Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Lalbhai Dalpatbhai Series No. 7 JAYADEVA'S GITAGOVINDA WITH KING MANANKA'S COMMENTARY Edited by Dr. V. M. Kulkarni, m. A., Ph. D. Professor and Head of the Department of Sanskrit and Prakrit, Rajaram College, Kolhapur. ea52 SOS TEHISS ahamadAbAda LALBHAI DALPATBHAI BHARATIYA SANSKRITI VIDYAMANDIRA AHMEDABAD-9.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Lalbhai Dalpatbhai Series General Editors: Dalsukh Malvania Ambalal P. Shah No. 7 JAYADEVA'S GITAGOVINDA WITH KING MANANKA'S COMMENTARY Edited by Dr. V. M. Kulkarni, m. A., Ph. D. Professor and Head of the Department of Sanskrit and Prakrit, Rajaram College, Kolhapur. LALBHAI DALPATBHAI BHARATIYA SANSKRITI VIDYAMANDIRA * AHMEDABAD-9
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ First Edition : 500 copies December 1965 inted by Svami Tribhuvandas, Ramananda Printing Press, inkaria Road, Ahmedabad and Published by Dalsukh Malvania Director, L. D. Institute of Indology, Ahmedabad-9 Price Rupees 81 Copies can be had of L. D. Institute of Indology, Ahmedabad-9. Gurjar Grantha Ratna Karyalaya, Gandhi Road, Ahmedabad-1. Motilal Banarasidas Varanasi, Patna, Delhi. Sarasvati Pustak Bhandar Hathikhana, Ratanpole, Ahmedabad-1. Munshi Ram Manoharalal Nai Sarak, Delhi.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAkavizrIjayadevaviracitaM gItagovindakAvyam mAnAGkena mahIbhujA kRtayA TippaNikayA saMvalitam / em.e., pI.eca.DI. ityupAdhidhAriNA karavIrastharAjArAmamahAvidyAlaye gIrvANabhASAyAH pradhAnAdhyApakena kulakarNIkulotpannena mahAdevatanUjena vAmanazarmaNA pAThAntarAdibhiH saMzodhya SaDbhiH pariziSTaizca viziSya saMpAditam / 8dalamA V ahamadAbAda prakAzaka : lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira amadAvAda-9
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAlabhAI dalapatabhAI granthamAlA pradhAna saMpAdaka : dalasukha mAlavaNiyA aMbAlAla pre. zAha mudritagranthAH 1. saptapadArthI-zivAdityakRta, jinavardhanasUrikRta TIkAsaha 4-00 2, 5 CATALOGUE OF SANSKRIT AND PRAKRIT MANUSCRIPTS : MUNI SHRI PUNYAVIJAYJI'S COLLECTION, PART I 50-00 , PART II 40-00 3. kAvyazikSA- vinayacaMdrasUrikRta 10-00 4. yogazataka-AcArya haribhadrakRta svopajJavRtti tathA brahmasiddhAntasamuccaya saha 5-0. 6. ratnAkarAvatArikA - ratnaprabhasUrikRta, TippaNa-paJjikA-gUrjarAnuvAda 8-00 saMprati muddyamANagranthanAmAvali 1. zabdAnuzAsana - AcArya malayagirikRta 2. kalpalatAviveka-kalpapallavazeSa - mahAmAtya ambAprasAdakRta 3. nighaNTuzeSa-sattika - zrIhemacandrasUri 4. CATALOGUE OF SANSKRIT AND PRAKRIT MANUSCRIPTS. PART III: IV vizeSAvazyakabhASya-svopajJavRtti saha - AcArya jinabhadragaNi 6. THE NATYADARPANA OF RAMACANDRA AND GUNACANDRA : A CRITICAL STUDY BY DR. K. H. TRIVEDI 7. YOGADRSTISAMUCCAYA OF HARIBHADRA : ENGLISH TR. BY DR. K. K. DIXIT.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ CONTENTS v-vi vij xxiii i' xii xiv xvi Preface Introduction Popularity of the Gitagovinda Jayadeva's Life, Date and Works The Theme of the Gitagovinda Jayadeva's Source for the theme of the Gitagovinda A Brief Summary of the Contents of the Gitagovinda The Form of the Gitagovinda The Origin of the Gitagovinda Mystical Significance of the Gitagovinda The Style of the Gitagovinda The Grtagovinda as a lyrical and devotionai poem Critical Apparatus King Mananka'ss Date and Identity The Nature of a Tippanika King Mananka as a commentator Acknowledgement The Text of Gitagovinda with King Mananka's Tippanika pariziSTam - 1 gItagovindasthapadyAnAM mAtRkAvarNakrameNAnukramaNI / pariziSTam -2 kAtantravyAkaraNasUtravRttigatavacanAnAM sUcI / pariziSTam -3 rAgatAlanAyikAlakSaNAnAM samuddhAraH / pariziSTam - 4 TippaNikAgataviziSTazabdaniruktiH / pariziSTam - 5 granthakArANAM granthAnAM cAkArAdyanukramaNI / pariziSTam - 6 TippaNikAyAmuddhRtAni vAkyAni / zuddhipatram xviii xx xxi xxii xxiii 116 121 124 127
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ PREFACE The commentary on Jayadeva's Gitagovinda, by king Mananka, is published here for the first time. We must thank Dr. V. M. Kulkarni, Professor and Head of the Department of Sanskrit, Rajaram College, Kolhapur, for critically editing the text and the commentary with many indices and a learned introduction. As Mananka's commentary is meant for beginners, it gives merely a gist and literal meaning of the text; it does not enter into a critical appreciation of the poem, nor discusses the rhetorical and poetical aspects of it. Jayadeva's Gitagovinda is unique mainly on account of two reasons. Firstly, it manifests to the fullest possible extent the beauty of Sanskrit language; it is really charming to hear Gitagovinda set to music. Secondly, its is a novel literary form-not even mentioned in any of the works on Sanskrit rhetorics. It is a poem of the Vaisnavas but it became so popular that poets of other sects widely imitated it with the only difference that in their compositions their own favourite deity replaced Radha and Krsna in this poem and the prominent sentiment was suitably modified. Amongst such imitations, the Santasudharasa by Vinayavijaya deserves the attention of scholars. The religious interpreters of Gitagovinda strained themselves to discover spiritual meaning in this erotic poem. But modern scholars do not accept this farfetched spiritual interpretation; they hold the poem to be simply a love poem written for the people at large. There was a time when it was not considered improper to describe amorous sports of gods; the instance in point is Kalidasa's Kumarasambhava. But later on in course of time, society suffered many vicissitudes and, as a result, its attitude towards gods also underwent a remarkable change. Now the concept of divinity became more and more spiritual and less and less human. So, the idea of ascribing human attributes, particularly the erotic feelings, to gods did not much appeal to the religious minded people; it was not conducive to devotional feelings. Hence religious poems or poems in which the central figure was some deity depicted spiritual adventures of the deity and gave prominence to sentiments conducive to spiritual advancement alone. As an illustration, let us take Upadhyaya Vinayavijaya's Santasudharasa' (A.D.1666). It is a religious poem where the sentiment of equanimity (Santarasa) prevails and the the spiritual qualities leading to Beatitude determine the tone. So, we are not wrong if we conclude that it was the demand of the 1 Published by Jaina Dharma Prasaraka Sabha, Bhavnagar, V. 1969
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ vi time that forced the commentators of Gitagovinda to read spiritual meaning in the pure and simple love poem. We inust express our sincere thanks to the Ministry of Education, New Delhi. If it were not for the generous grant given to us by the said ministry under its scheme for publishing rare manuscripts this edition of the so far unpublished text would not have come to light in its present form. L. D. Institute of Indology Ahmedabad - 9 1-10-'65 Dalsukh Malvania Director
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTION Popularity of the Gitagovinda : Among the devotional and lyrical poems Jayadeva's Gitagovinda occupies a supremely pre-eminent position. No other poem of this type has enjoyed such wide popularity. This is attested by the number-over forty-of commentaries! written in different parts of India; by the number-over twelve-of imitations; citations in Anthologies;3 translations in various Indian as well as European languages;* and by the unstinted and profuse praise lavished on it by historians of Sanskrit Literature. It brought Jayadeva such fame that for centuries, every year on the last day of Magha, which happens to be his birthday a festival is held when songs from his poem are sung. Jayadeva's Life, Date and Works : We know nothing whatever of historical value from the Hindi Bhaktamala of Nabhadasa rewritten by Narayanadasa in the middle of the seventeenth century, nor from the Sanskrit Bhaktamala of Candradatta based on it, which records about Jayadeva several legends. These legends only show how he was extolled as a saint of the Krsna-cult and a miracle-worker. In his youth, it is reported, he led the life of a wandering ascetic but later married when a Brahmana forced upon him his daughter. After the marriage he composed the poem Gitagovinda, in which Lord Krsna is said to have aided him to describe the wondrous beauty of Radba, when his own mortal powers had failed. We know of only a few reliable details about Jayadeva from his work. From a verse at the end of his poem we learn that he (1) See India Office Catalouge VII (p.1454 ff), Lassen's Prolegomena to his edition and Aufrecht's Catalogus Catalogorum Part 1.153, II.81, I1.33. (2) Like the Meghaduta, the Gitagovinda has given rise to many imitations. These imitations sometimes substitute the theme of Rama and Sita, and Hara and Parvati, for Krsna and Radha. See History of Sanskrit Literature (p. 396) by Dasgupta and Dey. (3) Ibid (p. 389). (4) Bengali, Hindi, Marathi and Gujarati and in Europe English, French, German and Dutch (5) Keith: History of Sanskrit Literature, pp. 190-198. M-Winternitz: History of indian Literature, Vol. III, Part I, (Translated into English by Jha, Varanasi, 1963), pp. 142-148. Dasgupta and Dey: History of Sanskrit Literature, pp.388-395. Macdonell: A History of Sanskrit Literature, pp.344-45. M.Krishnamachariar: History of Classical Sanskrit Literature, p.339. (6) Hitta haft Theatgafisat PER fari fritattare fata 11-Canto XII-11 This verse is not, however, commented upon either by Mananka or Kumbha but is accepted by other commentators and is found in Buhler's Kashmir MS, as well as in the Nepal MS.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ viii was the son of Bhojadeva and Ramadevi, (Variants: Radhadevi, Vamadevi). His home was Kendubilva,' which has been identified with Kenduli, a village on the bank of the river Ajaya in the district of Birbhum in Bengal where an annual fair is still held in his hononr. The name of his wife was probably Padmavati alluded to in a few verses of his poem. The various songs in the poem recorded along with Ragas and Talas should indicate that Jayadeva had a knowledge of music. Jayadeva along with Govardhana, Dhoi, Sarana and Umapatidhara were the five jewels3 which adorned the court of king Laksmanasena who is placed between 1175 A.D.1200 A.D. This date of Jayadeva is confirmed by the fact that Sridharadasa's Sadukti-Xarnamsta, which was compiled in 1206 A. D. quotes from Jayadeva; and a verse from the Gitagovinda occurs in an inscription dated 1292 A.D. It is strange that we should have nothing else from a poet so talented as Jayadeva*. (1) aford spicature et les tautati feb-faceTEHERE har 11- Canto III-10 It may be noted that Manarka reads Tindu (V. L. Kindu) (2) (i) argarakaffeafericit gratarurarumqaf 1-Canto 1-2 a,b (ii) tufa qurgaturaaaaarait...l-Canto X-8 (iii) fafcarnatga I-Canto XI-8 "The implied personal reference to Padmavati in 1.2 is expressly disputed by Kumbha, who would interpret the word Padmayati to mean the goddess Laksmi. In X.8, again, we have Padmavati - ramana - Jayadeva - Kavi, but there is a variant reading Jayati jayadeva - kavi, which omits the word; while a third reference in XI.8 is interpreted by Kumbha also in the same way. But Caitanyadasa, Samkara Misra and other commentators take these passages as implying a reference to the proper name of Jayadeva's wife. The legend that Padmavati was a dancing girl, and Jayadeva supplied the musical accompaniment to her dancing, is said to be implied by means of punning in Jayadeva's description of himself as Padmavati-carana-carana-cakravartin in 1.2." It may be noted here that Mananka puts the alternative interpretation on Padmavati (In 1-2) as Jayadeva's wife. In X.8 he does not have the reading which contains the word Padmavati. In XI.8 he construes the compound expression with Jayadeva and thus understands Padmayati as the name of Jayadeva's wife. (3) "Tradition has preserved a verse, said to be part of an inscription, which says: govardhanazca zaraNo jayadeva umApatiH / kavirAjazca ratnAni samitI lakSmaNasya ca // Two poems ascribed to Jayadeva in praise of Hari-Govinda are preserved in the Adigranth of the Sikhs and claimed to be the oldest in that work. In their present form they are in Western Apabhramsa.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ is The Theme of the Gitagovinda : The complete title of the poem is Gitagovindakavyam, i.e.," the poem, in which Govinda is extolled through songs." Govinda is the name of the cowherd god Kssna and the theme of the poem is his love for Radha, his beloved. It describes how she keeps herself aloof from him on account of jealousy, the consequent yearning of the loving pair, the efforts of Radha's faithful friend, and confidante, to bring the lovers together, their hopes and disappointments and ultimate reconciliation and union. Jayadeva's source for the theme of the Gitagovinda : S.K. De has discussed this question at length and concluded that "Jayadeva's exact source is not known. There are parallelisms between his extremely sensuous treatment of the Radha-Krsna legend and that of the Brahmavaivarta-purana, but there is no conclusive proof of Jayadeva's indebtedness. Nor is it probable that the source of Jayadeva's inspiration was the Krsna-Gopi legend of the Srimad-bhagavata, which avoids all direct mention of Radha, and describes the autumnal, and not vernal, Rasa-lila..."1 A Brief summary of the contents of the Gitagovinda : The poem opens with four verses, in the last of which he extols himself and his fellow-poets: the first Astapadi begins with a hymn in eleven stanzas glorifying Visnu in his ten incarnations with the refrain "Jaya Jagadisa hare" (conquer, o lord of the world, o Hari)" and ends with an appeal to the Lord Hari to hear his hymn. Then follows a single stanza in which the poet sums up the ten incarnations of Visnu which the hymn has extolled. And then follows a second hymn in nine stanzas sung in honour of God with the refrain Jaya jaya deva hare "Triumph to the Divine Hari." At the close of the hymn there is a stanza invoking a benediction from Krsna. Then there is a narrative stanza reporting how Radha's sakhi (a lady's maid, a female friend) speaks to her in the spring and then sings in eight stanzas? how Krsna in the grove is rejoicing in the company of cowherd-maidens and is dancing with them. The recitative stanzas follow, describing the spring, and ending wih the report that Radha's sakhi once more mutters to her, and in a song (of eight stanzas) that follows she describes how the loving cowherd-maidens are attracted towards the young god, crowd about him, and allure him and embrace him, in their passion. (2) (1) Pre-Caitanya Vaisnavism in Bengal; and Early History of Vaisnava Faith and Movement in Bengal (pp. 7-10). Calcutta 1942; also read Introduction to Gitagovinda-Kavya ed. by S. Lakshminarasimha Sastri, Madras-1, 1956. "This is the normal number, and hence the poem figures as Astapadi in the south." This statement of Keith is rebutted by Dey: "The name Astapadi found in some South Indian MSS is misleading, for the songs are not always found in groups of eight stanzas, nor is it the normal number."
