJAna ane mana:paryavajJAna indriya, Aloka ane manovyApAranI apekSA nahIM rAkhanAra hovA chatAM sAva2Na che, nirAvaraNa nathI jyAre kevalajJAna nirAvaraNa che, tethI AtmAmAtranI sattAne kAraNe jagavartI sarva dravyanA ane sarva paryAyanA viSayane pratibhAsa karavA mATe kevala upayoga samartha che phakta teno viSaya dravya ane paryAya baMne Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-17 che te batAvavA mATe akramakrayAtmaka evo eka upayoga che tema kahela che, tethI kevalajJAnamAM tevA prakAranA vyapadezano viSayapaNuM svIkAravAmAM koI virodha nathI; kema ke indriyAdinI apekSA nathI jethI kramasara upayoga thAya athavA AvaraNa nathI jethI kramasara upayoga thAya. saMpUrNa AvaraNa nahIM hovAthI jagatuvartI zeya evA dravya ane paryAya ekakAlamAM pratyakSa dekhAya che tema svIkAravAmAM koI bAdha nathI e prakArano kevalajJAnanA ane kevaladarzananA eka upayoga svIkAranAra AcAryano Azaya che. pUrvamAM sthApana karyuM ke akramaupayogadvayAtmaka evuM eka kevala che. Ama svIkAravAthI kevala upayoga kathaMcit yAtmaka che ane kathaMcit eka svarUpa che e prakAre anekAMtavAdanI prApti thAya che; kema ke kathaMci dravya ane paryAyano akramaupayoga che te apekSAe te upayoga dvayAtmaka che ane jema viSayanI apekSAe dvayAtmaka che tema upayoganI apekSAe eka svarUpa che mATe kevalInA upayogamAM anekAMtanI siddhi thAya che. tyAM koIne zaMkA thAya ke kevalIno upayoga advaita evo eka svarUpa che evuM ekAMta svIkArIe to zuM vAMdho ? tenA nirAkaraNa mATe kahe che - advaita ekAMtAtmaka kevalano upayoga nathI. kema advaita ekAMtAtmaka kevalano upayoga nathI ? temAM cAra vikalpo thaI zake che ane te cAreya vikalpomAM doSanI prApti che te TIkAkArazrI spaSTa kare che - jo kevalIno upayoga dravyane ane paryAyane ubhayane grahaNa karanAra eka na hoya ane upayoga mAtra sAmAnyane grahaNa karanAra che tema svIkArIe to kevalIne advaya ekAMtAtmaka upayoga che tema svIkArI zakAya, paraMtu kevalajJAnanA viSayabhUta mAtra sAmAnya che tema svIkArI zakAya nahIM; kema ke sAmAnyavizeSanuM nibaMdhanapaNuM ja che. jema vRkSa sAmAnyanuM koIne koI vRkSavizeSa sAthe saMbaMdha che arthAt AMbAnuM, lImaDAnuM evuM koI vizeSa na hoya ane mAtra vRkSa sAmAnya hoya tevuM jagatamAM nathI; tema koI paryAyarUpa vizeSa na hoya ane mAtra dravya hoya tevuM sAmAnya jagatamAM nathI ke jene viSaya karanAra kevalajJAna ekAMta addhayarUpa che tema kahI zakAya. TIkAkArazrIe kevalajJAnano viSaya mAtra sAmAnyarUpa svIkAravAmAM doSa batAvyo. tethI vizeSamAtrano viSaya kevalajJAna che jethI ekAMta advaya svIkArI zakAze tema pUrvapakSI kahe che, tenuM nirAkaNa karatAM TIkAkArazrI kahe che - vizeSamAtra tad adhaya svIkArI zakAya nahIM; kema ke jagatamAM dekhAtA padArtho avayava-avayavIrUpa dekhAya che ane avayava-avayavIno padArtha kevalajJAnano viSaya svIkArIe to kayanI prApti thAya, paraMtu ekAMta adrayanI prApti thAya nahIM. kema avayava-avayavI svIkAravAthI ekAMta ayanI prApti thAya nahIM ? te spaSTa kare che - jo kevalajJAnano viSaya avayava-avayava bannemAMthI mAtra avayavane svIkArIne ekAMta advaya sthApana karavAmAM Ave to te thaI zake nahIM, kema ke avayavInA abhAvamAM avayavInI apekSA rAkhanAra avayavano Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-17 paNa asaMbhava che arthAt avayavI na hoya to mAtra avayavanI prAptino asaMbhava che. tethI kevalajJAnano viSaya mAtra avayava banI zake nahIM. vaLI, avayavathI bhinna mAtra avayavI kevalajJAnano viSaya che tema paNa svIkArI zakAya nahIM, jethI addayanI siddhi karI zakAya. kema kevalajJAnano viSaya mAtra avayavI svIkArI zakAya nahIM ? temAM yukti Ape che - kevalajJAnanA viSayabhUta padArthane mAtra avayavIrUpa svIkAravAmAM Ave to avayavanA abhAvamAM avayavIno paNa asaMbhava che. vaLI, avayava ane avayavIthI atirikta koI vizeSarUpa che nahIM; tethI avayavaavayavIthI atirikta vastu kevalajJAnano viSaya svIkAravAmAM Ave to asanI sAthe avizeSa kevalajJAnano viSaya che arthAt zazazRMgatulya kevalajJAnano viSaya che tema svIkAravAno prasaMga Ave. mATe kevalano viSaya avayava-avayavIrUpa sarva vastu che, tema mAnavuM paDe. jo kevalajJAnano viSaya avayavIrUpa dravya ane avayavarUpa paryAya svIkAravAmAM Ave to kathaMcit draya ane kathaMcit ekanI siddhi thAya arthAt kevalajJAnanA viSayabhUta avayavIrUpa dravya ane avayavarUpa paryAyane AzrayIne kevalajJAna drayarUpa che ane dravya ane paryAyarUpa zeyanA upayogarUpa eka che tema siddha thAya, paraMtu ekAMta adrayanI siddhi thAya nahIM. vaLI kevalajJAnane ekAMta addhayarUpa svIkAravA mATe ekAMta vyAvRta evuM ubhayarUpa vastu kevalajJAnano viSaya che tema svIkAravAmAM Ave to paNa doSanI prApti che te batAvatAM TIkAkArazrI kahe che - jo kevalIne kevalajJAnano upayoga dareka padArthone paraspara saMlagna dravya-paryAya ubhayAtmaka jonAra na hoya, paraMtu keTalAka padArthone sAmAnyarUpe jonAra hoya, keTalAka padArthone vizeSarUpe jonAra hoya tevo ekAMta vyAvRta ubhayarUpa kevalajJAnano upayoga che tema svIkAravAmAM Ave to mAtra sAmAnya svIkAravAmAM je doSanI prApti hatI ane mAtra vizeSa svIkAravAmAM je doSanI prApti hatI te bannenA doSone anatikrama che; kema ke vizeSanA sparza vagaranuM sAmAnya jagatamAM nathI ane sAmAnyanA sparza vagaranuM mAtra vizeSa jagatamAM nathI tethI kevalajJAnano viSaya ekAMta vyAvRta ubhayarUpa svIkArI zakAya nahIM. ahIM vizeSa e che ke jo kevalajJAnano upayoga dravya ane paryAya ubhayane sparzanAra eka upayoga che tema svIkArIe to ekAMta advayanI siddhi thAya nahIM, paraMtu viSayanI apekSAe upayoga dvayavALo che ane bodhanI apekSAe ekarUpa che tema siddha thAya. ekAMta advaya svIkAravA mATe jema taiyAyiko keTalAka padArthane ekAMta sAmAnya svIkAre che ane keTalAka padArthane ekAMta vizeSa svIkAre che tema svIkAravAmAM Ave to je rIte kevalajJAnanA viSayabhUta ghaTapaTAdi aneka padArtho che te rIte kevalajJAnanA viSayabhUta sAmAnya vizeSa padArtho che tema siddha thAya, paraMtu kevalajJAnano upayoga sarva zeyane AzrayIne sAmAnya vizeSAtmaka che tevuM siddha thAya nahIM. tethI ekAMta vyAvRta ubhayarUpa svIkAravAthI kevalajJAnanA upayogamAM ekAMta ayanI saMgati thAya arthAt koIka padArtha mAtra sAmAnyane kevalI jue che tethI jJAnano viSaya draya nathI, paraMtu advaya che tenI saMgati thAya. athavA koI padArtha mAtra vizeSane jue che, tethI jJAnano viSaya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-17-18 hraya nathI, paraMtu akraya che tenI saMgati thAya. paraMtu jagatamAM mAtra sAmAnyaAtmaka koI vastu nathI ane mAtra vizeSaAtmaka koI vastu nathI tethI kevalInA upayoganA viSayabhUta avidyamAna vastune svIkA2vAnI Apatti Ave. mATe ekAMta vyAvRta ubhayarUpa svIkArIne kevalajJAnanA upayogane ekAMta adyaya svIkArI zakAya nahIM. vaLI anubhaya svabhAvavALo kevalajJAnano upayoga svIkArIne paNa ekAMta advaitanI siddhi thaI zake nahIM; kema ke sAmAnya vizeSa anubhaya svabhAvavALI jagatamAM koI vastu nathI ke jeno viSaya kahIne kevalajJAnano upayoga ekAMta adrayAtmaka svIkArI zakAya. vaLI keTalAka sAMkhyadarzanakAra mAne che ke saMsArI jIvonuM jJAna grAhya evA ghaTapaTAdine grahaNa karanAra che, tethI grAhya viSayo che ane grAhaka jJAna che, paraMtu mukta thayelA AtmAo mATe grAhya jagatanA viSayo nathI ane te viSayone grahaNa karanAra evuM grAhaka jJAna nathI te dRSTine sAme rAkhIne koI kahe ke grAhyagrAhakabhAvathI rahita evuM advayarUpa kevalajJAna che, tethI kevalajJAnane ekAMta adraya svIkArI zakAze. tenuM nirAkaraNa karatAM TIkAkArazrI kahe che grAhya-grAhakabhAvathI rahita evA aya svarUpa jJAnano anubhava kyAreya thato dekhAto nathI, paraMtu je kAMI jJAnanuM saMvedana che te zeyane sparzanAruM che tevo ja anubhava che. vaLI UMghamAM paNa grAhya-grAhaka svarUpathI vikala evuM adRyajJAna anubhavAtuM nathI; kema ke jAgyA pachI sukhapUrvaka suto hato te prakAranuM smaraNa thAya che, tethI UMdhakALamAM paNa grAhaka evA jJAnano viSaya potAne sukhapUrvakanI nidrA che mATe jagatamAM grAhya ane grAhaka ubhayano abhAva hoya tevA anubhaya svarUpa koI jJAna nathI. mATe kevalIne dravya ane paryAyarUpa zeyane AzrayIne hrayAtmaka ane upayogarUpe eka evuM kevala che tema syAdvAdIne svIkAravuM ucita che e prakArano graMthakArazrIno abhiprAya che. 2/17 // avataraNikA : jJAnadarzanopayogadvayAtmakaikakevalopayogavAdI svapakSe AgamavirodhaM pariharannAha avataraNikArya : jJAna-darzana upayogayAtmaka ekakevalaupayogavAdI svapakSamAM AgamanA virodhano parihAra karatAM kahe che - - bhAvArtha: pU. A. zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAnA matAnusAra jJAna-darzana upayogadrayAtmaka evo kevalIno eka kevala upayoga che ane tema svIkAravAthI ja syAdvAdanI saMgati thAya che, anyathA ekAMtavAdanI prApti che tema teozrI mAne che. potAnA pakSamAM skUlathI je Agamano virodha dekhAya che teno parihAra karatAM graMthakArazrI kahe che -~ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-18 gAthA: paravattavvayapakkhAavisiTThA tesu tesu suttesu / atthagaIa u tesiM viyaMjaNaM jANao kuNai / / 2/18 / / chAyA: paravaktavyapakSA'viziSTAH teSu teSu sUtreSu / arthagatyA tu teSAM vyaJjanaM jJAyakaH karoti / / 2/18 / / manvayArtha : tesu tesu suttesu-te te sUtromai, paravattavvayapakkhAavisiTThA-525vyatA pakSathI viziSTa (yato pratimAse cha), jANao=GALAN=bhagavAnanA zAsananA marmata na puruSa, atthagaIa u= satithI 4 =sAmathI 04, tesiM viyaMjaNaM tamonI vyakti se sUtrAMnI vyANyAne, kuNai-3 che. // 2/18 // gAthArtha : te te sUtromAM paravaktavyanA pakSathI aviziSTa (kathano pratibhAse che) jANanAro=bhagavAnanA zAsananA marmane jANanAro puruSa, arthagatithI ja=sAmarthyathI ja teonI vyaktine te te sUtronI vyANyAne, 5re cha. / / 2/18|| TIkA: paraiH vaizeSikAdibhiH, yAni vaktavyAni-pratipAdyAni, teSAM pakSA=abhyupagamAH, 'yugapad jJAnAnutpattiH' [] 'nAgRhItavizeSaNA vizeSye buddhiH' [] ityAdayaH tairaviziSTA=abhinnA, bhagavanmukhAmbhojanirgateSu teSu teSu sUtreSu 'jaM samayaM pAsai No taM samayaM jANai' [] ityAdiSu abhyupagamAH pratibhAsante na ca te tathaiva vyAkhyeyAH pramANabAdhanAt, tasmAt arthagatyaiva-sAmarthyenaiva, teSAM vyaktiM sakalavastuvyApyanekAntAtmakaikakevalAvabodhaprabhavadvAdazAGgakazrutaskandhAvirodhena vyAkhyAM, jJako jJAtA, karoti, zrutAvadhimanaHparyAyakevalI trividho 'jaM samayaM pAsai no taM samayaM jANai' [] na tvevaM kevalakevalI tasyAsarvajJatAprApteriti sUrerabhiprAyaH / / 2/18 / / TImArtha : paraiH ..... sUrerabhiprAyaH / / 52 me 25 mA 2 pativyo=ultyle, monA pakSA=svI arthAt 'yugapa6 zAnanI anutpatti cha' () vizeSyamA alIta pipANI buddhi nathI' () Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-18 ItyAdi svIkAro, teothI aviziSTa teothI abhinna, bhagavAnanA mukhamAMthI nIkaLelA te te sUtromAM='je samaye jue che te samaye jANatA nathI' () ItyAdi te te sUtromAM, svIkAro pratibhAse che ane te te te sUtromAM paravaDe svIkArAyelA pakSono abhyapagama, te pramANe ja vyAkhyaya nathI; kema ke pramANano bAdha che. te kAraNathI= AgamamAM te te sUtronA kathano para abhyapagamathI che te kAraNathI, arthagatithI ja=sAmarthyathI ja, teonI vyaktineete te sUtronI vyAkhyAne sakalavastuvyApI evA anekAMtAtmaka eka kevala avabodha prabhava dvAdazAMgarUpa eka zrutaskaMdhanA avirodhathI te te sUtronI vyAkhyAne, jANanAro=syAdvAdanA paramArthane jANanAro puruSa, kare che. kaI rIte sakalavastu vyApya anekAMtAtmaka eka kevala avabodha prabhava dvAdazAMgarUpa eka zrutaskaMdhanA avirodhathI vyAkhyA prAjJa puruSa kare che ? te spaSTa kare che - zrata-avadhi-mana:paryAyavalI=zrutakevalI, avadhi kevalI, mataparyAyakevalI, trividha "je samaye jue che te samaye jANatA nathI" che paraMtu e rIte kevala kevalI nathI; kema ke tenI=kevala kevalInI asarvajJatAnI, prApti che e pramANe sUrino=graMthakArazrIto, abhiprAya che. ll1/18 bhAvArtha vaizeSikadarzana Adi anyadarzananA vaktavyo che ke eka sAthe aneka jJAna utpanna thAya nahIM' ane vizeSyamAM agRhIta vizeSaNavALI buddhi thatI nathI. tethI e prApta thAya ke chabastha jIvonA anubhavane AzrayIne paradarzanakAroe kaheluM che ke "eka sAthe aneka jJAna thaI zake nahIM, paraMtu chabasthane indriyathI bodha thato hovAne kAraNe bhinna bhinna jJAno bhinna bhinna samayomAM thAya ane vizeSyanI buddhi utpanna thAya che temAM prathama vizeSaNanuM grahaNa thAya che tyArapachI vizeSyanuM grahaNa thAya che. tethI vizeSaNanuM jJAna ane vizeSyanuM jJAna bhinna kALamAM che. saMsArI jIvonA potAnA anubhava anusAra padArthanuM avalokana karIne A sarva kathano anya darzanavALAoe karela che ane te kathano chabasthanA jJAna pramANe saMgata thAya che. vaLI, paranA A kathananA abhyapagamapUrvaka te te sUtromAM kathano che arthAtu "je samaye jue che, te samaye jANatA nathI', e prakAranA kathano paradarzanakAranA vacana anusAra che ema vivekIne pratibhAse che. tethI te sUtrono artha sarvajJavacanAnusAra che tema svIkArIne kevalIne kevalajJAna ane kevaladarzana bhinna kALamAM thAya che tevo artha karavo saMgata nathI, paraMtu bhagavAnanA vacananA zAstrono jJAtApuruSa sAmarthyathI ja prApta evI che te sUtranI vyAkhyAne kare che. syAdvAdano jJAtA puruSa te te sUtronI sAmarthyaprApta vyAkhyA kaI rIte kare che ? tethI kahe che - sarva vastunI sAthe vyApya evA anekAMtAtmaka eka kevalano avabodha che, te kevalajJAnanA avabodhathI prabhava dvAdazAMgI che, tethI dazAgIrUpa je eka zrutaskaMdha che te sarva padArthane niyamo ane kAMtAtmaka svIkAre Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-18-19 che, ekAMtAtmaka svIkArato nathI. A anekAMtano virodha na thAya te rIte ja zAstranA jANakAra puruSa vyAkhyA kare che. kaI rIte je samaye jue che te samaye jANatA nathI' e pramANe kevalIne kahenAra sUtranI vyAkhyA kare che ? jethI anekAMtano virodha na thAya. te spaSTa kare che - zrutakevalI, avadhi kevalI ane mana:paryavakevalIne AzrayIne e artha karI zakAya ke je samaye A traNa prakAranA kevalI jue che te samaye jANatA nathI; kema ke cha%DnA upayogamAM kramasara jJAna-darzanano upayoga hoya che. vaLI, chadmastha kAlanA jJAnanA upayogamAM darzana gauNarUpe prApta thAya che ane darzananA upayogamAM jJAna gauNarUpe prApta thAya che mATe chaghaunA jJAnamAM paNa anekAMtano virodha thato nathI tenI spaSTatA TIkAkArazrIe pUrvamAM karela che. vaLI, kevalakevalI saMpUrNa jJAnAvaraNIyakarmanA kSayavALA hovAthI teone AzrayIne ema kahevAmAM Ave ke "je samaye jue che te samaye jANatA nathI' to kevalImAM asarvajJatAnI prApti che mATe kevalImAM asarvajJatAnI prApti na thAya te rIte ane AgamanA vacanomAM anekAMtano virodha na thAya te rIte yojana karavuM joIe. kevalImAM kevalajJAna ane kevaladarzana bhinnakAlamAM svIkAravAthI anekAMtano virodha kaI rIte thAya ? te gAthA-17nI TIkAmAM svayaM graMthakArazrIe spaSTa karela che. mATe kevalanA viSayabhUta dravya ane paryAya che. tethI dravyanA viSayane AzrayIne kevaladarzana che ane paryAyanA viSayane AzrayIne kevalajJAna che, topaNa kevalIno upayoga kevalano eka che tema ja svIkAravuM joIe, e prakArano graMthakArazrIno Azaya che. ra/18 avataraNikA : yadyakramopayogadvayAtmakamekaM kevalaM kimiti manaHparyAyajJAnavat tad jJAnatvenaiva na nirdiSTam ? tasmAt 'kevalanANe kevaladasaNe' [] iti bhedena sUtranirdezAt krameNa yugapadvA bhinnamupayogadvayaM kevalAvabodharUpamityAzaGkyAha - avataraNikArca - jo akramaupayoga dvayAtmaka eka kevala che to kayA kAraNathI mana:paryavajJAnanI jema te kevala, jJAnapaNAthI ja nirdiSTa nathI ? arthAt kevalajJAna ane kevaladarzanane badale mAtra kevalajJAna ja che e prakAre kema nirdiSTa nathI ? te kAraNathI mana:paryavajJAnanI jema "kevala' jJAnapaNAthI nirdiSTa nathI te kAraNathI, kevalajJAna-kevaladarzana' e prakAre bhedathI sUtrano nirdeza hovAnA kAraNe kramathI athavA yugapad bhinnaupayogadvayarUpa kevala avabodharUpe che e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - bhAvArtha :gAthA-17mAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke akramaupayogadvayAtmaka eka kevala che. ethI e prApta thAya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-19 ke kevalIne dravya ane paryAya banneno akramaupayogaDhaya varte che tathA tadAtmaka eka kevala che. Ano artha jo zAstrasaMmata hoya to jema zAstramAM mana:paryavajJAnane darzanAtmaka ane jJAnAtmaka kahela nathI, paraMtu mana:paryavajJAnane phakta jJAnAtmaka svIkArela che tema kevalane paNa phakta jJAnarUpa ja svIkAravuM joIe. zAstramAM kevalane mAtra jJAnarUpe svIkArela nathI, paraMtu kevalajJAna ane kevaladarzana e prakAre bhedathI kahela che, mATe kevalajJAnano ane kevaladarzanano kramathI athavA yugapad bhinna upayogaya che je kevala avabodharUpa che tema svIkAravuM joIe, e prakAranI zaMkA karIne kahe che - gAthA : jeNa maNovisayagayANa daMsaNaM Natthi davvajAyANa / to maNapajjavaNANaM NiyamA NANaM tu NiddiTuM / / 2/19 / / chAyA : yena manoviSayagatAnAm darzanaM nAsti dravyajAtAnAm / tato manaHparyavajJAnaM niyamAt jJAnaM tu nirdiSTaM / / 2/19 / / anvayArtha : ne=je kAraNathI, mauovisIyA dhvagAyA manoviSayagata dravyajAtone mana:paryavajJAnanA viSayagata paramanovyavizeSone, raMsa asthi=darzana nathI=mana:paryavajJAnanA viSayabhUta thavAnA kALamAM te manovargaNAnA pudagalo vizeSa AkAravALA hovAthI darzana nathI, to te kAraNathI, maMvaUT= mana:paryavajJAna, vimA niyamathI, jJAna, tuja, frdarda nirdiSTa che. ll2/19 gAthArtha : je kAraNathI manoviSayagata dravyajAtone mana:paryavajJAnanA viSayagata para manodravyavizeSone, darzana nathI=mana:paryavajJAnanA viSayabhUta thavAnA kALamAM te manovargaNAnA pugalo vizeSa AkAravALA hovAthI darzana nathI, te kAraNathI mana:paryavajJAna niyamathI jJAna ja nirdiSTa che. [2/19ll TIkA : yato manaHparyAyajJAnaviSayagatAnAM paramanodravyavizeSANAM vizeSarUpatayA bAhyasya cintyamAnasya ghaTAdeliGgino gamakatopapatteH darzanaM sAmAnyarUpaM nAsti, dravyarUpANAM cintyamAnAlambanaparamanodravyagatAnAM cintyAvizeSANAM vizeSarUpatayA bAhyArthagamakatvAt tadgrAhi manaHparyAyajJAnaM vizeSAkAratvAd jJAnameva, grAhyadarzanAbhAvAd grAhake'pi tadabhAvaH, tato manaHparyAyAkhyo bodho Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-19 niyamAd jJAnamevAgame nirdiSTo na tu darzanam, kevalaM tu sAmAnyavizeSopayogaikarUpatvAt kevalaM jJAnaM vanaM sanaM tyAre nirvidam aa2/12 TIkArca - to .... nirdiSTa che je kAraNathI mana:paryavajJAnanA viSayagata evA paramatodravyavizeSone sAmAnyarUpa darzana nathI. kema sAmAnyarUpa darzana nathI ? temAM yukti batAve che - vizeSarUpapaNAthI bAhya evA cityamAna ghaTAdinA liMgirUpa manovargaNAtA pudgalonI gamakatAnI upapati hovAthI darzana nathI, ema avaya che. gAthAnA uttarArdha sAthe pUrvArdhanuM yojana kare che - cityathI avizeSarUpa=citya evA ghaTAdi padArthathI avizeSarUpa evA, ane ciMtyamAtanA AlaMbana rUpa paramanodravyagata evA dravyarUponuM ciMtyamAna evA ghaTAdinA AlaMbanavALuM evuM paramanogata dravyonuM, vizeSarUpapaNAsvarUpe bahArthanuM gamakapaNuM hovAthI tadgAhI matAparyavajJAna vizeSa AkArapaNuM hovAnA kAraNe jJAna ja che. grAghanA darzanano abhAva hovAne kAraNe=matAparyavajJAnanA viSayabhUta manovargaNAnA pudgalorU5 grAhyamAM darzatatArUpa sAmAnyano abhAva hovAne kAraNe, grAhakamAM paNa te pudgalonA grAhaka evA mana:paryavajJAnamAM paNa, teno abhAva che. tethI mana:paryAya nAmano bodha niyamathI jJAna ja AgamamAM kahevAyo che darzana kahevAyo nathI. vaLI kevala sAmAnya-vizeSatA upayoganuM ekarUpapaNuM hovAthI kevalajJAna-kevaladarzana e pramANe AgamamAM nirdiSTa che. 1ra/19 bhAvArtha : saMsArI jIvo mana dvArA ghaTa-paTAdi arthonuM jJAna kare che tyAre prathama bhUmikAmAM acakSudarzana hoya che. te vakhate manovargaNAnA dravyo ghaTarUpa vastunA bodhanA kAraNabhAvavALA nathI, paraMtu ghaTanA bodhanA pUrve je mana dvArA acakSudarzana thAya che te svarUpe pariNamana pAmelA che tyArapachI=te manovargaNAnA dravyothI darzana karyA pachI, jyAre teo ghaTAdi padArthaviSayaka bodha kare che tyAre te saMsArI jIvonA manovargaNAnA pudgalo vizeSarUpapaNAthI ja vidyamAna che. A manovargaNAnA pudgalone mana:paryavajJAnI mana:paryavajJAna dvArA jANe che, tethI ghaTAdinuM ciMtavana karanAra puruSanI manovargaNAmAM vizeSarUpapaNuM hovAnA kAraNe mana:paryavajJAnI puruSa jyAre te manovargaNAnA pudgalone mana:paryavajJAna dvArA jue che tyAre mana:paryavajJAnIne sAmAnyarUpa darzana nathI; kema ke mana:paryavajJAnanA viSayabhUta paramanodravyavizeSa mana:paryavajJAnI vizeSarUpe ja grahaNa kare che. mATe mana:paryavajJAnanA viSayabhUta paramanodravyamAM darzana nathI, ethI tenA grAhaka evA mana:paryavajJAnamAM paNa darzana nathI e pramANe AgamamAM kahevAyuM che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-19 vaLI, kevalIno upayoga joya evA sAmAnyarUpa dravyane ane zeya evA vizeSarUpa paryAyone baMnene grahaNa karanAra hovAthI kevalIne kevalajJAna ane kevaladarzana che, ema AgamamAM kahevAyuM che. AnAthI e prApta thAya ke para dvArA ghaTAdi citavanakALamAM grahaNa karAyelA evA paranA manodravya=ghaTAdi arthano bodha karAve te rIte pariNata evA paramanodravyavizeSa mana:paryavajJAnano viSaya bane che, ethI te paranA manodravyamAM vizeSarUpapaNuM che sAmAnyarUpapaNuM nathI; kema ke gheTAdinuM ciMtavana karanAra puruSa dvArA jyAre te manovargaNAnA pudgalo grahaNa karAya che tyAre sAmAnyarUpa che paraMtu ciMtavanakALamAM to bodhane anukULa evA te te AkArarUpe pariNata hovAthI temAM sAmAnyarUpapaNuM nathI ane mana:paryavajJAnI ghaTAdinA bodhane anukULa AkArarUpe pariNata ja paranA manodravyane grahaNa kare che, jene