Page Text
________________
સમ્મતિતર્ક પ્રકરણ ભાગ-૨ / દ્વિતીય કાંડ | ગાથા-૧
દર્શનજ્ઞાન એકાંતરૂપ અપ્રમાણ છે એ પ્રકારે દેખાડવા માટે પ્રકરણનો આરંભ કરતા એવા આચાર્ય દ્રવ્યાર્થિકતથ-પર્યાયાર્થિકનયને અભિમત પ્રત્યેક એવા દર્શવજ્ઞાનના સ્વરૂપને પ્રતિપાદન કરનાર ગાથાને કહે છે – ભાવાર્થ :
ટીકાકારશ્રી પ્રથમ કાંડ સાથે દ્વિતીય કાંડનો સંબંધ સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે – પ્રથમ કાંડમાં સાત નયો બતાવ્યા, તેમાંથી પ્રથમના ચાર નયોનું શેય બાહ્ય પદાર્થ હતું અને પાછળના શબ્દનય આદિ ત્રણ નયોનું શેય અભિધાન હતું. આથી જ એક તટરૂપ બાહ્ય પદાર્થને જોઈને શબ્દનય “તટ, તટી, તટે' એવો ભેદ કરે છે. વળી બાહ્ય પદાર્થરૂપ જે અર્થ અને અભિધાનરૂપ જે શેય તે સામાન્ય-વિશેષરૂપ છે. આથી જ દ્રવ્યાસ્તિકનયને અને પર્યાયાસ્તિકનયને આશ્રયીને તે સાત નવો પ્રવર્તે છે, તેથી સામાન્ય-વિશેષરૂપપણાથી સર્વ જ્ઞેય યાત્મક છે તેમ બતાવીને પ્રથમ કાંડની પ૩મી ગાથામાં બતાવેલ કે પરસ્પર ઉચિત રીતે યોજના કરાયેલા એવા દ્રવાસ્તિકનયના અને પર્યાયાસ્તિકનયના જે વચન વિકલ્પો છે તે પદાર્થના સ્વરૂપને યથાર્થ બતાવનારા હોવાથી સ્વસમયની પ્રજ્ઞાપના છે અને પરસ્પર ઉચિત રીતે નહીં જોડાયેલા કે પરસ્પર નિરપેક્ષ એવા દ્રવ્યાસ્તિકનયની અને પર્યાયાસ્તિકનયની પ્રરૂપણા તીર્થંકરની આશાતના છે એ પ્રમાણે પૂર્વમાં જે કહ્યું તેને જ વિસ્તારથી બતાડવા માટે ગ્રંથકારશ્રી કહે છે કે જેમ પદાર્થ સામાન્ય-વિશેષરૂપ છે તેમ પદાર્થાનુસારી પરસ્પર સાપેક્ષ સામાન્ય અને વિશેષના ગ્રહણમાં પ્રવૃત્ત જીવનો ઉપયોગ દર્શન-જ્ઞાનરૂપ યાત્મક છે અને તે ઉપયોગ પ્રમાણ છે. વળી તે ઉપયોગના વિષયભૂત દર્શન, જ્ઞાનને એકાંતે ભિન્ન સ્વીકારવામાં આવે તો અપ્રમાણ છે, આ પ્રમાણે દેખાડવા માટે પ્રસ્તુત બીજા કાંડરૂપ પ્રકરણને આરંભ કરનાર આચાર્ય દ્રવ્યાસ્તિકનયને અને પર્યાયાસ્તિકનયને અભિમત દ્રવ્યાર્થિકનયને ફક્ત દર્શન અભિમત છે અને પર્યાયાસ્તિકનયને ફક્ત જ્ઞાન અભિમત છે, એ પ્રકારના સ્વરૂપને બતાડનાર ગાથાને કહે છે –
ગાથા :
जं सामण्णग्गहणं दंसणमेयं विसेसियं णाणं । दोण्ह वि णयाण एसो पाडेक्कं अत्थपज्जाओ ।।३/१।।
છાયા :
यत्सामान्यग्रहणं दर्शनमेतद्विशेषितं ज्ञानम् ।
द्वयोरपि नययोः एषः प्रत्येकोऽर्थपर्यायः ।।२/१।। અન્વયાર્થ:
નં=જે, સામUSTRIBUi=સામાન્ય ગ્રહણ, હંસાબેયંત્રએ દર્શન છે, વિસિવં=વિશેષિત=વિશેષ ગ્રહણ, Ti=જ્ઞાન છે. રો વિ યા બન્ને પણ તયોનોકસામાન્ય ગ્રહણરૂપ દર્શન અને વિશેષગ્રહણરૂપ
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005360 |
| Book Title | Sammati Tark Prakaran Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pravinchandra K Mota |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2012 |
| Total Pages | 168 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 8 MB |