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Then three recitative stanzas follow, the first two descriptive, the last a benediction. Then the poet narrates how in jealousy Radha leaves the scene and retires into a grove and in the song that follows she complains to her sakhi about her lover being unfaithful. This song is followed by a recitative stanza introducing another song in which she gives expression to her deep longing for him and to her desire that lover may approach her and embrace her. Then three recitative stanzas follow, in the first of which Radha praises the god; the last one is a benediction." Tormented by his love for Radha Krsna leaves the cowherd-maidens and full of repentance, searches for her. The song that follows expresses his lament and remorse. Then follow recitative verses addressed by him, first to the god of love, and then to Radha herself, and the poet closes the canto with a prayer to Krsna as the lover of Radha to confer fortune and happiness on the audience.3 Now, Radha's sakhi addresses Krsna and in two songs describes the yearnings of Radba and her profound sorrow at her separation from her lover. The conclusion is again a benedictory stanza. 4 The next canto opens with a narrative starza Krsna wants the sakhi to go to Radha and bring her to him. She approaches Radha and in a song narrates how Krsna has grown emaciated owing to his longing for her ( Radha) and that he with an ardent desire has been expecting her in the grove. A narrative stanza describes the grove where the divine lover is awaiting. Then follows a song, in which the sakhi, in warm words, breathing wild sensuousness, commands Radha to give up her haughti. ness and hasten to meet Krsna. The recitatave verses that follow are merely a contiuuation of the sakhi's speech in the preceding song. The concluding stanza is again a benediction. Finding Radha too enfeebled to stir out of the grove although her heart is set intently on Krsna the sakhi returns to Govinda and re (1) Here ends Canto I with the title Samoda-Damodarah - The sports of Krsna; cf : TER: afe #fahifaa ait goed af: atefa i-Canto I-10-d (2) Here ends Canto II with the title : Aklesa Kesavah - Kesava (Krsna), the remover of suffering, distress; cf: sprayderiai ko a: 79: Data: 1- Canto II-12-d (3) Here ends Canto III with the title : Mugdha-madhusudanah-Madhusudana (Krsna) the Handsome. (4) Here ends Canto IV with the title : Snigdha-Madhusudanahor Snigdhamadhavah Madhusudana (Madhava : Krsna) the loving. (5) Here ends Canto V with the title : Sakanksa - Pundarikaksah - Pundarikaksa (Krsna) who is full of longing.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ xi counts to him of Radha's sad plight and her deep yearning for union with him. Her song is followed by three stanzas, the last one being a benediction. Canto VII describes that the faithless lover (Krsna) does not go to Radha and that the moon-rise heightens Radha's desire; she gives pass. ionate expression to it in four songs, which are followed by recitative stanzas, the last of which is, as usual, a benediction.' Krsna appears, but Radha addresses him again in a song expressing her strong resentment. A recitative stanza follows in the same tone. Then comes concluding bene dictory stanza.3 Her sakhi attempts to console her and persuade her to Welcome Krsna.Now Krsna himself appears and sings to her and seeks very cleverly to pacify her and win her." Radha now relents. Her sakhi persuades her to enter stealthily under the darkness of the night, into the arbour where Krsna has been awaiting her. Radha approaches the bower but is overcome by maidenly bashfulness. Her sakbi addresses her again and pleads with her to enjoy amorous sports in the company of her lover-Krsna. Thrilled at the thought of the approaching joys, Radha enters Krsna's bower; left alone with him she drinks him with her eyes. Then follow three recitative verses that invoke benediction. In the closing canto we find Krsna tenderly entreating Radha to love's dalliance. Then follows their union and Radha, with the sweet tyranny of a Svadhinabhartrka, commands her enslaved lord to set in their proper places those ornaments that have slipped away and brush aside with his fingers those tresses that stray dishevelled across her face. At the end the poet extols his own knowledge of music, his deep devotion to Visnu, his delicate discri. mination of sentiments and his poetical charm and grace." (1) Here ends Canto VI with the title : Dhanya - Vaikunthah or Sotkantha-Vaikunthah (as found in Mananka's text) Vaikuntha (Visnu-Krsna) the blessed (or who is full of Longing) (2) Here ends Canto VII with the title Nagara-narayanah - Narayana, the Clever. (3) Here ends Canto VIII with the title Vilaksya - (Vilaksa - Mananka's reading) - Laksmipatih: Laksmipati (Visnu-Krsna) who is abashed. (4) Here ends Canto IX with the title Mugdha-mukundah: Mukunda (Krsna) the Handsome. (5) Here ends Canto X with the title Catura - Caturbujah: Caturbhuja (Visnu-Krsna) the clever (6) Here ends Canto XI with the title : Sananda - Damodarah - Damodara (Krsna) who is full of Joy. (7) Here ends Canto XII with the title Suprita-pitambarah - Pitambara (Krsna) who is all-pleased :
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ The form of the Gitagovinda : The form of the Gitagovinda is extremely original and has led different scholars to designate it differently. Jones calls it a little pastoral drama.' Lassen styles it'a lyric drama.' Von Schroeder refers to it as "a lyric-dramatic poem " and "a refined Yatra." Pischel and Levi, on the other hand, place it in a category bet. ween song and drama on the ground, inter alia, that it is already removed from the type of yatra by the fact that the transition verses are put in a firm mould and not left to improvisation. Pischel also calls it a melodrama. The facts are, however, clear : the poet divides the poem into cantos. this division into cantos proves that the poet knew that it belonged to tho generic type Kavya. Though he has called his poem a Kavya he does not conform to the conventional pattern of a Kavya. He has introduced a number of songs, the beauty of which can be enjoyed when they are set to music and dancing. In one of the verses the poet says : his song is to be staged before our mental eyes. The combination of narration, description and speech closely interwoven with songs gives the poem a form of its own and defies all conventional classification. Regarding the form, it would not be wrong to quote in full the following observation of Keith " The art of the poet displays itself effectively in the mode in which song and recitative are blended and the skill with which monotony of form is avoided by not restricting the recitative to mere introductory verses explaining the situation, while the songs express in their turn the feelings of the personell of the poem, Krsna, his favourite Radha, and the faithful friend, who is the essetial confidante of every Indian heroine. Recitative is used for occasional narrative verses to explain the situation, but also in brief descriptions, and, as a mode of securing variety, in speeches which serve as an al. ternative to songs as the mode of intimating the sentiments of the characters" (p. 192 ) Origin of the Gitagovinda : In its form the Gitagovinda is unique in Sanskrit and has almost created a new literary genre. It does not strictly follow the tradition of the Sanskrit Kavya but bears close affinity to the spirit and style of Apabhramsa. The musical padavalis, which form the vital elemeut of the poem are composed in Sanskrit but they reflect the Apabhramsa manner of expression. The rhymed and melodious measures, with their refrains, are not akin to older Sanskrit metres. On account of these peculiar features it has been claimed by Pischel, and following him, by S. K. Chatterji, that the work (Gitagovinda) derives from an original in Apabhramsa. Keith and Dey stoutly refute this theory of translation from an original in Apabhramsa. Keith rightly (1) stranufafacufata of He Canto IV-9 (2) Keith: History of Sanskrit Literature, pp. 197-198; Dasgupta and Dey: History of Sanskrit Literature, pp. 394-395
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ xiii observes: " This, however, clearly overstates the position; it is utterly improbable that the original of the poem was ever in anything but Sanskrit, and the most that can be said is that the use of rime which is regular in Apabhramsa poems may have influenced the author of the Gitagovinda." Dey, too, has very aptly shown that apart from the fact that no such tradition exists, literary and historical considerations.entirely rule out the theory of translation from an Apabhramsa original." Mystical significance of the Gitagovinda : The poem describes the loves of Radba and Krsna with uninhibited frankness. The love is essentially physical rather than of the mind. That such amours should be ascribed to the Divine Parents Radha and Krsna is abhorrent to the taste of some orthodox pandits. To them it is an outrage, a sacrilege. They, therefore, hold that the poem has a mystical significance and seek to offer a mystical interpretaion of the poeni." According to them, "Radha stands for human soul and Krsna for God. The love of Radha for Krsna is the love of the human soul for God. In the poet's view the whole eroticism of the poem is merely a part of the bhakti, the religious devotion to god Krsna." For such an interpretation Jayadeva does provide some clues in the following lines : yadi harismaraNe sarasaM mano yadi vilAsakalAsu kutUhalam / Franslatoraat Ty aci paauha 11--Canto I-3 and yadgAndharvakalAsu kauzalamanudhyAnaM ca yadvaiSNavaM / __yacchRGgAravivekatattvaracanAkAvyeSu lIlAyitam / tatsarva jayadevapaNDitakaveH kRSNakatAnAtmanaH 17aT: frete grr: fritattarca: 114-Canto XII-12 It is possible to say that in the poem Jayadeva represents his mystic (1) For a detailed refutation see Dasgupta and Dey: History of Sanskrit Literature, (pp. 394-395) (2) Keith : History of Sanskrit Literature (p. 194) Dasgupta and Dey: History of Sanskrit Literature (p. 392) M. Winternitz: History of Indian Literature (p. 147) M. Krisnamachariar : History of Classical Sanskrit Literature (p. 341) The Gita-Govinda-Kavya ed. S. Laksminarasimha Sastri : Introduction, pp. 19-22. (3) See M. Krishnamachariar, ibid, p. 341, f.n. 2 (4) The line 78 ha afgh T TE TY' (opening verse of the Gitagovinda) is also mentioned in this case to demonstrate that Krsna described in the poem is the "Bala-Krsna" and his sports with Radha are innocent. This defence is, to say the least, very lame,
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ xiv experience through the symbolism of earthly love. The fact, however, remains that just as Jayadeva prides himself on his being a true devotee of Visnu-Krsna even so he prides himself on his being a prince among poets and expert in the Science of Erotics. It would not, therefore, be wrong if we were to hold that following Kalidasao and his successors Jayadeva frankly descibes the loves of Radha and Krsna in his impassioned poetry. One need not find fault with Jayadeva if a dispassionate critic understands the divine love of Radha and Krsna as a symbol of human love and deeply appreciates Jayadeva as a poet of true love and a great devotee of lord Visnu. The style of the Gitagovinda : Historians of Sanskrit literature have uniformly showered high eulogy on Jayadeva's poetic style. We cannot resist the temptation of reproducing some of their tributes while writing about the style of the Gitagovinda : "In the melody of its diction, in the perfection of its composition, in the ease of its alliteration and in the expression of varied emotions, the Gitagovinda has probably the first place in the lyrical literature of the world.3 "If Jayadeva claims religious merit, he also prides himself upon the elegance, softness and music of his poetic diction, as well as upon the felicity and richness of bis sentiments. The claims are in no way extravagant.""Jayadeva's work (1) "... it must not be forgotten that the religion of Jayadeva was the fervent Krsna worship which found in the god the power which is ever concerned with all the wishes, the hopes and fears of men, which, if in essence infinite and ineffable, yet expresses itself in the form of Krsna, and which sanctions in his amours the loves of Mankind." Kumarasambhava, Canto VIII describes, according to the principles of the Science of Erotics, the joys of Siva and Parvati, the wedded pair. (3) M. Krishnamachariar: History of Classical Sanskrit Literature, p. 341. (4) Dasgupta and Dey: History of Sanskrit Literature, pp. 392-393. For his claims read : (i) Fraldas Fl-a4e7aast zu den Paahfath 1-Conto I-3 (ii) Gry RTSHTSTA z goure Jeanfaa Hata2717log Daftah Canto XII-10. ab (iii) T Tatua... #fa7974322 1-Canto VII-p. 70 (iv) turfa fyda fa TERIT I-Canto XI-p. 99 (v) sAdhvI mAdhvIkacintA na bhavati bhavataH zarkare karkazAsi drAkSe drakSyanti ke tvAmamRta mRtamasi kSIra nIraM rasaste / mAkanda kranda kAntAdharadhara na tulAM gaccha yacchanti bhAvaM yAvacchRGgArasAraM zubhamiva jayadevasya vaidagdhyavAcaH // This verse, however, is not found in Mananka's text,
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ is a masterpiece, and it surpasses in its completeness of effect any other Indian poem. It has all the perfection of the miniature word-pictures which are so common in Sanskrit poetry......All the sides of love, save that of utter despair and final separation, are brilliantly described; all the emotions of longing, of awakened hope, of disappointment, of hot anger against the unfaithful one, of reconciliaton, are portrayed by the actors themselves or Radha's friend in songs which are perfect in metrical form and display at its highest point the sheer beauty of words of which Sanskrit is pre-eminently capable."! "It is, however, astonishing that he was able to combine so much passion and sentiment of love, so much alliteration in language, that often resounds as pure music in our ears with such an ornate and yet artificial a form."* "Jayadeva's style is worthy of high praise; now in a rapid flow of short words, now in the measured moveinent of long and skilfully constructed compounds, the poem brings in a series of brilliant pictures the emotions it seeks at once to describe, and to arouse as sentiments in the hearts of its readers or hearers."3 "Makiug abundant use of alliteration and the most complex thymes...the poet has adapted the most varied and melodious ineasures to the expre. ssion of exuberant erotic emotions, with a skill which could not be sur. passed."! In this poeni the art of wedding sound and sense is carried out with such perfect success that it is, indeed, untranslatable. Jayadeva has a great command over the language and metres and is keenly sensitive to the melody of the words he chooses, see for example, the refrain in Song No. 5 (cauto v). . dhIrasamIre yamunAtIre vasati vane vanamAlI / Jayadeva skilfully uses all the conventions of Sanskrit love-poetry to produce the desired effect. He makes free use of figures of sound and sense but does not allow them to mar the sentiments he wants to portray. All this high praise the poem deserves no doubt, but one should not infer from it that the work is free from defects. Jagannatha severely criticises Jayadeva for describing the joys and amorous sports of God Krsna and his beloved Radba." K. H. Dhruva points out some poetic (1) Keith: A History of Sanskrit Literature, pp. 194-195. (2) M. Winternitz: History of Indian Literature Vol. III Part I p. 147. (3) Keith: Classical Sanskrit Literature, p. 122 (4) Macdonell: A History of Sanskrit Literature, p. 345 (5) Rasagangadhara (Kavyamala ed. 1947) p. 65 : yatra sahRdayAnAM rasodbodhaH pramANasiddhastatraiva sAdhAraNIkaraNasya kalpanAt / anyathA svamAtRviSayakasvapitRrativarNane'pi sahRdayasya rsobodhaaptteH| jayadevAdibhistu gItagovindAdiprabandheSu sakalasahRdayasaMmato'yaM samayo madonmattamataGgariva bhinna...