AzrayIne mana:paryavajJAnane darzana nathI tema zAstramAM kahevAyuM che. vaLI, kevalI sarva dravyanuM ane sarva paryAyanuM eka kALamAM jJAna kare che, tethI temanA jJAnanA viSayabhUta evA Seya padArtho sAmAnyarUpa paNa che ane vizeSarUpa paNa che, jene AzrayIne kevalajJAna ane kevaladarzana kahevAyuM che. vastutaH gAthA-3mAM kahyuM e pramANe "mana paryavajJAna sudhI jJAna ane darzanano bheda che" te vacana anusAra tathA gAthA-18nI TIkAmAM kahyuM ke "zrutakevalI, avadhikevalI, mana:paryavakevalI je samaye jue che te samaye jANatA nathI" te vacanAnusAra mana:paryavajJAnane paNa darzana che; kema ke chabasthano upayoga darzanapUrvaka ja jJAnamAM pravarte che. AthI ja mana:paryavakevalI je samaye jue che te samaye jANatA nathI te prakArano artha karela che; chatAM paNa mana:paryavajJAnanA viSayabhUta evA paramanodravyamAM sAmAnyarUpatA nathI, vizeSarUpatA che tene AzrayIne tenA grAhaka evA mana:paryavajJAnIne darzana nathI tema AgamamAM kahela che. ahIM TIkAmAM kahyuM ke "vizeSarUpapaNAthI bAhya ciMtyamAna evA ghaTAdinA liMgInI gamakatAnI upapatti hovAthI mana:paryavajJAnane darzana nathI". tethI e prApta thAya ke mana:paryavajJAnano viSaya paramanodravya che. je samaye mana:paryavajJAnI paramanodravyane joIne te zuM ciMtavana kare che teno nirNaya karavA prayatna kare tyAre para dvArA ciMtyamAna evA bAhya ghaTAdine AzrayIne ciMtana karAtA manovargaNAnA pagalo mana:paryavajJAnanA jJAnano viSaya bane che ane te ciMtana karanAra puruSanA manovargaNAnA pudgalo liMgI che, jenA baLathI mana:paryavajJAnI anumAna karI zake che ke "A puruSa ghaTAdinuM ciMtavana kare che te manovargaNAnA pudgalo ja mana:paryavajJAnInA bodhano viSaya hovAthI mana:paryavajJAnane darzana nathI. AnAthI e phalita thAya ke mana:paryavajJAnI jyAre koInA manodravyane jovA mATe yatna kare che tyAre prathama sAmAnyabodharUpa darzana thAya che, tyArapachI paranA ciMtana karAtA manodravyanuM grahaNa thAya che ane te manodravyanA AkArarUpa liMgathI mana:paryavajJAnI para dvArA ciMtana karAyela padArthano nirNaya kare che. tethI jema prathama darzana pachI matijJAna pachI zrutajJAna thAya che, mATe zrutajJAnane darzana nathI, tema mana:paryavane paNa darzana nathI, tema kahela che. ll1/1 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-20 avataraNikA : tathA punarapyekarUpAnuviddhAmanekarUpatAM darzayannAha avataraNikArtha : ane vaLI paNa ekarUpa anuviddha anekarUpatAne=kevala upayoganI ekarUpa anuviddha anekarUpatAne, dekhADatAM graMthakArazrI kahe che - bhAvArtha : gAthA-17mAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke akramaupayogayAtmaka evuM eka kevala che ane tene ja dRDha karavA mATe gAthA-19nI avataraNikAmAM zaMkA karela ke zAstramAM mana:paryavajJAnanI jema kevalajJAnane mAtra jJAnarUpa kema na kahyuM ? te zaMkAnA nivAraNathI arthathI sthApana thayuM ke kevalajJAna mAtra eka nathI ke mAtra hrayAtmaka nathI, paraMtu akrama dravya-paryAyarUpa viSayanA upayoganI apekSAe dvayAtmaka che ane upayogarUpe eka che. vaLI kevalajJAna ekarUpathI anuviddha anekarUpavALuM che ene ja batAvatAM kahe che -- gAthA H chAyA H cakkhu acakkhuavahikevalANa samayammi daMsaNaviappA | parivaDhiyA valaLALavaMsaLA te" te (viJa) JA / / 2/20 / / 85 cakSuracakSuravadhikevalAnAM samaye darzanavikalpAH / paripatitA: vevalajJAnavarzane tena te (5) anye / / 2/20 / / Jain Educationa International anvayArtha: samammi=zAstramAM, cavavuJapavaghugavaveivatAna=cakSu-acakSu-avadhi-kevalanA, saMsaviJaLA=darzana vikalpo, parivaDhiyA=paripaThita che, te (vijra)=te kAraNathI paNa, vanabALasa=kevalajJAna-kevaladarzana, gA=anya che arthAt bhinna che. / / 2/20 gAthArtha H zAstramAM cakSu-acakSu-avadhi-kevalanA darzana vikalpo paripaThita che te kAraNathI paNa kevalajJAnakevaladarzana anya che arthAt bhinna che. II2/20mA * gAthAmAM teLa pachI te annA zabda che tenA sthAne jJAnabiMdu pramANe tena viJa JatrA pATha che je ucita jaNAya che. For Personal and Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-20 TIkA - cakSuracakSuravadhikevalAnAM svasamaye darzanavikalpA-bhedAH paripaThitAstena-darzanamadhye pAThAda, darzanamapi kevalam, jJAnamadhye pAThAd jJAnamapi, ato bhinne eva kevalajJAnadarzane, na cAtyantaM tayorbheda eva, kevalAntarbhUtatvena tayorabhedAt, na caivamabhedAdvaitameva sUtrayuktivirodhAt tatparicchedakasvabhAvatayA kathaMcidekatve'pi tathA tadvyapadezAt / / 2/20 / / TIkArya : rakSarazuravadhivevanAnAM..... tavyapadezAt I usamayamAM=svazAstramAM, cakSanA-acasunA-avadhinAkevalanA darzananA vikalpo=bhedo, paripaThita che, te kAraNathI=darzanamAM pATha hovAthI=darzanamAM kevalato pATha hovAthI, darzana paNa kevala che kevaladarzana che, jJAnamAM pATha hovAthI jJAna paNa kevala che-kevalajJAna che, AthI bhinna ja kevalajJAna-kevaladarzana che ane atyaMta te beno bheda ja nathI; kema ke kevalamAM aMtabhUtapaNAthI-kevala evA eka upayogamAM aMtabhUtapaNAthI, te beno abheda che ane A rIte=pUrvamAM kahyuM ke kevalamAM aMtabhUtapaNAthI te beno abheda che e rIte, abhedano advaita ja nathI; kema ke sUtrayuktino virodha hovAnA kAraNe=kevalajJAna-kevaladarzana kahenAra sUtranA tAtparyano virodha hovAnA kAraNe, tatparicchedaka-svabhAvapaNAthI dravya ane paryAyanA paricchedakasvabhAvapaNAthI, kathaMcit ekatvapaNAmAM paNa te prakAre teno vyapadeza che=kevalaupayogarUpe ekatvapaNuM hovA chatAM paNa kevalajJAnakevaladarzana svarUpe bhedano vyapadeza che. ll2/20mAM bhAvArtha : zAstramAM cakSu, acakuM, avadhi ane kevalanA darzanavikalpo kahevAyA che tenAthI nakkI thAya che ke kevalajJAna ane kevaladarzana bhinna che. ahIM prazna thAya ke graMthakArazrIe atyAra sudhI kevalajJAnanA ane kevaladarzananA upayogane kramathI ke yugapadathI bhinna svIkAranAra baMne matonuM nirAkaraNa karIne kevalajJAna ane kevaladarzanane ekarUpe sthApana karela che; Ama chatAM prastuta gAthA te bannenuM bhinnarUpe kema sthApana kare che ? tethI TIkAkArazrI kahe che - kevalajJAna-kevaladarzanano atyaMta bheda ja nathI; kema ke kevalarUpa upayogamAM dravya ane paryAya bannenuM aMtarbhatapaNuM hovAnA kAraNe kevalajJAnano ane kevaladarzanano abheda che. A rIte kevalajJAna-kevaladarzanano advaita kahevAyela che. ahIM prazna thAya ke AgamamAM te beno bheda kema kahela che ? tethI kahe che - A rIte kevalajJAnanA ane kevaladarzananA abhedano advaita ja nathI. kema abhedano advaita nathI ? temAM hetu kahe che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-20-21 87 zAstramAM cakSu, acakuM, avadhi ane kevalanA darzanavikalpo che e rUpa sUtrayuktino virodha che. mATe kevala upayoganuM dravyanA ane paryAyanA paricchedakarUpa svabhAvapaNuM che, tethI kevalanuM upayogarUpa ekapaNuM hovA chatAM paNa darzanarUpe ane jJAnarUpe pRthapha vyapadeza che. AnAthI e phalita thayuM ke kevalajJAna ekarUpathI anuviddha anekarUpatAvALuM che arthAt dravyane ane paryAyane viSaya karanAra hovAthI jJAnarUpa ane darzanarUpa anekarUpatAvALuM che; mAtra ekarUpa nathI, paraMtu kathaMcit ekarUpa che ane kathaMcit anekarUpa che. phakta gAthA-17mAM kahyuM e pramANe akramaupayogakrayAtmaka eka che tema kahevAthI kevalajJAnanA ekapaNAnI pradhAnatA thaI. akramaupayogadvaya gauNarUpe prApta thayA ane prastuta gAthAnI avataraNikAmAM kahyuM e pramANe kevalanuM ekarUpa anuviddha anekarUpatA kahevAthI ekarUpanI gauNarUpe prApti thaI ane anekarUpatAnI pradhAnarUpe prApti thaI. tethI syAdAdInA matAnusAra eka dRSTine pradhAna karAya che tyAre anya dRSTi gauNa bane che ane anya dRSTi pradhAna karAya che tyAre pUrvanI daSTi gauNa bane che te rIte kevalajJAna-kevaladarzanamAM gauNa-pradhAnabhAvathI eka-anekarUpatA che tema svIkAravAmAM koI virodha nathI. II2/20I avataraNikA - etadeva dRSTAntadvAreNAha - avataraNikArya - Ane ja gAthA-20mAM sthApana karyuM ke kevalajJAnamAM ane kevaladarzanamAM kathaMcit ekarUpathI anuviddha anekarUpatA che ene ja, daSTAMta dvArA kahe che - gAthA : daMsaNamoggahamettaM 'ghaDo'tti NivvaNNaNA havai NANaM / jaha ettha kevalANa vi visesaNaM ettiyaM ceva / / 2/21 / / chAyA : darzanamavagrahamAnaM 'ghaTa' iti nivarNanA bhavati jJAnam / yathA'tra kevalayorapi vizeSaNametAvaccaiva / / 2/21 / / anvayArca - naraM=je pramANe, tya=ahIM matijJAnamAM, godametta vaMsaVi=avagrahamAtra darzana che, "gha'tti='ghaTa' e pramANe, LiavUTUIT Tvi davaDDanizcayathI varNanA jJAna che, vevanA vika(te pramANe) kevaLajJAnamAM ane kevaLadarzanamAM paNa. ttAM ceva=ATalA mAtrathI ja, vilepa vizeSa che=bheda che. para/21 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-21 gAcArya : je pramANe ahIM matijJAnamAM, avagrahamAtra darzana che. "ghaTa' e pramANe nizcayathI varNanA jJAna che. ane te pramANe kevaLajJAnamAM ane kevaLadarzanamAM paNa ATalA mAtrathI ja vizeSa che=bheda che. 1ra/21II TIkA :__ avagrahamAnaM matirUpe bodhe darzanam 'idam' 'tat' ityavyapadezyam, 'ghaTaH' iti nizcayena varNanA nizcayAtmikA matijJAnaM, yatheha tathehApIti dAntikaM yojayati jaha ettha ityAdinA, kevalayorapyetanmAtreNaiva vizeSaH, ekAntabhedAbhedapakSe tatsvabhAvayoH pUrvoktadoSaprasaGgAd, ajahadvRttyaikarUpayorevAbhinibodhikarUpayostattadrUpatayA tathAvyapadezasamAsAdanAt kathaMcidekAnekAtmakatvopapatterbhedai jo tayoraNamAvIpa pAra/rA TIkArya : navaprada mAtra .... tayoraNamAvAva matirUpabodhamAM avagrahamAtra darzana che='A ane te e prakArathI avyapadezya evuM darzana che. "paTa' e pramANe nizcayathI varNanA=nizcayAtmikA varNanA, matijJAna che. je pramANe ahIMmatijJAnamAM, che te pramANe ahIM paNa=kevalajJAna-kevaladarzanamAM paNa, e pramANe dArNatika "da rU' ItyAdi dvArA yojana kare che. kevalajJAna ane kevaladarzanamAM paNa ATalA mAtrathI ja=jema avagrahamAM ane matijJAnamAM bheda che eTalA mAtrathI ja, vizeSa che=bheda che; kema ke ekAMta bheda ke ekAMta abheda pakSamAM tasvabhAvanA-kevalajJAnakevaladarzananA bheda-abheda svabhAvamAM, pUrvamAM kahelA doSano prasaMga che. matijJAnanA dRSTAMtathI kevalajJAna ane kevaladarzananA bhedabhedanuM samarthana karyuM. have tenI puSTi karavA arthe kevalajJAna-kevaladarzanano ekAMta bheda svIkAravAthI zuM doSanI prApti thAya ? te batAve che - ajahadavRttithI ekarUpa evA AbhinibodhikarUpa avagraha ane ghaTanuM jJAna hote jIte tattarU5paNAthI=avagraha darzanarUpa che, "ghaTa e prakArano nizcaya jJAnarUpa che e rUpa tattadurUpapaNAthI, te prakAranA vyapadezanI prApti hovAthI kathaMcit eka-anekAtmakapaNAnI upapatti hovAnA kAraNe=avagrahathI mAMDIne ghaTa' e prakAranA nizcayamAM ekarUpa ane darzana-jJAna e svarUpe anekAtmakatvanI upapatti hovAnA kAraNe, bheda ekAMtamAM te benI paNa-avagraharUpa darzana ane nirNayarUpa jJAna-te benI paNa, abhAvatI Apatti che. ll2/21TI. bhAvArtha :gAthA-20mAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke, kevaLajJAna-kevaLadarzana upayoga svarUpe ekarUpa hovA chatAM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-21 teno viSaya dravya ane paryAyarUpa che. te apekSAe anekarUpa paNa che te kathanane dRSTAMtathI spaSTa kare che - kevaLajJAnano ane kevaLadarzanano kramasara upayoga svIkAranAra pakSa chabasthane je matijJAna thAya che temAM avagrahamAtrane darzana kahe che ane avagrahAdinA kramathI ghaTano bodha thAya che tene jJAna kahe che. te pramANe vicArIe to avagrahathI mAMDIne ghaTanA bodha sudhI matijJAnano eka upayoga che ane avagrahakALamAM koI paryAyanA sparza vagaranuM 'A' ke 'te' e prakAranA vyapadeza vagarano sAmAnya bodha varte che ane "A ghaTa che' e prakAranA nirNayakALamAM anya padArthathI pRthaku evo ghaTaviSayaka bodha varte che tethI te matijJAnano upayoga jema, upayogarUpe eka che ane te upayoganA viSayabhUta avagrahano bodha sAmAnyarUpa che ane ghaTano bodha vizeSarUpa che. tema, kevaLajJAnamAM ane kevaLadarzanamAM paNa upayogasvarUpe eka upayoga che ane te upayoganA viSayabhUta je dravya ane paryAya che, tene AzrayIne kevaLajJAna ane kevaLadarzana anekarUpatAvALuM che. ahIM TIkAmAM kahyuM ke, je pramANe matijJAnamAM che te pramANe kevaLajJAnamAM paNa eTalo ja vizeSa che. tethI e prApta thAya ke jema matijJAnamAM avagraharUpa darzanano ane 'ghaTa' e prakAranA nirNayarUpa jJAnano bheda che eTalo ja bheda kevaLajJAnamAM ane kevaLadarzanamAM che, anya koI bheda nathI. ahIM prazna thAya ke, matijJAnamAM jeTalo bheda che eTalo ja bheda kevaLajJAnamAM ane kevaLadarzanamAM che tema kema kahI zakAya ? tethI TIkAkArazrI kahe che - kevaLajJAnano ane kevaLadarzanano ekAMta bheda pakSa ane ekAMta abheda pakSa svIkAravAmAM Ave to ekAMta bheda svabhAvavALA athavA ekAMta abheda svabhAvavALA kevaLajJAnamAM ane kevaLadarzanamAM pUrvamAM kahela doSono prasaMga che mATe kevaLajJAnano ane kevaLadarzanano ekAMta bheda ke ekAMta abheda svIkArI zakAya nahIM. matijJAnanuM dRSTAMta ApyuM tevo ja kathaMcit bheda ane kathaMci abheda che te spaSTa karavA arthe TIkAkArazrI kahe che - jema matijJAnamAM avagrahathI mAMDIne ghaTano bodha thAya che te ajahadavRttithI ekarUpa che arthAt avagrahathI mAMDIne "A ghaTa che" tevA nirNaya sudhInA aMtarmuhUrta kALa sudhIno eka upayoga che topaNa avagrahane AzrayIne 'A darzana che' ane "ghaTa che' e prakAranA nirNayane AzrayIne "A jJAna chee prakArano vyapadeza thAya che. tethI te matijJAnano upayoga paNa kathaMcit ekaanekAtmaka prApta thAya che arthAt ajahadavRttithI eka upayoga che mATe ekarUpa che, jyAre avagraha sAmAnya bodharUpa che ane nirNaya vizeSa bodharUpa che mATe anekAtmaka che ane jo e beno ekAMtabheda svIkAravAmAM Ave=jema matijJAnano ane kevalajJAnano bheda che tema kevaladarzanano ane kevalajJAnano bheda che e pramANe svIkAravAmAM Ave, to abhAvanI prApti thAya. te A rIte - matijJAnamAM ghaTaviSayaka bodha karavA mATeno akhaMDa eka upayoga che te saMgata thAya nahIM arthAt Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-21-22 jema matijJAnano bhinna upayoga che ane kevalajJAnano bhinna upayoga che tema avagraharUpa darzanano bhinna upayoga che ane "ghaTa' e prakAranA jJAnano bhinna upayoga che e pramANe svIkAravAthI avagrahathI mAMDIne ghaTanA nirNaya sudhI eka upayoga pratIta thAya che te saMgata thAya nahIM, tethI avagraha vagara ghaTanuM jJAna aprasiddha hovAthI te prakAranA svIkAranA viSayabhUta jJAnano paNa abhAva prApta thAya. te rIte kevaLajJAnamAM ane kevaLadarzanamAM paNa ekAMtabheda svIkAravAmAM Ave to te benA abhAvanI ja prApti thAya. /2/2nA avataraNikA : itazca kathaJcid bhedaH - avataraNikArya : ane AthI pUrva gAthAnI TIkAnA aMte kahyuM ke avagraharUpa darzana ane ghaTa' e prakAranA nirNayarUpa jJAna e beno ekAMtabheda svIkAravAmAM Ave to abhAvatI Apatti che AthI, kathaMci bheda che avagraha ane "ghaTa' e be prakAranA bodha vacce kathaMcid bheda che. tene batAve che - gAthA : daMsaNapuvvaM NANaM NANaNimittaM tu saNaM Natthi / teNa suviNicchiyAmo daMsaNaNANANa aNNattaM / / 2/22 / / chAyA : darzanapUrvaM jJAnaM jJAnanimittaM tu darzanaM nAsti / tena suvinizcinumaH darzanajJAnayoranyatvam / / 2/22 / / anvayArtha : haMsapuvaeN Tri=darzanapUrvaka jJAna che, A nimitta tu haMsaUAM sthi=vaLI, jJAnanimitta darzana nathI, teetenAthI, vaMsaVTVTVT paraM=darzananuM ane jJAnanuM acapaNuM arthAt avagraharUpa darzana ane 'ghaTa' e prakAranA nirNayarUpa jJAnanuM atyapaNuM, suvichiyAno=ame suvinizcaya karIe chIe, li2/22aa. gAthArtha : darzanapUrvaka jJAna che. vaLI, jJAnanimitta darzana nathI. tenAthI darzananuM ane jJAnanuM anyapaNuMavagraharUpa darzananuM ane 'ghaTa' e prakAranA nirNayarUpa jJAnanuM anyapaNuM, ame suvinizcaya karIe chIe. ra/rA. For Personal and Private Use Only Jain Educationa International Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-22 TIkA : darzanapUrvaM jJAnam, jJAnanimittaM tu darzanaM nAstItyuktaM yataH sAmAnyamupalabhya pazcAd vizeSamupalabhate na viparyayeNetyevaM chadmasthAvasthAyAM hetuhetumadbhAvakramaH, tenApyavagacchAmaH kathaJcit tayorbheda iti, ayaM ca kSayopazamanibandhanaH kramaH kevalini ca tadabhAvAdakrama ityuktam / / 2/22 / / TIkArya : rarzanapUrva ...... vum II darzanapUrvaka jJAna che. vaLI, jJAtanimitta darzana nathI. e pramANe kahevAyuM che-e pramANe kramika upayogavAdInA mate kahevAyuM che. je kAraNathI sAmAnyane prApta karIne pAchaLathI vizeSa prApta thAya che, viparyayathI nahIM=vizeSarUpa jJAnane prApta karIne pAchaLathI sAmAnyarUpa darzana thAya e prakAranA viparyayathI bodha thato nathI. A prakAre chavstha avasthAmAM hetuhetumad bhAvano krama che=darzana ane jJAna vacce kAryakAraNabhAvano krama che tenA dvArA paNa kathaMcit te beno bheda che=darzana ane jJAna-te banneno upayogAtmaka abheda hovA chatAM kramasara hetuhetumadbhAva che te apekSAe te beno kathaMci bheda che, e pramANe ame jANIe chIe ane A kSayopazama tibaMdhana krama che ane kevalImAM teno abhAva hovAthI =kSayopazamano abhAva hovAthI akrama che kevaLajJAnano ane kevaLadarzanano akrama che, e pramANe kahevAyuM. In2/22 bhAvArtha - chabastha jIvone padArtha jANavA mATeno upayoga pravarte che tyAre avagrahAdinA kramathI ghaTAdi padArthano nirNaya thAya che. avagrahano bodha sAmAnyarUpa che ane te darzanarUpa che tethI darzanapUrvaka ghaTanA nirNayarUpa jJAna thAya che. paraMtu jJAnanimitta darzana thatuM nathI; kema ke chabasthane prathama sAmAnyathI prApti thayA pachI vizeSanI prApti thAya che mATe chadmastha avasthAmAM darzanano upayoga hetu che ane jJAnano upayoga kArya che mATe hetuhetumadbhAvano krama che. A kramathI paNa nirNaya thAya che ke padArthane jANavA mATeno chamasthano aMtarmuhUrtakALano eka upayoga hovA chatAM darzanapUrvaka jJAna thAya che mATe darzanano ane jJAnano kathaMci bheda che. A prakAranuM kathana graMthakArazrIne mAnya nathI, paraMtu kramika upayogavAdIne mAnya che. tenuM grahaNa karIne graMthakArazrI kahe che ke Avo darzana-jJAnano krama kSAyopathamika bhAvamAM che tema kahI zakAya, paraMtu kevalIne kSayopazamabhAva nathI, paNa kSAyikabhAva che. tethI kevalInA kevaLajJAnano ane kevaLadarzanano upayoga akramathI thAya che ane AthI ja kevalInA kevaLajJAna ane kevaLadarzana vakhate darzanapUrvaka jJAna thAya che, jJAnapUrvaka darzana nathI tevo vyavahAra nathI. paraMtu samakAla ja jJAna ane darzana varte che ane kevalIno upayoga upayogarUpe eka che ane te upayoganA viSayabhUta dravya sAmAnyarUpa che ane paryAya vizeSarUpa che. tene AzrayIne kevalInA kevaLajJAna ane kevaLadarzana vacce bheda che. paraMtu matijJAnanI jema darzana ane jJAna vacce hetuhetumabhAva nathI. 