Page Text
________________
૭૩
સમ્મતિતર્ક પ્રકરણ ભાગ-૨ / દ્વિતીય કાંડ | ગાથા-૧૭ હોવાથી અનંતપણું છે અને જે પ્રમાણે સકલ પદાર્થવિષયવાળું સર્વજ્ઞનું જ્ઞાન છે તે પ્રમાણે પૂર્વમાં બતાવાયેલું છે=ગાથા-૧૧ની ટીકામાં બતાવાયું છે, તેથી અક્રમઉપયોગ-દ્વયાત્મક એક જ કેવલ છે એ પ્રમાણે સ્થિત છેદ્રવ્ય અને પર્યાય વિષયક અક્રમ એવા ઉપયોગદ્ધયરૂપ એક એવો કેવલનો ઉપયોગ છે એ પ્રમાણે સ્થિત છે. અને અક્રમઉપયોગદ્વયાત્મકપણું હોતે છતે તેનો કેવી રીતે કેવલ વ્યપદેશ થાય?=એકપણાનો વ્યપદેશ થાય ?. એ પ્રમાણે ક્રમઅક્રમભિન્ન ઉપયોગવાદી દ્વારા પ્રશ્ન ન કરવો; કેમ કે ઈન્દ્રિય, આલોક અને મનોવ્યાપાર નિરપેક્ષ નિરાવરણ એવી આત્માની સત્તામાત્રથી નિબંધન અર્થાત્ થતા તેવા પ્રકારના અર્થ વિષયક પ્રતિભાસનું તેવા પ્રકારના વ્યપદેશનું વિષયપણું છે=આક્રમઉપયોગ-દ્વયાત્મક હોવા છતાં એક છે તેવા પ્રકારના વ્યપદેશનું વિષયપણું છે.
વળી અદ્વૈત એકાંતાત્મક=દ્રવ્ય અને પર્યાય અક્રમઉપયોગદ્વયાત્મક એક ન સ્વીકારતા માત્ર કેવલનો એક ઉપયોગ સ્વીકારવારૂપ અદ્વૈત એકાંતાત્મક તેનો-કેવલતો, ઉપયોગ નથી; કેમ કે સામાન્ય, વિશેષ, ઉભય, અનુભયરૂપ વિકલ્પચતુષ્ટયમાં પણ દોષતો અતિક્રમ છે.
એકાંતે અદ્વૈત સ્વીકારવામાં ચારેય વિકલ્પોમાં દોષની પ્રાપ્તિ કઈ રીતે છે ? તે તથહિથી સ્પષ્ટ કરે છે –
સામાન્યરૂપપણાથી તદ્ અદ્વય નથી એકાંત અદ્વય નથી, કેમ કે સામાન્યનું વિશેષ નિબંધનપણું હોવાના કારણે તેના અભાવમાં વિશેષના અભાવમાં, તેનો પણ અભાવ છે=સામાન્યનો પણ અભાવ છે. વળી વિશેષમાત્રપણાથી તદ્ અદ્વય નથી; કેમ કે અવયવ, અવયવી વિકલ્પદ્રયનો અતિક્રમ છે.
કેમ અવયવ-અવયવી વિકલ્પયનો અનતિક્રમ છે ? તે સ્પષ્ટ કરે છે – તે-એકાંતઅદ્વય, અવયવરૂપ નથી; કેમ કે અવયવીના અભાવમાં તેની અપેક્ષાવાળા અવયવરૂપતાનો અસંભવ છે અને અવયવીરૂપ નથી એકાંતઅદ્વય અવયવીરૂપ નથી; કેમ કે અવયવના અભાવમાં તેના રૂપનો અસંભવ છે=અવયવીના રૂપનો અસંભવ છે. અને તે બેથી અતિરિક્ત=અવયવ અને અવયવી તે બેથી અતિરિક્ત, વિશેષરૂપ નથી; કેમ કે અસહ્ની સાથે અવિશેષનો પ્રસંગ છે. અને એકાંત વ્યાવૃત ઉભયરૂપ નથી=એકાંત પૃથક એવું સામાન્ય અને વિશેષ એ રૂપ ઉભયરૂપ નથી અર્થાત્ તે અદ્વય નથી; કેમ કે ઉભયના દોષનો અતિક્રમ છે=એકાંત સામાન્યરૂપ સ્વીકારવામાં અને એકાંતવિશેષરૂપે સ્વીકારવામાં જે દોષ છે તે બન્નેના દોષોનો તદ્દ ઉભયરૂપ સ્વીકારવામાં અતિક્રમ છે અને અનુભય સ્વભાવવાળું નથી તદ્ અદ્વય સામાન્ય અને વિશેષ એ રૂપ ઉભયતા અભાવરૂપ અનુભય સ્વભાવવાળું નથી; કેમ કે અસત્ત્વની પ્રસક્તિ છે=ઉભયના સ્વભાવના અભાવવાળી વસ્તુને શશશૃંગ તુલ્ય સ્વીકારવાની આપત્તિ છે. અને ગ્રાહ્યગ્રાહક વિમુક્ત એવું અદ્ભયરૂપ નથી; કેમ કે તેવા પ્રકારના આત્માનો ક્યારેય પણ અનુભવ છે=સર્વથા અનુભવ નથી.
કેમ અનનુભવ છે ? તેથી કહે છે – સુષુપ્તાવસ્થામાં પણ ગ્રાહ્ય-ગ્રાહકસ્વરૂપ વિકલ એવું અદ્વયજ્ઞાન અનુભવાતું નથી. પર/૧૭ના
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005360 |
| Book Title | Sammati Tark Prakaran Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pravinchandra K Mota |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2012 |
| Total Pages | 168 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 8 MB |