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ xvi flaws in the composition of the Gitagovinda;' so too, S. Laksminarasimha Sastri." The fact, however, remains that the poetic merits of the Gitagovinda far outweigh its defects and therefore it has fascinated all lovers of Sanskrit poetry all these centuries and will surely continue to do so in future as well. The Gitagovinda as a lyrical and devotional poem: As a lyrical and devotional poem the Gitagovinda stands unrivalled in Sanskrit literature. The Meghaduta, the Amarusataka and the Stngara-sataka are only lyrical. In the Gitagovinda Jayadeva has cleverly blended Radha's love for Krsna with his own fervent devotion to Lord Krsna. In order to suit his composite theme Jayadeva creates a novel form.? His ardent devotion to Lord Krsna finds effective expression in his famous hymno in honour of the ten incarnations of Visnu. This hymn ends with a mention of the poet whose hymn Kesava (Krsna) is entreated to hear. Besides this hymn, the song with the refrain "Jaya Jaya deva hare" and the prayers that follow the songs and the benedictory stanzas at the end of the different cantos reveal unmistakably the poet's great faith in and devotion to Lord Krsna-the almighty one who removes sorrows of the world. This devotionalism is, however, over-saturated with eroticism. The poet brilliantly depicts the various phases of love, desire, awakened hope, disappointment, estrangement, reconciliation and fruition. He portrays the perfection of beauty and transforms into poetry all the arts of love which the Kamasastra lays down in full detail. The poet's imagery which often rings conventional shows that the poet seems to have drawn on experiences not necessarily his own. The conventionality detracts, to some extent, from the spontaneous expression of the emotion of love. The poetic conventions are expressed with stock poetic phrases. The poet, however, makes up for this defect by his wonderful mastery over the Sanskrit language and abundant use of alliteration and rhynes not only at the end but even in the middle of metrical lines, thus revealing the absolute beauty of words and his own ear for music. He is able to blend sound with emotion in a manner that renders his poetry untranslatable. Among much that is sensual and conventional one does find many effective expressions of the emotion of love. The picture drawn by the sakhi of the delights of Krsna with his oving cowherd maidens around him in the grove is really brilliant : (1) Gitagovinda (Gujrati) 1918, Introduction, (pp. 21-24) (2) Gita Govinda Kavya, Introduction. (3). Vide supra the Form of the Gitagovinda. (4) Canto I, pp. 3-7 (5) p. 7, v. 11 (6) pp. 8-10
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ xvii "Sandal and garment of yellow and lotus garlands upon his body of blue, In his dance the jewels of his ears in movement dangling over his smiling cheeks. Hari here disports himself with charming women given to love; The wife of a certain herdsman sings as Hari Sounds a tune of love. Embracing him the while with all the force of her full and swelling breasts. Another artless woman looks with ardour on Krsna's lotus face where passion arose through restless motion of playful eyes with side. long glances. Another comes with beautiful hips, making as if to whisper a word, And drawing close to his ear the adorable Krsna she kisses upon the cheek." As an illustration of the vivid imagery and lyrical quality of Jaya. deva's poetry one might point out to Canto II, song ii, which (gives a graphic description of Radha's amours with Krsna in the past and) expresses her deep longing for him again: "O make him enjoy me, my friend. Me whose couch was of tender shoots beneath me, my bosom itself For long which served as a bed for him, for Krsna the lips of whose mouth Resembled a drink in kissing me, clasped while we were in each other's embrace. ... Me who sweated and moistened all over my body with love's exertion, That Krsna whose cheeks were lovely with down all standing on end as he thrilled, Whose half closed eyes were languid, and restless who was in his brimming desire. ... Whose lotus eyes had closed a little, and who had drowsily grownHaving tasted in bodily pleasures with me the shattering thrill in the end, With me whose vine-like body collapsed, unable to bear any more "
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ xviii In the well-known stanza "Unamilan-madhu-gandha-lubdhamadhupa..."! etc, which is steeped in Vipralambha-songara and saturated with Madhurya (sweetness ) we have a marvellous picture of the languishing listlessness of the travelling traders who sink into a reminiscent mood and contemplate deeply and tenderly on the joys of their union with their wives who are now away at home. Again, in the stanza 'Sa romancati, Sitkaroti? etc, which is rendered into English thus : "The down on her body stands on end, and she draws in her breath, a hissing sigh; She laments, she shivers, she swoons, she sinks into reverie, laughs and cries; She closes her eyes, she falls, she starts up, she droops ; and if you, a heavenly physician, Should calm down her high state of fever, O would she not live ? or her wordless gestures too she will end !" - The striking array of finite verbs, piled up in quick succession reveals the sattvika bhavas (horripilation, change of colour, weeping, trembling, perspiration, change of voice, fainting and stupefaction or insensibility) and the restlessness and overpowering and consuming love of Radha for Krsna Passages could be cited by scores to illustrate the lyrical quality. It is evident from the passages cited above that Jayadeva describes the transports of sensual love with all the exuberance of his fancy. He brilliantly portrays Radha in her different relations to her lover3 and vividly depitets her varied moods and feelings. With equal brilliance he draws graphic pictures of the lover in various moods. Despite the use of poetic conventions and heavy dependance on the science of erotics in the development of the sentiment of love the lyrical element of the Gitagovinda with the haunting melody of the verses strongly appeals to all men of poetic taste. In fine, the Gitagovinda stands unsurpassed as a devotional-cumlyrical poem in Sanskrit literature. Critical Apparatus : The commentary of king Mananka to Jayadeva's Gitagovinda which is being published for the first time, is based on the material from the following MSS: (1) Canto I, p. 15 (2)Canto IV, p. 44 (3) Radha who is distressed by his involuntary absence (virahotkanthita), I, II, IV); who awaits him in full dress (Vasakasajja, VI); who is deceived by him who fails to meet her at the rendezvous (Vipralabdha, VII); who is enraged at discovering him disfigured by the marks of her rival's teeth and nails (Khandita, VIII); who is severed from him and suffers remorse (Kalahantarita, IX); and who is his absolute mistress and he her obedient slave (Svadhinabhartrka,XI).
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ xix (1) P-L. D. Institute of Indology, Ahmedabad, Munisri Punyavijayaji's collection No. 1428. Folios : 50 Number of lines per folio : about 13 Measure in centimetre 29. 6 x 10.9 Date of copying the MS 1569 (VS) Condition of the MS : Old but well written. This (P) manuscript is adopted as the basis and its defects and mistakes have been corrected with help of the other manu: scripts noted below. (2) A-L. D. Institute of Indology, Ahmedabad, Lalbhai Dalpatbhai collection No. 1908 Folios : 49 ( folio no. 9-missing ) No. of lines per folio 12 to 17 Measure in centimetre : 25.5 x 11.5 Date of copying the MS : Circa XVII Century (VS) Condition of the MS old but well written and legible. Note : Cantos I to XI are available in full (barring folio no 9 which is missing ); Canto XII is incomplete. The last line with which Canto XII ends abruptly in this MS runs as follows kRSNo rAdhAM prtyupdishti| he kAmini / (3) B-Bhandarkar Oriental Research Institute Poona, Manuscripts Li brary No 389 of 1887-91 Folios : 40 Number of lines per folio : about 18 Number of letters per line ; about 58 Measure in centimetres : 28.75 x 13.75 Condition of the MS:good but written carelessly and often incorrectly Date of copying the MS : It bears no date. I have added extracts from Bhavaprabodhini, another commentary on the Gitagovinda, which is not as yet published and is avaliable in Lalbhai Dalpatbhai Collection (No.1739 ) in place of the missing portion from Mananka's commentary ( Canto XII ) with a view to presenting a complete commentary. The gloss on Canto XII. 2 (FIE: goratur etc.) right up to the verse sfa HAT sita etc. comprises these extracts derived from Bhavaprabodhini. In preparing the text of Gitagovinda and the commentary of Mananka to it "P" has been adopted as the basis and its defects and mistakes have been corrected with the help of the MSS A and B. for 'P' happens to be the oldest of the three "MSS used for this edition and is
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ generally correct. The MS' B' is very corrupt. With a view to giving a scholar as much material as possible for judging the correctness of the text and selecting his own readings and demonstrating to him how corrupt the two MSS are, I have given too many variants rather than too few in the footnotes. King Mananka's Date and Identity : We know little about Mananka who has referred to himself as a king, at the opening of his commentary to the Gitagovinda. In his History of Classical Sanskrit Literature M. Krishnama. chariar records a few particulars about him : "Mananka calls himself a king (Mahibhuj) in his gloss on Gitagovinda. He is quoted by Royamukuta in his commentary on Amarakosa (A. D. 1431). Besides a commentary on Malatimadhava, he wrote Yamaka poems Vindavana and Meghabhyudaya" (page 373). Elsewhere, he writes in a footnote (page 622, f. n. 2): "Mananka was a royal author and flourished about the 13th century A. D. He is quoted by Royamukuta in his comm. entary on Amara composed in 1431 A. D. His Vindavanakavya relates the life of Krsna and Meghabhyudaya is a highly artificial poem...there is a commentary on it by Laxminarasa (? Laxminivasa) where author is called Sayankeli. He wrote commentaries on Gitagovinda and Malatimadhava." S. R. Bhandarkar in his Report of a Second Tour in search of Sanskrit Manuscripts (1907) refers to Laxminivasa's commentary Mugdha. bodhini on the Meghabhyudaya Kavya of Sayamkeli and remarks :"Ma. nanka is generally believed to be the author of the Meghadhyudaya Kav. ya. May Sayamkeli be another name of his ?" Professor Sivaprasad Bhattacharya informs me that in 1930 he wrote "on another (more ancient) Mananka, the Rastrakuta kingly poet and ris Kavya (Vtndavanakavya or Vindavana Yamaka as it is popularly known)" In the light of Professor Sivaprasad Bhattacharya's conclusion we cannot ascibe Vandavanakavya to this later Mananka, the commentator of Jayadeva's Gitagovinda. We have no definite knowledge when Mananka the royal commenta tor of Gitagovinda lived or what part of Bharata he ruled over. Two possibilities suggested by two well known scholars of Ancient Indian History may be referred to here. According to Dr. V. V. Mirashi, "He 1. I have not been able to secure his paper for my study. In answer to my query Dr. A. D. Pusalkar writes: "...it is mentioned by title on page XV in the 6th Volume of the All India Oriental Conference (Patna, 1930). It has been mentioned in the Index Volume that the above article has been published as a monograph of the Varendra Research Society Rajshahi [Bengal). We do not have this monograph in our Library."