1ra/razA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 avataraNikA : yaduktam 'avagrahamAtraM matijJAnaM darzanam' ityAdi tadayuktam ativyApterityAha avataraNikArya : sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-23-24 je kahevAyuM che=gAthA-21mAM je kahevAyuM che, 'avagrahamAtra matijJAna darzana che' ayukta che; kema ke ativyApti che. te kahe che - bhAvArtha: chAyA : gAthA-21mAM graMthakArazrIe kevaLajJAna ane kevaLadarzana kaI rIte ekarUpa hovA chatAM anekarUpa che. tene sthApana karavA mATe pUrvapakSane abhimata evA matijJAnanuM dRSTAMta laIne potAnuM kathana saMgata karela ane tenuM samarthana gAthA-22mAM paNa karela. have pUrvapakSI je avagrahamAtra evA matijJAnane darzana kahe che te yukta nathI; kema ke tema svIkAravAthI zrotrAdinA avagrahamAM darzanane svIkAravAnI ativyApti Ave. e prakAre graMthakArazrI kahe che gAthA : Jain Educationa International jai oggahamettaM daMsaNaM ti maNNasi visesiaM NANaM / maiNANameva daMsaNamevaM sai hoi nipphaNNaM / / 2 / 23 / / evaM sesiMdiyadaMsaNammi niyameNa hoi Na ya juttaM / aha tattha NANamettaM gheppai cakkhummi vi taheva || 2 / 24 / / yadyavagrahamAtraM darzanamiti manyase vizeSitaM jJAnam / matijJAnameva darzanamevaM sati bhavati niSpannam / / 2 / 23 / / evaM zeSendriyadarzaneSu niyamena bhavati na ca yuktam / atha tatra jJAnamAtraM gRhyate cakSuSyapi tathaiva / / 2 / 24 / / ityAdi te anvayArtha : na=jo, goLadametta saLaM=avagrahamAtra darzana (ane), visesigga naM=vizeSita jJAna che, ti maLasi=e pramANe tuM mAne che, vaM sa=ema hote chate, maLameva=matijJAna ja, vaMsAM niSNAM do=darzana che. ema prApta thAya / / 2/23 // vaM=e rIte=gAthA-21mAM avagrahamAtrane darzana kahIne 'ghaTa' e prakAranA nizcayane jJAna kahyuM For Personal and Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-23-24 tethI arthathI gAthA-23mAM cakSanA avagrahane darzana karyuM e rIte, siviyavaMsamizeSa iyitA darzanamAM, niyameLa doDra=niyamathI thAya=niyamathI avagrahamAtra darzana thAya, nutta ane yukta tathI te yukta nathI, mada tattha have tyAM zrotrAdi indriyomAM, Intta vepaDre=jJAnamAtra ja grahaNa karAya che=AgamamAM zeSa indriyane AzrayIne jJAnamAtra ja grahaNa karAya che, evami vi=cakSamAM paNa, taheva=te prakAre ja=je prakAre zeSa IndriyomAM jJAna grahaNa karAya che te prakAre ja, cakSamAM paNa avagrahane jJAna svIkAravuM joIe. /2/24 gAthArtha : jo avagrahaNamAtra darzana che (ane) vizeSita jJAna che e pramANe tuM mAne che, ema hote chate, matijJAna ja darzana che ema prApta thAya. l2/23 e rItegAthA-21mAM avagrahamAtrane darzana kahIne ghaTa' e prakAranA nizcayane jJAna kahyuM tethI arthathI gAthA-23mAM cakSanA avagrahane darzana karyuM e rIte, zeSa IndriyanA darzanamAM niyamathI thAya niyamathI avagrahamAtra darzana thAya, ane yukta nathI te yukta nathI. have tyAM zrotrAdi IndriyomAM, jJAnamAtra ja grahaNa karAya che=AgamamAM zeSa Indriyane AzrayIne jJAnamAtra ja grahaNa karAya che. cakSamAM paNa te prakAre ja je prakAre zeSa IndriyomAM jJAna grahaNa karAya che te prakAre ja, cakSamAM paNa avagrahane jJAna svIkAravuM joIe. ||ra/24ll TIkAH yadi matyavabodhe avagrahamAnaM darzanaM, vizeSitaM jJAnamiti manyase matijJAnameva darzanamityevaM sati prAptam, na caitad yuktam, 'sa dvividho'STacaturbhedaH' [tattvArtha0 a0 2 sU0 9] iti sUtravirodhAt bhA2/2rUA. evaM zeSendriyadarzaneSvapyavagraha eva darzanamityabhyupagamena matijJAnameva taditi na ca tad yuktaM pUrvoktadoSAnativRtteH, atha teSu-zrotrAdiSvindriyeSu darzanamapi bhavat tad jJAnameva, mAtrazabdasya darzanavyavacchedakatvAt ata eva tatra 'zrotrajJAnam' ityAdivyapadeza upalabhyate 'zrotradarzanam' 'dhrANadarzanam' ityAdivyapadezastu nAgame kvacit prasiddhastarhi cakSuSyapi tathaiva gRhyatAM 'cakSurjJAnam' iti na tu 'cakSurdarzanam' iti, atha tatra darzanam itaratrApi tathaiva gRhyatAm, jJAnadarzanayorupalambharUpatve avizeSaprasaGgastayoriti cet evametadrUpatayA svabhAvabhedAt tu bheda iti / / 2/24 / / TIkArya : yadi .... sUtravarathita / jo matinA avabodhamAM avagrahamAtra darzana che, vizeSita jJAna che e prakAre pUrvapakSI evo tuM mAne che. ema hote chate matijJAna ja darzana' e pramANe prApta thAya, ane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-23-24 A yukta nathI; kema ke, "te be prakArano che=upayoga jJAna-darzanarUpa be prakArano che. tenA ATha ane cAra bheda che=jJAnano upayoga ATha prakArano che ane darzanano upayoga cAra prakArano che". (tatvArthasUtra adhyAya-2, sUtra9) e prakAranA sUtrano virodha che. 2/2 parva... medra ti che. e rIte=je rIte caindriyanA mativA bodharUpa avagrahamAtra darzana che ane 'ghaTa' e prakArano bodha e jJAna che e rIte, zeSa indriyanA darzanamAM paNa avagraha ja darzana che e prakAranA svIkArathI matijJAna ja te che=matijJAna ja darzana che ane te yukta nathI=avagraharUpa matijJAna darzana che te yukta nathI; kema ke pUrvamAM kahelA doSanI ativRtti che=gAthA-23mAM kahela 'tatvArthasUtra'nA sUtranA virodhano aparihAra che. have teomAM=zrotrAdi indriyomAM, darzana paNa thatuM pUrvapakSInA abhiprAya anusAra avagraharUpa bodha darzana paNa thatuM, te=avagraha, jJAna ja che; kema ke mAtra zabdanuM gAthAmAM rahelA "jJAnamAtramAM rahelA mAtra' zabdanuM, darzananuM vyavacchedakapaNuM che. AthI ja zrotrAdimAM thatuM avagraha jJAna ja che AthI ja, tyAM=zrotrAdi viSayaka avabodhamAM, zrotrajJAna ityAdi vyapadeza prApta thAya che, paraMtu 'zrotradarzana', 'ghANadarzana' ityAdi vyapadeza AgamamAM kyAMya prasiddha nathI, to zrotrAdimAM avagraha jJAna che to, cakSamAM paNa te pramANe ja grahaNa karo='cakSajJAna che arthAt cakSuno avagraha jJAna che, e pramANe ja grahaNa karo, paraMtu cakSudarzana' nathI arthAt cakSuno avagraha darzana nathI, e pramANe grahaNa karo. have tyAM=cakSanA avagrahamAM, darzana che, Itaratra paNa=zrotrAdinA avagrahamAM paNa, te pramANe ja grahaNa karo arthAt zrotrAdinA avagrahamAM paNa darzana che te pramANe ja grahaNa karo. jJAnadarzananuM upalaMbharUpapaNuM hote chate=padArthanA bodhasvarUpapaNuM hote chate, te bero=jJAtadarzanano avizeSa prasaMga che. ema koI zaMkA kare to, TIkAkArazrI kahe che - A rIte gAthA-2pamAM batAvaze e rIte, AnuM svarUpa paNuM hovAthI=jJAtadarzananuM svarUpapaNuM hovAthI. svabhAvabhedathI bheda che=jJAnadarzanatA svabhAvabhedathI jJAtadarzanano bheda che. pa2/24. bhAvArtha :pUrvapakSI matijJAnanA avagrahamAtrarUpa bodhane darzana kahe che tene graMthakArazrI kahe che - jo matijJAnanA bodhamAM je avagrahamAtra che te darzana che ane vizeSita evuM jJAna che="A ghaTa che' ityAdi nirNayarUpa bodha che te jJAna che, ema tuM mAne che to matijJAna ja darzana che ema prApta thAya ane e vacana ayukta che; kema ke "upayoga be bhedavALo che - jJAna ane darzana. temAM jJAnano upayoga ATha bhedavALo che ane darzanano upayoga cAra bhedavALo che" e prakAre je tattvArthasUtramAM kahyuM che teno virodha che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-23-24 ahIM prazna thAya ke "tattvArtha sUtra'mAM jJAnanA ATha bheda kahyA ane darzananA cAra bheda kahyA te vacanathI avagrahane darzana svIkAravAmAM kema virodha prApta thAya ? tenuM tAtparya e che ke jJAnanA ATha bhedamAM pAMca jJAna ane traNa ajJAna che. temAMthI je matijJAna che te matijJAnanA bhedarUpa ja avagrahano bodha che; kema ke tattvArthasUtramAM te matijJAnonA kula 28 bhedo batAvyA che temAM avagrahanuM paNa grahaNa che. chatAM te avagraharUpa matijJAnane darzanarUpe svIkArIe to jJAnanA ATha bhedathI pRthak darzananA cAra bhedo che e prakAranuM tattvArthasUtranuM vacana saMgata thAya nahIM mATe matijJAnanA avagraharUpa bhedane darzana svIkArI zakAya nahIM e prakArano graMthakArazrIno Azaya che. vaLI, graMthakArazrI pUrvapakSIne anya doSa ApatAM kahe che - A rIte cakSujanya matijJAnanA avagrahamAM pUrvapakSIe darzana svIkAryuM ane "ghaTa' e prakAranA bodhane jJAna svIkAryuM e rIte, zeSa indriyomAM paNa avagraha ja darzana prApta thAya ane ema svIkAravAmAM Ave to pAMceya indriyonA matijJAnane ja darzana svIkAravAnI Apatti Ave ane te yukta nathI; kema ke "tattvArtha sUtramAM jJAnanA ATha bheda ane darzananA cAra bhedanA vacana sAthe virodha Ave arthAt tattvArthasUtramAM matijJAnanA 28 bhedo batAvyA che temAM pAMca indriyomAM avagrahanuM grahaNa che, chatAM te avagrahane darzana kahIe to sUtramAM ATha jJAnanA ane cAra darzananA bhedo kahyA che tenI sAthe virodha Ave. ahIM pUrvapakSI kahe ke, zrotrAdimAM avagraharUpa darzana thavA chatAM te jJAna ja che; kema ke gAthA-24mAM 'jJAnamAtra che tema kahyuM. tyAM "mAtra' zabdathI darzanano vyavaccheda che. tethI zrotrAdi indriyomAM vartatuM avagraha darzana nathI paraMtu jJAna ja che. kema zrotrAdi indriyonuM avagraha darzana nathI ? temAM pUrvapakSI yukti batAve che ke AgamamAM 'zrotrajJAna" e prakAre vacana upalabdha thAya che. paraMtu "zrotradarzana", "ghANadarzana' ityAdi vyapadeza kyAMya prApta thato nathI mATe zrotrAdinA avagrahane darzana svIkAravAnI Apatti Avaze nahIM. tene graMthakArazrI kahe che - to pachI cakSumAM paNa te pramANe svIkAravuM joIe arthAt cakSuindriyano avagraha che, te cakSujJAna che. paraMtu cakSudarzana nathI tema svIkAravuM joIe ane pUrvapakSIe gAthA-21mAM kahyuM e pramANe cakSuindriyamAM thatA avagrahane darzana svIkAre to zrotrAdi indriyamAM paNa thatA avagrahane darzanarUpe svIkAravuM joIe. A prakAranI graMthakArazrIe ativyApti batAvela che arthAt jo pUrvapakSI cakSuindriyanA avagrahane darzana svIkAre to zAstramAM dhrANendriyAdimAM darzana svIkArela nathI tyAM paNa pUrvapakSIne darzana svIkAravAnI Apatti Ave e rU5 ativyApti batAvela che. ahIM prazna thAya ke jJAna ane darzana padArthanA upalakSmarUpa hoya to te benA avizeSano prasaMga che. tethI jJAna ane darzana e prakAre judA bhedo zAstramAM kema karyA che ? tethI graMthakArazrI kahe che - A rIte=AgaLamAM batAve che e rIte, A svarUpathI=jJAnadarzanano je prakArano svarUpabheda che te prakAranA svarUpathI, jJAnadarzananA svabhAvano bheda hovAthI jJAnadarzanano bheda che. 1ra/23-24nA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 sammatitarka prakaraNa bhAga-2/ dvitIya kAMDa | gAthA-25 avataraNikA : nanvavagrahasya matibhedatvAd matezca jJAnarUpatvAd avagraharUpasya darzanasyAbhAva eva bhavet ucyate - avataraNikArya : nathI zaMkA kare che - avagraha matibhedapaNuM hovAthI ane patinuM jJAnarUpapaNuM hovAthI avagraharUpa darzanano abhAva ja thAya mATe 'darzana' zabdathI vAcya koI vastu prApta thaze nahIM. e prakAranI zaMkAne sAme rAkhIne "udhyate'thI kahe che - gAthA : NANaM apuDhe avisae ya atthammi daMsaNaM hoi / mottUNa liMgao jaM aNAgayAIyavisaesu / / 2/25 / / chAyA : jJAnamaspRSTe'viSaye cArthe darzanaM bhavati / muktvA liGgAdyadanAgatAtItaviSayeSu / / 2/25 / / anvayArtha:niMga =liMgathI. gavArphavAsu=anAgata-atItAdi viSayamAM, maM=je=je jJAna che , mojUizchoDIne, gapu ja valaNa atyami=aspaSTa ane aviSaya arthamAM=IndriyothI aspaSTa ane IndriyonA aviSaya evA arthamAM, pApa vaMsa doDuM jJAna darzana thAya je jJAna che te darzana thAya, li2/2pA. gAthArtha : liMgathI anAgata-atItAdi viSayamAM je jJAna che tene choDIne, aspaSTa ane aviSaya arthamAM IndriyothI aspaSTa ane IndriyonA aviSaya evA arthamAM, je jJAna che te darzana thAya. Il2/5 TIkA - aspa(spR)STe'rtharUpe cakSuSA ya udeti pratyayaH sa cakSurdarzanaM jJAnameva sat, indriyANAmaviSaye ca paramANvAdau arthe manasA jJAnameva sad acakSurdarzanam, muktvA meghonnatirUpAlliGgAd bhaviSyadRSTI, nadIpUrAd voparyatItavRSTau vA liGgiviSayaM yad jJAnaM, tasyAspa(spR)STAviSayArthasyApyadarzanatvAt T2/ro Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-25 TIkArya : aspRSTe'rtharUpe tasyAsRSTAviSavArthasyAvyavaAnatvAt / / aspRSTa artharUpa vastumAM cakSu dvArA je pratyaya thAya che=je bodha thAya che, jJAna ja chatu te cakSudarzana che ane indriyonA aviSayarUpa paramANu Adi arthamAM matathI jJAna ja chatu acakSudarzana che. A prakAre cakSudarzana acakSudarzanano artha karyo. tyAM ativyApti doSa TALavA kahe che - unnatirUpa liMgavALA meghathI thatArI vRSTimAM athavA nadInA pUrathI uparamAM thayelI vRSTimAM liMgaviSayaka je jJAna che tene choDIne aspRSTamAM ane aviSayamAM je jJAna che te cakSudarzana ane acakSudarzana che, ema pUrva sAthe saMbaMdha che; kema ke aspRSTa ane aviSayavALA artharUpa tenuM adarzanapaNuM che arthAt meghAdi dvArA je anumAna thAya che te aspRSTa ane aviSaya artha che chatAM te darzanarUpa nathI paraMtu anumAnarUpa che. / / 2/25 / / bhAvArtha: avataraNikAmAM zaMkA karI ke, avagraharUpa darzana na hoya to matijJAnanuM darzana pRthak zuM che ? ethI graMthakArazrI kahe che 97 cakSuindriyathI aspRSTa arthano bodha thAya che. te vakhate cakSuindriyathI avagrahanI prApti pUrve je pratyaya thAya che te cakSudarzana che ane cakSudarzana padArthanA upataMbharUpa che. te batAvavA mATe TIkAkA2zrIe kahyuM ke jJAna ja chatu te cakSudarzana che. AnAthI e prApta thAya ke cakSuindriyanA avagrahathI mAMDI apAya ke dhAraNA sudhIno bodha jJAna che ane te jJAna thatA pUrve 'cakSu dvArA huM jouM chuM" e prakAranI pratIti thAya te cakSudarzana che. A prakArano artha TIkAkArazrI svayaM AgaLamAM gAthA-30mAM batAvaze. vaLI, acaludarzana zuM che ? te spaSTa karatAM kahe che - indriyonA aviSayabhUta paramANumAM ke dUravartI evA parvatAdi viSayaka manathI je jJAna thAya che te acakSudarzana che. acakSudarzanamAM paNa manathI thatA avagraha pUrve acakSudarzana thAya che ane manathI thatA avagrahathI mAMDIne apAya sudhIno nirNaya ke dhAraNA e jJAnasvarUpa che. A prakArano vibhAga TIkAkArazrI AgaLamAM gAthA-30mAM batAvaze. Jain Educationa International vaLI, TIkAkArazrIe zrotrAdinA viSayamAM darzana thAya che ke thatuM nathI e prakAranI koI spaSTatA karI nathI; chatAM arthathI jaNAya che ke zrotrAdi indriyono tenA tenA viSaya sAthe saMparka thAya che tyAre vyaMjanAvagraha, arthAvagrahanA kramathI te te indriyonuM jJAna thAya che. te jJAnakALamAM vyaMjanAvagrahakALanI pUrve mana te indriyathI viSaya grahaNa karavAne abhimukha thAya che. tyAre manathI acakSudarzana thAya che ane For Personal and Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-25-26 tyArapachI zrotrAdi indriyo dvArA vyaMjanAvagrahanA kramathI je bodha thAya che te jJAnasvarUpa che; kema ke chadmasthane darzanapUrvaka jJAna thAya che ema graMthakArazrIe pUrvamAM gAthA-3mAM sthApana karela che. tethI te te indriyanA bodha vakhate manathI thatuM darzana ja svIkArI zakAya. AnAthI e phalita thAya ke cakSudarzana cakSuindriyathI thAya che. acakSudarzana manathI ja thAya che, anya indriyothI thatuM nathI ane cakSuindriyathI bodha karavAne jIva abhimukha thAya che tyAre prathama cakSudarzana thAya che. tyArapachI avagrahAdinA kramathI jJAna thAya che ane anya sarva indriyothI darzana thatuM nathI topaNa anya indriyo dvArA viSayone grahaNa karavAne abhimukha mana thAya che. te darzanarUpa che ane manathI koI vicAraNA karavAmAM Ave tyAre paNa prathama acakSudarzana thAya che. tyArapachI indriyanA viSayamAM ke mananA viSayamAM avagrahAdi kramathI bodha thAya che te jJAna che. 98 vaLI, unnatirUpa meghane joIne 'vRSTi thaze' tevuM anumAna thAya che ke nadImAM AvelA pUrane joIne 'pUrvamAM va2sAda paDyo che' tevuM anumAna thAya che. te anumAnanA viSayabhUta artha cakSuthI aspRSTa ane indriyono aviSaya che. tethI tene paNa darzana kahevAnI Apatti Ave. tenA nivAraNa mATe graMthakArazrI kahe che ke liMga dvArA je anumAna thAya che. tene choDIne aspaSTa ane aviSayavALA arthamAM thatuM jJAna darzana che. ahIM gAthAmAM 'jJAna' zabda vAparyo che, te matijJAna svarUpa nathI. paraMtu matijJAnanI prApti pUrve thatA padArthanA upalabhbharUpa che te batAvavA mATe 'jJAna' kahela che. II2/25NA avataraNikA : yadyaspRSTA'viSayArthajJAnaM darzanamabhidhIyate tataH avataraNikArya : jo aspRSTa, aviSayArtha jJAna e darzana kahevAya arthAt 'liMgathI thatA anumAnane choDIne' ema kahyA vagara aspRSTa ane aviSayArtha jJAna e darzana kahevAya, to zuM doSa Ave che ? te gAthAmAM batAve che - gAthA: chAyA : Jain Educationa International - maNapajjavaNANaM daMsaNaM ti teNeha hoi Na ya juttaM rors NANaM NoiMdiyammi Na ghaDAdao jamhA ||2 / 26 / / manaH paryavajJAnaM darzanamiti teneha bhavati na ca yuktam / bhaNyate jJAnaM noindriye na ghaTAdayo yasmAt / / 2/26 / / For Personal and Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-26 anvayArtha: rUda ahIMpAMca prakAranA jJAnanA viSayamAM, teetenAthI=darzananuM je lakSaNa gAthA-2pamAM karyuM evuM lakSaNa karavAthI, maUITMvaV[vi haMsa ti doDra=mana:paryavajJAna darzana' e pramANe thAya, ya guoN ane A yukta nathI=mana:paryavajJAnane darzana svIkArIe - e yukta nathI, maUUQ=kema yukta nathI ? teno uttara ApatAM graMthakArazrI kahe che - norphompi =noIdriyamAM manovaNA nAmanA mataviSayamAM, i=jJAna=pravartamAna manaH5ryAya bodharUpa jJAna ja che darzana nathI, nA=je kAraNathI, ghaDago=ghaTAdi nathI=mata:paryavajJAnamAM ghaTAdi viSaya nathI. 2/2 gAthArtha : ahIM pAMca prakAranA jJAnanA viSayamAM, tenAthI darzananuM je lakSaNa gAthA-25mAM karyuM evuM lakSaNa karavAthI, 'mana:paryavajJAna darzana' e pramANe thAya ane A yukta nathI=mana:paryavajJAnane darzana svIkArIe - e yukta nathI. kema yukta nathI? teno uttara ApatAM graMthakArazrI kahe che - noIndriyamAM-manovargaNA nAmanA manoviSayamAM, jJAna pravartamAna mana:paryAya bodharUpa jJAna, ja che darzana nathI. je kAraNathI ghaTAdi nathI=mana:paryavajJAnamAM ghaTAdi viSaya nathI. II/26ll. TIkA : etena lakSaNena manaHparyAyajJAnamapi darzanaM prAptaM, parakIyamanogatAnAM ghaTAdInAmAlambyAnAM tatrAsattvenAspRSTe'viSaye ca ghaTAdAvarthe tasya bhAvAt na caitad yuktam, Agame tasya darzanatvenApAThAt bhaNyate atrottarama(m), NoiMdiyammi=manovargaNAkhye manovizeSe, pravartamAnaM manaHparyAyabodharUpaM jJAnameva na darzanaM yasmAdaspRSTA ghaTAdayo nAsya viSayo, liGgAnumeyatvAt teSAm tathA cAgamaH 'jANai bajhe'NumANAo' [vizeSA0 bhA0 gA0 814] / nanu ca parakIyamanogatArthAkAravikalpasyobhayarUpatvAt kimiti tadgrAhiNo manaHparyAyAvabodhasya na darzanarUpatA?, na manovikalpasya bAhyArthacintanarUpasya vikalpAtmakatvena jJAnarUpatvAt tadgrAhiNo manaHparyAyajJAnasyApi tadrUpataiva, ghaTAdestu tatra parokSataiveti darzanasyAbhAva eva, manovikalpAkArasyobhayarUpatve'pi chAdmasthikopayogasya paripUrNavastugrAhakatvAsaMbhavAcca na manaHparyAyajJAne darzanopayogasaMbhavaH / / 2/26 / / TIkArca - ttei ..... sarjanopo : A lakSaNa dvArA=gAthA-2pamAM cakSudarzananuM ane acakSudarzananuM lakSaNa batAvyuM e lakSaNa dvArA, mana:paryavajJAna paNa darzana prApta che; kema ke AlaMbya evA parakIya manogata ghaTAdinuM tyAM mataparyavajJAnamAM, asattva hovAnA kAraNe aspaSTa ane aviSaya evA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-26 ghaTAdi arthamAM teno bhAva che=mana:paryavajJAnano viSayarUpe sadbhAva che, ane A='mana:paryavajJAna darzana che' e, yukta nathI; kema ke AgamamAM tenuM=manaHparyavajJAnanuM, darzanapaNAthI apATha che. ahIM uttara kahevAya che=graMthakArazrI uttara ApatAM kahe che - noindriyamAM=manovargaNA nAmanA manavizeSamAM=sAmenI vyaktinA padArtha viSayaka bodhane anukULa vyApAravALA manovargaNAnA viSayamAM, pravartatuM mana:paryAya bodharUpa jJAna ja che, darzana nathI. je kAraNathI aspRSTa evA ghaTAdi, AnA=mana:paryavajJAnanA, viSaya nathI; kema ke teonuM=ciMtavana karanAra puruSanA viSayabhUta ghaTAdinuM, liMgathI anumeyapaNuM che=mata paryavajJAnI dvArA para vaDe ciMtita evA ghaTAdinuM liMgathI anumeyapaNuM che. ane te rIte Agama che 'anumAnathI bAhya arthane jANe che'=mana:paryavajJAnI anumAnathI para dvArA ciMtavana karAyelA bAhya evA ghaTAdi padArthone jANe che.' (vizeSAvazyakabhASya gAthA-814) 'nanu'thI zaMkA kare che parakIya manogata evA arthanA AkAranA vikalpanuM ubhayarUpapaNuM hovAthI=mataHparyavajJAnI jenA manovargaNAnA pudgalone jue che te manogata je ghaTapaTAdi artho tenA AkAranA vikalparUpa ciMtavana karanAranA manodravyanuM tenA AtmA sAthe manodravyarUpe pRSTarUpapaNuM che ane ciMtavananA viSayabhUta ghaTapaTAdinuM aspRSTaviSayapaNuM che te apekSAe ubhayarUpapaNuM hovAthI, tene grahaNa karanAra=parakIya manogata arthanA AkAranA vikalpane grahaNa karanAra, mana:paryavajJAnanI darzanarUpatA kema nathI ? A prakAranI zaMkAno uttara ApatAM kahe che - 'na'=mana:paryavajJAnanI darzanarUpatA svIkAravI ucita nathI; kema ke bAhyArtha ciMtavanarUpa manovikalpanuM vikalpAtmakapaNuM hovAnA kAraNe arthAt darzana vikalpAtmaka nathI jJAna vikalpAtmaka che ane bAhyArtha ciMtavanarUpa manovikalpanuM vikalpAtmakapaNuM hovAnA kAraNe, jJAnarUpapaNuM hovAthI tenA grahaNa karanAra mana:paryavajJAnanI paNa tarUpatA ja che-jJAnarUpatA ja che. vaLI, ghaTAdinI tyAM=mana:paryavajJAnamAM, parokSatA ja che, ethI darzanano abhAva ja che. ahIM prazna thAya ke bAhyArtha ciMtavanarUpa manovikalpa vikalpAtmaka hovAthI, jJAnarUpa che tema svIkArIe topaNa manovikalpano AkAra sRSTa-aspRSTa ubhayarUpa che. tethI manaHparyavajJAnane darzanarUpa kahevAnI Apatti Avaze. tenA nivAraNa mATe kahe che Jain Educationa International 1 - manovikalpa AkAranuM ubhayarUpapaNuM hovA chatAM paNa-ghaTAdi padArthane ciMtavana karanAra puruSanA manovikalpa AkAra manovargaNArUpe tene spaSTa che ane ghaTAdi viSayarUpe aspRSTa che te rUpa ubhayarUpapaNuM hovA chatAM paNa, chAprasthika upayoganuM=mataHparyavajJAnInA manaHparyavajJAnarUpa chApasthika upayoganuM, paripUrNa vastunA grAhakatvano asaMbhava hovAthI-anumAna dvArA parakIya ciMtavana karAyelA padArthano For Personal and Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-26 101 nirNaya karavA yatna kare che tyAre svagata manovargaNAne jonArA che te vakhate paragata manovarmAne jonArA nathI tethI svagataparagata manovargaNArUpa paripUrNa vastunA grAhakatvano asaMbhava hovAthI, mana:paryavajJAnamAM darzananA upayogano saMbhava nathI parakIya manodravyane AzrayIne aspaSTa arthaviSayatAne grahaNa karIne tene darzanano upayoga che tema kahI zakAya nahIM. 2/26. bhAvArtha : gAthA-rapamAM kahyuM ke aspaSTa arthamAM cakSuthI thanAro bodha cakSudarzana che ane indriyonA aviSayamAM manathI thanAro bodha acakSudarzana che. A prakAre darzananuM lakSaNa karavAmAM Ave to mana:paryavajJAna paNa darzana che tema svIkAravAnI Apatti Ave arthAt matijJAnane to darzana che paraMtu mana:paryavajJAna paNa darzana che tema svIkAravAnI Apatti Ave; kema ke mana:paryavajJAnI parakIya manathI ciMtavana karAyelA padArthono bodha kare che tyAre para dvArA ciMtavana karAyelA citavananA viSayabhUta ghaTAdi artho mana:paryavajJAnInA jJAnanA viSayarUpa hovA chatAM mana:paryavajJAnInA cakSu sAme vidyamAna nathI ane te ghaTAdi artho indriyanA viSaya paNa nathI. kema ke mana:paryavajJAnIne te ghaTAdi artho koI indriyathI grahaNa thatA nathI tethI aspaSTa ane aviSaya evA ghaTAdi arthanuM jJAna mana:paryavajJAnI kare che mATe mana:paryavajJAna paNa darzana che tema svIkAravAnI Apatti Ave, mATe gAthA-2pamAM darzananuM je lakSaNa karyuM te ucita nathI e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. vaLI pUrvapakSI kahe che ke A yukta nathI arthAt mana:paryavajJAnane darzana che ema svIkAravuM yukta nathI; kema ke AgamamAM mana:paryavajJAnane darzana svIkArela nathI. mATe gAthA-25mAM je darzananuM lakSaNa graMthakArazrIe karela che te ucita nathI e prakArano pUrvapakSIno abhiprAya che. gAthAnA uttarArdhathI A prakAranI pUrvapakSInI zaMkAno uttara graMthakArazrI batAve che - mana:paryavajJAna manovargaNA nAmanA manavizeSarUpa noindriya viSayamAM pravartamAna che. te noindriyanA viSayamAM pravartamAna evuM mana:paryava bodharUpa jJAna ja che darzana nathI arthAt prathama darzana pachI jJAna e pramANe jema matijJAnamAM thAya che tema manaHparyavajJAna jJAnarUpa paNa che ane darzanArUpa paNa che, tema nathI paraMtu mAtra jJAnarUpa ja che. mana:paryavajJAna kema darzana nathI ? temAM yukti batAve che - je kAraNathI aspaSTa evA ghaTAdi mana:paryavajJAnano viSaya nathI; kema ke mana:paryavajJAnano viSaya ciMtavana karanAranA ghaTAdi viSayaka manodravya che. vaLI, ciMtavana karanAranA mananA viSayabhUta askRSTa ane aviSaya evA ghaTAdinuM mana:paryavajJAnI liMgathI anumAna kare che. tethI pUrvapakSIe kahela ke aspaSTa ane aviSaya evA ghaTAdi viSayanuM mana:paryavajJAna thAya che mATe te darzana che tema svIkAravuM joIe, te vacana saMgata nathI. A rIte gAthAno artha karyA pachI 'nathI TIkAkArazrI zaMkA karatAM kahe che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-26 52kIya manogata arthanA AkAranA vikalpanuM ubhayarUpapaNuM che tethI 52kIya AkAranA vikalpane grahaNa karanAra evA manaHparyAyanA bodhane kema darzanarUpatA nathI ? arthAt mana:paryAyanA bodhanI darzanarUpatA svIkAravI joIe. 102 Azaya e che ke manaHparyavajJAnI ciMtavana karanArA puruSanA manovargaNA dravyane mana:paryavajJAnathI jonArA che ane parakIya manovargaNAnA pudgalo mananA viSayabhUta padArthanA AkAranA vikalparUpa che. tethI mana:paryavajJAnInA jJAnanA viSayabhUta ghaTAdi artho ciMtavana karanAranA jJAnanA viSayarUpe aspRSTa ane aviSaya che ane ciMtana karAtA manovargaNAnA pudgalo ciMtavana karanAra puruSanA Atmapradezo sAthe sRSTa paNa che ane ciMtavana karanAranA manano viSaya paNa che; kema ke ciMtavana karanArane te prakArano huM vicAra karuM chuM e svasaMvedanarUpa che. tethI te manovargaNAnA pudgalo ciMtananA viSayabhUta padArthane AzrayIne mana:paryavajJAnInI apekSAe indriyathI aspRSTa che ane indriyano aviSaya che. ciMtana karAtA manovargaNAnA pudgalo ciMtana karanArA puruSanA Atmapradezo sAthe spaSTa che, vaLI mAnasapratyakSano viSaya che ane tevA manovargaNAnA pudgalo manaHparyavajJAnInA jJAnano viSaya thatA hovAthI koIka dRSTithI spaSTa ane indriyano viSaya che anya dRSTithI aspRSTa ane aviSaya paNa che mATe tevA manovargaNAnA pudgalane grahaNa karanAra manaHparyavajJAna darzana che tema svIkAravuM joIe. A prakAranI ApattinuM nivAraNa karatAM graMthakArazrI kahe che = A prakAranI zaMkA barAbara nathI; kema ke bAhya ghaTapaTAdi arthanA ciMtavanarUpa manovikalpanuM vikalpAtmakapaNuM che mATe jJAnarUpa che arthAt darzanano upayoga vikalpAtmaka nathI, nirvikalpa upayoga che ane ciMtavana karanAra puruSa manovargaNAnA pudgalo dvArA ghaTAdi padArthaviSayaka ciMtavana kare che tyAre te ciMtavana vikalpAtmaka hovAthI te ciMtavana karanArano bodha darzanarUpa nathI paraMtu jJAnasvarUpa che ane vikalpAtmaka jJAnasvarUpa bodhane karAvanAra evA manovargaNAnA puddagalone manaHparyavajJAnI mana:paryavajJAna dvArA jANe che mATe te mana:paryavajJAna paNa jJAnasvarUpa ja che ane ciMtana karanAra puruSanA jJAnanA viSayabhUta ghaTAdi artho to mana:paryavajJAnInA jJAnanA viSayabhUta nathI. paraMtu mana:paryavajJAnI puruSa anumAnathI te ghaTAdi arthone jANe che mATe te ghaTAdi artho mana:paryavajJAnI mATe parokSa che ethI mana:paryavajJAnane darzanano abhAva ja che. A rIte manaHparyavajJAnI jyAre ciMtavana karanAra anya puruSanA manovargaNAnA pudgalone manaHparyavajJAnathI jANe che. te vakhate manaHparyavajJAnanA viSayabhUta 52kIya manodravya vikalpAtmaka hovAthI tene grahaNa karanAra mana:paryavajJAnane darzana nathI tema yuktithI sthApana karyuM. have jyAre manaHparyavajJAnI paranA manovargaNAnA pudgalone manaHparyavajJAnathI jANyA pachI te puruSa zenuM ciMtavana kare che ? tenuM anumAna kare te vakhate paNa manaHparyavajJAnI potAnA manovargaNAnA pudgalone joIne te prakAranuM anumAna kare che. chatAM te manaHparyavajJAnane paNa darzana nathI te spaSTa karavA arthe kahe che mana:paryavajJAnI koI puruSanA ghaTapaTAdi ciMtavana karAtA manovargaNAnA pudgalone jANe tyAre tene Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-26-27 jANyA pachI anumAna kare che ke "ghaTanA ciMtavanakALamAM mArA manovargaNAnA padagalo AvA AkAravALA che, tevA ja AkAravALA paranA manovargaNAnA pudgalo che mATe teNe ghaTanuM ciMtavana karyuM che." te vakhate potAno manovikalpano AkAra spaSTa arthane grahaNa karanAra che; kema ke mana:paryavajJAnInA ghaTanA AkArane pariNamana pAmelA manovargaNAnA pudgalo potAnA Atmapradezane sparzelA che ane ghaTanuM ciMtavana karatA paranA manovargaNAnA pudgalo aspaSTa arthavALA che. tethI paranA ane potAnA manovikalpanA AkArane grahaNa karIne vicArIe to te manovikalpanA AkArarUpa pagalo ubhayarUpa che topaNa chAbasthika upayoga paripUrNa vastuno grAhaka nathI. tethI je vakhate mana:paryavajJAnI anumAna kare che te vakhate potAnA manovargaNAnA pudgalo grahaNa kare che tyAre mana:paryavajJAna sAmenA puruSanA manovargaNAnA ciMtavana karAtA ghaTAdi arthane grahaNa karatuM nathI ke sAmenA puruSanA manovargaNAnA pugalone paNa grahaNa karatuM nathI ane potAnA ciMtavana karAyelA manovargaNAnA pudgalone grahaNa karIne tenA uttaramAM jyAre paranA ciMtavananA manodravyane grahaNa kare che tyAre mana:paryavajJAna potAnA manodravyane grahaNa karatuM nathI, kema ke chAbasthika upayoga ekakALamAM paripUrNa vastune grahaNa karI zake nahIM tethI mana:paryavajJAnane darzananA upayogano saMbhava nathI. Azaya e che ke potAnA manodravyane joIne mana:paryavajJAnI jyAre anumAna kare che tyAre potAnA manodravya aspaSTa arthavALA nathI. mATe mana:paryavajJAna darzana nathI ane potAnA manodravyane joyA pachI tenA dvArA parakIya manodravyathI ciMtavana karAyelA ghaTapaTAdi arthano nirNaya kare che tyAre parakIya manodravya vikalpAtmaka hovAthI darzana nathI mATe mana:paryavajJAnane darzana upayogano asaMbhava che. ra/2kA avataraNikA : jigyuM - avataraNikArya : vaLI, gAthA-25mAM kahyuM ke aspaSTa ane aviSayamAM matijJAnaviSayaka darzana che. tyAM kahela ke aspaSTa ane aviSayabhUta arthamAM vartatuM jJAna ja darzana che. tethI jJAnathI atirikta darzana nathI te spaSTa karavA arthe "ziSyathI samuccaya karatAM kahe che - gAthA : maisuyaNANaNimitto chaumatthe hoi atthauvalaMbho / egayarammi vi tesiM Na daMsaNaM daMsaNaM katto? / / 2/27 / / chAyA : matizrutajJAnanimittaH chadmasthAnAM bhavatyarthopalambhaH / ekatarasminnapi tayorna darzanaM darzanaM kutaH / / 2/27 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-27 anvayArtha : che3maye cha sthone, maphayaUTUnimitto matizrutajJAnanimitta, satyavartama doDuM arthano upalabhya che, tesiMgate bemAMthI=matizruta-te bemAMthI, yaSi vikaekataramAM paNa, na saf=darzana nathI, haMsa to (tethI) darzana kyAMthI hoya ? arthAt darzana nathI. ara/27 gAthArtha - chadmasthone matizrutajJAnanimita arthano upalabhya che. te bemAMthI=matizrata-te bemAMthI, ekataramAM paNa darzana nathI. tethI darzana kyAMthI hoya? arthAt darzana nathI. ll2/27nA TIkA : matizrutajJAnanimittazchadmasthAnAmarthopalambha ukta Agame, tayorekatarasminnapi na darzanaM saMbhavati na tAvadavagraho darzanaM tasya jJAnAtmakatvAt tataH kuto darzanam? nAstItyarthaH, aspRSTe'viSaye cArthe jJAnameva darzanaM nAnyaditi prasaktam / / 2/27 / / TIkArca - matazrutajJAna..... prasan | mati-zrutajJAnanimitta chadmasthone arthano upalabhya AgamamAM kahevAyo che. te bemAMthI=mati-zruta te bemAMthI, ekataramAM paNa darzanano saMbhava nathI. kema saMbhava nathI ? tethI kahe che - avagraha darzana nathI; kema ke tenuM jJAnAtmakapaNuM che tethI darzana kyAMthI hoya? arthAt darzana nathI. aspRSTa, aviSaya arthamAM jJAna ja darzana che, anya nahIM - e pramANe prasakta che=prApta che. li2/27 bhAvArtha : gAthA-25mAM graMthakArazrIe spaSTa karyuM ke, aspaSTa ane aviSaya arthamAM jJAna che te darzana che. tethI vastunA upalakSmarUpa jJAna ja jyAre aspaSTa ane aviSaya hoya tyAre 'darzana' zabda vAcya bane che. te kathanane prastuta gAthAmAM yuktithI spaSTa kare che. matizrutajJAnanimitta chabastha jIvane ghaTAdi bAhya padArtharUpa arthano upalabhya thAya che; kema ke indriyono viSaya sAthe saMparka thAya che tyAre matino avagraharUpa bodha thAya che. tyArapachI zabdane avalaMbIne je IhA Adi thAya che te zrutanizrita matijJAna che tethI "ghaTa che', paTa che' ityAdi je arthano upalabhya thAya che, te sarva matijJAnanA ane zrutajJAnanA nimittathI thAya che ane matijJAna ane zrutajJAna, baMnemAMthI ekamAM paNa darzana saMbhavatuM nathI; kema ke padArthanA upalakSmano prAraMbha avagrahathI thAya che ane avagraha darzana nathI te graMthakArazrIe svayaM gAthA-23, 24mAM spaSTa karela tethI jJAnathI atirikta darzana nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-27-28 ahIM prazna thAya ke jo darzana na hoya to graMthakArazrIe gAthA-2pamAM kahyuM ke aspRSTa ane aviSaya arthamAM thatuM jJAna darzana che, te kevI rIte ghaTe ? tethI TIkAkArazrI spaSTa karatAM kahe che - aspaSTa ane aviSaya arthamAM je jJAna che tene ja darzana kahevAya. jJAnathI anya koI darzana nathI. Il2/2thI. avataraNikA : nanu zrutamaspRSTe viSaye, kimiti darzanaM na bhavet ? ityAha - avataraNikArya : nathI zaMkA kare che ke aspRSTa viSayamAM zrutajJAna thAya che. kayA kAraNathI darzana nathI? zratane darzana nathI ? tethI kahe che - bhAvArtha : gAthA-27mAM kahela ke arthanA upalabhyane AzrayIne matidhRta ekataramAM paNa darzana nathI mATe arthanA upalabhyane AzrayIne vicArIe to jJAna ja che. Ama chatAM gAthA-2pamAM kahyA pramANe aspaSTa ane aviSaya arthamAM je jJAna che tene darzana kahevAya che tema phalita thayuM. tyAM prazna thAya ke jema cakSuthI aspaSTa viSayanuM grahaNa thAya che. tema zrata paNa aspRSTa viSayamAM thAya che. jema nahIM dekhAtA evA dharmAstikAya Adi padArthono bodha zAstravacanathI thAya che te bodhanA viSayabhUta dharmAstikAya Adi artho indriyone aspaSTa che, tethI aspaSTa viSayamAM zrutajJAna che. mATe zrutajJAnane paNa darzana kahevuM joIe. e prakAranI zaMkAnA nivAraNa mATe kahe che -- gAthA : jaM paccakkhaggahaNaM Na inti suyaNANasammiyA atthA / tamhA daMsaNasaddo Na hoi sayale vi suyaNANe / / 2/28 / / chAyA : yasmAt pratyakSagrahaNaM na yAnti zrutajJAnasammitA arthAH / tasmAddarzanazabdo na bhavati sakale'pi zrutajJAne / / 2/28 / / anvayArtha :naM=je kAraNathI, suvAmiyA tyA=zrutajJAnathI samita artho=spaSTa nirmIta artho, avyavasthA ttipratyakSagrahaNa pAmatA nathI, taphA-te kAraNathI, sayatve vi suyaUT =sakala paNa zrutajJAnamAM, vaMsado na ho='darzana' zabdano prayoga thato nathI. para/28. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-28 gAthArtha : je kAraNathI zrutajJAnathI samita artho-spaSTa nirNata atha pratyakSagrahaNa pAmatA nathI te kAraNathI sakala paNa zrutajJAnamAM 'darzana' zabdano prayoga thato nathI. ra/28II TIkA - yasmAt zrutajJAnapramitAH padArthA upayuktAdhyayanaviSayAstathAbhUtArthavAcakatvAt zrutazabdasya, pratyakSaM na gRhyante ato na zrutaM cakSurdarzanasaMjJam, mAnasamacakSurdarzanaM zrutaM bhaviSyatItyetadapi nAsti, avagrahasya matitvena pUrvameva darzanatayA nirastatvAt / / 2/28 / / TIkArca - cazma.... zrutajJAnapramitA: A ja kAraNathI zrutajJAnapramita padArtho=upayukta adhyayananA viSayo, pratyakSagrahaNa thatA nathI. zrutajJAnanA padArtho upayukta adhyayana viSayavALA kema che ? temAM hetu kahe che - zrata' zabdanuM tathAbhUta arthanuM vAcakapaNuM che-adhyayananA viSayabhUta arthanuM vAcakapaNuM che, AthI=zrutajJAnathI liNita padArtho pratyakSa nathI AthI, zrata cakSudarzana saMjJAvAnuM nathI. mAnasa acakSudarzanarU5 zrata thaze e paNa nathI; kema ke avagrahanuM pratipaNA vaDe karIne pUrvamAM darzanapaNAthI tirastapaNuM che. ll2/28 bhAvArtha - avataraNikAmAM zaMkA karI ke, aspRSTa viSayavALA evA zrutajJAnamAM darzana kema nathI ? arthAt jema aspaSTa arthanA viSayavALA cakSunA viSayamAM darzana thAya che tema zratanA viSayamAM darzana kema nathI ? tethI kahe che - cakSuthI aspaSTa arthanuM jJAna thAya che te indriyothI pratyakSa che. jyAre zrutajJAnathI nirNita padArtho indriyothI pratyakSa nathI mATe zrutane cakSudarzana saMjJA nathI. ahIM prazna thAya ke zrutajJAnathI amita padArtho kayA che ? tethI TIkAkArazrI spaSTa kare che - upayukta adhyayananA viSayo zrutajJAnathI amita padArtho che. tethI e prApta thAya ke koI mahAtmA zAstranA vacanonA viSayomAM upayukta hoya ane je vacano je arthanA vAcaka hoya te arthano te rIte bodha thato hoya te zabdo dvArA vAcya padArtha je prakAre saMsthita che te prakAre zrutanA baLathI te arthanA svarUpano bodha thato hoya, to upayukta evA adhyayananA viSayabhUta te padArtho zrutajJAnano viSaya bane che; kema ke zrata' zabda mAtra zabdasparzI vacanarUpa nathI ke zravaNarUpa nathI. paraMtu zAstravacanAnusAra tathAbhUta arthanuM vAcaka "zrata' zabda che tethI te vacanathI je prakAre vAcya padArtha saMsthita che te prakAre bodha thAya te zrutajJAna Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-28-29 kahevAya ane zrutajJAnathI nirNita thayelA padArtho aspaSTa viSayavALA hovA chatAM pratyakSa nahIM hovAne kAraNe zrutajJAnane cakSudarzana nathI. vaLI, mAnasa cakSudarzana paNa zrutajJAna thaze nahIM, kema ke zrutaadhyayanakALamAM je avagraha che te matirUpa che ane tyArapachI zrutajJAnanA viSayabhUta padArthono bodha thAya che. tethI zrutajJAnane acakSudarzana paNa kahI zakAya nahIM. ll2/28 avataraNikA - nanvevamavadhidarzanasyApyabhAvaH syAdityAha - avataraNikArca - nathI zaMkA kare che - A rIte-gAthA-28mAM kahyuM ke aspaSTa hovA chatAM apratyakSa hovAnA kAraNe zrutamAM darzana nathI e rIte, avadhidarzanano paNa abhAva thAya. ethI kahe che - gAthA : jaM uppuTThA bhAvA ohiNNANassa hoMti paccakkhA / tamhA ohiNNANe daMsaNasaddo vi uvautto / / 2/29 / / chAyA : yasmAdaspRSTA bhAvA avadhijJAnasya bhavanti pratyakSAH / tasmAdavadhijJAne darzanazabdo'pyupayuktaH / / 2/29 / / anvayArtha: naM=je kAraNathI, sarva mAvA=aspaSTa (aNu Adi) bhAvo, modi avadhijJAnane, pacavA Toti pratyakSa thAya che (jema cakSudarzanane rUpa sAmAnyapratyakSa thAya che tema), tA tethI, mahiv = avadhijJAnamAM, haMsA vi 34rUtto darzana' zabda paNa upayukta che. IN2/29o gAthArtha : je kAraNathI askRSTa bhAvo avadhijJAnane pratyakSa thAya che te kAraNathI avadhijJAnamAM 'darzana' zabda paNa upayukta che. Il2/ra9II. TIkA : yasmAdaspRSTA bhAvA aNvAdayo'vadhijJAnasya pratyakSA bhavanti cakSurdarzanasyeva rUpasAmAnyaM, tatastatraiva darzanazabdoDayupayu: 1ra/rA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-29-30 TIkArya : yadiskRSTa ..... nazaktoDayupapu: || je kAraNathI askRSTa Abu Adi bhAvo avadhijJAnane pratyakSa thAya che. jema cakSudarzanane rUpa sAmAnya pratyakSa thAya che, tethI tyAM ja avadhijJAnamAM ja, 'darzana' zabda paNa upayukta che. 02/29il. bhAvArtha : jema zrutajJAna aspaSTa artha viSayaka che tema avadhijJAna paNa aspaSTa arthaviSayaka che ane graMthakArazrIe kahyuM ke, zrutajJAnanA viSayabhUta artho aspaSTa hovA chatAM indriyathI pratyakSa nathI mATe zrutajJAnane darzana nathI. te pramANe avadhijJAnathI dekhAtA padArtho paNa indriyo ke Atmapradezone spaSTa nathI ane indriyothI pratyakSa nathI mATe avadhidarzana nathI. ema svIkAravAnI Apatti Ave. tenA samAdhAna rUpe graMthakArazrI kahe che - avadhijJAnanA viSayabhUta aNu Adi padArtho aspaSTa hovA chatAM AtmapradezathI pratyakSa che, jema bAhya padArthamAM raheluM rUpa cakSuthI pratyakSa che, mATe avadhijJAnamAM 'darzana' zabdano prayoga thAya che arthAt prathama avadhidarzana thAya che, tyArapachI avadhijJAna thAya che te prakAre darzana ane jJAnano vibhAga che. ||2/2 avataraNikA : kevalAvabodhastu jJAnadarzanopayogadvayAtmako jJAnameva san darzanamapyucyata ityAha - avataraNikArya : vaLI, jJAnadarzana upayogadvayAtmaka evo kevaLato bodha, jJAna ja chatuM darzana paNa kahevAya che. e pramANe kahe che - gAthA : jaM appuDhe bhAve jANai pAsai ya kevalI NiyamA / tamhA taM NANaM daMsaNaM ca avisesao siddhaM / / 2/30 / / chAyA : yasmAdaspRSTAn bhAvAn jAnAti pazyati ca kevalI niyamAt / tasmAttajjJAnaM darzanaJcAvizeSataH siddham / / 2/30 / / anvayArtha naM je kAraNathI, purve bhAve aspRSTa bhAvone, vatnI-kevaLI, vimA niyamathI, khArU pAsa =jANe che ane jue che, tadA te kAraNathI, taMte kevaLanA avabodharUpa te, paITvi haMsa A=jJAna ane darzana, visano=avizeSathI abhedathI, siddha=siddha che. 2/30nA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-30 109 gAthArtha : je kAraNathI aspaSTa bhAvone kevalI niyamathI jANe che ane jue che, te kAraNathI te=kevaLanA avabodharUpa te, jJAna ane darzana avizeSathI abhedathI, siddha che. ra/30| TIkA - yato'spRSTAn bhAvAniyamenAvazyaMtayA kevalI cakSuSmAniva puraHsthitaM cakSuSA pazyati jAnAti cobhayaprAdhAnyena, tasmAt tat kevalAvabodhasvarUpaM jJAnamapyucyate darzanamapyavizeSata, ubhayAbhidhAnanimittasyAvizeSAt na punarjJAnameva sadavizeSato'bhedato darzanamiti siddham, yato na jJAnamAtrameva tat nApi darzanamAnaM kevalam, nApyubhayAkramarUpaM parasparaviviktam nApi kramasvabhAvam api tu jJAnadarzanAtmakamekaM pramANamanyathoktavat tadabhAvaprasaGgAt / TIkArca - yatoDapRSTA .... tamAvaprasAti aa je kAraNathI jema AgaLa rahelA bhAvone cakSuSThAna cakSuthI jue che, tema kevalI aspaSTa bhAvone niyamathI=avazyapaNAthI, jue che ane jANe che; kema ke ubhayanuM pradhAnapaNuM che=jovAnuM ane jANavAnuM bannenuM pradhAnapaNuM che. te kAraNathI te=kevala avabodharUpa te, jJAna paNa kahevAya che, darzana paNa avizeSathI kahevAya che, kema jJAna paNa, darzana paNa, avizeSathI kahevAya che ? te spaSTa kare che - ubhaya abhidhAnanA nimitanuM jJAnadarzana-ubhaya abhidhAnanA nimittanuM, avizeSa hovAthI jJAna ja=kevaLajJAta ja, chatuM siddha nathI paraMtu avizeSathI=abhedathI darzana-e pramANe siddha che. je kAraNathI jJAnamAtra ja te nathI=kevalIno avabodha nathI. vaLI, darzanamAtra kevaLa nathI. vaLI, ubhaya akramarUpa paraspara vivikta nathI. vaLI, kramasvabhAva nathI paraMtu jJAnadarzanAtmaka eka pramANa che; kema ke anyathA=jo kevala upayogane jJAnadarzanAtmaka na mAnavAmAM Ave to, uktanI jema=pUrvamAM batAvyAnI jema, tenA abhAvano prasaMga Ave=jJAnadarzana baMnenA abhAvano prasaMga Ave. bhAvArtha : - gAthA-2pamAM kahela ke aspRSTa arthamAM cakSuthI je bodha thAya che te cakSudarzana che, tema kevalI paNa aspaSTa bhAvone niyamathI jANe che ane jue che. tethI "jue che' e apekSAe kevalInuM jJAna darzana che ane jANe che' e apekSAe kevalInuM jJAna jJAna che e pramANe siddha thAya che. vastutaH cakSuvALo puruSa jema cakSuthI aspaSTa bhAvone jue che, te darzana che tema aspaSTa bhAvo kevalI jue che te darzana che tema kahevuM joIe. tenA badale graMthakArazrIe kahyuM ke jue che ane jANe che mATe darzana paNa che ane jJAna paNa che tevo artha prApta kaI rIte thAya ? tethI TIkAkArazrI khulAso kare che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-30 kevalInA jJAnamAM jovAnI ane jANavAnI ubhayakriyA pradhAna che. chadmasthanI jema jovAkALamAM jovAno upayoga pradhAna che ane jANavAnA kALamAM jANavAno upayoga pradhAna che. tevo kevalImAM nathI mATe kevalI eka ja samayamAM jue paNa che ane jANe paNa che. te kAraNathI kevaLanA avabodharUpa te, jJAna paNa kahevAya che ane avizeSathI darzana paNa kahevAya che. ahIM prazna thAya ke, kevaLa avabodharUpa je kevalInuM jJAna che te jJAna paNa kahevuM ane darzana paNa kahevuM. te be avizeSathI kema kahevAya che ? tethI TIkAkArazrI kahe che - kevalInA bodhane jJAna ane darzana-ubhayarUpa kahevAnA nimittanuM avizeSa che kevalInA jJAnathI joya evo padArtha dravya ane paryAya-ubhayarUpa che te ubhayanA nimittathI kevalIne bodha thAya che. tethI dravyaparyAyanA ubhayanA bodhane kAraNe kevalInAM jJAnane mAtra jJAna ja kahevAtuM nathI, paraMtu jJAnanA upayoganI sAthe abhedathI darzana kahevAya che arthAt dravyaparyAya ubhayanuM kevalInuM jJAna ja abhedathI darzana kahevAya che; kema ke kevalIne dravya ane paryAya banneno samakAla ja bodha varte che. tethI kevalInuM kevala jJAnamAtra ja nathI ke darzanamAtra nathI. paraMtu jJAnadarzana ubhayarUpa kevala che. vaLI, paraspara vivikta evuM ubhayanuM akramarUpa je akramavAdI kahe che tevuM paNa nathI. paraMtu eka ja kevala upayoga che jenA viSayabhUta padArtha dravya ane paryAya che tethI te upayoga jJAna-darzanarUpa che. vaLI, jJAnadarzanano krama svabhAva paNa nathI. paraMtu kevalIno avabodha jJAnadarzanAtmaka eka pramANa che eka upayoga che ane tevo na mAno to pUrvamAM kahyuM te pramANe jagatamAM paryAya vagaranuM koI dravya nathI ane dravyarahita koI paryAya nathI. tethI kevalInA bodhanA viSayabhUta mAtra dravya ane mAtra paryAya nahIM hovAthI kevalInA bodhanA abhAvano prasaMga Ave. TIkA : chadmasthAvasthAyAM tu pramANaprameyayoH sAmAnyavizeSAtmakatve'pyanapagatAvaraNasyAtmano darzanopayogasamaye jJAnopayogasyAsambhavAd aprApyakArinayanamanaHprabhavArthAvagrahAdimatijJAnopayogaprAktanI avasthA aspaSTAvabhAsigrAhyagrAhakatvapariNatyavasthAvyavasthitAtmaprabodharUpA cakSuracakSurdarzanavyapadezamAsA- dayati, dravyabhAvendriyAlokamatijJAnAvaraNakarmakSayopazamAdisAmagrIprabhavarUpAdiviSayagrahaNapariNatizcAtmano'vagrahAdirUpA matijJAnazabdavAcyatAmaznute / zrutajJAnAvaraNakarmakSayopazama(:)vAkyazravaNAdisAmagrIvizeSanimittaprAdurbhUto vAkyArthagrahaNapariNatisvabhAvo vAkyazravaNAnimitto vA AtmanaH zrutajJAnamiti zabdAbhidheyatAmApnoti / rUpidravyagrahaNapariNativizeSastu jIvasya bhavaguNapratyayAvadhijJAnAvaraNakarmakSayopazamaprAdurbhUto locanAdibAhyanimittanirapekSaH avadhijJAnamiti vyapadizyate tajjaiH, avadhidarzanAvaraNakarmakSayopazamaprAdurbhUtastu sa eva tadvyasAmAnyaparyAlocanasvabhAvo'vadhidarzanavyapadezabhAg bhavati / ardhatRtIyadvIpasamudrAntarvatisakalamanovikalpagrahaNapariNatirmanaHparyAyajJAnAvaraNakarmakSayopazamAdiviziSTasAmagrIsamutpAditA cakSurAdikaraNanirapekSasyAtmanaH manaHparyAya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitaI 2 bhAga-2/dvitIyasis/gAthA-30 111 jJAnamiti vadanti vidvAMsaH / chAdyasthikopayogaM cAtmA svapradezAvaraNakSayopazamadvAreNa pratipadyate, na tvanantajJeyajJAnasvabhAvasyAtmana etadeva khaNDazaH pratipattilakSaNaM pAramArthikaM rUpaM, sAmAnyavizeSAtmakavastuvistaravyApi yugapatparicchedasvabhAvadvayAtmakaikakevalAvabodhatAttvikarUpatvAt tasya