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ (the commentator of Gitagovinda) cannot, of course, be the founder of the Early Rastrakuta Dynasty as the latter flourished in the fourth century A. D. He may be identical with Manasimha of Bundelkhand" According to Dr. D. R. Mankad. " Mananka may possibly be Man. sinh the king of Jaypur." Unless incontestable and solid evidence comes forward it is very difficult to arrive at any precise determination of Mananka's date and identity. In the present state of our knowledge we must rest content by placing him between the 12th and the 14th centuries A. D. Since Mananka cites Sutras from Katantra as his authority one might hazard a guess that be possibly hailed from western India or Bengal where the study of Katantra was much in vogue-since Mananka is quoted by a Bengali writer it is more likely that he may have belonged to Bengal. The Nature of a Tippanika : There are various kinds of exposition in Sanskrit Literture, such as sika, Tippani-Tippani-Tippanika, Vyakhya, Vitti, Varttika, Bhasya, Panjika, Sanketa and the like. we are here concerned with Tippanika (same as Tippani or Tippani) only. This word Tippani, unlike Tika has the appearance of a Prakrit word but it has been in vogue among Sanskrit Pandits and writers long, and has been derived like any other genuine Sanskrit word. For example, we find the word Tippant used in the following two quotations : (3) jasna Har Saat: gfagati bhavezena subodhArtha kriyate yad guroH zrutam // (A) TippanI dAyabhAgasya zrInAthena vidhIyate / The sub-commentary of Jagadisa or of Gadadhara on Didhiti, t well-known commentary on Gintamani, is referred to as Tippani; so too is the case with the sub-commentaries Pancapadika and Bhamati on the Sariraka-sutra-bhasya. Thus it would be evident that the word is used here in the sense of a commentary on a commentary (Tikayah Tika). It is also used in the sense of the first commentary; a commentary directly explaining the text itself (Prathama-Vyakhya). The derivation of the word lippani is thus set forth in the Vacaspatya : 'Tipa panyate stuyate (iti tippani) in the sense of commentary (Tikayam) ? 1. See R. C. Bhattacharya: "Kinds of Exposition in Sanskrit Literature" in ABORI Vol. XXXV, (pp. 123-132]. 2. The word Tika is thus derived : Tikyate gamyate [-avagamyate granthartho'naya ] The word tippanika is derived from Tippaai thus : [i] Tippani eva tippanika (svarthe kan] [ii] Alpa tippani Tippanika (alparthe kan] The word Tippanika is used by Mananka in the first sense as would be clear by a glance at his commentary.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ xxii From the work of Mananka it would be crystal clear that it is not sub-commentary (Tikayah tika) but the first commentary (prathama Vyakhya) directly explaining the text of the Gitagovinda itself. Mananka As a Commentator : Mallinatha, the celebrated commentator of Kalidasa's poems, declares at the beginning of his commentaries thus : ihAnvayamukhenaiva sarva vyAkhyAyate mayA / nAmUlaM likhyate kiJcinnAnapekSitamucyate // This declaration of Mallinatha gives eloquent expression to the role of a commentator of Sanskrit poems. In the introductory verses to his commentary Rasika-priya King Kumbha confidently writes : zRGgAre saprapaJce rasa iha ruciraucityayuktau prakRSTe 'laGkAre nAyikAyA guNagaNagaNane varNane nAyakasya / gItau prItau ca vRttau layamanu rasikAH kautukaM cettademA doSairmuktA guNADhyAH zRNuta narapateH kumbhakarNasya vAcaH // sa ki bandhaH zlAghyo vrajati zithilabhAvamasakR dvicAreNAkSipto nanu bhavati TIkApi kimu sA / ma yA granthagranthiprakaTanapaTuH kiM tu tadado ___dvayaM yuktaM kartuM prabhavatitarAM kumbhanRpatiH // These verses set forth the task of a commentator of the Gitagovinda. And it must be said to the credit of king Kumbha that he admirably fulfils his task. In one of his three verses introducing his Tippanika Mananka writes : kavInAM matimAlokya satAM ca sukhabuddhaye / kRtA TippaNikA mukhyA mAnAGkena mahIbhujA // King Mananka's aim was very modest. He wrote his gloss for easy comprehension of the poem by the good (readers ). He does not set to himself the task of fully bringing out all the poetic beauties and the deeper significances intended to be conveyed by the poet. He generally contents himself with giving word by word explanations according to 'anvaya'; he cites grammatical sutras? (from Katantra) while explaining the formations of words, compounds, etc. At times he gives derivations' of words. Occasionally he adds a few quotations in support of his statements. Some-times he gives citations from Amarakosa, Anekartha and Vistara* and thus gives the reader the synonyms of the word under 1: See Parisista No. 2 2: See Parisista No.4 3. See Parisista No. 6 4: See Parisista No. 5
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ xxiii explanation and the authority for understanding the word in a parti: cular sense. He does not name and define figures of speech or the metres nor the Riti nor the deeper import except in a few cases. Occasionally, he notes the variant readings but does not discuss as to which of them deserves to be accepted and why. He rarely quotes from the Science of Erotics which has been fully pressed into service by Jayadeva in describing the aniours of Radha and Krsna. But we need not blame Mavanka for not having treated of these various points for he was not out to write a full-fledged commentary as King Kumbha was, but his explicit aim was to write a gloss only for the benefit of the readers who are novices. It would be wrong to say that he was incapable of writing a very learned commentary. We should judge his Tippanika in the light of his express aim and appreciate his performance, especially keeping in view that he was also a king. Acknowledgement: I express my indebtedness to all the scholars whose works I have consulted and used. I am particularly thankful to Pt Dalsukh Malvania, Director, L. D. Institute of Indology, Ahmedabad for his keen interest in me and my research work. It was at his suggestion only, that this work was entrusted to me. I am grateful to him for his sympathetic understanding of my many personal difficulties and the patience with which he extended the time allotted for the editing work. But for his kindness I would not have been able to finish through this work. I express my sincere thanks to professor R. B. Athavale for his kind help in correctly presenting the verses giving the ragas and tracing some parallel verses from works on the science of music, and to professor M. G. Kothari for his help in tracing Mananka's grammatical citations. I have to express my deep gratitude to Pt Balacharya Khuper. kar Shastri, who has throughout taken a very kindly and helpful interest in this work and has read the press-copy and made valuable suggestions for improvement. In conclusion, I have to thank my friend professor (Dr.) G. S. Bedagkar for carefully going through the Introduction and suggesting improvements. For any imperfections still found in this edition, I am, however, entirely responsible. I crave the indulgence of readers for the misprints that have crept in, notwithstanding my best efforts to avoid them. I should be failing in my duty if I did not record here my hearty thanks to Pt Ambalal P. Shah who read the proofs. V, M. Kulkarni Rajaram College, Kolhapur. August 15, 1965
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAkavizrIjayadevaviracitaM gI ta go vinda kA vya m saTIkam /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ // shriiH|| mahAkavizrIjayadevaviracitaM gItagovindakAvyam mAnAGkena mahIbhujA kRtayA TippaNikayA saMvalitam / prathamaH srgH| saamoddaamodrH| medhairmeduramambaraM vanabhuvaH zyAmAstamAladrumai naktaM bhIrurayaM tvameva tadimaM rAdhe gRhaM prApaya / itthaM nandanidezatazcalitayoH pratyadhvakujadrumaM rAdhAmAdhavayorjayanti yamunAkUle rahAkelayaH // 1 // ||AUM namaH zrIvAsudevAya // carANAM sthAvarANAM ca yena sRSTiH kRtA purA / sarvajJAya namastasmai zAnadAtre'cyutAtmane // 1 // kavInAM matimAlokya satAM ca sukhabuddhaye / kRtA TippaNikA mukhyA mAnAGkena mahIbhujA // 2 // prItaye vAsudevasya sadyaH pApApanuttaye / *gItagovindakaM kAvyaM jayadevazcakAra ha // 3 // rAdhAmAdhavayoH rahAkelayaH nirjanasthAnakrIDAH jayanti sarvotkarSeNa vrtnte| rAdhA kApi gopAGganA mukhyA / mAdhavaH kRSNarUpI naaraaynnH| sA ca sa ca tau tayoH / vyabhicarati cetivazAt arcitapadasya [na] puurvnipaatH| yathA naranArA. yaNau umAmahezvarau kAkamayUrAvityAdi / yamunA nadI / tasyAH kUlaM taTa tasmin / AdhAre saptamI / kiMbhUtayoH pratyadhvakuJjamaM calitayoH gatayoH / adhvani adhvani prati kuje kuje prati drume drume prati / viipsaayaamvyyiibhaavH| 1) A zrImate rAmAnujAya namaH, B zrIgaNezAya namaH // 2) A kavInAM manasAlokya / . 3) A mAmAGkena, B mAnAkena 4) A, B jayadevazcakAredaM kAvyaM gItagovindakam / / 5) B lakSmInArAyaNau /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippaNakam [sargaH 1 adhvakuJjamaM kAmukAnAM ramaNIyaM saGketasthAnam / kasmAdtayoH nandanidezataH / nando gopaH sarvAbhIramukhyo yamunAtaTavRndAvanagoSThasthitaH san bAlakabhayahetumAkalayya dadhyAdikrayavikrayAdinA'harnizaM bhayahInAM rAdhAM Adideza / katham / ittham / itthaM katham / he rAdhe tattasmAddhetoH imaM bAlakaM gRhaM prApaya / nItvA gRhaM gaccha / svamanovAJchitaM goptukAmAntargatAbhiprAyeNa yadyevaM rAdhA vadati / 'tataH kasmAt / yato naktaM rAtrau ayaM bhIruH bAlyabhAvAdatizayena bhIta iti / punaH rAdhAyAH svagatamevam / aho Azcaryametat / dinamaNau vidyamAne'pi kathaM naktalakSaNam / tadAha / medhairjaladharairambaramAkAzaM medaraM vyApta channaM netrabhISaNam / tamAladrumaistApicchatarubhirgADhAJjanasaMnibhairvanabhuvo'raNyabhUmayaH zyAmA nibiDAndhakAratulyAH / anena hetunA naktalakSaNaM vinApi bAlako'jJAnatvAd vane vimeti / vidyamAne bhayahetau punaH kim / ato mAturantikaM nayetyarthaH // 1 // ___sarasvatyAH prasAdaM vinA kathaM manasIpsito granthaH karaNIya ityAha / vAgdevatetyAdi vAgdevatAcaritacitritacittasadmA padmAvatIcaraNacAraNacakravartI / zrIvAsudevaratikelikathAsameta metaM karoti jayadevakaviH prabandham // 2 // etaM prabandhaM jayadevakaviH karoti / kiMbhUtaM prabandham / zrIvAsudevaratikelikathAsametam / zrI lakSmI rAdhArUpiNI / vasudevasyApatyaM vAsudevaH kRSNaH kaMsadaityavinAzAya AdyaH ajanmA mAnavAvatAre mnujruupii|rtishc priitiH| keliH krIDA ca anubhata(?anubhUta)karma Alaye zrIzca vAsudevazca tayoH ratikelikathAstAbhiH sametaM saMyuktam / kathaMbhUto jydevkviH| padmAvatIcaraNacAraNacakravartI / padmAvatI lakSmIH tasyAH crnnau| tayozcAraNaM zuzrUSArAdhanaM tatra cakravartI sevkaadhiraajH| athavA padmAvatI tasya brAhmaNI tasyAH nRtyakalAcakravartI / punaH kiNbhuutH| vaagdevtaacritcitritcitrsdmaa| vAk cAsau devatA ceti / tasyAzcaritaM tena citritaM vicitrIkRtaM cittameva sadma gRhaM yasya sa tathA / anena lakSmI. sarasvatyorjayadevo niSNAtaH zRGgArI ca suucitH| jayadevasya kaveH ko'pi kaviH spardhI spardhAvAn- samAno'dhiko vA na vizrutaH na khyAtaH / nanu umApatidharAdayaH santItyAha / vAca iti 1)B ramaNIyaratisthAnam / 2) A tataH kasmAd bhayam / 3) A kaMsadaityavinAzAyASTamAvatArimanujarUpI, (1 kaMsadaityavinAzAya aSTamAvatArI manujarUpI) _____B kaMsadaityavadhAyASTamAvatAramanujarUpI / 4) A anunnakarmAlaye, P anubhvkrmaalye| 5) This introductory remark is placed by P after the verse ar: etc.