tacca tasya svarUpaM kevalajJAnadarzanAvaraNakarmakSayAvirbhUtaM karaNakramavyavadhAnAtivartisakalalokAlokaviSayatrikAlasvabhAvapariNAmabhedAnantapadArthayugapatsAmAnyavizeSasAkSAtkaraNapravRttaM kevalajJAnaM kevaladarzanamiti ca vyapadizyate / tena 'avagraharUpa Abhinibodho darzanam sa eva cehAdirUpo vizeSagrAhako jJAnaM, tadvyatiriktasyAparasya grAhakasyAbhAvAt tasyaivaikasya tathAgrahaNAt tathAvyapadezAdutphaNaviphaNAvasthAsarpadravyavat, tatastayoravasthayoravyatirekAt tasya ca tadrUpatvAdeka evAbhinibodho darzanaM matijJAnaM cAbhidhIyata iti sUtrakRto'bhiprAyaH' iti yat kaizcid vyAkhyAtaM tadasaGgataM lakSyate AgamavirodhAt yuktivirodhAcca, na hyekAntato'bhede pUrvamavagraho darzanaM pazcAd IhAdikaM jJAnaM, tayozca tatrAntarbhAva iti zakyamabhidhAtum kathaMcid bhedanibandhanatvAdasya, AtmarUpatayA tu tayorabhedo'bhyupagamyata eva na caikasyaiva matijJAnasyobhayamadhyapAtAdubhayavyapadezaH avagrahasya darzanatve 'avagrahAdidhAraNAparyantaM matijJAnam' ityasya vyAhateH tasya vA'darzanatve 'avagrahamAtraM darzanam' ityasya virodhAt, Agamavirodhazca tadvyatirekeNa darzanAnabhyupagame, tadabhyupagame vA'STAviMzatibhedamatijJAnavyatiriktadarzanAbhyupagamAt kuto jJAnameva darzanaM chadmasthAvasthAyAm ? / kevalyavasthAyAM tu kSINAvaraNasyA''tmano nityopayuktatvAt sadaiva darzanAvasthA, vartamAnapariNatervastuno'vagamarUpAyAH prAk tathAbhUtAnavabodharUpatvAsaMbhavAt tathAbhUtajJAnavikalAvasthAsaMbhave vA prAgitarapuruSAvizeSaprasaGgAt, tato yugapajjJAnadarzanopayogadvayAtmakaikopayogarUpaH kevalAvabodho'bhyupagantavya iti sUrerabhiprAyaH / / 2/30 // TImArtha: chadmasthAvasthAyAM ..... sUrerabhiprAyaH / / 75stha avasthAmA vaNI pramAnA sane ameyanA sAmAnya vizeSAtmakapaNAmAM paNa anapagata AvaraNavALA AtmAnA darzana upayoga samayamAM jJAna upayogano asaMbhava hovAthI aprApyakArI evA cahyuM ane mana:prabhava je arthAvagrahAdi matijJAnano upayogatenA prAktanI evI avasthA je aspaSTa avabhAsI evA grAhya padArthanA grAhakapaNAnI pariNatinI avasthAthI vyavasthita evA AtmaprabodharUpa che te cakSa-acakSudarzana vyapadezane prApta kare che. ane dravyandriya, bhAvendriya Aloka matijJAnAvaraNa karmakSayopazamAdi sAmagrI prabhava, rUpAdi viSaya grahaNa pariNati AtmAnI avagraharUpa matijJAnanI zabdatAne prApta kare che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-30 vAkya zravaNAdi sAmagrI vizeSa nimittathI prAdurbhata athavA vAkya zravaNatA animita evo vAkyartha grahaNanI pariNatino svabhAvavALo zrutajJAnAvaraNa karmano kSayopazama AtmAnuM zrutajJAna che e pramANe zabdanI abhidheyatAne prApta kare che. vaLI, jIvatI rUpIdravyanI grahaNanI pariNati vizeSa bhavapratyaya ane guNapratyaya avadhijJAnAvaraNa karmanA kSayopazamathI prAdurbhata locanAdi bAhya nimittothI nirapekSa avadhijJAna e prakAre tenA jANanArA vaDe vyapadeza karAya che. vaLI, avadhidarzanAvaraNa karmanA kSayopazamathI prAdurbhata te ja avadhijJAta ja, tadravyanA sAmAnya paryAlocana svabhAvavALo avadhidarzana vyapadezabhAcuM thAya che. mana:paryavajJAnAvaraNanA karmanA kSathopazamAdi viziSTa sAmagrIthI samutpAdita ardhatRtIyadvIpa samudra aMtarvartI sakala manovikalpanI grahaNanI pariNati cakSu Adi karaNanirapekSa evA AtmAnuM mana:paryavajJAna e pramANe vidvAno kahe che. ane chAghasthika upayogane AtmA svapradezanA AvaraNanA kSayopazama dvArA prApta kare che. paraMtu anaMta zeyatA jJAnasvabhAvavALA AtmAnuM khaMDathI pratipattiIrUpa A ja pAramArthika rUpa nathI; kema ke te AtmAnuM, sAmAcavizeSAtmaka vastunA vistAravyApI yuga56 pariccheda svabhAvadrayAtmaka eka kevala avabodharUpa tAtvikarUpapaNuM che ane tenuM te svarUpa kevaLajJAna kevaLadarzananA AvaraNa karanAra evA karmanA kSayathI AvirbhUta karaNakramanA vyavadhAnathI ativartI sakala lokAloka viSaya trikAla svabhAvanA pariNAmanA bhedathI anaMta padArthane ekasAthe sAmAcavizeSarUpe sAkSAtkaraNamAM pravRta evuM kevaLajJAna, kevaLadarzana e pramANe vyapadeza pAme che. tenAthI=pUrvamAM sUrijInA abhiprAya anusAra pAMca jJAna ane cAra darzananuM svarUpa batAvyuM temAM matijJAna ane cakSudarzana-acakSudarzanano TIkAkArazrIe bheda batAvyo tenAthI. "avagraharUpa Abhitibodha darzana che ane te ja=Abhitibodha ja, IhAdi rUpa vizeSagrAhaka jJAna che. tenAthI vyatirikta= AbhinibodhathI vyatirikta apara evA grAhakano abhAva hovAthI te ekanuM Abhitibodhaka jJAnarUpa evA te ja ekanuM, tathAgrahaNa hovAnA kAraNe avagraharUpe grahaNa hovAnA kAraNe, tathAthapadeza hovAthI=darzatarUpe vyapadeza hovAthI. konI jema darzanarUpa vyapadeza che ? te spaSTa kare che - utkRNaviphaNa avasthAvALA sarpa dravyanI jema darzana vyapadeza hovAthI, tethI=darzana ane jJAna-banne Abhitibodha hovAthI, te be avasthAno-darzana ane jJAnarU5 be avasthAno, abheda hovAnA kAraNe ane tenuM avagrahanuM, tarUpapaNuM hovAthI=darzatarUpapaNuM hovAthI, eka ja Abhitibodha darzana ane matijJAna kahevAya che. e pramANe sUtrakArazrIno abhiprAya che. e rIte je koI vaDe vyAkhyAna karAyuM te asaMgata jaNAya che; kema ke Agamano virodha che ane yuktino virodha che. temAM prathama yuktino virodha batAve che. ekAMtathI abheda hote chate=darzana ane jJAnano ekAMtathI abheda hote chate, pUrvano Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-30 113 avagraha darzana che, pAchaLanA IhAdi jJAna che. ane te beno tyAM=jJAnamAM, aMtarbhAva che e pramANe kahevuM zakya nathI, kema ke AnuM avagrahadarzana-hAdi jJAna ane te beno AbhitibodhamAM aMtarbhAvae prakAranA kathananuM, kathaMcit bheda tibaMdhanapaNuM che, ahIM pUrvapakSI kahe ke darzana ane jJAna e apekSAe bheda che ane darzana ane jJAna-baMne AbhinibodharUpa che, te apekSAe abheda che mATe ekAMta abhedanI prApti thaze nahIM. tenA nivAraNa mATe kahe che - AtmarUpapaNAthI=darzana ane jJAna baMne AtmAnuM svarUpa hovAthI, te beno=darzana ane jJAnano, abheda svIkArAya ja che (mATe darzana ane jJAnano Abhitibodha jJAnasvarUpe abheda svIkArI zakAya nahIM) ane eka ja matijJAnano ubhaya madhye pAta hovAthI=darzana ane jJAna-baMnemAM pAta hovAthI, ubhayano vyapadeza che=eka ja matijJAnane avagraha apekSAe darzana ane ITAdi apekSAe jJAna-ema ubhayano vyapadeza che, ema na kahevuM kema ke avagrahanuM darzanapaNuM hote chate avagrahAdi dhAraNAparyaMta matijJAna che, e kathananI vyAti che=e kathanano virodha che. athavA tenuM adarzanapaNuM hote chate avagrahanuM adarzanapaNuM hote chate=avagrahAdi dhAraNAparyata matijJAna svIkAravA mATe avagrahanuM adarzanapaNuM svIkArAye chate, avagrahamAtra darzana che e prakAranA kathanano virodha che. ane tenA vyatirekathI jJAnanA vyatirekathI darzanano abhyAgama karAya chate arthAt jJAnathI bhinna darzana nahIM svIkArAye chate Agamavirodha che; (kema ke Agama ATha prakAranA jJAnane ane cAra prakAranA darzanane svIkAre che) athavA tenA abhyapagamamAM jJAnathI bhinna darzananA svIkAramAM aThThAvIsa bheTavALA matijJAnathI vyatirikta darzanano svIkAra hovAthI prastha avasthAmAM jJAna ja darzana che ema kema kahI zakAya ? arthAt kahI zakAya nahIM. vaLI, kevalI avasthAmAM kSINa AvaraNavALA AtmAnuM nitya upayuktapaNuM hovAthI sadA ja darzana avasthA che; kema ke vastunA avagamarUpa vartamAna pariNatithI pUrve te prakAranA anavabodharUpatvano asaMbhava che=jeo kevalajJAnano ane kevaladarzanano upayoga kramasara svIkAre che, teonA kathana anusAra kevaladarzananA kALamAM vastunA avagamarUpa je vartamAna pariNati che, tenAthI pUrve je kevalajJAnano upayoga che te kALamAM kevaladarzananA anavabodharUpatvano asaMbhava che. athavA tevA prakAranA jJAnavikala avasthAno saMbhava hote chate=kevalajJAnakALamAM kevaladarzanathI thatA bodhathI vikala avasthAno saMbhava hote chate, pAm ane Itara puruSanA avizeSano prasaMga Ave kevalajJAnanI prApti pUrve akevalI che te ane tenAthI itara evA je kevalI che te beto avizeSa svIkAravAno prasaMga Ave, tethI kevalI avasthAmAM sadA darzana avasthA che tethI, yugapajJAnadarzanaupayogadvayAtmaka eka upayogarUpa kevaLa avabodha svIkAravo joIe. e prakArano sUrijIno abhiprAya che. 2/30I Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-30 bhAvArtha : gAthAno bhAvArtha karyA pachI pAMca prakAranA jJAna ane cAra prakAranA darzanaviSayaka sUrijInA abhiprAyane TIkAkArazrI spaSTa karatAM kahe che - chadmastha avasthAmAM je jJAna thAya che te pramANarUpa che ane jJAnano je viSaya che te prameya che ane te jJAna paNa sAmAnyavizeSasvarUpa che ane prameya paNa sAmAnyavizeSasvarUpa che topaNa chadmastha jIvanA jJAnanA AvAraka kama dUra thayA nathI. tethI chadmastha jIvano upayoga darzana ane jJAnano kramasara thAya che. tethI darzanaupayoga samayamAM jJAnanA upayogano asaMbhava che. kaI rIte jJAna-darzanano upayoga kramasara thAya che ? te spaSTa karatAM kahe che - aprApyakArI evA cahyuM ane manathI thanAro je arthAvagrahAdi matijJAnano upayoga che, tenA pUrvanI avasthAvALA bodhane cakSudarzana-acakSudarzana e prakAranA vyapadezane prApta kare che. te bodha kevo che ? te spaSTa kare che - aspaSTa avAsI evA grAhya padArthanA grAhakatva pariNatirUpa je avasthA te avasthAmAM vyavasthita evA AtmaprabodharUpa A cakSudarzana-acakSudarzana che. AnAthI e phalita thAya ke matijJAnano je cakSuno ke manano arthAvagrahano upayoga che tyArathI mAMDIne matijJAnano prAraMbha thAya che. tenA pUrve cakSu dvArA cakSudarzana thAya che ane mana dvArA acakSudarzana thAya che tyArapachI avagrahAdinA kramathI matijJAna thAya che ane cakSudarzana-acakSudarzanamAM padArtha aspaSTa avabhAsamAna hoya che ane avagrahathI kAMIka kAMIka spaSTa bodha thAya che. matijJAnano upayoga kaI sAmagrIthI zarU thAya che ? te spaSTa kare che - matijJAnanA kAraNabhUta dravyaindriya, bhAvaindriya, prakAza ane matijJAnAvaraNanA kSayopazama Adi sAmagrIthI prabhava evI rUpAdinA viSayaka jIvanI je grahaNanI pariNati che te pariNati avagrahAdirUpa che ane te matijJAnanI zabdatAne pAme che. AnAthI e prApta thAya ke cakSudarzana-acakSudarzana mATe dravyandriya ane bhAvendriya sAmagrIrUpa che ane darzanAvaraNa karmano kSayopazama kAraNa che. jenAthI jIva vastune cakSuthI jovA mATe abhimukha thAya che ane manathI jovA mATe abhimukha thAya che tyAre prathama aspaSTa vastunuM avabhAsa thAya che tevo bodha darzana kahevAya che. matijJAnamAM dravyandriya-bhAvendriya Avazyaka che, prakAza Avazyaka che ane matijJAnAvaraNano kSayopazama Avazyaka che ane joya padArthanI AvazyakatA che. A sarva sAmagrInA baLathI je rUpAdiviSayaka grahaNanI pariNati thAya che te avagraha AdirUpa matijJAna kahevAya che. vaLI, zrutajJAnanA upayogamAM be sAmagrI kAraNa che. zrutajJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI ane vAkyazravaNAdi sAmagrIvizeSanA nimittathI prAdurbhAva thayelA vAkyarthanA grahaNanI pariNatino svabhAva AtmAnuM zrutajJAna Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-30 kahevAya che athavA vAkyazravaNa vagara zrutajJAnAvaraNa karmanA kSayopazamathI janya vAkyartha grahaNanI pariNatino svabhAva AtmAnuM zrutajJAna kahevAya che. tethI e prApta thAya ke upadezakanA vAkyazravaNanI sAmagrIthI ke pustakAdinA vAcanAdi sAmagrIthI je bodha thAya che. te bodhakALamAM kAMIka sahavartI zrutajJAnAvaraNa karmano kSayopazama varte che tenAthI te bodha thayelo che. vaLI, kyAreka vAkyazravaNAdi vagara paNa pUrvamAM karAyelA bodhaviSayaka Uha karavAthI je vizeSa prakAranuM zrutajJAna thAya che te vakhate paNa tatsahavartI zrutajJAnAvaraNano kSayopazamabhAva varte che. vaLI, avadhijJAnanuM svarUpa sUrijInA abhiprAyathI batAve che - rUpIdravya grahaNanI pariNativizeSa avadhijJAna che tema kahevAthI e prApta thAya ke, matijJAnamAM paNa rUpI dravyanA grahaNanI pariNati che. paraMtu indriya dvArA rUpI dravyanuM grahaNa matijJAnanI pariNati kare che. jyAre avadhijJAna indriyanirapekSa sAkSAt AtmapradezathI rUpI dravyanA grahaNanI pariNativALuM che. ane avadhijJAnanA kSetranI ane kALanI maryAdA sudhInA kSetramAM ane kALamAM rahelA rUpIdravyanA grahaNanI pariNativizeSavALuM avadhijJAna che. vaLI, bhavanA kAraNe ke guNanA kAraNe avadhijJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI prAdurbhAva thanAro jIvano pariNAma che. vaLI, te avadhijJAna cakSuAdi bAhyanimitta nirapekSa thanAra che. vaLI, avadhidarzananuM svarUpa batAve che. avadhidarzanAvaraNanA kSayopazamathI pragaTa thayela te ja=rUpI dravyanA grahaNanI pariNativizeSarUpa ja, rUpI dravyanA sAmAnyanA paryAlocananA svabhAvavALuM avadhidarzana che e pramANe vyapadeza thAya che. vaLI, mana:paryavajJAnanuM svarUpa batAve che - aDhIdvIpa ane samudravartI jIvonA sarva manovikalpanA grahaNanI pariNati mana:paryavajJAna che. vaLI, te mana:paryavajJAna mana:paryavajJAnAvaraNakarmanA kSayopazamAdi viziSTa sAmagrIthI utpanna thayela che. tenAthI e prApta thAya ke mana:paryajJAnIne mana:paryavajJAnAvaraNano kSayopazama varte che ane nirmaLa cAritrapariNati varte che ane viziSTa labdhio prApta thayela che. te sarva sAmagrIthI utpAdita mana:paryavajJAna che. A mana:paryavajJAna cakSuAdi karaNathI nirapekSa evA AtmAne pragaTa thAya che. A cAra jJAnonuM svarUpa batAvyA pachI TIkAkArazrI kahe che - A cAra jJAno chAghasthika jJAna che ane chAbasthika upayogane AtmA svapradezanA AvaraNanA kSayopazama dvArA prApta kare che. paraMtu anaMta zeyanA jJAnasvabhAvavALA AtmAnuM A ja khaMDathI bodharUpa pAramArthika rUpa nathI; kema ke tenuM AtmAnuM, sAmAnyavizeSAtmaka vastunA vistArane vyApI ekasAthe pariccheda svabhAvadrayarUpa eka kevala avabodhanuM tAttvika svarUpapaNuM che. Azaya e che ke, AtmAnuM pAramArthika svarUpa sarva jJeyane ekasAthe jANavAno svabhAva che ane sarva zeya sAmAnya vizeSAtmaka che. tethI nirAvaraNa evA kevaLI sarva zeyane ekasAthe sAmAnya vizeSarUpe jANe che. paraMtu mati Adi cAra jJAnavALA jIvo tenA jJAnanA AvAraka karmanA kSayopazama dvArA chAbasthika upayogane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-30 prApta kare che, je pUrNa padArthanA koIka koIka bhAgano bodha kare che. AthI ja matijJAnathI amuka prakArano khaMDazaH bodha thAya che, zrutajJAnathI anya prakArano khaMDazaH bodha thAya che, e ja rIte avadhijJAna ane mana:paryavajJAnathI khaMDazaH bodha thAya che. A sarva AtmAno mULa svabhAva nathI. vaLI, AtmAno svabhAva zuM che ? te spaSTa karatAM kahe che - kevaLajJAnanA, kevaLadarzananA AvaraNarUpa je karma, tenA kSayathI Avirbhata thayeluM AtmAnuM svarUpa che. vaLI, indriyarUpa karaNakramanA vyavadhAnathI para evA sakaLa loka-alokanA viSayane sparzanAruM traNeya kALanA padArthanA svabhAvanA ane pariNAmanA bhedane kAraNe anaMta padArthane ekasAthe sAmAnya vizeSarUpe sAkSAtkaraNamAM pravRtta evuM kevaLajJAna, kevaLadarzana che. tethI e phalita thAya ke AtmAno mULa svabhAva sarva jJeyane ekasAthe sAkSAtkAra karavAno che ane chabasthanI jema teno kramasara upayoga pravartato nathI. A prakAranA sUrIzvarajInA vacanAnusAra pAMca jJAnanuM svarUpa TIkAkArazrIe batAvyuM. te kathanathI anya koInI mAnyatAnuM nirAkaraNa thAya che. tethI anyanI te mAnyatA batAve che - avagraharUpa Abhinibodha darzana che ane te Abhinibodha ja IhAdirUpa vizeSanuM grAhaka jJAna che. A bethI atirikta apara evuM koI grAhakajJAna nathI. paraMtu eka ja evuM Abhinibodhika avagraharUpe paNa padArthane grahaNa kare che ane IhArirUpe paNa grahaNa kare che. tethI 'darzana" ane "jJAna" e svarUpe vyapadeza thAya che. jema sarpa dravya ghaDIka utkaNa, ghaDIka viphaNa avasthAne prApta kare che tema matijJAna ja jyAre avagraharUpa che tyAre mAtra sAmAnyarUpa dravyane grahaNa kare che tethI darzana kahevAya che ane IhAdi vizeSarUpa paryAyane grahaNa kare che tethI jJAna kahevAya che. jema sarpadravyano tenI utkRNAdi avasthAthI abheda che tema avagraharUpa sAmAnya ane IhAdirUpa vizeSamatijJAnarUpe abheda che. tethI AbhinibodhikanI darzana ane jJAnarUpa baMne avasthAno abheda che. tethI eka ja Abhinibodha darzana ane matijJAna e pramANe kahevAya che e prakArano "saMmatikArazrIno Azaya che ema koI vyAkhyAna kare che. te asaMgata jaNAya che ema TIkAkArazrI kahe che. kema asaMgata che ? temAM hetu kahe che - Agamano virodha ane yuktino virodha che mATe asaMgata che. yuktino kaI rIte virodha che ? te batAvatAM kahe che - jo darzana ane jJAna - e baMneno ekAMta abheda hoya to pUrvano avagraha darzana che ane pazcA ITAdi jJAna che tema kahIne te darzana ane jJAna - e beno AbhinibodhamAM aMtarbhAva che tema kahI zakAya nahIM; kema ke darzana ane jJAnano bheda batAvIne tyArapachI teno aMtarbhAva kahevo hoya to kathaMcit bheda svIkAravo paDe. pUrvapakSI kahe che ke, darzanarUpe ane jJAnarUpe kathaMcit bheda che ane AbhinibodharUpe abheda che. tene TIkAkArazrI kahe che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-30 117 pUrvapakSI kahe che tema svIkArI zakAya nahIM; kema ke AtmarUpapaNAthI te beno abheda svIkArAya che. tethI e prApta thAya ke, darzana ane jJAna beya judA che ane AtmAnA beya bhAvo che. te apekSAe te beno abheda che paraMtu jema pUrvapakSI kahe che tema avagraha-darzana che, IhAdi-jJAna che. tema kahyA pachI jJAnarUpe ja darzana ane jJAnano abheda svIkArI zakAya nahIM; kema ke AtmarUpapaNAthI te beno abheda svIkArAya che. tethI e prApta thAya ke darzana ane jJAna beya judA che ane te beya AtmAnA bhAvo che. te apekSAe te beno abheda che paraMtu pUrvapakSI jema kahe che tema avagraha-darzana che, IhAdi-jJAna che ane tema kahyA pachI jJAnarUpe ja darzana ane jJAnano abheda svIkArI zakAya nahIM. A rIte kathaMcit bheda kaI rIte svIkArI zakAya ? te spaSTa karyo. tyAM pUrvapakSI kahe che ke eka ja matijJAna darzanamAM ane jJAnamAM pAta pAme che mATe matijJAnarUpe abheda che ane darzanajJAnarUpe bheda che tema svIkArI zakAze. tenuM nirAkaraNa karatAM TIkAkArazrI kahe che - tema svIkAravAmAM Ave to avagraha darzanarUpa che tema kahyA pachI IhAthI dhAraNA paryata matijJAna che tema kahI zakAya. paraMtu avagrahathI mAMDIne dhAraNA paryata matijJAna che tema kahI zakAya nahIM ane avagrahathI mAMDIne dhAraNA paryata matijJAna svIkAravA mATe pUrvapakSI kahe ke avagraha darzana nathI paraMtu jJAna che, to pUrvamAM kahela ke avagraha mAtra darzana che, te kathanano virodha Ave. A rIte yuktithI pUrvapakSInA kathanano virodha batAvyA pachI have Agamano virodha kaI rIte Ave che te spaSTa kare che - jJAnathI atirikta darzana svIkAravAmAM na Ave to Agamano virodha che; kema ke AgamamAM ATha jJAna ane cAra darzana kahyA che. te pramANe matijJAnathI bhinna cakSudarzana ane acakSudarzana che tema svIkAravuM joIe. have AgamanA virodhano parihAra karavA mATe pUrvapakSI kahe ke jJAnathI bhinna darzana che to matijJAnanA aDhAvIsa bhedathI atirikta cakSudarzana ane acakSudarzanano svIkAra thAya che mATe jJAna ja darzana che ema chadhastha avasthAmAM kahI zakAya nahIM arthAt chamastha avasthAmAM matijJAna ja darzana che tema kahI zakAya nahIM. vaLI, kevaLIne kevaLajJAna-kevaLadarzana yAtmaka ekaupayogarUpa kevaLa avabodha che te batAvatAM kahe che - kevaLIne darzananA ane jJAnanA AvaraNano kSaya thayelo hovAthI kevaLI sadA upayogavALA che tethI kevaLImAM prathama jJAnano upayoga pachI darzanano upayoga ema kramika upayoga nathI paraMtu sadA ja darzanano upayoga che. kema sadA darzanano upayoga che ? temAM hetu batAve che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-30-31 vastunA bodharUpa je kevaLInI vartamAnanI pariNati che=kramavAdInA matAnusAra kevalajJAna utpanna thayA pachI bIjI kSaNamAM darzananA bodharUpa vartamAna pariNati che, te pariNatithI pUrve darzanarUpa sAmAnyano anavabodhano asaMbhava che; kema ke kevaLInA kevalajJAnanA ane kevaladarzananA AvaraNano kSaya thayelo hovAthI sadA kevaLIno darzanano upayoga che mATe kevaLajJAnakALamAM paNa kevaLIne darzanano upayoga che ane jo kevaLImAM tevA prakAranA jJAnavikala avasthAno saMbhava svIkAravAmAM Ave to, arthAt kevaLajJAnakALamAM kevaLadarzanarUpa jJAnanI vikala avasthAno saMbhava svIkAravAmAM Ave to, prAgu ane itara puruSanA avizeSano prasaMga Ave=chamastha ane kevaLI - e rUpa benA avizeSano prasaMga Ave; kema ke chadmasthane sAmAnya bodha hoya che tyAre vizeSabodha hoto nathI ane vizeSa bodha hoya che tyAre sAmAnya bodha hoto nathI tema kevaLIne paNa vizeSa bodharUpa jJAnakALamAM sAmAnya bodharUpa darzana nathI mATe kevaLI paNa kevaLajJAnanI prApti pUrve jevA apUrNajJAnavALA hatA tevA ja kevaLajJAnanI prApti pachI paNa apUrNajJAnavALA che tema mAnavuM paDe. AnAthI zuM phalita thAya ? te kahe che - kevaLIne yugapad jJAnadarzana upayogadvayarUpa eka upayoga che kevalIne kevala eka upayoga che ane tenA viSayabhUta kSeya sarva dravya ane sarva paryAya che tethI dravyane AzrayIne te bodha darzanarUpa che ane paryAyane AzrayIne te bodha jJAnarUpa che ema svIkAravuM joIe ane te pUrNa avabodha svarUpa che. e prakArano AcAryazrIno abhiprAya che. 2/30nA avataraNikA : dvayAtmaka eka eva kevalAvabodha iti darzayannAha - avataraNikArya :dvayAtmaka=jJAnadarzanAtmaka, eka ja kevala avabodha che e pramANe batAvatA graMthakArazrI kahe gAthA : sAI apajjavasiyaM ti do vi te sasamayao havai evaM / paratitthiyavattavvaM ca egasamayaMtaruppAo / / 2/31 / / chAyA : sAdyaparyavasite iti dve api te svasamayo bhavatyevam / paratIrthikavaktavyaJca ekasamayAntarotpAdaH / / 2/31 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-31 anvayArtha : i=A rIte=gAthA-30nA uttarArdhamAM kahyuM ke te jJAnadarzana avizeSathI siddha thayuM e rIte, vo vi te=banne paNa te=jJAnadarzana banne paNa te (eka sAthe ekarUpa hoya