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 pralokaH 1] gItagovindakAvyam vAcaH pallavayatyumApatidharaH saMdarbhazuddhiM girAM jAnIte jayadeva eva zaraNaH zlAghyo durUhadrute / zRGgArottarasatyameyaracanairAcAryagovardhana spardhI ko'pi na vizrutaH zrutidharo dhoyI kavimApatiH // 3 // umApatidharo vAcaH pallavayati kevalaM komalAM vAcaM vistArayatItyarthaH / na tu girAM vANInAM saMdarbhazuddhi jAnIte / tathA zaraNaH kaviH zlAghyaH prazastaH / kasmin viSaye / durUhadrute / duHkhena apyUhituM zakyata iti durUhaH / durUhaM. va, drutaM ca taM tasmin / atizIghraM vaktuM samartha ityarthaH / tathA AcAryoM govardhanaH. pralAdhyaH / kaiH zRGgArottarasatprameyaracanaiH / zRGgArottarANi zRGgArapradhAnAni ca. satprameyAni utkRSTaprameyAni ca teSAM racanAni / zRGgArottarasatprameyaracanAni taiH| tathA dhoyI nAma kavikSmApatiH kavirAjaH zrutidharaH zrutyA zravaNena dhaarytiityrthH| asya pralokasya kaviH kSamApatiH rAjA lakSmaNasenaH / asmin granthe kiM vaktavyaM janapravartanaprayojanaM tadAha / yadItyAdi yadi harismaraNe sarasaM mano yadi vilAsakalAsu kutUhalam / madhurakomalakAntapadAvaloM zRNu tadA jayadevasarasvatIm // 4 // harismaraNe zrIkRSNAnucintane yadi mano hRdayaM sarasaM sarAgaM tavAsti / yadi ca vilAsakalAsu tava kutUhalamasti / vipUrvo las kAntau dhAtuH / vilAsAnAM kalAH tAsu / 'kautUhalaM kautukaM ca kutukaM ca kutUhalam' ityamaraH / tadA he budhajana ! jayadevasya kaveH sarasvatI vANI zRNu AkarNaya / kathaMbhUtAM sarasvatIm / madhurakomalakAntapadAvalIm / madhuraM svAdu karNapeyam / komalaM snigdham / kAntaM kamanIyam / etairguNairupetA padAvalI padapaGktiryasyAH sA tathA tAm / pralayetyAdi aSTapadI 1 / "maalvraagruupktaale| pralayapayodhijale dhRtavAnasi vedaM vihitavahinacaritramakhedam / kezava dhRtamInazarIra jaya jagadIza hare // dhrupadam // 1 // 1) A janapravRttiprayojane kiMvA / yadItyAdinA, B janapravRttiprayojane kiM ca, yadItyAdi / 2) A mAlavarAge rUpakatAle, B gauDamAlarAgeNa gIyate raaglkssnnaat| B adds here the definition of the Malava-raga and the Rupaka-tala. These and such other definitions will be given separately in an appendix.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippaNakam [ sargaH1 _he kezava dhRtamInazarIra / dhRtaM mInasya zarIraM yena sa tthaa| tasya saMbodhanam / he dhRtamInazarIra / akhedaM yathA syAttathA tvaM vedaM dhRtavAnasi / kasmin / pralayapayodhijale / pralaye saMvartakAle payodhirarNavastasya jalaM tasmin / mahApralayakAle paramezvaro vedaM svIkRtya brahmANamutpAdya tasmai prayacchati / 'yo brahmANaM vidadhAti pUrva yo'sau vedAMzca prahiNoti tsmai|' (zvetAzvatara 6. 18) iti zrutiH / kiMbhUtaM vedam / vihitavahitracaritram / vihitaM kRtaM vahitrasya potasya caritraM AcaritaM yena sa tthaa| vahinaM sAgaratArakaM bhavati / vedo'pi nityanaimittikakarmapratipAdanadvAreNa saMsArasAgaratArako bhavatItyarthaH / jaganti ISTe niyamayatIti jagadIzaH / tasya saMbodhanaM he jgdiish| he hare smRtaH san harati saMsAraklezamiti hariH tasya saMbodhanaM / he hare / tvaM jaya / svamAyayA zatrusaMharaNadvAreNa svabhaktaparipAlanena sarvotkRSTo bhava / kSitirityAdi kSitirativipulatare tava tiSThati pRSThe dhrnnidhrnnkinnckrgrisstthe| kezava dhRtakacchaparUpa jaya jagadIza hare // 2 // he kezava dhRtakacchaparUpa / dhRtaM kacchapasya rUpaM yena sa tathA saMbuddhiH / tava pRSThe kSitiH pRthvI tiSThati / kiMbhUte / ativipulatare / atizayena vipulaM vistIrNa tasmin / punaH kiMbhUte / dharaNidharaNakiNacakragariSThe / dharaNyAH bhUmedharaNaM tena kiNaH mRtaraktagranthiH / sa eva 'cakraM cakrAkAraH tena gariSThaM gurutaram / tasmin / jagadIza ! hare ! iti sarvatra yojyam / vasatItyAdi ___ vasati dazanazikhare dharaNI tava lagnA zazini kalaGkakaleva nimgnaa| kezava dhRtazUkararUpa jaya jagadIza hare // 3 // tava dazanazikhare dantasyAne lagnA dharaNI pRthvI vasati tiSThati / dazanasya zikharaM tasmin / kasmin keva / zazini candre nimagnA kalaGkakaleva / kalaGkasya kalA kalaGkakalA / tava karetyAdi tava karakamalabare nakhamadbhutazRGgaM dalitahiraNyakaziputanubhRGgam / kezava dhRtanaraharirUpa jaya jagadIza hare // 4 // 1) B yo vaiH . This reading is found in the printed text of the Upanisad. 2)P A cakraH /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokaH 7] gItagovindakAvyam he kezava / dhRtanaraharirUpa / nrhrinRsiNhH| dhRtaM narahareH rUpaM yena sa tthaa| tava karakamalavare nakha tisstthti| kara eva kamalavaraM padmazreSThaM tasmin / kiMbhUtaM nakham / adbhutagRGgam / adbhutamAzcaryajanakaM zRGgaM agrabhAgo yasya tat / adRSTapUrvamityarthaH / punaH kiMbhUtam / dalitahiraNyakaziputanubhRtam / hiraNyakazipostanuH zarIraM saiva zyAmatvAd bhRGgaH / dalito vidArito hiraNyakazipostanubhRGgo yena sa tathA tat / chalayasItyAdi chalayasi vikramaNe balimadbhutavAmana padanakhanIrajanitajanapAvana / kezava dhRtavAmanarUpa jaya jagadIza hare // 5 // he kezava / dhRtavAmanarUpa / dhRtaM vAmanaM rUpaM yena sa tathA tasya sNbodhnm| he adbhutavAmana / tvaM baliM chalayasi pravaJcayasi / kasmin viSaye / vikramaNe / viH pakSI viruddhaH tasyAkramaNaM tasmin iti dhvniH| vikramaNaviSaye he padanakhanIrajanitajanapAvana / padasya nakhAH padanakhAH teSAM nIraM jalaM tena janitaM utpAdita janAya pAvanaM pavitrIbhAvo yena sa tathA tasya saMbodhanam / kSatriyetyAdi kSatriyarudhiramaye jagadapagatapApaM snapayasi payasi zamitabhavatApam / kezava dhRtabhRgupatirUpa jaya jagadIza hare // 6 // he kezava dhRtabhRgupatirUpa / dhRtaM bhRgupateH rUpaM yena saH / bhRgupatiH parazurAmaH / tasya saMbodhanam / tvaM jagat saMsAraM snapayasi snAnaM kArayasi / kasmin / payasi pAnIye / kiMbhUte / kSatriyarudhiramaye / kSatriyANAM rudhiraM tadeva svarUpaM yasya tattathA tasmin / kiMbhUtaM jagat / apagatapApam / snAnamAtreNa apagataM naSTaM pApaM yasya tattathA / punaH kiMbhUtam / zamitabhavatApam / zamitaH zAnti prApito bhavasya saMsArasya tApo yena tattathA / vitarasItyAdi vitarasi dikSu raNe dikpatikamanIyaM dazamukhamaulibaliM ramaNIyam / kezava dhRtaraghupatirUpa jaya jagadIza hare // 7 // 1) B adds adbhutaH adRSTapUrvaH daityAnAM(daityAn) vAmayatIti vAmanaH adbhutazcAsau vAmanazca tasya saMbodhane he adbhutavAmana / 2) P, B drop payasi / 3) B drops from tasmin......pApaM yasya tattathA / 4) B dhRtahalazarIraH but in the body of the text of the commentary it reads correctly: dhRtaraghupatirUpa /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ - saTippaNakam [sargaH1; he kezava / dhRtaraghupatirUpa / dhRtaM raghupateH 1zrIrAmasya rUpaM yena sa tathA tasya saMbodhanam / he dhRtaraghupatirUpa / tvaM raNe saMgrAme dikSu AzAsu dazamukhamaulibali vitarasi dadAsi / dazamukhAni yasya tasya maulayaH mUrdhAnaH sa eva baliH pUjopahArastam / kiMbhUtam / dikpatikamanIyam / dizAM patayaH indrAdayaH teSAM kamanIyaM abhilaSaNIyaM tam / punaH kiMbhUtam / ramaNIyaM zobhanam / . vahasItyAdi vahasi vapuSi vizade vasanaM jaladAbhaM halahatibhItimilitayamunAbham / kezava dhRtahaladhararUpa jaya jagadIza hare // 8 // he kezava / dhRtahaladhararUpa / dhRtaM haladharasya balabhadrasya rUpaM yena sa tathA / tasya saMbodhane he dhRtahaladhararUpa / tvaM vizade nirmale vapuSi zarIre vasanaM dukUlaM vahasi / kiMbhUtaM vasanam / jaladAbham / jalado nIlameghaH tasya Ameva AmA dIptiryasya tattathA / punaH kiMbhUtam / halahatibhItimilita yamunAbham / halena hatiH hananaM tasyAH bhIterbhayAt militA AgatA sA cAso yamunA ca tasyAH Ameva AbhA dIptiryasya tattathA / nindasItyAdi nindasi yajJavidherahaha zrutijAtaM sadayahRdayadarzitapazughAtam / kezava dhRtabuddhazarIra jaya jagadIza hare // 9 // he kezava / dhRtabuddhazarIra / dhRtaM buddhasya zarIraM yena tasya saMbodhanam / he dhRtabuddhazarIra / tvaM zrutijAtaM vedArthatattvaM nindasi / kasya / yajJavidheH yajJAnAM vidhiSidhAnaM tasya / kiMbhUtam / darzitapazughAtam / darzitaH pazudhAto mAraNaM yena tattathA tat / athavA kiMbhUtaM zrutijAtam / sadayahRdayadarzitapazupAtam / sadayahRdayA brAhmaNAH teSAM darzitaH pazudhAto mAraNaM yena tattathA tat / kathaM nindasi / ahaheti khede / gavAdipazughAtaM dhigiti / tasya saMbodhane / bauddhAgamazAstra ahiMsA paramo dharma iti nyAyAt / mlecchanivahetyAdi mlecchanivahanidhane kalayasi karavAlaM dhUmaketumiva kimapi karAlam / kezava dhRtakalkizarIra jaya jagadIza hare // 10 // 1) B rAmacandrasya / 2) B dizAsu / 3) A yasya maulayaH, B yasya samaulaya mUrdhAnaH /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 12] gItagobindakAvyam ...he-kezava / dhRtakalkizarIra / dhRtaM kalkizarIraM yena: tasya saMbodhane / tvaM kimapi adbhutaM yathA syAttathA karavAlaM khaDgaM kalayasi dhArayasi / kasmin nimitte mlecchanivahanidhane / mlecchAnAM pApiSThAnAM nivahaH vyUhaH / tasya nidhanaM vinAzastasmin / kiMbhUtam / karAlaM bhayaGkaram / kamiva / dhUmaketumiva / . zrIjayadevetyAdi zrIjayadevakaveridamuditamudAraM zRNu sukhadaM zubhadaM bhavasAram / kezava dhRtadazavidharUpa jaya jagadIza hare // 11 // he paNDitajana zrIjayadevakaveH uditaM udAraM sundaraM tvaM zRNu / kiMbhUtam / sukhadaM zrutimAtreNa / punaH kiMbhUtam / zubhadaM kalyANadam / punaH kiMbhUtam / bhavasAram / bhave saMsAre sArabhUtam / gItArtha zlokena gRhNAti / vedAnityAdivedAnuddharate jagannivahate bhUgolamuvibhrate daityaM dArayate baliM chalayate kSatrakSayaM kurvate / paulastyaM jayate halaM kalayate kAruNyamAtanvate mlecchAn mUrcchayate dazAkRtikRte kRSNAya tubhyaM namaH // 12 // he deva! tubhyaM namaH / namaskAro'stu / kiMbhUtAya tubhyam / kRssnnaay| "kRSi vAcakaH zabdo nazca nivRtivAcakaH / tayoraikyaM paraM brahma kRSNa ityabhidhIyate // " tasmai parabrahmaNe kRSNAya / punaH kathaMbhUtAya / mAyAvazena dshaakRtikRte| daza ca tA AkRtayaH zarIrANi ca tAH karotIti dazAkRtikRt tasmai / dazAkRtitvaM pratipAdayati / punaH kiMbhUtAya / uddhrte| *uddharatIti uddharan tasmai / kAn / vedAn / punaH kiMbhUtAya / vahate / vahatIti vahan tasmai / kAni / jaganti lokAn / punaH kiMbhUtAya / udbibhrate / udbibhratIti udvibhran tasmai / kim / bhUgolaM pRthvIm / punaH kiMbhUtAya / dArayate dArayatIti dArayan tsmai| kam / daityam / hiraNyakazipum / punaH kiMbhUtAya / chalayate / chalayatIti chalayan tasmai / kam / balim / punaH kiMbhUtAya / kurvate / karotIti kurvan tasmai / kam / kSatrakSayam / punaH kiMbhUtAya / jayate / jayatIti jayan tasmai / kam / paulastyaM rAvaNam / punaH kiMbhUtAya / Atanvate / AtanotIti Atanvan tasmai / kim / kAruNyam / punaH kiMbhUtAya / mUrcchayate / mUrccha1) B samUhaH / 2) bhavasAgare / 3) P and A drop punaH kathaMbhUtAya / 4) B drops this as well as other etymological explanations in this portion of the commentary.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippaNakam [sargaH 1, yatIti mUrcchayan tasmai / kAn / mlecchAn / jaya / svazaraNAgatasakalajanaramaNatvena sarvotkRSTatayA vartasva / 'jayajayeti yaduktirAdare / ekaikasya vIpsAyAmityAdi / "zritetyAdi gurjarIrAge pratitAle dhruvapadamidam / zritakamalAkucamaNDala dhRtakuNDala e kalitalalitavanamAla jaya jaya deva hare // 1 // he deva he hare tvaM jaya jaya / svazaraNAgatasakalajanaramaNa tvaM sarvotkRSTatayA vartasva / he zritakamalAkucamaNDala / zritamAzritaM kamalAyAH lakSmyAH kucamaNDalaM kucAbhogaH yena sa tathA tasya saMbodhane / he zritakamalAkucamaNDala / punaH kiMbhUta / he dhRtakuNDala / dhRtaM kuNDalaM yena sa tathA tasya saMbodhane / punaH kibhUta / he kalitalalitavanamAla / kalitA svIkRtA lalitA manoharA vanamAlA yena sa tathA tasya saMbodhane / he kalitalalitavanamAla / he hare he deva jaya jaya jayayukto bhava / sarvotkarSeNa vartasva / dinamaNimaNDalamaNDana bhavakhaNDana e munijanamAnasahaMsa jaya jaya deva hare // 2 // kiMbhUta / he dinamaNimaNDalamaNDana / dinasyAhno maNiH sUryaH tasya maNDalaM tad maNDayatIti tasya saMbodhane / punaH kiMbhUta / he bhavakhaNDana / AtmabhaktAnAM sevakAnAM bhavo janma khaNDayatIti tasya saMbodhane / muktiM ddaatiityrthH| punaH kiMbhUta / he munijanamAnasahaMsa / munayazca te janAzca teSAM mAnasAni tatra haMsaH tasya saMbodhane / svacchatayA zuddhabhAvena hRdayasya mAnasasarovarasya zabdacchalena tulyatA / jaya jaya deva hare pratipadayojaneyamityarthaH / kAliyetyAdi kAliyaviSadharagaJjana janarajana e yadukulanalinadineza jaya jaya deva hare // 3 // 1) This sentence is found at this place in both the MSS. P and A. The MS B places it, however after gurjarI......gIyate rase / Its right ful place :appears to be just before he zritakamalAkucamaNDala / 2) P and A drop zritetyAdi / 3)B gurjarIrAgeNa goyate / / 4) B dinasya / ahomaNiH sUryaH / 5) A pratipade yojanIyamityarthaH, B adds jaya jaya deva hare pratipadayojanIyamityarthaH /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItagovindakAvyam kiMbhUta / kAliyaviSadharagaJjana / kAliyazcAsau viSadharaca vyAlaH / taM gaJjayatIti tasya saMbodhanam / punaH kiMbhUta / janaraJjana / janaM svabhaktaM rakSayatIti tasya saMbodhane / punaH kiMbhUta / yadukulanalanadineza yadUnAM kulaM vaMzaH tadeva nalinaM tasya dinezaH savitA prakAzakaH / madhumuretyAdi madhumuranarakavinAzana garuDAsana e surakulakelinidAna jaya jaya deva hre||4|| kiMbhUta / he madhumuranarakavinAzana / madhuzca murazca narakazca madhumuranarakAH daityavizeSAstAn vinAzayatIti tasya saMbodhane / punaH kiMbhUta / garuDAsana / garuDa eva AsanaM yAnaM yasya tasya saMbodhanam / punaH kiMbhUta / surakulakeli. nidAna / surANAM kulaM samUhaH tasya keliH krIDA tasyAH anugrahadvAreNa nidAnam AdikAraNaM tasya saMbodhane / amaletyAdi amalakamaladalalocana bhavamocana e tribhuvanabhavananidhAna jaya jaya deva hare // 5 // he amalakamaladalalocana / amalaM zuddhaM yat kamalaM tasya dalaM tallocane yasya tasya saMbodhane / punaH kiMbhUta / bhavamocana / bhavAt saMsArAnmocayatIti muktiM prApayatIti tasya saMbodhanam / punaH kiMbhUta / tribhuvanabhavananidhAna / trayANAM bhuvanAnAM samAhArastribhuvanaM tasya bhavanam utpattiH tasya yA avidyA tayA parikalpitaM tasya nidhAnam AdhAraH tasya saMbodhanam / athavA tribhuvanameva bhavanamiva bhavanam maashryH| janakasutetyAdi janakasutAkRtabhUSaNa jitadUSaNa e samarazamitadazakaNTha jaya jaya deva hare // 6 // . he janakasutAkRtabhUSaNa / janakasya sutA sItA tasyAH kRtaM zokanivRttikAdibhUSaNamalaGkaraNaM yena sa tathA tasya saMbodhanam / punaH kiMbhUta / jitadUSaNa / jito dUSaNo rAkSaso yena sa tathA tasya saMbodhanam / punaH kiMbhUta / samarazamitadazakaNTha / samare saMgrAme zamitaH zAntiM prApito dazakaNTho rAvaNo yena sa tathA tasya saMbodhanam 1) B adds nidAna tvaadikaarnnmitymr(:)| 2) A yA vidyA /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10] saTippaNakam ____ abhinavetyAdi abhinavajaladharasundara dhRtamandara e zrImukhacandracakora jaya jaya deva hare // 7 // punaH kiMbhUta / abhinavajaladharasundara / abhinavo navInazcAsau jaladharapraceti tadvat sundaraH zyAmaH tasya saMbodhanam / punaH kiMbhUta / dhRtamandara / amRtonmathane dhRtaH pRSThe mandarAcalo yena sa tathA tasya saMbodhanam / punaH kiMbhUta / zrImukhacandracakora / zriyo lakSmyA mukhaM tadeva candraH tasya cakoraH tasya saMbodhanam / cakoro hi candrarazmipAnaM karoti / ayamapi zrImukhAdharapAnaM karotItyarthAbhiprAyaH / zrIjayadevetyAdi zrIjayadevakaveridaM kurute mudam e maGgalamujjvalagItaM jaya jaya deva hare // 8 // zrIjayadevakaveH idam ujjvaletyabhiprAyaM prakaTayati zlokaH / *potyAdi padmApayodharataTIparirambhalagnakAzmIramudritamuro madhusUdanasya / vyaktAnurAgamiva kheladanaGgakhedasvedAmbupUramanupUrayatu piyaM vaH // 1 // madhusUdanasya murAreH uro vakSo vo yuSmAkaM priyam apekSitam anupUrayatu / karotvityarthaH / kiMbhUtam uraH / padmApayodharataTIparirambhalagnakAzmIramudritam / panAyAH lakSmyAH payodharau tayostaTI parisaraH pArzvabhAgaH tasyAH parirambhaH upagUhanaM tena lagnaM ca tat kAzmIraM kuGkumaM ca tena' mudritam / tatstanAkAramaNDalAkRticihnitam / mamedaM murAreruro na tvanyasyAH ityabhiprAyeNa mudritaM cihnitam / anyo'pi svavastuni dravye vA pranthimudrAGkalakSaM karotItyarthaH / 1) B navazca AsA(SA)Dhajaladharazceti / 2) B karotItyarthaH / 3) B reads the following verse betweer verse no. 7 and verse no. 8:tava caraNaM (1caraNe) praNatA vayamiti bhAva[ya] e / kuru kuzalaM praNateSu jaya jaya deva hare // It is to be noted, however, that B does not have any comment on it. 4) A zrI / / P padmati. 5) P murasUdanasya / 6) P pUramupapUrayatu / ) 7: B adds ceti / 8) dravyena pranthimudrAGkalakSaM karotItyarthaH / B dravye vA granthaM tamudrAM (2) karoti ityarthaH /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItagovindakAvyam kiMbhUtamiva / vyaktAnurAgamiva / antaHsthitaH san bahiniHsRtya vyaktaH AvirbhUtaH anurAgaH prema yasmin tattathA tadiva / punaH kiMbhUtam / kheladanaGgakhedasvedAmbupUram / khelat krIDaMzcAsau anaGgazca tena khedaH prayAsaH tena svedAmbu svedarUpaM nIraM tasya pUraH privAhaH samUho yatra tattathA tasmin tat / gItArtha pralokena sUcayati / vasantetyAdi vasante vAsantIkusumasukumArairavayavai bhramantIM kAntAre bahuvihitakRSNAnusaraNAm / amandaM kandarpajvarajanitacintAkulatayA __valadvAdhAM rAdhAM sarasamidamUce sahacarI // 2 // rAdhAM prati sahacarI sakhI sarasaM yathA syAttathA yadane gItena vakSyamANaM idameva Uce uvAca / rasena saha vartata iti sarasam / takriyAvizeSaNaM dvitIyAntaM napuMsakameva / kiMbhUtAm rAdhAm / valadvAdhAM valantI vardhamAnA bAdhA vyathA yasyAstAm / kasmin kAle / vasante / kiMbhUtAm bhramantIM calantIm / kasmin / kAntAre durge pathi mArge / kairavayavaiH / crnnaadibhiH| kiNbhuutaiH| vaasntiikusumsukumaaraiH| vAsantI mAdhavIlatA / tasyAH kusumAni / tadvat sukumArA mRdulAH taiH| punaH kiMbhUtAm / bahuvihitakRSNAnusaraNAm / bahudhA anekaprakAreNa athavA bahuvAraM vihitaM kRtaM kRSNAnusaraNaM kRSNAnveSaNaM yayA sA tathA tAm / kayA hetubhuutyaa| amandaM atyarthaM yathA syAttathA kandarpajvarajanitacintAkulatayA / dAhahetutvAt kandarpa eva jvaraH athavA kandarpaNa jvarastena janitA prAdurbhUtA jIvanacintA tayA AkulA vyAkulA tasyAH bhAvastayA / lalitetyAdi vasantarAge rUpakatAle / lalitalavaGgalatAparizIlanakomala[ mala ]yasamIre madhukaranikarakarambitakokilakUjitakuJjakuTIre / 1 ) P, A pravAhasamUho 2 ) A caladvAdhAM 3 ) A ca yat tadUce; B ida( ?daM ) yattadUce. 4 ) A adds ityamaraH / / 5) A drops rUpakatAle; B ) vasaMtarAgeNa gIyate rUpakatAle / rAgalakSaNAt / 6) B parizItala