to), sArUM apannavasiyaM ti='sAdi aparyavasita' che. e pramANeno, saptamavo vaph=svasiddhAMta ghaTe che, ca=ane, samavaMtaruppAo='eka samayanA AMtare utpAda', paratityiyavattabhraM=paratIrthikanuM vaktavya che. 2/31 / / * 'sasamayo'mAM 'sasamaya'nI vibhaktino lopa che ane 'o' pAdapUrti mATe che. gAthArthaH A rIte=gAthA-30nA uttarArdhamAM kahyuM ke te jJAnadarzana avizeSathI siddha thayuM e rIte banne paNa te=jJAnadarzana banne paNa te, eka sAthe ekarUpa hoya to 'sAdi aparyavasita' e pramANeno svasiddhAMta ghaTe che ane 'eka samayanA AMtare utpAda' paratIrthikanuM vaktavya che. II2/31 TIkA H 119 dve api te jJAnadarzane yadi yugapad na nAnA bhavatastadA svasamayaH svasiddhAntaH 'sAdyaparyavasite' iti ghaTate yastvekasamayAntarotpAdastayoH 'yadA jAnAti tadA na pazyati' ityevamabhidhIyate sa paratIrthikazAstraM nArhadvacanam nayAbhiprAyeNa pravRttatvAditi sUrerabhiprAyaH / / 2 / 31 / / TIkArya : api sUremiprAva: / / banne paNa te=jJAnadarzana, jo yugapad nAnA na hoya=akramavartI ane paraspara bhinna na hoya to, 'sAdi aparyavasita che'='jJAnadarzana sAdi aparyavasita che' e prakArano svasiddhAMta ghaTe che. vaLI, 'te beno-kevaLajJAnano ane kevaLadarzanano, je eka samayAMtara utpAda che'='jyAre jANe che tyAre jotA nathI' e rUpa ekasamayAMtarano utpAda che, e pramANe kahevAya che, te paratIrthika zAstra che, arihaMtanuM vacana nathI; kema ke naya abhiprAyathI pravRttapaNuM che. e prakArano sUrijIno abhiprAya che. / / 2/31 / / bhAvArtha: ***** gAthA-30nA uttarArdhamAM kahyuM ke, kevaLajJAna-kevaladarzana avizeSathI siddha che e rIte jo kevaLajJAnakevaLadarzana yugapad hoya arthAt kramika na hoya ane paraspara bhinna na hoya, paraMtu krayAtmaka eka hoya to, zAstrakAroe kevaLajJAna-kevaLadarzana sAdi aparyavasita kahela che te ghaTe che; kema ke jo kevaLajJAnakevaLadarzana kramika hoya to te baMnene sAdi-sAMta mAnavA paDe ane eka samayAMtarano kevaLajJAna-kevaLadarzanano jo utpAda svIkAravAmAM Ave to sAdi aparyavasita siddhAMta ghaTe nahIM ane te vacana paratIrthikanuM vacana che; kema ke naya abhiprAyathI pravRtta che mATe sarvajJanuM vacana nathI; kema ke sarvajJanuM vacana pramANa abhiprAyathI pravRtta che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-31-32 ahIM vizeSa e che ke chabasthanuM jJAna prathama sAmAnya hoya che ane pachI vizeSa thAya che. te dRSTithI jonAra evA naya abhiprAyathI "kevaLajJAna ane kevaLadarzana kramasara thAya che" e prakAranuM vacana che. ethI te paratIrthikanuM vacana che ane "kevaLajJAnAvaraNanA ane kevaLadarzanAvaraNanA kSayathI thanAruM hovAthI zeyanA viSayabhUta dravya ane paryAya ubhayane ekasAthe jANanAra che" te dRSTithI jonAruM hovAthI sarvajJanuM vacana che. e prakArano sUrijIno abhiprAya che. II2/3pa avataraNikA - evaMbhUtaM vastutattvaM zraddadhAnaH samyagjJAnavAneva puruSaH smygdRssttirityaahavataraNikArca - AvA prakAranA vastutatva=prathama kAMDamAM ane prastuta evA bIjA kAMDamAM atyAra sudhI varNana karyuM evA prakAranA vastutatvane, zraddhAna karato samyajJAnavALo ja puruSa samyagdaSTi che. ene kahe che - bhAvArtha : prathama kAMDamAM vastu dravya-paryAyarUpa che. temAMthI kaI rIte nayo pravaryA che ane kaI rIte jIva karma bAMdhe che ane kaI rIte saMsAra-mokSa ghaTe che ? ityAdi varNana karyuM ane prastuta kAMDamAM matiAdi pAMca jJAnanuM svarUpe varNavyuM." evA prakAranA vastutattvane zraddhA karanAra samyajJAnavALo ja puruSa samyagdaSTi che. paraMtu mAtra bhagavAne kahyuM che te satya che eTalI zraddhAvALo jIva samyagdaSTi nathI te batAvavA mATe kahe che - gAthA : evaM jiNapaNNatte saddahamANassa bhAvao bhAve / purisassAbhiNibohe daMsaNasaddo havai jutto / / 2/32 / / chAyA : evaM jinaprajJaptAn zraddadhAnasya bhAvato bhAvAn / puruSasyAbhinibodhe darzanazabdo bhavati yuktaH / / 2/32 / / anvayArtha : parva-A rIte=prathama ane bIjA kAMDamAM atyAra sudhI varNana karyuM e rIte, nipAtte mAtra jitaprajJaptabhAvone, mAraga =bhAvathI, sadanALaksa purisajja zraddhA karanAra puruSanA, amiAivodeabhinibodhamAM, haMsA dava nutto='darzana zabda yukta thAya che. /3rA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-32-33 121 gAthArtha : A rIte prathama ane bIjA kAMDamAM atyAra sudhI varNana karyuM e rIte, jinaprAptabhAvone bhAvathI zraddhA karanAra puruSanA abhinibodhamAM 'darzana' zabda yukta thAya che. ra3rA TIkA : evamanantaroktavidhinA jinaprajJaptAn bhAvAn (bhAvataH) zraddadhAnasya puruSasya yadAbhinibodhikaM jJAnaM tadeva samyagdarzanam viziSTAvabodharUpAyA ruceH samyagdarzanazabdavAcyatvAditi bhAvaH bhAra/rUrI TIkArca - vamanantarovidhinA .. mAva: 5 A rIte anaMtara kahelI vidhithI=prathama ane bIjA kAMDamAM varNana karyuM e prakAranI vidhithI jitaprajJaptabhAvone (bhAvathI) zraddhA karanAra puruSane je Abhitibodhika jJAna che te ja samyagdarzana che; kema ke viziSTa avabodharUpa rucinuM samyagdarzana' zabda vAcyapaNuM che e prakArano bhAva che. 2/32aaaa bhAvArtha graMthakArazrIe prathama ane bIjA kAMDamAM atyAra sudhI je dravya-paryAyanuM svarUpa, karmabaMdhanI vyavasthA ane pAMca jJAnonuM svarUpa batAvyuM, te jinaprajJapta bhAvo che. te bhAvo te prakAre ja jene ruce che te mahAtmA te bhAvono yathArthabodha karIne svazakti anusAra potAnA hitaprAptine anukULa saMsAra ucchedamAM avazya yatna kare che. tethI tevA rucivALA puruSanuM je prastuta graMthathI pariskRta thayeluM matijJAna che te ja samyagdarzana che; kema ke viziSTa avabodharUpa ruci ja "samyagdarzana' zabdathI vAcya che. tethI bhagavAne kahelA padArtho prastuta graMthamAM batAvyA che tema ja che. tevI sthira rucinA baLathI je hitAnukULa pravRttinuM kAraNa evo ja bodha che te samyagdarzana che. ll2/32aaaa avatAraNikA : nanu yadi samyagjJAne samyagdarzanaM niyamena darzane'pi rucilakSaNe samyagjJAnaM kimiti na syAt ? na, ekAntarucAvapi samyagjJAnaprasakterityAha - avataraNikArya : nanu'thI zaMkA kare che - jo samyajJAnamAM niyamathI samyagdarzana che. to rucirUpa darzanamAM paNa samyajJAna kema na thAya ? arthAt thavuM joIe. tene graMthakArazrI kahe che, "nahIM; kema ke ekAMta rucimAM paNa samyajJAnathI prasakti che e pramANe (gAthAmAM) kahe che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-33 bhAvArtha : pUrvamAM varNana karyuM e prakAre koI jIvane yathArtha jJAna thAya to AbhinibodhikajJAnasvarUpa samyagdarzana tene thAya che; kema ke jinavacanAnusAra yathArtha bodha pUrvamAM varNana karyuM te prakAre koIne thAya to te bodhathI pariSkRta evo matijJAnano upayoga avazya te jIvamAM pragaTe che. paraMtu koI jIvane tevuM samyajJAna na hoya, mAtra AtmakalyANa karavAne anukULa ruci hoya to rucirUpa darzanamAM samyajJAna che ke nahIM ? e prakAre koIne zaMkA thAya. tethI kahe che - jo tene syAdvAdanI dRSTinA bodhapUrvakanI ruci thayelI hoya to temAM samyajJAna che, vaLI jeone syAdvAdano bodha thayo nathI chatAM potAnA sthUla bodha anusAra AtmakalyANa viSayaka ruci che eTalA mAtrathI teomAM samyajJAna nathI, kema ke samyajJAna padArthanA yathArtha svarUpane jonAra bodhasvarUpa che ane jeone padArthanA yathArtha svarUpano bodha nathI teomAM AtmakalyANane anukULa ruci hovA mAtrathI samyajJAna nathI te batAvavA arthe kahe che - gAthA : sammaNNANe NiyameNa daMsaNaM daMsaNe u bhayaNijjaM / sammaNNANaM ca imaM ti atthao hoi uvavaNNaM / / 2/33 / / chAyA : samyagjJAne niyamena darzanaM darzane tu bhajanIyam / samyagjJAnaJcedamityarthato bhavati upapannam / / 2/33 / / anvayArtha: HUMIo viSe saMsAM=samyajJAnamAM niyamathI darzana che=samyagdarzana che, haMsane 3 vaLI, darzanamAM, manni =bhajanIya che=vikalpanIya che, sammaUU[vi carU ti ane samyajJAna A arthAt samyagdarzana, e pramANe, satyamo dor3a 3vavA arthathI upapanna thAya che. 2/33aaaa gAthArtha : samyajJAnamAM niyamathI darzana che samyagdarzana che, vaLI, darzanamAM bhajanIya che vikalpanIya che, ane samyajJAna A arthAt samyagdarzana, e pramANe arthathI upapanna thAya che. 1ra/13/ TIkA - samyagjJAne niyamena samyagdarzanaM, darzane punarbhajanIyaM-vikalpanIyaM samyagjJAnam, ekAntarucau na saMbhavati anekAntarucau tu samyagdarzane samasti, yatazcaivamataH samyagjJAnaM cedaM samyagdarzanaM ca viziSTarucisvabhAvamavabodharUpamarthataH sAmarthyAdupapannaM bhavati / / 2/33 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 sammatitarka prakaraNa bhAga-2/ dvitIya kAMDa | gAthA-33-34 TIkArca - savajJAne... mati | samyajJAnamAM niyamathI samyagdarzana che. vaLI, darzanamAM bhajanIya che=samyajJAna vikalpanIya che arthAt ekAMta rucimAM saMbhavatuM nathI=samyajJAna saMbhavatuM nathI. vaLI, anekAMta rucirUpa samyagdarzanamAM che=samyajJAna che. ane je kAraNathI A pramANe che=gAthAnA pUrvArdhamAM kahyuM e pramANe che. AthI samyajJAna evuM A samyagdarzana, viziSTa ruci svabhAvavALA avabodharUpa arthathI sAmarthyathI, upapanna thAya che. 2/33nA bhAvArtha: graMthakArazrIe atyAra sudhI prathama kAMDa ane bIjA kAMDamAM je kAMI varNana karyuM te varNananA tAtparyane sparzanAra samyajJAna koIne pragaTa thAya to te jIvamAM niyamathI samyagdarzana che. paraMtu koI jIvane tattvaviSayaka rucirUpa darzana hoya to temAM samyajJAna vikalpanIya che; kema ke jo tene ekAMta ruci hoya to samyajJAna saMbhavatuM nathI ane jo tene graMthakArazrIe pUrvamAM atyAra sudhI je prakArano anekAMta batAvyo te prakAranA anekAMtamAM rucirUpa samyagdarzana hoya to te jIvane samyajJAna che. phakta samyagdarzana pragaTa thayA pachI prApta thayeluM samyajJAna sUkSma sUkSmatarAdi aneka bhedavALuM saMbhave. topaNa te jIvane anekAMtavAdanI sthira ruci hoya ane tethI anekAMtavAdanuM yathArtha avalaMbana laIne Atmahita mATe pravRtti karato hoya to tenI anekAMtavAda rucirUpa samyagdarzanamAM je kAMI bodha che te samyajJAna svarUpa che. AnAthI zuM phalita thAya ? te gAthAnA uttarArdhathI batAve che - samyajJAna ja viziSTarucisvabhAvavALA avabodharUpa samyagdarzana che. e prakAre gAthAnA pUrvArdhanA kathanathI arthathI upapanna thAya che. tethI samyajJAnavALo jIva potAnA yathArtha bodhane kAraNe sadA potAnA jJAnathI niyaMtrIta ucita pravRtti karIne saMsAranA uccheda mATe zakya yatna kare tevo samyagdarzanano pariNAma te jIvamAM che ema phalita thAya che. 2/33 avataraNikA - atra sAdyaparyavasitaM kevalajJAnaM sUtre pradarzitam anumAnaM ca tathAbhUtasya tasya pratipAdakaM saMbhavati / tathAhi - ghAtikarmacatuSTayaprakSayAvirbhUtatvAt kevalaM sAdi na ca tathotpannasya pazcAttasyAvaraNamasti ato'nantamiti na punarutpadyate vinAzapUrvakatvAdutpAdasya na hi ghaTasyAvinAze kapAlAnAmutpAdo dRSTa ityanutpAdavyayAtmakaM kevalamityabhyupagamavato nirAkartumAha - avataraNikArya : ahIM=kevaLajJAnanA viSayamAM, sAdi aparyavasita kevaLajJAna sUtramAM batAvAyuM che ane tevA prakAranA tenuM=sAdi aparyavasita evA kevaLajJAnanuM, pratipAdaka anumAna saMbhave che. te A pramANe - ghAtI karmacatuSTayanA prakSayathI AvirbhUtapaNuM hovAthI kevala kevaLajJAna, sAdi che ane te prakAre utpanna Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-34 evA tenuM=ghAtI karmanA kSayathI utpanna evA kevaLajJAnanuM, pAchaLathI AvaraNa nathI ethI anaMta che. ethI pharI utpanna thatuM nathI; kema ke utpAdanuM vinAzapUrvakapaNuM che. je kAraNathI ghaTatA avinAzamAM kapAlano utpAda jovAyo nathI. ethI anutpAdavyayAtmaka=anutpAda-avyayAtmaka, kevaLa che kevalajJAna utpanna thayA pachI pharI kyAreya kevalajJAnano utpAda nathI ane vyaya nathI evuM kevala che, e pramANe svIkAranAra pakSanuM nirAkaraNa karavA mATe kahe che - gAthA : kevalaNANaM sAI apajjavasiyaM ti dAiyaM sutte / tettiyamittottaNA kei visesaM Na icchaMti / / 2/34 / / chAyA : kevalajJAnaM sAdyaparyavasitamiti darzitaM sUtre / tAvanmAtredRptAH kecana vizeSaM necchanti / / 2/34 / / anvayArtha: vevanaVTi=kevaLajJAna, sArUM kapamsivaM ti su vAdya sAdi aparyavasita' e pramANe sUtramAM batAvAyuM che, tettimattotUUT verU eTalA mAtrathI garvita keTalAka, vise ja rUti vizeSane icchatA nathI. 2/34 gAthArtha : kevaLajJAna "sAdi aparyavasita' e pramANe sUtramAM batAvAyuM che. eTalA mAtrathI garvita keTalAka vizeSane IcchatA nathI. ra/34 TIkA : kevalajJAnaM sAdyaparyavasitamiti darzitaM sUtre ityetAvanmAtreNa garvitAH kecana vizeSa paryAyaM paryavasitatvasvabhAvaM vidyamAnamapi necchaMti te na ca samyagvAdinaH / / 2/34 / / TIkArya : vajJAnaM ... savAhinaH | kevaLajJAna "sAdi aparyavasita' e pramANe sUtramAM darzita che. eTalAmAtrathI gAviMta keTalAka vizeSane=paryavasita svabhAvavALA vidyamAna paNa paryAyane, icchatA nathI ane teo samyagvAdI nathI. 2/34 bhAvArtha :zAstramAM kevaLajJAna "sAdi aparyavasita' kahyuM che te zAstravacanamAM ekAMtarucivALA keTalAka darzanakAra Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-34-35 125 teno artha kare che ke jema AtmA anAdi anaMta che tema kevaLajJAna pragaTa thayA pachI AtmAnI jema sadA sthira che. vastutaH AtmA dravya che ane kevaLajJAna e AtmAno paryAya che ane paryAya pratikSaNa anya anya rUpe thAya che. tethI pratikSaNa paryavasita svabhAvavALuM vidyamAna paNa kevalajJAna che chatAM kevalajJAnane 'sAdi aparyavasita' kahenArA sUtramAM ekAMta buddhine kAraNe teo kevaLajJAnane paryAyarUpe joI zakatA nathI. tethI dravyanI jema utpanna thayA pachI kevaLajJAna sadA sthira rahenAra che. ema jeo kahe che teo samyagvAdI nathI. ||2/34|| avataraNikA : yata: --- avataraNikArya : je kAraNathI=pUrvanA gAthAmAM kahyuM ke keTalAka vizeSane icchatA nathI te samyaggAdI nathI. kema samyavAdI nathI tethI kahe che. 'je kAraNathI gAthAmAM kahevAya che tema che. te kAraNathI teo samyavAdI nathI' ema anvaya che gAthA : chAyA H - je saMghayaNAIyA bhavatthakevalivisesapajjAyA / sijjhamANasamaye Na hoMti vigayaM tao hoi / / 2 / 35 / / Jain Educationa International ye saMhananAdayo bhavasthakevalivizeSaparyAyAH / siddhyatsamaye na bhavanti vigataM tato bhavati / 2 / 35 / / anvayArcaH naM saMcavAvA=je saMghayaNAdika, mavatthavRttivizesavannAyA=bhavastha kevaLInA vizeSa paryAyo che, te=te paryAyo, siddhamAIsamaye=siddha pAmatA samayamAM, TMti=hotA nathI, to=tethI, vinayaM=(kevaLajJAna) nAza pAmeluM, do=thAya che. / / 2/35 / / gAthArtha H je saMghayaNAdika bhavastha kevaLInA vizeSa paryAyo che. te paryAyo siddha pAmatA samayamAM hotA nathI. tethI kevaLajJAna nAza pAmeluM thAya che. II2/35 / / mAra For Personal and Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-35 TIkA : ye vajraRSabhanArAcasaMhananAdayo bhavasthasya kevalinaH AtmapudgalapradezayoranyonyAnuvedhAd vyavasthiteH vizeSaparyAyAste sidhyatsamaye'pagacchanti, tadapagame tadavyatiriktasya kevalajJAnasyApyAtmadravyadvAreNa vigamAt anyathA'vasthAturavasthAnAmAtyantikabhedaprasakteH, kevalajJAnaM tato vigataM bhavatIti sUtroDamiprAyaH 2/rUpI TIkArya : ...... sUtravRttoDamiprAyaH || je vajaRSabhanArAca saMghayaNAdi bhavastha kevaLInA vizeSa paryAyo che te siddha thatA samayamAM apagama pAme che, ema avaya che. bhavastha kevaLInA vajaRSabhAdi vizeSa paryAyo kema che ? temAM yukti Ape che - AtmAnA ane pudgalanA pradezanA anyonya atuvedhathI vyavasthiti hovAnA kAraNe bhavastha kevaLInA saMghayaNAdi vizeSa paryAyo che. tenA apagamamAM=saMghayaNAdi vizeSa paryAyonA apagamamAM, tenAthI avyatirikta evA kevaLajJAnanuM paNa Atmadravya dvArA vigamana thavAthI kevaLajJAna tethI vigata thAya che=nAza pAme che. e prakArano sUtrakArazrIno abhiprAya che. ahIM kahyuM ke saMghayaNanA apagamamAM tenAthI atirikta kevaLajJAnanuM Atmadravya dvArA vigamana thAya che. temAM hatuM. kahe che - anyathA-kevaLajJAnanuM vigamana na svIkAravAmAM Ave to, avasthAta evA AtmA ane avasthAna evo kevaLajJAna - e betA AtyaMtika bhedanI prasiddhi thAya. ll2/35aa. bhAvArtha : pUrva gAthAmAM kahyuM ke, keTalAka darzanakAro kevaLajJAnane sAdi aparyavasita svIkArIne tenA paryavasita svabhAvavALA paryAyane svIkAratA nathI. teono te svIkAra ucita nathI. kema ucita nathI ? te batAvatAM kahe che - je bhavastha kevaLI che teonA saMghayaNAdi vizeSa paryAyo che; kema ke saMsAra avasthAmAM AtmA ane dehanA pudgalanA pradezo, te baMne anyonya anuvedhathI rahenArA che. tethI saMghayaNAdi paNa bhavastha kevaLInA vizeSa paryAyo che ane je samaye te kevaLIno AtmA siddha thAya che, te samaye te saMghayaNAdi paryAya nAza pAme che ane kevaLInA AtmAmAM jema saMghayaNAdi paryAyo che tema kevaLajJAna paryAya che. tethI saMghayaNAdi paryAyanI sAthe kevaLajJAnaparyAya paNa avyatirikta che ane saMghayaNAdi paryAyaviziSTa AtmadravyanA nAzathI saMghayaNAdi avyatirikta evo kevaLajJAnano paryAya paNa nAza pAme che ane jo tema na mAnavAmAM Ave to avasthAtu evA AtmA ane AtmAmAM avasthAna karanAra evA kevaLajJAna, saMghayaNAdi bhAvo-teno AtyaMtika bheda Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-35-36 127 prApta thAya. vastutaH AtmadravyanA saMghayaNAdi bhAvo ane kevaLajJAnAdi bhAvo AtyaMtika bhinna nathI. tethI saMghayaNAdi paryAyanA nAzathI saMghayaNathI atirikta evuM kevaLajJAna paNa nAza pAme che mATe "kevaLajJAna utpanna thayA pachI kyAreya nAza pAmatuM nathI' ema jeo ekAMtathI kahe che te ucita nathI e pramANe sUtrakArazrIno abhiprAya che. li2/3pa avataraNikA - vinAzavat kevalajJAnasyotpAdo'pi sidhyatsamaya ityAha - avataraNikArya : vinAzanI jema=siddha avasthAmAM jatI vakhate kevaLajJAnano vinAza thAya che tema, siddha thatA samayamAM kevaLajJAnano utpAda paNa che. e pramANe kahe che - gAthA : siddhattaNeNa ya puNo uppaNNo esa atthapajjAo / kevalabhAvaM tu paDucca kevalaM dAiyaM sutte / / 2/36 / / chAyA : siddhatvena ca punarutpanna eSo'rthaparyAyaH / kevalabhAvaM tu pratItya kevalaM darzitaM sUtre / / 2/36 / / anvayArca - siddhA puLo ane vaLI siddhapaNAthI, 3Muvid samayUpannA utpanna evuM A arthaparyAya che=kevaLajJAna nAmano arthaparyAya che, vartamAd tu jahu vaLI, kevaLabhAvane AzrayIne, sure veva<< phadaM=sUtramAM kevaLa batAvAyuM che kevaLajJAna aparyavasita batAvAyuM che. ll2/36 gAthArtha : ane vaLI siddhapaNAthI utpanna evuM A arthaparyAya che-kevaLajJAna nAmano arthaparyAya che. vaLI, kevaLabhAvane AzrayIne sUkamAM kevaLa batAvAyuM che-kevaLajJAna aparyavasita batAvAyuM che. I/ra/36ll TIkA :siddhatvenAzeSakarmavigamasvarUpeNa punaH pUrvavadutpanna eSa kevalajJAnAkhyo'rthaparyAya, utpAda Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 sammatitarka prakaraNa bhAga-2/ dvitIya kAMDa | gAthA-36 vigamadhrauvyAtmakatvAd vastunaH anyathA vastutvahAneH, yat tvaparyavasitatvaM sUtre kevalasya darzitaM, tat tasya kevalabhAvaM sattAmAtramAzritya, kathaMcidAtmAvyatiriktatvAt tasya, Atmanazca dravyarUpatayA niyaMtvAn Ara/rUddA TIkArya : siddhatvenApavirAmasvarUpe ..... nicaitvA A siddhapaNAthI azeSa karmanA vigamanarUpa siddhapaNAthI, vaLI, pUrvanI jema AkevaLajJAna nAmano arthaparyAya, utpanna che; kema ke vastunuM utpAdavyayabrovyAtmakapaNuM che, anyathA vastutvanI hAni che. vaLI, je aparyavasitapaNuM sUtramAM kevaLanuM batAvAyuM che. te tenA kevaLabhAvana=kevaLabhAva rUpa sattAmAtra, AzrayIne batAvAyuM che, kema ke tenuM kevaLajJAnanuM, kathaMcit AtmAthI avyatiriktapaNuM che ane AtmAnuM dravyarUpapaNAthI nityapaNuM che. /36 bhAvArtha : jema siddhigamana samaye bhavastha kevalIno kevalaparyAya nAza pAme che tema siddhigamana samayamAM kevaLajJAnano navo arthaparyAya paNa utpanna thAya che. tethI kevaLajJAna paNa pratikSaNa anya anyabhAvarUpe thAya che. tema arthathI siddha thAya che. ahIM prazna thAya ke mokSamAM gamana samaye kevaLajJAnarU5 arthaparyAya utpanna thAya che. tema kema kahI zakAya ? tethI kahe che - AtmArUpa vastu utpAda, vyaya ane dhrauvyarUpa che ane jo tevuM na svIkArIe to vastunuM lakSaNa saMgata thAya nahIM ane vastunuM lakSaNa AtmAmAM saMgata nahIM thavAthI AtmAnA vastutvanI hAni thAya che ane AtmAAtmadravyarUpe dhruva hovA chatAM utpAdavyayarUpe "kevaLajJAnarUpa paryAya pratikSaNa navo navo utpanna thAya che tema svIkArIe to ja AtmA vasturUpe che te saMgata thAya. mATe saMsAra avasthAnA kevaLajJAnano paryAya mAza pAmyo, siddha avasthAno AtmAmAM kevaLajJAnano paryAya utpanna thayo tema ja svIkAravuM joIe. A rIrNa graMthakArazrIe kevaLa nAmano paryAya siddha samaye utpanna thAya che tema kahyuM. tyAM prazna thAya ke sUtramAM kevaLajJAnane aparyavasita kema kahyuM che ? tethI kahe che - AtmAmAM rahelA kevaLabhAvanI sattAmAtrane AzrayIne kevaLajJAnane aparyavasita kahyuM che ane kevaLabhAvanI sattA kathaMcit AtmAthI avyatirikta che ane AtmA dravyarUpe nitya che mATe kevaLajJAnane aparyavasita kahela che. [2/36aaaa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-37-38 129 avataraNikA : nanu kevalajJAnasyAtmarUpatAmAzritya tasyotpAdavinAzAbhyAM kevalasya tau bhavataH na cAtmanaH kevalarUpateti kutastadvAreNa tasya tAvityAha - avataraNikArca - nanuthI zaMkA kare che - kevaLajJAnanI AtmarUpatAne AzrayIne tenA utpAda-vinAzathI=AtmAnA utpAda-vinAzathI, kevaLajJAnanA teautpAda-vinAza, thAya che ane AtmAnI kevaLarUpatA ja nathI. tethI tenA dvArA=AtmA dvArA, kevI rIte tenA=kevaLajJAnatA, te thAya ?sutpAda vinAza thAya ? e prakAre kahe che - bhAvArtha : graMthakArazrIe gAthA-34mAM sthApana karyuM ke kevaLajJAnarUpa paryAya paryavasita=sAMta, svabhAvavALuM che chatAM jeo kevalajJAna sAMta thAya che tema icchatA nathI teo samyagvAdI nathI. Ane daDha karavA mATe gAthA35mAM kahyuM ke Atmapradezo ane pudgalapradezo anyonya anuviddha che. tethI saMghayaNAdi bhavasthakevaLInA vizeSa paryAyo mokSa samaye nAza pAme che. te vakhate AtmadravyathI saMghayaNAdi paryAyo ane kevaLajJAnaparyAyano avyatireka hovAthI kevaLajJAna paNa nAza pAme che. e kathana dvArA kevaLajJAnanI AtmarUpatAne AzrayIne AtmAnA je utpAdavinAza saMghayaNAdine AzrayIne thAya che te utpAdavinAza kevaLajJAnanA thAya che tema kahyuM tyAM zaMkA karatA kahe che - AtmAnuM kevaLarUpatA svarUpa ja nathI. tethI AtmA dvArA kevaLajJAnanA utpAda-vinAza thAya che tema mAnI zakAya nahIM. A prakArano pUrvapakSIno abhiprAya prastuta be gAthAmAM kahe che - gAthA : jIvo aNAiNihaNo kevalaNANaM tu sAiyamaNaMtaM / ia thorammi visese kaha jIvo kevalaM hoi / / 2/37 / / tamhA aNNo jIvo aNNe NANAipajjavA tassa / uvasamiyAIlakkhaNavisesao kei icchanti / / 2/38 / / chAyA : jIvo'nAdinidhanaH kevalajJAnantu sAdikamanantam / iti sthUre vizeSe kathaM jIvaH kevalaM bhavet / / 2/37 / / tasmAdanyo jIvo'nye jJAnAdiparyavAH tasya / aupazamikAdilakSaNavizeSataH kecidicchanti / / 2/38 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-37-38 anvayArtha nIvo gaLA daLo=jIva anAdi-nidhana che arthAt anAdi anaMta che, vALAAM tu sAyamaLata=vaLI, kevaLajJAna sAdi-anaMta che, pheMga thommi viSese=e prakAre sthULa vizeSa hote chate=moTo bheda hote chate, da nIvo jevAM ho=kevI rIte jIva kevaLa thAya ? arthAt jIva kevaLa thAya nahIM. / / 2/37 / / takhtA-te kAraNathI, abjo nIvo=anya jIva che, taK=tenA, ane atya, zALApakhavA=jJAnAdi paryAyo che, vamiyAnavalavizeso=kema ke aupazamikAdi lakSaNano bheda che, D kRtti=(e pramANe) keTalAka icche che. / / 2/385 gAthArtha: jIva anAdi nidhana che arthAt anAdi anaMta che. vaLI, kevaLajJAna sAdi-anaMta che. e prakAre sthULa vizeSa hote chate=moTo bheda hote chate, kevI rIte jIva kevaLa thAya ? arthAt jIva kevaLa thAya nahIM. ||2/37|| te kAraNathI, anya jIva che, tenA anya jJAnAdi paryAyo che; kema ke aupazamikAdi lakSaNano bheda che. e pramANe keTalAka Icche che. / / 2/38 / / TIkA H jIvo'nAdinidhanaH, kevalajJAnaM tu sAdyaparyavasitamiti sthUre viruddhadharmAdhyAsalakSaNe vizeSe chAyAtapavadatyantabhedAt kathaM jIvaH kevalaM bhavet ? jIvasyaiva tAvat kevalarUpatA asaMgatA dUrataH saMhananAderiti bhAvaH / 12 / 37 / / tasmAd = viruddhadharmAdhyAsato'nyo jIvo jJAnAdiparyAyebhyaH, anye ca tato jJAnAdiparyAyA, lakSaNabhedAcca tayorbhedaH / tathAhi - jJAnadarzanayoH kSAyikaH kSAyopazamiko vA bhAvo lakSaNam jIvasya tu pAriNAmikAdirbhAvo lakSaNamiti kecit vyAkhyAtAraH pratipannAH ||2 / 38 / / TIkAryaH jIvo'nAdinidhanaH ..... bhAva: / / jIva anAdi nidhana che=anAdi anaMta che. vaLI, kevaLajJAna sAdi aparyavasita che. e prakAranA viruddha dharmAdhyAsarUpa sthaLavizeSamAM chAyA-AtApanI jema atyaMta bheda hovAthI kevI rIte jIva kevaLa thAya ? arthAt jIvatI ja kevaLarUpatA asaMgata che. saMghayaNAdikanI dUrathI asaMgatatA che=jIvanI saMghayaNAdirUpatA atyaMta asaMgata che. e prakArano bhAva che. / / 2/37 / / tasmAd pratipannAH / / te kAraNathI=viruddha dharmAdhyAsa hovAthI=jIva ane kevaLajJAnamAM anAdi anaMtatA ane sAdi anaMtatArUpa viruddha dharmo prApta thatA hovAthI, jJAnAdi paryAyathI anya jIva che ane tenAthI=jIvathI, jJAnAdi paryAyo anya che ane lakSaNanA bhedathI te beno bheda che. te A pramANe - jJAna, darzananA kSAyika athavA kSAyopazamika bhAva lakSaNa che. jIvanuM to pAriNAmika bhAva Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-37-38, 39 lakSaNa che. arthAt pAriNAmikAdi pAMca bhAvo svarUpa jIva che. e pramANe gAthA-37 ane gAthA38mAM atyAra sudhI je kahyuM e pramANe, keTalAka vyAkhyAna karanArA svIkAre che. 2/38 bhAvArtha : saMghayaNano AtmAnI sAthe abheda batAvIne saMghayaNathI viziSTa AtmAno nAza mokSagamana vakhate thAya che mATe bhavastha kevaLajJAna paNa AtmAthI abhinna hovAnA kAraNe mokSa vakhate nAza pAme che ane kevaLajJAna bhavanA aMte nAza thayA pachI mokSanA prathama samaye utpanna thAya che. tema gAthA-35-36mAM batAvyuM. tyAM koIka vyAkhyAna karanAra kahe che ke jIva anAdi anaMta che ane kevaLajJAna sAdi anaMta che. e prakAre jIva ane kevaLajJAna vacce sthaLa vizeSa che. arthAt sthULa bheda che arthAt pragaTa dekhAya tevo bheda che. mATe jema chAyA ane AtApano atyaMta bheda che tema jIva ane kevaLajJAnano atyaMta bheda che. vaLI, kevaLajJAna-kevaLadarzananuM lakSaNa ane jIvanuM lakSaNa bhinna hovAthI paNa te beno bheda che. te lakSaNano bheda spaSTa kare che - jIvamAM vartatA jJAnadarzana kevaLajJAnakALamAM kSAyika hoya che ane tenI pUrve kSAyopathamika hoya che. vaLI jIvanA pAriNAmikAdi pAMca bhAvo che. tethI te benA lakSaNano bheda hovAthI jIva ane kevaLajJAna ekarUpa che tema kahI zakAya nahIM. mATe jIvanI sAthe kevaLajJAnano abheda karIne saMghayaNAdinA nAzathI kevaLajJAnano nAza thAya che tema gAthA-35mAM sthApana karIne graMthakArazrIe mukta avasthAmAM kevaLajJAnano utpAda gAthA36mAM je kahela te saMgata nathI ema keTalAka kahe che. li[37-38 avataraNikA : etaniSedhAyAha - avataraNikArca - AnA niSedha mATe kahe che=gAthA-37-38mAM keTalAka vyAkhyAna karanAre je kahyuM, tenA viSedha mATe kahe che - gAthA : aha puNa, puvapayutto attho egaMtapakkhapaDisehe / taha vi uyAharaNamiNaM ti heupaDijoaNaM vocchaM / / 2/39 / / chAyA : atha punaH pUrvaprayukto'rtha ekAntapakSapratiSedhaH / tathA'pi udAharaNamidamiti hetupratiyojanaM vakSye / / 2/39 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-39 anvayArtha: madapu=have vaLI, pAMtavivAdide atya=ekAMta pakSano pratiSedharU5 artha, putrapayutto=pUrvaprayukta che=pUrvamAM kahevAyelo che, tadavigatopaNa, rehanogav=hetunuM pratiyojanavALuM=sAdhyanI sAthe anugamapradarzaka pramANatA viSayavALuM, cAdaramii=A udAharaNa che=AgaLamAM kahevAze e udAharaNa che. tti yojIMtrae pramANe huM kahIza. 1ra/39 gAthArtha : have vaLI, ekAMta pakSano pratiSedharUpa artha pUrvaprayukta che-pUrvamAM kahevAyelo che. topaNa hetunuM pratiyojanavALuMsAdhyanI sAthe anugamaudarzaka pramANanA viSayavALuM, A udAharaNa che=AgaLamAM kahevAze e udAharaNa che. e pramANe huM kahIza. ll2/39ll TIkA - yadyapyayaM pUrvameva dravyaparyAyayorbhedAbhedaikAntapakSapratiSedhalakSaNo'rthaH prayukto-yojitaH, 'uppAya-TThiibhaMgA' [pra0 kA0 gA0 12] ityAdinA anekAntavyavasthApanAt tathApi kevalajJAne anekAntAtmakaikarUpaprasAdhakasya hetoH sAdhyenAnugamapradarzakapramANaviSayamudAharaNamidamuttaragAthayA vakSye / / 2/39 / / TIkArya : vALavuM ....... vakSya che. jo ke A dravyaparyAyanA bhedabhedarU5 ekAMta pakSanA pratiSedharUpa artha, pUrvamAM ja prayukta che=yojita che. zenAthI yojita che ? te spaSTa kare che - "3khAya-di-maMA" ItyAdirUpa prathama kAMDanA gAthA-12 dvArA anekAMtanA vyavasthApanathI (yojita che ema avaya che.) topaNa kevaLajJAnamAM anekAMtAtmaka ekarUpatA prasAdhaka evA hetunuM sAdhyanI sAthe anugamapradarzaka pramANanA viSayavALuM A udAharaNa uttaragAthAthI ame kahIzuM. 2/39 bhAvArtha : gAthA-37-38mAM pUrvapakSIe kahela ke, jIva ane kevaLajJAna beya anya padArtha che; kema ke jIva anAdi anaMta che ane kevaLajJAna sAdi anaMta che. jIvanuM lakSaNa juduM che ane kevaLajJAnanuM lakSaNa juduM che. mATe jIvadravyane AzrayIne kevaLajJAnarUpa paryAyano paryavasita svabhAva graMthakArazrIe sthApana karyo te thaI zake nahIM. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - A rIte jIva ane kevaLajJAnano ekAMta bheda svIkAranAra pakSavALo artha graMthakArazrIe prathama kAMDanA gAthA-1rathI nirAkaraNa karela che; kema ke gAthA-12mAM dravya ane paryAyano ekAMta bheda ke ekAMta abheda nathI tenuM sthApana karela che. mATe jIvadravya ane jIvanamAM kevaLajJAna paryAyanA ekAMta bhedanuM pUrvapakSI je Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-39-40 133 sthApana kare che te ucita nathI. paraMtu jIvadravya ane jIvanA kevaLajJAna paryAyano kathaMcit bheda ane kathaMcid abheda che tema prathama kAMDanA gAthA-1rathI svIkAravuM joIe. topaNa graMthakArazrI pharI prastutamAM pUrvapakSInI zaMkAnA nivAraNa arthe dravyaparyAyano bhedabhedarUpa anekAMta che tenA prasAdhaka hetunuM sAdhyanI sAthe anugamapradarzaka pramANanA viSayavALuM udAharaNa AgaLanI gAthAmAM kaheze, jethI ekAMtapakSanuM nirAkaraNa thaze ane anekAMtAtmaka sAdhya ja pramANa che tevo nirNaya darzAvanAra pramANanA viSayavALuM udAharaNa anekAMtAtmaka vastuno bodha karAvaze. 2/39 avataraNikA : tadevAha - avataraNitArtha :tene ja kahe cheahetunA pratiyojanavALA udAharaNane ja kahe che - gAthA : jaha koi sadvivariso tIsaivariso NarAhivo jAo / ubhayattha jAyasaddo varisavibhAgaM viseser3a / / 2/40 / / chAyA : yathA kazcit SaSTivarSaH triMzadvarSo narAdhipo jAtaH / ubhayatra jAtazabdo varSavibhAgaM vizeSayati / / 2/40 / / anvayArtha: nada opha saddivarisojema koI sAMITha varSavALo puruSa, tIsaraso trIsa varSavALo chato, IRThato. nAyo-tarAdhipa thayo, 3mArthI baMne sthAnamAM=manuSya ane rAjA-baMne sthAnamAM, gAyado='jAta' zabda-prayukta evo 'jAta' zabda, risavimA virese varSavibhAgane batAve che-te puruSanA manuSyaparyAyanA ane rAjAparyAyatA varSanA vibhAgane batAve che. 1ra/40 gAthArtha - jema koI sAMITha varSavALo puruSa, trIsa varSavALo chato narAdhipa thayo. ubhayatra manuSya ane rAjA-baMne sthAnamAM, prayukta evo 'jAta" zabda varSavibhAgane batAve cheete puruSanA manuSyaparyAyanA ane rAjAparyAyanA varSanA vibhAgane batAve che. 1ra/4all TIkA : yathA kazcit puruSaH SaSTivarSaH sarvAyuSkamAzritya, triMzadvarSaH sanarAdhipo jAta, ubhayatra-manuSye Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-40 rAjani ca, jAtazabdo'yaM prayukto varSavibhAgamevAsya darzayati, SaSTivarSAyuSkasya puruSasAmAnyasya narAdhipaparyAyo'yaM jAtaH abhedAdhyAsitabhedAtmakatvAt paryAyasya, narAdhipaparyAyAtmakatvena cAyaM puruSaH punarjAto bhedAnuSaktAbhedAtmakatvAt, sAmAnyasya ekAntabhede'bhede vA tayorabhAvaprasaGgAnirAzrayasya paryAyaprAdurbhAvasya tadvikalasya vA sAmAnyasyAsaMbhavAt, saMzayavirodhavaiyadhikaraNyA'navasthobhayadoSAdInAmanekAntavAde ca prAgeva nirastatvAt / / 2/40 / / TIkArya : kathA .... nistatva je pramANe sAMITha varSavALo koI puruSa sarva AyuSyane AzrayIne sAMITha varSavALo koIka puruSa, trIsa varSavALo chato rAjA thayo. ubhayatra=manuSyamAM ane rAjAmAM, prayukta evo A 'jAta' zabda, AvA puruSanA, varSavibhAgane ja batAve che=sAMITha varSanA AyuSyavALA puruSasAmAnyano rAjArUpa paryAya trIsa varSano che, e prakAranA varSavibhAgane ja batAve che. A prakAranA mAthAnA arthathI sAdhyanI sAthe anugamapradarzaka pramANanA viSayavALuM A udAharaNa kaI rIte che ? te TIkAkArazrI spaSTa kare che - 'sAMITha varSanA AyuSyavALA puruSasAmAcato A narAdhipaparyAya thayo. e kathana, paryAyanuM abhedaadhyAsita bhedAtmakapaNuM hovAthI, anekAMtAtmaka sAdhyanA anugamapradarzaka pramANanA viSayavALuM A udAharaNa che, ema avaya che. ane 'tarAdhipa paryAyAtmakapaNAthI A puruSa pharI thayo e kathA, bheda anuSakta abhadAtmakapaNuM hovAthI anekAMtAtmaka sAdhyanI sAthe anugamapradarzaka pramANanA viSayavALuM A udAharaNa che, ema atraya che. ahIM prazna thAya ke manuSyasAmAnyano ane rAjAparyAyano ekAMta bheda ke ekAMta abheda svIkArIe to zuM vAMdho ? temAM hetu kahe che - sAmAnyanA ekAMtabhedamAM ke ekAMtaabhedamAM te beyanA=puruSasAmAnya ane rAjAparyAyarUpa vizeSate beyanA abhAvano prasaMga che. ahIM prazna thAya ke, sAmAnyanA ekAMtabhedamAM ke ekAMtaabhedamAM sAmAnya ane paryAyarUpa vizeSa baMnenA abhAvano prasaMga kema prApta thAya ? temAM hetu kahe che - nirAzraya paryAyanA prAdurbhAvano asaMbhava che athavA tavikalA evA=paryAyavikala evA sAmAnyato asaMbhava che. ahIM prazna thAya ke vastune bhedAbhadAtmaka svIkAravAmAM saMzaya thAya ke bheda che ke abheda che ?" athavA bhedAbheda' zabda jovAthI ja virodha dekhAya athavA bheda ane abheda viparIta adhikaraNamAM rahI zake, ekamAM na rahI zake athavA anavasthAnI prApti thAya. ekAMta bheda ke ekAMta abheda mAnavAmAM je doSo prApta thAya che, te ubhayapakSanA doSo bhedAbhedavAdIne prApta thaze. tenA nirAkaraNa mATe hetu kahe che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2/ dvitIya kAMDa | gAthA-40 135 anekAMtavAda pakSamAM saMzaya, virodhanuM, vaiyadhikaraNyanuM, anavasthAnuM ane ubhayapakSanA doSAdinuM pUrvamAM ja tirastapaNuM che. ll2/4 bhAvArtha : je pramANe sarva AyuSyane AzrayIne "koI puruSa sAMITha varSano hoya te puruSa jyAre trIsa varSano thAya tyAre rAjA thayo" e kathanamAM "sAMITha varSano thayo' ane "trIsa varSano rAjA thayo." e banne prayogamAM jAta' zabdaprayoga karAyo che. tethI manuSyasAmAnyamAM paNa "jAta' zabdaprayoga thayo ane rAjAmAM paNa jAta' zabdano prayoga thayo. te zabda te puruSanA varSanA vibhAgane batAve che arthAt "A puruSa sAmAnya rIte sAMITha varSanA AyuSyavALo thayo. vaLI trIsa varSano rAjArUpe thayo." e prakAranA varSanA vibhAgane "jAta" zabda="thayo" zabda batAve che. A kathanathI anekAMtavAdanI siddhi thAya che ane tenAthI phalita thAya che ke jema te puruSano rAjAparyAya e puruSanI sAthe kathaMcit bheda ane kathaMcit abhedarUpa che tema puruSasthAnIya jIva, rAjasthAnIya kevaLajJAna paryAya paNa kathaMci bheda ane kathaMci abhedarUpa che. paraMtu jema gAthA-37, 38mAM pUrvapakSIe sthApana karela ke jIva anya che ane kevaLajJAna anya che, te ekAMtapakSanuM prastuta dRSTAMtathI nirAkaraNa thAya che, tethI anekAMtAtmaka sAdhyanI sAthe anugamapradarzaka pramANanA viSayavALuM A udAharaNa che. kaI rIte gAthAnA kathanathI puruSa ane rAjAparyAyanI vacce bhedabhedanI siddhi che? te TIkAkArazrI spaSTa kare che - sAMITha varSavALo puruSasAmAnyano A rAjAparyAya thayo" ema kahevAthI puruSa sAthe rAjAno abheda adhyAsa thayo ane te abhedaadhyAsathI yukta rAjAparyAyanA bhedAtmakatAnI prApti thaI; kema ke puruSa ja rAjA thayo tema kahevAthI abhedanI prApti thaI. chatAM te puruSa pUrve rAjA na hato, have rAjA thayo. tema prApta thavAthI bhedanI prApti thaI mATe abhedathI yukta bhedAtmakanI prApti thavAthI bhedAbhadAtmaka rUpa anekAMtanI siddhi thAya che. vaLI, rAjAparyAyasvarUpe A puruSa thayo arthAt pUrvamAM je puruSa rAjAparyAyarUpe na hato, te puruSa hamaNAM rAjAparyAyarUpe thayo." e kathanamAM pUrvanA puruSa karatA rAjAparyAyano bheda vyakta thAya che ane pUrvano ja A puruSa rAjA thayo' tevuM jaNAya che. tethI bhedathI anuSakta evA abhadAtmakano bodha thAya che; kema ke pUrva karatA rAjAparyAyarUpe te puruSano bheda jaNAya che ane te rAjAparyAyano bheda 'kathaMcit te puruSa rAjA thayo' tevA bodhasvarUpa hovAthI abhedane paNa batAve che. vaLI, puruSasAmAnyano ane rAjAparyAyano ekAMta bheda ane ekAMta abheda mAnavAmAM zuM doSa prApta thAya ? te spaSTa kare che - sAmAnya evA puruSano rAjAparyAyathI ekAMta bheda svIkAravAmAM te baMneno abhAva prApta thAya; kema ke puruSasAmAnyathI pRthaka rAjAparyAyanI prApti nathI. AthI ja jyAre te rAjA thAya che tyAre te rAjA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-40-41 manuSyasAmAnyavALo ja pratIta thAya che. manuSyasAmAnya na hoya ane ekalo rAjAparyAya hoya tevI vastu jagatamAM nathI. tethI puruSa ane rAjAparyAya te baMneno koI pRthak viSaya nahIM hovAthI te beno ekAMtabheda svIkAravAmAM te baMnenA abhAvanI prApti thAya. vaLI, jo sAmAnya evA puruSano rAjAparyAyathI ekAMta abheda svIkA2vAmAM Ave to rAjAparyAyanI prApti pUrve puruSasAmAnya hato tyAre paNa rAjAparyAyanI prApti thavI joIe ane rAjAparyAya vagarano puruSasAmAnya pUrvamAM hato tevI pratIti che. tethI Ajanma sudhI rAjAparyAyanI pratIti thatI nathI. mATe sAmAnyano rAjAparyAya sAthe ekAMta abheda kahIe to tevA rAjAparyAyanI aprApti hovAthI rAjAparyAyathI ekAMte abhinna evA puruSanA abhAvano prasaMga prApta thAya. 136 sAmAnyano paryAyanI sAthe ekAMta bheda ke ekAMta abheda svIkAravAmAM sAmAnya ane vizeSa baMnenA abhAvano prasaMga prApta thAya tema pUrvamAM sthApana karyuM. tene ja yuktithI spaSTa kare che - manuSyasAmAnyanA Azraya vagara rAjAparyAyanA prAdurbhAvano saMbhava nathI mATe sAmAnyano paryAyathI ekAMta bheda nathI. vaLI rAjAparyAyathI rahita athavA arAjAparyAyathI rahita evA puruSaparyAyano te puruSamAM asaMbhava hovAthI sAmAnyano rAjAparyAyathI ekAMta abheda nathI. ahIM ekAMtavAdI kahe ke sAmAnyano vizeSathI kathaMcid bheda, kathaMcid abheda svIkAravAmAM Ave to saMzaya utpanna thAya ke sAmAnya ane vizeSa bhinna hoya to abhinna na hoI zake ane abhinna hoya to bhinna na hoI zake. vaLI, beno abheda che ema kahyA pachI te beno bheda che, e kathana paraspara virodhI che mATe virodha doSa prApta thAya. vaLI, be vastumAM paraspara bheda ane abheda rahI zake nahIM. tethI bheda ane abhedanA vyadhikaraNanA doSanI prApti thAya. ahIM sAmAnyano ane vizeSano bheda ane abheda baMne svIkA2vAmAM Ave to mAnavuM paDe ke sAmAnya sAthe je vizeSano bheda che te bheda paNa kathaMcid bhedarUpa che ane kathaMcid abhedarUpa che, je abheda che te paNa kathaMcid bhedarUpa che ane kathaMcid abhedarUpa che. A rIte anya anya vikalpa dvArA anavasthA doSanI prApti che. vaLI, ekAMta bhedapakSamAM ke ekAMta abhedapakSamAM je doSonI prApti thAya che te baMne pakSanA doSo bhedAbheda pakSamAM prApta thaze. ema koI kahe to tenuM nirAkaraNa karatA TIkAkArazrI kahe che - saMzaya virodha vyadhikaraNya anavasthA doSa ane ekAMtabhedapakSa-ekAMtaabhedapakSarUpa ubhaya pakSanA doSonI anekAMtavAdamAM prApti nathI. e pramANe pUrvamAM ja graMthakArazrIe nirAkaraNa karela che. II2/40ll avataraNikA : dRSTAntaM prasAdhya dAntikayojanAyAha avataraNikArya : dRSTAMtanuM prasAdhana karIne dASkRtika yojanAne kahe che Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-41 137 bhAvArtha : gAthA-37, 38mAM koI vyAkhyAna karanAre kevaLajJAnane ekAMta sAdi anaMta sthApana karavA arthe yukti Apela ke jIva ane kevaLajJAna beno ekAMta bheda che. tenuM nirAkaraNa karavA mATe graMthakArazrIe gAthA39mAM kahela ke jIvanA ane kevaLajJAnanA bhedabhedasAdhaka evA hetuvALuM A udAharaNa che ane te udAharaNa gAthA-40mAM graMthakArazrIe spaSTa karyuM. A rIte bhedabhedasAdhaka dRSTAMtane batAvIne jIva ane kevaLajJAnarUpa dASTratikamAM tenA yojanane kahe che - gAthA : evaM jIvaddavvaM aNAiNihaNamavisesiyaM jamhA / rAyasariso u kevalipajjAo tasya saviseso / / 2/41 / / chAyA : evaM jIvadravyamanAdinidhanamavizeSitaM yasmAt / rAjasadRzastu kevaliparyAyastasya savizeSaH / / 2/41 / / anvayArtha : parva A rIte gAthA-40mAM batAvyuM e rIte, nIvavaM=jIvadravya, mALiravisighaM anAdi anaMta avizeSita che-sAmAnyarUpe anAdi anaMta che, nahIM=je kAraNathI, rAyasariso vaLI, rAjAparyAvasarIkho, nipajJAno= kevaLIparyAya, tarasa vileso teno savizeSa che. 2/415 gAthArtha : A rItegAthA-40mAM batAvyuM e rIte, jIvadravya anAdinidhana avizeSita che=sAmAnyarUpe anAdi anaMta che. je kAraNathI vaLI, rAjAparyAyasarIkho kevaLIparyAya teno savizeSa che. Il2/41II TIkA : evamanantaroktadRSTAntavajjIvadravyamanAdinidhanamavizeSitabhavyajIvarUpaM sAmAnyaM, yato rAjatvaparyAyasadRzaH kevalitvaparyAyastasya tathAbhUtajIvadravyasya vizeSastasmAt, tena rUpeNa jIvadravyasAmAnyasyApi kathaMcidutpatteH sAmAnyamapyutpannaM, prAktanarUpasya vigamAt sAmAnyamapi tadabhinnaM kathaMcida vigataM pUrvottarapiNDaghaTaparyAyaparityAgopAdAnapravRttaikamRdravyavat kevalarUpatayA, jIvarUpatayA vA anAdinidhanatvAnnityaM dravyamabhyupagantavyam, pratikSaNabhAviparyAyAnusyUtasya ca mRdravyasyAdhyakSato'nubhUterna Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-41 dRSTAntAsiddhiH, tasmAt kevalaM kathaMcit sAdi, kathaMcidanAdi, kathaMcit saparyavasAnaM, kathaMcidaparyavasAnaM, sattvalitmiviti sthitam 2/4 TIkArya : parvanantarottarudAttavat sthitam ! A rIte=anaMtara gAthAmAM kahelA dAMtanI jema, jIvadravya anAdinidhana-anAdianaMta, avizeSita che=bhavya jIvarUpa sAmAnya che. je kAraNathI rAjatvaparyAya sadaza kevaLItva paryAya teno tathAbhUta jIvadravyano jJAnAvaraNAdi karmono kSaya karyo che tevA prakAranA jIvadravyano, vizeSa che. te kAraNathI A rIte jIvadravya anAdinidhana avizeSita che ema pUrvArdha sAthe saMbaMdha che. A dASTratika yojanathI zuM phalita thAya ? te spaSTa kare che - te rUpathI=rAjatva paryAya sadaza kevaLItva paryAyarUpathI, jIvadravya sAmAnyanI paNa kathaMciH utpatti hovAthI sAmAnya paNa utpanna-jIvadravya paNa utpanna, svIkAravuM joIe ema AgaLa sAthe joDANa che. prAktarUpano vigamana hovAthI-siddha avasthAnI prApti pUrve saMghayaNAdi bhAvarUpa je pUrvanuM rUpa che tenuM vigamana hovAthI, tenAthI abhinna=saMghayaNAdithI abhinna, sAmAnya paNa=jIvadravya sAmAnya paNa, pUrvanA piMDaparyAyanA parityAgamAM pravRtta ane uttaranA ghaTaparyAyanA upAdAnamAM pravRta evA eka mRdravyanI jema kevaLarUpANAthI kathaMci vigata svIkAravuM joIe ema avaya che. athavA jIvarUpapaNAthI anAdinidhanapaNuM hovAne kAraNe nitya dravya=nitya jIvadravya, svIkAravuM joIe. pratikSaNabhAvi paryAyathI anusmRta evA mudravyatA pratyakSathI anubhUti hovAthI dAMtanI asiddhi nathI. A rIte dRSTAMta-dASTratikabhAvane spaSTa karyA pachI zuM phalita thAya che? tene kahe che - te kAraNathI kevaLa kathaMci sAdi che, kathaMcit anAdi che, kathaMcit saparyavasAna che, kathaMci aparyavasAta che; kema ke AtmAnI jema satapaNuM che kevaLanuM satapaNuM che e pramANe sthita che. li2/41 bhAvArtha : gAthA-40mAM manuSyanA rAjAparyAyanuM dRSTAMta grahaNa karyuM. have te daSTAMta sAthe jIvanA kevaLajJAna paryAyane grahaNa karIne yojana kare che - jema daSTAMtamAM manuSyano rAjatvaparyAya che tatsadaza jIvamAM kevaLItva paryAya che. tethI jema daSTAMtamAM kahyuM ke sAMITha varSano puruSa trIsa varSano rAjA thayo. tenA dvArA manuSyasAmAnyanA varSavibhAgano ane rAjAparyAyanA varSavibhAgano bodha thAya che arthAt "manuSyarUpe sAMITha varSano hato. rAjArUpe trIsa varSano che' ema varSavibhAga dekhAya che. tema