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12] saTippaNakam viharati haririha sarasavasante nRtyati . yuvatijanena samaM sakhi virahijanasya durante ||dhruvpdm // 1 // he sakhi rAdhe iha asmin sarasavasante hariH zrIkRSNaH viraha( hara )ti krIDati / sakalapuSpAdirasena saha vartata iti sarasaH sarasazcAsau vasantazceti / tasmin / na kevalaM viharati nRtyati ca / katham / samaM sArdham / kena yuvatijanena / yuvatizcAsau janazceti / jAtyabhiprAyeNa ekavacanam / sAkaM sArddha samaM saha / tRtIyA sahayoge / kimbhUte vasante / 'durante / duHkhena prApyate antaM avasAnaM samAptiryasya sa tathA tasmin / kasya virahijanasya / svapnamadAyAH sakAzAd viraho vizleSo yasyAstIti sa virahI sa cAsau janazceti / tasya virahijanasya durantatvaM darzayati / punaH kiMbhUte / lalitalavaGgalatApari zIlanakomalamalayasamIre / lalitA ramaNIyAzca tA lavaGgalatAzca tAsAM 1parizIlanaM sparzaH tena komalo mando malayasamIraH candanAcalavAyuryatra saMstathA tasmin / punaH kimbhUte / madhukaranikarakarambitakokilakUjitakuJjakuTIre / madhu. karANAM bhramarANAM nikaraH samUhaH tena karambitA mizritAzca te kokilAzca teSAM kUjitaM zabditaM kuJjakuTIraM yasmin sa tathA tasmin / kuJjAnyeva kuTIrANi hrasvamandirANi / unmadetyAdi unmadamadanamanorathapathikavadhUjanajanitavilApe / alikulasaGkulakusumasamUhanirAkulabakulakalApe // 2 // punaH kiMbhUte / unmdmdnmnorthpthikvdhuujnjnitvilaape| unmadamadanazca udgatau harSakAmau yatra / evaMvidho manorathaH kAmukaspRhA / tayA yuktAnAM pathikavadhUjanAnAM janito vilApaH paridevanaM yasmin vasante yena vA sa tathA tasmin / athavA pathikAnAM vadhUjanAnAM utkRSTo mado yena sa tathA cAsau madanazca tena mano[ rathaH ] priyasaGgamAbhilASo yeSAM te tathA te ca pathikavadhUjanAzca tairjanitaH kRtaH vilApaH paridevanaM yatra sa tathA tasmin / punaH kimbhUte / alikulasakulakusumasamUhanirAkulabakulakalApe / alInAM bhramarANAM kulaM samUhastena sakulo vyAptaH sa cAsau kusumasamUhazca tena nirantaraM AkulA vyAptAH bakulAnAM kalApAH samUhA yatra sa tathA tasmin / 'vakulo vajulo'zoke samau karakadADimau' ityamaraH / 1) B adds vasante. 2 ) B reads ut adhikaM mado yasya sa unmadamadanazcAsau manorathazceti udgato harSakAmo yatra evaM manorathaH.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItagovindakAvyam [13 mRgamadeti mRgamadasaurabharabhasavazaMvadanavadalamAlatamAle / yuvajanahRdayavidAraNamanasijanakharucikiMzukajAle // 3 // punaH 1kimbhUte / mRgamadasaurabharabhasavazaMvadanavadalamAlatamAle / mRgamadaH kastUrI tasya saurabham AmodaH tasya rabhasaH AdhikyaM tasya vazaMvadAni anusArINi sadRzAni tadvatsugandhIni tAni ca navadalAni nUtanaparNAni teSAM mAlA samUho yasmin tAdRzastamAlo yatra sa tathA tasmin / punaH kimbhUte / yuva. janahRdayavidAraNamanasijanakharucikiMzukajAle / yuvAno taruNAzca te janAzca teSAM hRdayAni teSAM vidAraNaM tasmai / manasija-nakhAH kandarpa-karajAH teSAM ruciriva dIptiryeSAM tAni tathA tAni ca navakiMzukAni palAzakusumAni ca teSAM jAlaM samUho yasmin sa tathA tasmin / madanetyAdi madanamahIpatikanakadaNDarucikesarakusumavikAze / militazilImukhapATalipaTalakRtasmaratUNavilAse // 4 // punaH kiMbhUte / madanamahIpatikanakadaNDarucikesarakusumavikAze / madanazcAsau mahIpatI rAjA ca / tasya kanakadaNDachatraM tasya ruciriva ruciH yeSAM tAni tathA / tAni ca kesarakusumAni nAgakesarakusumAni teSAM vikAzo vikasanaM yasmin sa tathA tasmin / punaH kiMbhUte / militazilImukhapATalipaTalakRtasmaratUNavilAse / militAH zilImukhAH SaTpadAH yasmin tttthaa| tabatpATalipaTalaM pATalikusumanivahaM ca tena kRtvA kRtaH smaratUNavilAsaH smarasya madanasya tUNIrasya zobhAkAro yasmin sa tathA / tasmin / vilitetyAdi vigalitalajjitajagadavalokanataruNakaruNakRtahAse / virahinikRntanakuntamukhAkRtitakadanturitAze // 5 // punaH kiMbhUte / vigalitalajjitajagadavalokanataruNakaruNakRtahAse / vigalitA gatA lajjA yasya nirlajjavadityarthaH / tacca tajjagacca tasyAvalokanaM tasmAttaruNaiH navaiH karuNatarubhiH kRto hAsaH puSpalakSaNo yasmin sa tathA / athavA avalokanena taruNakaruNAni navInakaruNakusumAnyeva kRto hAso yena vasantena sa tathA tasmin / punaH kiMbhUte / virahinikRntanakuntamukhAkRtiketaki(kI)danturitAze / virahiNAM viyoginAM nikRntanaM chedanaM tasmai kuntaH 'astravizeSaH kAmanAsaH 1) B kathaMbhUte vasante. 2) B nUnapatrANi. 3) A B pATalapaTala 4) B adds vasante. 5) P 0lokita. 6) A keki(ko) B ketakI. 7) A, B AyudhavizeSaH
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14] saTippaNakam tasya mukhamagrabhAgaH tasyAkRtirivAkAro yeSAM tAni tathA tAni ca ketaki(kI)danturitAni ca tAni AzAsu dikSu yasmin sa tathA tasmin / 'danturi tasyeva AcaritAni ketakInAM danturitAni mukulAni / athavA kuntamukhasyevAkRtiryAsAM tAstathA / tAzca tAH ketakyaH ketakImukulAni ca tAbhirdanturitA AzA dizo yasmin sa tathA / mAdhaviketyAdi mAdhavikAparimalalalite navamAlatijAtisugandhau / munimanasAmapi mohanakAriNi taruNAkAraNabandhau // 6 // punaH kiNbhuute| mAdhavikAparimalalalite / mAdhikAyAH kusumitavAsantyAH parimalo gandhaH tena lalitaH ramaNIyaH tasmin / punaH kiMbhUte / *navamAlatijAtisugandhau / navA nUtanAzca tA mAlatyazca tAsAM jAtiH prAdurbhAvaH / janI prAdurbhAve ityasya jAdeze tipratyayaH / tathA zobhano gandho yasmin sa tathA athavA navamAlikayA 'kAraNabhUtayA puSpavizeSeNa atisugandhau / navA ca mAlikA ceti tayA / punaH kiMbhUte / mohanakAriNi / mohana vaicityaM kartuM zIlamasyeti sa tathA tasmin / keSAM / munimanasAmapi / munayo jitendriyAH vanavAsino vikAra hInAH nitynaimittikaadivtaacaarvntstessaampi| punaH kiMbhUte / taruNAkAraNabandhau / taruNAnAM yuvajanAnAM akAraNena upakAraM vinaiva bandhuH hitakArI kuTumbasahAyaH kAmoddIpanatvAt / tasmin / sphuradatItyAdi sphuradatimuktalatAparirambhaNamukulitapulakitacUte / vRndAvanavipine parisaraparigatayamunAjalapUte // 7 // punaH kiMbhUte / sphuradatimuktalatAparirambhaNamukulitapulakitacUte / sphurantI puSpavantI cAsau atimuktalatA ca vAsantI / tasyAH parirambhaNaM kartari sssstthii| tena mukulitaH pulakitaH romodgamazca cUta AmravRkSo yatra sa tathA tasmin / kasmin sthAne hariviharati / vRndAvanavipine / vRndAvanAkhyaM yadvipinaM vanaM tattasmin / punaH 1degkiMbhUte / parisaraparigatayamunAjalapUte / parisare samIpe parigataM samantAdgataM tacca tadyamunAjalaM ca tena pUte pavitrIbhUte tasmin / 1) Breads: danturitAnyeva AcaritAni ketakInAmAcaritAni danturitAni mukulAni / 2) P mAlika; B mallikA. 3) B adds vasante 4) P mAlika B mAlati. 5) B drops jnii...prtyyH| 6) B navamallikayA 7) P, B karaNabhUtayA. 8) B mohanyAM vaicityam ? 9) B drops kartari SaSThI. 10) B kathaMbhUte vasante /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ [15 gItagovindakAvyam zrIjayadevetyAdi zrIjayadevabhaNitamidamudayati haricaraNasmRtisAram / sarasavasantasamayavanavarNanamanugatamadanavikAram // 8 // idaM gItaM zrIjayadevabhaNitam / udayati rAjate kimbhUtam / haricaraNasmRtisAram / harezcaraNau, tayoH smRtiH smaraNam, tatra sAraM mukhyasevanabhUtam / punaH kimbhUtam / anugatamadanavikAram / anugato'nusphurito madanena vikAro yasmin / *pathikavadhUjanajanitavilApe ityasyAbhiprAya vasante zlokAbhyAM spaSTayati |drvidlitetyaadidrvidlitmlliivllicnyctpraag prakaTitapaTavAsairvAsayan kAnanAni / iha hi dahati cetaH ketakIgandhabandhuH prasaradasamabANapANavadgandhavAhaH // 1 // he rAdhe / gandhavAhaH malayajo vAyuH iha vasante virahiNInAM [virahiNAM] ceto dahati / kiM kurvan / vAsayan sugandhayan / kAni / kAnanAni / kaiH kRtvA / daravidalitamallIvallicaJcatparAgaprakaTitapaTavAsaiH / daravidalitA ISadvikasitAzca tA mallIvallyazca / tAsu caJcantaH itastato gacchantaH te ca te parAgAzca puSpareNavazca sugandhivastucUrNAni ca / athavA taiH parAgaiH prakaTitapaTuvAsAH prakaTitAzca paTu(? paTavaH) utkRSTAzca te vAsAzca taiH| 'tanu virahiNAM dahati / kimbhuutH| prasaradasamabANaprANavat / prasaraMzcAsau asamabANaH kandarpazceti tasya prANa iva samAna iva bhavatIti prANavat / punaH kimbhuutH| ketakIgandhabandhuH / ketakInAM gandhaH tasya bandhuH sahavAsI / unmIlanetyAdiunmIlanmadhugandhalubdhamadhupavyAdhUtacUtAGkura krIDatkokilakAkalIkalakalairudgIrNakarNajvarAH / nIyante pathikaiH kathaM kathamapi dhyAnAvadhAnakSaNa prAptamANasamAsamAgamarasollAsairamI vAsarAH // 2 // 1) B iti kim 2) B mukhyaM sevabhUtam / 3) B madanasya 4) B drops the whole sentence (from pathika to spaSTayati) 5) E gandhayan. 6) B puSparasA ca te prakaTitapaTavAsAzca sugandhisupUrNAni ca athavA taiH prakaTitAzca te paTuvatkRSTAzca te vAsA ca taiH / 7) B drops the sentence. 8) B kalaravai.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16] saTippaNakam amI vAsantikA vAsarA divasAH kathaM kathamapi nIyante / kaiH / pathikaiH pravAsibhiH / kiMviziSTAH / udgIrNakarNajvarAH / udgIrNa(rNAH)janitAH karNajvarA karNasantApA yeSu te tathA / kaiH / unmIlanmadhugandhalubdhamadhupavyAdhUtacUtAGkaru(ra) kroDakokilakAkalIkalakalaiH / unmIlantaH udbhavantazca te madhugandhAzca puSparasavAsAzca tatra lubdhA AsaktAste ca te madhupAzca taiAdhUtA AndolitAste ca te cUtAGkurAH AmrapallavAH teSu krIDantazca te kokilAzca teSAM kAkalyaH sphuTasUkSmadhvanayaH tAsAM kalakalAH kolaahlaaHtaiH| tatra maraNAzaGkA vyaa(?aa)paaditaa| kaiH sAdhanaiH kRtvA nIyante / dhyAnAvadhAnakSaNaprAptaprANasamAsamAgamarasollAsaiH / gRhasthitadhyAne athavA dhyA(? dhyai)' cintanetyarthe tasya kSaNastasmin prAptAM(? prAptaM) naSTaputrAdidarzanam / IkSitAzca tAH prANasamAH prANena tulyAH svakIyAGganAzca tAsAM samAgamA bhogAzca taiH rasAH sukhAni tairullAsAH paritoSAH taiH athavA kiMbhUtairnIyante / dhyaaneti| rasAH sukhAni tairullAsAH paritoSA yeSAM testathA / uttaragItaM zlokena sUcayati / aneketyAdi- . anekanArIparirambhasaMbhramasphuranmanohArivilAsalAlasam / murArimArAdupadarzayantyasau sakhI samakSaM punarAha rAdhikAm // 1 // __ asau sakhI rAdhAM prati punarAha abravIt / kiM kurvatI satI / ArAt samIpe samakSaM sakhInAmagre pratyakSaM yathA syAttathA murAriM zrIkRSNam updrshyntii| kiMbhUtam / anekanArIparirambhasaMbhramam anekAzca tAH nAryazca tAsAM parirambhaH AzleSaH tatra saMbhramo yasya sa tathA / punaH kimbhUtam / sphuranmanohArivilAsalAlasam mano hartuM zIlamasya sa tathA / vilAso hAsaH tatra lAlasaH kAmo yasya sa tathA sphuraMzcAsau manohArI vilAsalAlasazca tam anekanArIparirambhasaMbhramasphuranmanohArivilAsaMlAlasam / candanetyAdi - rAmagirIrAge yatitAle candanacarcitanIlakalevarapItavasanavanamAlI / kelicalanmaNikuNDalamaNDitagaNDayugasmitazAlI // 1 // haririha mugdhavadhUnikare vilAsini vilasati kelipre| dhruvaM padam // 1) B gRhasthitaH dhyAneH / athavA dhyAnacintanArtha tasya kSaNasva(sta)smin / putrAdiprAptaputrAdi darzanaM IkSatAzca tAH / 2) B reads here the verse nityotsaGgavasadbhujaGga etc occurring towards the end of this canto (with the variant reading adyotsaGgavasadbhujaGga) and adds the gloss. 