prastutamAM 'bhavyajIvarUpa sAmAnya anAdianaMta che tema varSavibhAga Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-41 dekhAya che ane kevaLIparyAya utpanna thAya che tyArapachI aparyavasita rahe che. e prakArano varSavibhAga dekhAya che. jema dRSTAMtamAM "sAMITha varSanA AyuSyavALo puruSasAmAnya rAjAparyAyarUpe thayo' e kathanamAM abhedaadhyAsita bhadAtmaka buddhi thAya che ane rAjAparyAyAtmakapaNAthI "A puruSa thayo tyAM bhedathI yukta abhedabuddhi thAya che. tema prastutamAM paNa "anAdinidhana evo AtmA kevaLIparyAyarUpe thayo.' te kathanamAM abhedaadhyAsita bhadAtmaka buddhi thAya che ane kevaLIparyAyarUpe A jIva utpanna thayo'. e kathanamAM bhedayukta abhadAtmakabuddhi thAya che. A kathanathI zuM prApta thAya che ? te TIkAkArazrI spaSTa kare che - saMsAramAM jIvadravya hoya che tyAre ghAtakarmanA nAzathI kevaLajJAna utpanna thAya che. te vakhate kevaLarUpathI jIvadravyasAmAnyanI paNa kathaMcit utpatti hovAthI sAmAnya paNa utpanna thayeluM jANavuM. jo ke jIvadravya jIvadravyarUpe anAdianaMta che topaNa te jIvadravya kevaLajJAnarUpe pUrvamAM na hato ane ghAtakarmanA nAzathI kevaLajJAnarUpe utpanna thayo mATe kevaLajJAnarUpe jIvadravya paNa kathaMcit utpanna thayo che. vaLI, jIvadravya saMsAra avasthAmAM saMghayaNAdi avasthAvALo che ane jyAre siddha avasthAne pAme che tyAre saMghayaNa, dehAdi avasthAno nAza thAya che. tethI te avasthAthI abhinna sAmAnya evuM jIvadravya kathaMci nAza pAme che. kayA svarUpe nAza pAme che ? te spaSTa kare che - saMghayAdi avasthAthI abhinna evA kevaLarUpapaNAthI nAza pAme che; kema ke jema jIvadravya saMsAra avasthAmAM saMghayaNAdirUpa hato tema kevaLarUpa paNa hato ane te sarva paryAyothI abhinna evuM jIvadravya saMsAra avasthAmAM hatuM ane jyAre saMghayaNAdi paryAyo nAza pAme che tyAre jIvadravya te saMghayaNAdithI abhinna evA kevaLarUpa paryAyathI paNa nAza pAme che. temAM daSTAMta Ape che - jema piMDamAMthI ghaDo thAya che tyAre piMDa avasthAmAM ane ghaTa avasthAmAM vartatuM ekamRdravya pUrvanA piMDaparyAyanA tyAgamAM pravRtta che ane uttaranA ghaTaparyAyanA grahaNamAM pravRtta che tema saMsArI avasthAmAMthI jIva siddha avasthAne pAme che tyAre pUrvanA kevaLajJAnaparyAyanA tyAgamAM pravRtta che ane uttaranA siddharUpa kevaLajJAnaparyAyanA grahaNamAM pravRtta che. vaLI, te vakhate jIvarUpapaNAthI jIvadravya anAdinidhana che. tethI jIvadravya kevaLajJAnarUpe nAza pAmavA chatAM jIvarUpe sadA che tema jANavuM. ahIM prazna thAya ke A prakAranA kathanamAM dRSTAMtanI saMgati kaI rIte thaze ? tethI TIkAkArazrI kahe che - mATIdravya piMDamAMthI ghaTa thAya che tyAre pratikSaNa bhAvinA paryAyarUpe thAya che ane te sarva paryAyomAM anugata mudravyanI pratyakSathI anubhUti che. tethI jaNAya che ke mudravya te te paryAyarUpe pratikSaNa nAza pAme Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-41-42 che ane mRdravyarUpe dhruva che tema jIvadravya paNa pratikSaNa te te paryAyarUpe nAza pAme che ane jIvadravyarUpe dhruva che mATe dRSTAMtanI asiddhi nathI. A kathanathI kevaLajJAnanA viSayamAM zuM phalita thAya ? te spaSTa kare che - kevaLajJAna kathaMcit sAdi che; kema ke ghAtakarmanA vigamanathI utpanna thAya che. kathaMcit anAdi che; kema ke anAdi evA jIvano paryAya che tethI jIvathI abhinna che mATe jIvathI abhinnarUpe kevaLajJAna anAdi che. kathaMcit saparyavasAna che; kema ke bhavastha avasthAmAM jIvanA saMghayaNAdi bhAvothI abhinna evuM kevaLajJAna utpanna thayA pachI siddha avasthAnI prApti samayamAM nAza pAme che. kathaMcit aparyavasAna che; kema ke pragaTa thayA pachI kevaLabhAvarUpe sadA rahe che. vaLI, kevaLa kathaMcit sAdi anAdi kema che ? temAM yukti batAve che - AtmAnI jema kevaLanuM satpaNuM che arthAt jema AtmA jagatamAM sat vastu che tema kevaLa paNa jagatamAM satuM vastu che. tethI jema AtmA te te bhAvarUpe sAdi che ane AtmArUpe anAdi che, AtmA manuSyAdibhAvothI saMparyavasAna che ane siddhAdi bhAvothI aparyavasAna che tema sat evA kevaLajJAnamAM paNa sarva ghaTe che. M2/41ll avataraNikA : na dravyaM paryAyebhyo bhinnamevetyAha - avataraNikArya : paryAyathI dravya bhinna ja nathI ene kahe che - bhAvArtha : gAthA-37-38mAM pUrvapakSIe jIvadravya ane kevaLajJAna ekAMta bhinna che tema sthApana karyuM. teno niSedha graMthakArazrIe gAthA-39-40-41mAM karIne dravya ane paryAyano bhedabheda che, ekAMta bheda nathI tema sthApana karyuM. have paryAyathI dravya bhinna ja nathI te spaSTa kare che - gAthA : jIvo aNAinihaNo 'jIva'tti ya Niyamao Na vattavyo / jaM purisAuyajIvo devAuyajIviyavisiTTho / / 2/42 / / chAyA : jIvo'nAdinidhano 'jIva' iti ca niyamato na vaktavyam / yat puruSAyuSkajIvo devAyuSkajIvitaviziSTaH / / 2/42 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga- 2 | dvitIya kAMDa | gAthA-42 141 anvayArtha : =ane, UInA nIvo=anAdi anaMta evo jIva, "navari='jIva ja che' arthAt vizeSavikala jIva ja che' e pramANe, niyamo mAM varNavyo niyamathI kahevuM joIe nahIM, gaM=je kAraNathI, tevAkayanIviviThTho devAyuSyavALA jIvathI viziSTa bhinna purasa3yanIvo puruSa AyuSyavALo jIva che. ll2/4rA gAthArtha : ane anAdi anaMta evo jIva "jIva ja che' arthAt "vizeSavikala jIva ja che' e pramANe niyamathI kahevuM joIe nahIM. je kAraNathI devAyuSyavALA jIvathI viziSTa bhinna, puruSa AyuSyavALo jIva che. ll2/4rA TIkAH__ jIvo'nAdinidhano 'jIva eva vizeSavikala' iti niyamato na vaktavyam, yataH puruSAyuSkajIvo devAyuSkajIvAda viziSTo, jIva eva iti tvabhede puruSajIva ityAdibhedo na bhavet, kevalasya sAmAnyasya vizeSapratyayAbhidhAnAnibandhanatvAtrinimittasyApi vizeSapratyayAbhidhAnasya saMbhave sAmAnyapratyayAbhidhAnasyApi ninimittasyaiva bhAvAt tanibandhanasAmAnyAbhyupagamo'pyayuktaH syAditi sarvAbhAvaH na ca vizeSapratyayasya bAdhArahitasyApi mithyAtvamitaratrApi tatprasakteriti pratipAdanAt / / 2/42 / / TIkArya : nIvoDanAiinAno ..... pratipadrinAra | anAdinidhana evo jIva "vizeSavikala jIva ja che' e pramANe niyamathI kahevuM joIe nahIM. je kAraNathI devaAyuSyavALA jIvathI viziSTa-bhinna, puruSa AyuSyavALo jIva che. A rIte gAthAno artha karyA pachI paryAyathI bhinna dravya ja nathI. e kathana prastuta gAthAthI kaI rIte phalita thAya che ? te spaSTa kare che - jIva ja che' arthAt sarva paryAyone grahaNa karyA vagara sarva paryAyavartI jIva ja che. e pramANe abheda grahaNa karAye chate puruSajIva ItyAdi bheda na thAya; kema ke kevala evA sAmAnyanuM jIvarUpa kevala evA sAmAnyatuM, vizeSa pratyaya abhidhAnanuM anibaMdhanapaNuM che puruSajIva, devajIva e prakAranA vizeSa pratyayatA abhidhAnanuM akAraNapaNuM che. ahIM pUrvapakSI kahe ke vizeSa pratyaya nirnimitta che arthAt puruSathI viziSTa jIva che. e prakArano vizeSa pratyaya nirnimittaka che. tethI nirnimittaka ja vizeSa pratyayanuM abhidhAna che. tene TIkAkArazrI kahe che - lilimita paNa vizeSa pratyayatA abhidhAnano saMbhava hote chate puruSaparyAyathI viziSTa jIvadravya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-42 nahIM hovAne kAraNe nirnimitta ja puruSa jIva ItyAdi pratyayatA abhidhAnano saMbhava hote chate, sAmAnya pratyaya abhidhAnanuM paNa niiimata ja bhAva hovAthI=puruSavizeSathI rahita sAmAnya jIva nahIM hovAne kAraNe sAmAnya pratyayatA abhiyAnano paNa nimitta ja bhAva hovAthI tad tibaMdhana sAmAnya abhyAgama paNa=niiimatta evA sAmAnya pratyaya abhidhAna nibaMdhana sAmAnya abhyapagama paNa, ayukta thAya. ethI sarvano abhAva prApta thAya sAmAnya-vizeSa sarvano abhAva prApta thAya. ahIM pUrvapakSI kahe ke bAdhArahita paNa vizeSa pratyayanuM indriyAdi dvArA bAdhArahita grahaNa thatA puruSa vizeSarUpa pratyayanuM, mithyApaNuM che. ema na kahevuM; kema ke ItaramAM paNa bAdhArahita evA sAmAnyamAM paNa, tenI prasakti hovAthI mithyAtvanI prasakti hovAthI (mithyAtva svIkAravAnI Apatti Ave) e prakAranuM pratipAdana che. ll2/4rA bhAvArtha pUrvapakSIe gAthA-37, 38mAM jIvano ane kevaLajJAnano ekAMta bheda sthApana karela, te ekAMta bheda svIkAravo yukta nathI, te batAvavA mATe paryAyothI bhinna ja dravya nathI te spaSTa kare che. kema paryAyothI bhinna ja dravya nathI ? te batAvatAM kahe che - anAdianaMta evo jIva "jIva ja che" ema kahevAmAM Ave to paryAyothI bhinna jIva siddha thAya. paraMtu e prakAre niyamathI kahI zakAya nahIM. kema kahI zakAya nahIM ? tethI kahe che - devAyuSyavALA jIvathI puruSa AyuSyavALo jIva viziSTa che=bhinna che. e pratIta thAya che mATe paryAyathI bhinna ja jIva nathI tema siddha thAya che. Azaya e che ke koI jIva deva AyuSyane kAraNe devabhavamAM hoya ane tyAMthI AvIne manuSyabhavamAM Ave tyAre puruSa AyuSyavALo thAya te vakhate devAyuSya ane manuSyAyuSya baMne avasthAmAM eka jIva hato, je anAdithI anaMta kALa sudhI rahenAra che, chatAM devAyuSyarUpe dekhAto jIva jyAre puruSa AyuSyavALo thAya che tyAre bhinna pratIta thAya che. te bhinna pratIti jIvadravyathI abhinna evA devAyuSyaparyAya ane tenA te ja jIvadravyathI abhinna evA puruSAyuSyaparyAyane kAraNe thAya che mATe devAyuSyaparyAya ane puruSAyuSyaparyAyathI jIvadravya bhinna ja nathI arthAt kathaMcit bhinna che paraMtu sarvathA bhinna ja nathI. A kathanane TIkAkArazrI spaSTa kare che. devAyuSyamAM ane puruSAyuSyamAM jIva ja che. e prakAre abheda karavAmAM Ave to "A puruSa jIva che', "A deva jIva che'. ityAdi bheda thAya nahIM; kema ke kevala sAmAnyarUpa jIvanA vizeSa pratyaya abhidhAnanuM akAraNapaNuM che="A puruSa jIva che", "A deva jIva che'. e prakAranA vizeSa pratyayanA abhidhAnanuM akAraNapaNuM che. mATe kathaMcit jIvadravyano paryAyathI abheda che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 | dvitIya kAMDa | gAthA-42-43 ahIM pUrvapakSI kahe ke paramArthathI puruSa ane jIva bhinna che. tethI puruSaviziSTa jIva nahIM hovA chatAM nirnimitta ja puruSaviziSTa jIvanI pratIti thAya che. tene TIkAkArazrI kahe che - nirnimitta paNa vizeSa pratyayanA abhidhAnano saMbhava hote chate sAmAnya pratyaya abhidhAnanuM paNa nirnimitta ja bhAva che tema kahI zakAya. arthAt jema puruSa jIva che evI anubhavasiddha pratIti che. chatAM kahevAmAM Ave ke puruSathI viziSTa jIva nathI, mAtra jIva che, te rIte "jIva che', e prakAranI sAmAnya pratIti thAya che te pratItinA baLathI "A jIva che', e prakAranuM kathana thAya che, te paNa nirnimitta ja che arthAt sAmAnya jIva nAmanI vastu nathI chatAM te prakAranI pratIti thAya che tema kahI zakAya ane tema svIkArIe to tanibaMdhana sAmAnyano svIkAra paNa ayukta siddha thAya. tethI sAmAnya, vizeSa sarvano abhAva prApta thAya. ahIM pUrvapakSI kahe ke pratIti dvArA bAdhArahita paNa jIvanuM vizeSa pratyaya mithyA che, jIva sAmAnya ja samyag che. tethI graMthakArazrI kahe che - te rIte sAmAnyamAM paNa mithyAtvanI prasaktinuM pratipAdana thaI zake che. mATe paryAyarUpa vizeSathI dravya bhinna ja che tema svIkA devuM joIe nahIM. paraMtu kathaMcit bhinna che, kathaMcit abhinna che. tema svIkAravuM ucita che. 2/4zA avataraNikA - kevalajJAnasya kathaMcidAtmA'vyatirekAdAtmano vA kevalajJAnAvyatirekAt kathaJcidekatvaM tayorityAha - avataraNitArtha : kevaLajJAnanuM AtmAthI kathaMcit avyatirekapaNuM hovAthI athavA AtmAnuM kevaLajJAnathI AvyatirekapaNuM hovAthIkathaMcit avyatirekapaNuM hovAthI, te benuM AtmAnuM ane kevaLajJAnanuM, kathaMcit ekatva che. ene kahe che - gAthA : saMkhejjamasaMkhejjaM aNaMtakappaM ca kevalaM NANaM / taha rAgadosamohA aNNe vi ya jIvapajjAyA / / 2/43 / / chAyA : saMkhyeyamasaMkhyeyamanantakalpaJca kevalaM jJAnam / tathA rAgadveSamohA anye'pi ca jIvaparyAyAH / / 2/43 / / anvayArtha :saMvembamarsanna anaMtattva =saMkhyAta, asaMkhyAtma ane anaMtakalpa, vatna =kevaLa jJAna che, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 sammatitarka prakaraNa bhAga- 2 | dvitIya kAMDa | gAthA-43 taha-te prabhArI, rAgadosamohA aNNe vi-, dveSa, bho35 saya 59l, jIvapajjAyA 94 paryAyo (saMdhyAt, saMdhyAt sane Modsei cha, ma savyaya che.) // 2/43 / / gAthArtha :saMkhyAta, asaMkhyAt ane anaMtaka kevaLa jJAna che. te pramANe rAga, dveSa, moharUpa anya / 7vaparyAyo (saMNyAta, masaMNyAtma ne manataseu cha, me prabhAeo manvaya che.) ||2/43 / / TI : Atmana ekatvAt kathaJcit tadavyatiriktaM kevalamapyekam, kevalasya vA jJAnadarzanarUpatayA dvirUpatvAt tadavyatirikta AtmA'pi dvirUpaH asaMkhyeyapradezAtmakatvAdAtmanaH kevalamapyasaMkhyeyam, anantArthaviSayatayA kevalasyAnantatvAdAtmA'pyanantaH / evaM rAgadveSamohA anye'pi jIvaparyAyAzchadmasthAvasthAbhAvinaH saMkhyeyA'saMkhyeyAnantaprakArA, AlambyabhedAt tadAtmakatvAt saMsAryAtmA'pi tadvat tathaiva syAt / somilabrAhmaNapraznaprativacane cAgame etadarthapratipAdakaM ca sUtram-'ege bhavaM duve bhavaM' ityAdi 'jAva aNegabhUyabhAvabhavie bhavaM' iti prazne uttaraM-'somilA ! ege vi ahaM jAva aNegabhUyabhAvabhavie ya ahaM / se keNa?NaM bhaMte! evaM vuccai? ege vi ahaM' ityAdhuttarahetuprazne hetupratipAdanam / 'somilA ! davvaTThayAe ege ahaM, NANadaMsaNaTThayAe duve ahaM' [bhagavatI0 za0 18 u0 10 sU0 647] ityAdi prakRtArthasaMvAdi siddham rAgAdInAM caikAdyanantabhedatvamAtmaparyAyatvAt yo hyAtmaparyAyaH sa ekAdyanantabhedo yathA kevalAvabodhastathA ca rAgAdaya iti, sthityutpattitirodhAtmakatvamarhatyapi siddhamiti yat pareNoktam - 'anekAntAtmakatvAbhAve'pi kevalini sattvAt yat sat tat sarvamanekAntAtmakamiti pratipAdakasya zAsanasyAvyApakatvAt kusamayavizAsitvaM tasyA siddham' [] iti tat pratyuktaM draSTavyam / / 2/43 / / TIkArtha: Atmana ..... draSTavyam / / mAtmA me5jTovAthI thi6 mAmAthI madhyatira 4 59 eka che athavA kevaLanuM jJAnadarzanarUpapaNuM hovAthI dvirUpapaNuM hovAne kAraNe tenAthI avyatirikta= kevaLathI avyatirikta, AtmA paNa dvirUpa che. AtmAnuM asaMkhyayapradezAtmakapaNuM hovAthI kevaLa paNa asaMkhyaya che. kevaLanuM anaMtArtha viSayapaNuM hovAthI=kevaLajJAnanuM anaMtayaviSayapaNuM hovAthI, anaMtapaNuM hovAnA kAraNe AtmA paNa anaMta che. e rIte je rIte kevaLajJAna saMkhyaya-asaMkhyayaanaMta che e rIte, rAga-dveSa-moha chabastha avasthAbhAvi jIvaparyAyo saMkhyaya, asaMkhyaya, anaMta prakAravALA che; kema ke AlaMbUno bheda cheHsaMkhyaya, asaMkhyaya, anaMta prakAra svIkAravA mATe AlaMba vastuno bheda che. tadAtmakapaNuM hovAthI rAgadveSamAhAtmakapaNuM hovAthI, saMsArI AtmA paNa tenI jema=rAgadveSamoharUpa jIvanA paryAyanI jema, te pramANe ja thAya=saMkhyaya, asaMkhyaya, anaMtaprakAravALo Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-43 145 ja thAya. ane saumila brAhmaNanA praznanA pratyuttaravALA AgamamAM A arthanuM pratipAdaka=AtmA eka-anekAdirUpa che' e arthanuM pratipAdaka, sUtra che= eka chuM, be chuM ItyAdi "yAvat aneka-bhUta, vartamAna ane bhAvi arthamAM huM chuM." e prakAranA praznano uttara ApatA bhagavAna kahe che - he saumila ! eka paNa huM chuM. yAvat aneka-bhUta, vartamAna ane bhaviSyamAM huM chuM." "e kayA arthathI he bhagavaMta ! A pramANe kaho cho ? eka paNa huM chuM." ItyAdi uttaranA hetuthI karAyelA somilanA praznamAM hetunuM pratipAdana che=bhagavAna dvArA hetanuM pratipAdana che. "he saumila ! dravyArthathI eka huM chuM. jJAnadarzana arthathI huM be chuM", ItyAdi prakRta arthatA saMvAdi siddha che=prastuta gAthAmAM kahela arthane kahenAra vacana siddha che. ane rAgAdinuM ekAdi anaMtabhedapaNuM AtmaparyAyapaNAne kAraNe che. je AtmaparyAya hoya te ekAdi anaMta bhejavALo che. je pramANe kevaLato avabodha ane te pramANe rAgAdi che. iti=rAgAdinA anaMtabhedane kahenAra anumAnanI samAptimAM che. atyAra sudhInA kathanathI sthiti, utpatti ane tirodhAtmakapaNuM arihaMtamAM paNa siddha che=arihaMta paNa AtmArUpe avasthita che, kevaLIparyAyarUpe utpanna thAya che ane akevaLI paryAya tirodhAna thAya che. e svarUpe arihaMtamAM paNa siddha che. ethI je para vaDe kahevAyuM - "anekAMtAtmakatvanA abhAvavALA paNa kevaLImAM sattva hovAthI je sat che te sarva anekAMtAtmaka che. e pratipAdaka zAsananuM avyApakapaNuM hovAthI tenuM kusamayavizAsipaNuM asiddha che." () te pratyukta jANavuM. 1ra/43 bhAvArtha : AtmA AtmArUpe eka che mATe AtmAthI avyatirikta evuM kevaLajJAna paNa eka che. tethI e prApta thAya ke kevaLajJAna pragaTa thayA pachI kevaLajJAnasvarUpe pratikSaNa apara apara paryAyane pAme che. topaNa AtmAnA ekatvane sAme rAkhIne vicArIe to kevaLajJAna eka prApta thAya. vaLI, AtmAnuM je kevaLa che, te jJAnadarzanarUpa che=AtmAno kevaLaparyAya kevaLajJAna-kevaLadarzanarUpa che. tethI te be svarUpa che ane te be svarUpathI avyatirikta evo AtmA paNa be svarUpavALo che. AnAthI e prApta thAya ke AtmAthI abhinna vivakSA karavAthI kevaLa eka bane che ane jJAnadarzanarUpa evA kevaLathI AtmAne abhinna karavAthI AtmA be svarUpavALo paNa prApta thAya che. vaLI, AtmA asaMkhya pradezAtmaka hovAthI AtmAthI abhinna evuM kevaLa paNa asaMkhyaya che. AnAthI e prApta thAya ke AtmAnA Atmapradezo asaMkhyaya che tethI kevaLajJAna eka hovA chatAM AtmapradezanA bhedathI kevaLa paNa asaMkheya prApta thAya ane kevaLajJAnano viSaya anaMtazeya che tethI AtmA anaMta paNa che. AnAthI e prApta thAya ke kevaLajJAnano viSaya jagatanA sarva padArtho che ane te saMkhyAthI anaMta che. tethI kevaLajJAnanA viSayabhUta padArthanI apekSAe eka paNa kevaLIno AtmA saMkhyAthI anaMtAtmaka che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA-43 e rIte rAga, dveSa ane moha - anya paNa jIvanA paryAyo chabastha avasthAbhAvi che, te saMkhyAtuM, asaMkhyAtuM ane anaMta prakAravALA che; kema ke AlaMbanA bhedathI rAgAdinA paNa saMkhyAtAdi bhedo prApta thAya che. jema rAganA viSayabhUta padArtho saMkhyAtu paNa hoya, asaMkhyAt paNa hoya ane anaMta paNa hoya tene AzrayIne rAga paNa saMkhyAt, asaMkhyAtuM ane anaMtabhedavALo bane che ane rAgAdiAtmaka jIva hovAthI saMsArI AtmA paNa saMkhyAtuM, asaMkhyAt ke anaMtarUpa che. A arthane kahevA mATe AgamamAM saumila brAhmaNanA praznano uttara ApatA bhagavAne kahyuM che. huM eka chuM, be chuM' ityAdi "yAvatuM ane kabUtarUpa chuM, anekavartamAnarUpa chuM, anekabhaviSyarUpa chuM'; kema ke bhagavAna paNa bhUtakALanA, vartamAnakALanA ane bhaviSyakALanA jJayanuM jJAna kare che te apekSAe anekasvarUpa che. A sarva 'bhagavatIsUtra'nuM kathana prastuta gAthAmAM kahelA arthanI sAthe saMvAdisiddha che=prastuta arthano yathArtha sthApaka che. TIkAkArazrI rAgAdinA anaMtabhedo kema che ? te anumAna pramANathI batAve che - rAgAdinuM ekAdi anaMtabhedapaNuM che temAM "ekAdi anaMtabhedapaNuM' sAdhya che. "AtmaparyAyapaNuM' hetu che ane tyAM vyApti che. "je AtmaparyAyo che te ekAdi anaMtabhedavALo che temAM dRSTAMta batAve che. "je pramANe kevaLano avabodha ekAdi anaMtabhedavALo che'. upanaya vAkya batAve che. te pramANe rAgAdi che." AnAthI e phalita thAya ke, pUrvamAM varNana karyuM e pramANe "kevaLajJAna eka che, be che yAvatuM zeyanA viSayanI apekSAe anaMta che' tema jIvamAM vartatA rAgAdi paNa AtmAnI sAthe abheda hovAthI eka che, AtmAnA asaMkhyAta pradezanI apekSAe asaMkhyAta che ane rAgAdinA viSayabhUta anaMta padArthonI apekSAe anaMta paNa che. vaLI, AtmaparyAyavarUpa hetuthI tenI siddhi e rIte thAya che ke AtmA jJAna kare che teno viSaya anaMta che mATe anaMta paNa thaI zake che. tethI e phalita thAya ke AtmAnA je paryAyo hoya te koI apekSAe eka paNa thAya, yAvatuM koI apekSAe anaMta paNa thAya. prastuta graMthanA prastuta dvitIya kAMDanA kathanathI zuM phalita thAya che ? te batAvatA TIkAkArazrI kahe che - saMsArI jIvomAM to sthiti, utpatti ane tirodhAna siddha che; kema ke AtmA AtmArUpe jema saMsArI sadA avasthita che tema arihaMtano AtmA paNa sadA avasthita che ane jema saMsArI jIvomAM pratikSaNa te te rAgAdi bhAvonI utpatti thAya che ane pUrvanA rAgAdi bhAvonuM tirodhAna thAya che. tema kevaLImAM paNa kevaLajJAna paryAya pratikSaNa navAnavA vedanarUpe utpanna thAya che ane pUrvano kevaLajJAna paryAya tirodhAna pAme che e pramANe siddha thAya che. tethI je para vaDe kahevAyuM che ke kevaLImAM anekAMtAtmakapaNAno abhAva hovA chatAM paNa sattvapaNuM che. tethI je je satuM hoya te te anekAMtAtmaka hoya. e prakAranA pratipAdaka vacananuM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 sammatitarka prakaraNa bhAga-2 / dvitIya kAMDa | gAthA43 avyApakapaNuM che. mATe e prakAranuM pratipAdaka evuM bhagavAnanuM zAsana ekAMtavAdarUpa kusamayanuM vinAzI che te siddha thatuM nathI; kema ke bhagavAnanA vacanAnusAra kevaLImAM anekAtmakapaNuM nathI. A prakAranuM paranuM kathana pratyakta thAya che. kevaLImAM paNa satata utpAda-vyaya varte che. paraMtu pUrvapakSI kahe che tema kevaLI AtmArUpe paNa dhruva che ane kevaLarUpe paNa dhruva che ema nathI. tethI phalita thAya che ke kevaLI paNa pratikSaNa paryAyarUpe anyaanya bhAvane pAme che ane dravyarUpe sthira che. mATe sarva padArtho anekAMtAtmaka che tema kevaLI paNa anekAMtAtmaka che ane anekAMtAtmaka evuM bhagavAnanuM vacana ekAMtAtmaka evA kusamayanuM vinAzI che ema siddha thAya che. 2/43 bIjo kAMDa samApta Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM jiNapaNNatte saddahamANassa bhAvao bhAve / purisassAbhiNibohe daMsaNasaddo havai jutto / / A rIte prathama ane bIjA kAMDamAM atyAra sudhI varNana karyuM e rIte, jinapajJatabhAvone bhAvathI zraddhA karanAra puruSanA abhinibodhamAM 'darzana' zabda mukta thAya che. Serving Jin Shasan 148052 gyanmandirokobatirth.org : prakAzaka : hArthi gai." mRtadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, ttehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Teli./pheksa : (079) 26604911, phona : 32457410 'E-mail : gitarthganga@yahoo.co.in Jain Educationa International For Personal and Private Use Only