3)B rAmagarIrAgeNa gIyate / rAgalakSaNAt / ...... rAmakalI pradI(di)STA / rUpakatAle /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ glokaH 4] gItagovindakAnyam [17 iha mugdhavadhUnikare hariH kRSNo vilasati kriiddti| mugdhAH manohAriNyazca tAH vadhvazceti tAsAM nikaraH kadambakastasmin / kimbhUte / vilAsini / vilAsaH zRGgArajanito vikAro'syAstIti tathA tasmin / kimbhUto hariH / candanacarcitanIlakalevarapItavasanavanamAlI / nIlaM ca tat kalevaraM zarIraM ceti / candanena carcitamanuliptaM yasya sa tathA / pItaM vasanaM dukUlaM yasya sa tathA / vanamAlAsyAstIti vanamAlI / punaH kathambhUtaH / kelicalanmaNikuNDalamaNDitagaNDayugasmitazAlI / kelyA calatI vyAlole ca te maNikuNDale ratnairyuktakuNDale ca tAbhyAM maNDitaM gaNDayugaM yasya sa tathA / sa cAsau smitazAlI ca iissddhaasyyuktH| pInapayodharetyAdi pInapayodharabhArabhareNa hariM parirabhya sarAgam / gopavadhUranugAyati kAcidudaJcitapaJcamarAgam // 2 // tathA kAcidgopavadhUH anugAyati / udaJcitapaJcamarAgam / udaJcitaH UvaM gacchan sa cAsau paJcamaH paJcamAkhyaH rAgo yatra tam / kiM kRtvA / sarAgaM yathA syAttathA hariM zrIkRSNa preyAMsaM parirabhya gADhA(DhamA)liGgaya / kena kRtvA / pInapayodharabhArabhareNa / pInau pRthulau tau ca payodharau ca tAveva bhArau guruvstunii| tayorbharaH AdhikyaM tena / kApItyAdi kApi vilAsavilolavilocanakhelanajanitamanojam / dhyAyati mugdhavadhUradhikaM madhusUdanavadanasarojam // 3 // kApi prauDhagopI adhikaM yathA syAttathA dhyAyati / kim / madhusUdanavadanasarojam / madhudaityaM sUditavAn marditavAniti madhusUdanaH tasya vadanameva saroja mukhakamalam / kiMviziSTam / vilAsavilolavilocanakhelanajanitamanojam / vilAsena lIlayA vilole ca te vilocane nayane ca tAbhyAM kRtvA khelanaM tayA saha krIDA tasmAjanito manojaH kandarpo yena sa tathA tat / kApItyAdi kApi kapolatale militA lapituM kimapi zrutimUle / cAru cucumba nitambavatI dayitaM pulakairanukUle // 4 // tathA kApi nitambavatI gopI zrutimUle karNamUle kimapi lapituM bhASituM militA satI dayitaM kRSNaM cAru yathA syAttathA cucumba / kva sthAne / kapolatale / kimbhUte / anukUle / kaiH / pulakaiH romAJcaiH / ____1) B prauDhA gopI Adhikya / 2) B adds 'zrIkRSNamukhakamalam but drops from madhudaitya to mukhakamalam /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18] saTippaNakam [ sargaH 1 kelikaletyAdi kelikalAkutukena ca kAcidamuM yamunAjalakUle / manjulabajulakuJjagataM vicakarSa kareNa dukUle // 5 // tathA kAcidaGganA amuM zrIkRSNaM kareNa dukUle vicakarSa AkRSTavatI / kasmin sthaane| ymunaajlkuule| yamunAyAH jalakUlaM tIraM tasmin / kena nimitena / kelikalAkutukena / kelI kAmakrIDAyAM kalAstAsu kutukaM vinodastena / kimbhUtam / maJjulavajulakuJjagatam / maJjulaH sundaro yo vajulaH tasya kuJja sthitam / karataletyAdi karatalatAlataralavalayAvalikalitakalasvanavaMze / rAsarase saha nRtyaparA hariNA yuvatiH prazazaMse // 6 // 'rAsarase gopA[? pI] krIDAyAM kApi yuvatiH hariNA zrIkRSNena prazazaMse tuSTuve / kimbhUtA / tena saha nRtyaparA / kimbhUte / karatalatAlataralavalayAvalikalitakalasvanavaMze / karANAM talAni teSAM tAlAH vAdyaprakArAH taistaralAzcaJcalAzca valayAvalayo bhUSaNavizeSarAjayazca / tAbhiH kalito vizeSitaH kalasvano madhuradhvanirvazo yatra tathA tasmin / zliSyatItyAdi zliSyati kAmapi cumbati kAmapi kAmapi ramayati rAmAm / pazyati sasmitacArutarAmaparAmanugacchati vAmAm // 7 // tathA kAmapi bAlAM zliSyati upagRhati / kAmapi bAlAM cumbati / kAmapi rAmA ramayati krIDayati / sasmitacAru hasitaM cAru yathA syAttathA aparAm anyAM pazyati prekSate / aparAm anugacchati / gacchantImanusarati / shriijydevetyaadi| zrIjayadevabhaNitamidamadbhutakezavakelirahasyam / vRndAvanavipine lalitaM vitanotu zubhAni yazasyam // 8 // 1) B drops from yamunAyAH to tasmin / 2) B krIDAyAM / 3) B maJjulAH sundarAste ca te vaJjulA vetasAsteSAM kuja[? kuJjo] gahvara(raH) tatra gatam / 4) B rAzarase rAsakrIDAyAM / 5) B bhUSaNavizeSajAtayazca / 6) P caarupraa|
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralAkaH 2] gItagovindakAvyam zrIjayadevabhaNitamidam udayati shobhte| idamiti kim / adbhatakezavakelirahasyam / adbhatAH kezavasya kelayaH krIDAstAsAM rahasyam / kimbhUtam / yazasya * yazaskaram / zubhAni vitanotu vistArayatu / gItApekSitArtha zlokAbhyAM sUcayati / vizveSAmityAdi / vizveSAmanuraJjanena janayannAnandamindIvara zreNIzyAmalakomalairupanayanvaGgairanaGgotsavam / svacchandaM vrajasundarIbhirabhitaH pratyaGgamAliGgitaH zRGgAraH sakhi mUrtimAniva madhau mugdho hariH krIDati // 1 // he sakhi rAdhe ! madhau vasante mugdho manoharo hariH krIDati / yato'harahaH avidyA tatkArya saMsAraM haratIti hariH paramAtmApi san / mugdho'vivekI ca / ka iva / mUrtimAn zRGgAra iva / kimbhuutH| svacchandaM yathA syAttathA vrajasundarIbhiballavIbhiH abhitaH purataH pRSThatazca aalinggitH| katham / pratyaGgam aGgam aGgaM prati pratyaGgam / kiM kurvan / janayan utpAdayan / kim / AnandaM harSam / keSAm / vizveSAM jagatAM sakalaprANinAM sthAvarajaGgamAdInAmapi / kena kRtvA / anurajanena prItibhAvena / punaH kiM kurvan / upanayan / kam / anaGgotsavam / anaGgasya kAmasya utsavaH utkarSaH / tam / kaiH kRtvaa| aGgaiH karAdibhiH / kimbhuutaiH| indIvarazreNIzyAmalakomalaiH / indIvarANAM' zreNayaH rAjayaH tadvat zyAmalAni ca tAni komalAni ca taiH / adyotsaGgavasadbhujaGgakavalaklezAdivezAcalaM pAleyaplavanecchayAnusarati zrIkhaNDazailAnilaH / kiM ca snigdharasAlamaulimukulAnyAlokya harSodayA dunmIlanti kuhU kuhUriti kalottAlAH pikAnAM girH||2|| he sakhi rAdhe ! adya adhunA vasantakAle zrIkhaNDazailAnilaH candanAcalasamIraH IzAcalaM himavantam anusarati / kasmAdiva / utsaGgavasadbhujaGgakavalaklezAdiva / utsaGgeSu candanatarukoTareSu 12vartante te bhujaGgAH phaNinaH teSAM kavalo 1) A, B caritaM . 2) kezavakelirahasyam / kezavasya kRSNasya kelayaH / B)kezavakelirahasyaM / zrIkRSNakrIDArahasyam / 3) P, B drop this sentence. / 4) B gItAvikSitArtha (? giitaapekssitaarth)| 5) B pAtu vH| 6) B_drops from yato to mugdho'vivekI ca / 7) A, B jaGgamAnAmapi / 8) B anaGgotsavam upanayan / kaiH kRtvA / 9) B adds nIlakamalAnAM / 10) A, B nityotsaGga / 11) B carati / 12) A vasantazca te; B vasati vartate /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20] saTippaNakam [sanaH 1 prasanam / kirtari SaSThI / tena klezo yathA tthaa| tasmAdiva / kayA anusarati / prAleyaplavanecchayA prAleyaM himaM tatra plavanaM avagAhaH tatrecchA tyaa| tathA pikAnAM kokilAnAM giro vAcaH unmIlanti pracaranti / kiMrUpAH / kuhUH kuhUriti / kiMbhUtAH kalottAlAH / kalA madhurA asphuTAzca tAH uttAlAzca uccAH etAH uttAnA' iti pAThe aymevaarthH| kasmAt / harSodayAt / harSasya Anandasya / udayaH udbhavaH tasmAt / kiM kRtvA [Alokya ] avloky| kAni / rasAlamaulimukulAni kusumakuDmalAni tAni / athavA kiJcit snigdhAni ca tAni rasAlamaulimukulAni ca tAni / idAnI samayakathopakramaM parihAya gAyatAM zRNvatAM cAziSamAharAsollAsabhareNa vibhramabhRtAmAbhIravAmajhuvA mabhyaNa parirabhya nirbharamuraH premAndhayA rAdhayA / sAdhu tvadvadanaM sudhAmayamiti vyAhRtya gItastuti ___ vyAjAdutkaTacumbitaH smitamanohArI hariH pAtu vaH // 3 // pAtu rakSatu / kaH / hariH / rogazokasantApAdikaM haratIti hariH arthAaktajanasya / kAn / vaH yuSmAn / kathambhUto hriH| udbhaTacumbitaH udbhaTaH sotkaTaM prakaTaM yathA syAttathA cumbitH|10aatmmukhen kRSNamukha(kha) saMyogi(gI)kRtamityarthaH / kayA rAdhayA / kathambhUtayA / premaandhyaa| premNA andhA sA tayA kRSNasyAtiprItyA / cakSuHprayojanAbhAvAdAsannasakhIjanAdikaM nAvalokayatItyarthaH / kasmAt / gItazrutivyAjAt / 11gItasya sampUrNabharatoktaguNasahitasya zrutiH zravaNam / tasyAH vyAjaH chalaH tasmAt athavA gItazrutivyAjAdvA gAnaprazaMsA. vyAjena vA / dhanyo'si bhadraM gAyasIti kiM kRtvA / parirabhya aalinggyH(nggy)| kim / uro vakSasthalam / 12'uro vatsaM ca vakSazca pRSThaM tu caramaM tano'. rityamaraH / kathaM yathA syAt / nirbharaM gADhaM yathA syAt / kasmin / abhyarNa nikaTe / na kevalaM parirabhya vyAhRtya uktvA ca / katham / iti / itItikatham / bho kRSNa, sAdhu zobhanaM yathA bhavati tathA tvadvadanaM mukhaM sudhAmayaM amRtamaya'miti / 13vaktrAsye vadanaM tuNDamAnanaM lapanaM mukhamityamaraH / punaH kathambhUto hriH| smitamanohArI / smitena [ ISad hAsena mano haratIti ] tasmAccumbanakuzalamAkalayya ISad hAsyena manoharaNazIla ityarthaH / ___ iti zrIgItagovindaTIkAyAM sAmodadAmodaro nAma prathamaH sargaH / 1) B drops kartari SaSThI / 2) P miti / 3) B drops this sentence. 4) B adds ceti / but drops from kusumadeg to mukulAni ca tAni / 5) B parihAya tAM / 6) P gives the pratIka [ rAsollApa(? sabha )retyAdi ] only.17) A degdutkaTacumbitaH smi / 8) B drops the line roga... janasya / 9) A, B utkaTa / 10) B drops the sentece aatm...mityrthH| 11) B drops the line gItasya...0...vyAjAdvA / 12)B drops the line uro...itymrH| 13)Bdrops the line vaktrAtyamaraH /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH srgH| akleshkeshvH| uttaragIta zlokenAvatArayati / viharatItyAdi / viharati vane rAdhA sAdhAraNapraNaye harau vigalitanijotkarSAdIAvazena gtaanytH| kacidapi latAkubje gujjanmadhuvratamaNDalI mukharazikhare lInA dInApyuvAca rahaH sakhIm // 1 // sA rAdhA rahaH ekAnte sakhI prati uvAca / kiMbhUtA / lInA / na kevalaM lInA / dInA duHkhitA / kutra lInA / kvacidapi kasmiMzcit sthAne vartamAne latAkuJja / latAbhirvihitaM kujaM gatvA tasmin / kimbhUte / guJjanmadhuvatamaNDalImukharazikhare / guJjatAM madhuvratAnAM bhramarANAM maNDalI samUhaH tayA mukharaM bdayuzaktaM zikharaM yasya tattathA tasmin / kiMbhUtA gtaa| kva / anyataH / kena IrSyAvazena / parotkarSAsahanamIA / tasyA vaMzaH tena / kasmAt / vigalitanijotkarSAt / vigalito vibhraSTaH sa cAsau nijaH svakIyaH utkarSazceti saubhAgyaM v| tasmAt / kasmin sati / harau kRSNe anyAbhiH saha vane viharati krIDati sati / kiMbhUte rAdhAsAdhAraNa praNaye / rAdhAyAM sAdhAraNa ityanyaviSayaH praNayaH prItiryasya sa tathA / kimuvAce tyAkAGkSAyAM tamAha / saMcaretyAdi / 5 gurjarIrAge ytitaale| saMcaradadharasudhAmadhuradhvanimukharitamohanavaMzaM calitagazcalacaJcalamaulikapolavilolavataMsam / 1) B drops duHkhitA kutra lInA / 2) P degpriye 3) P rAdhAyAM sAdhAraNa'nyaH praNayaprItiryasya sa tathA / A rAdhAyAM sAdhAra ityanyaviSayaH prItiryasya sa tathA / B rAdhAyAH sAdhAraNa atizaya prItiryasya sa tthaa| 4) B degtyAzaGkayAha. 5) B gurjarIrAgeNa gIyate / rUpakatAle / atrApi proSitapreyasI nAya(yi)kA /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22] saTippaNakam [ sargaH 2 rAse harimiha vihitavilAsaM smarati mano mama kRtaparihAsam // dhruvapadam // 1 // he sakhi rAse rAsakrIDAyAM vihitavilAsaM kRtakrIDaM hariM iha nikuJja mama manaH smarati / kiMbhUtam / 1 kRtaparihAsam / kRtaH parihAso narma yena / 3 sa tathA tam / 3 punaH kiMbhUtam / saMcaran adharasudhayA madhuro dhvaniryasya saH mukharitaH zabdaM kAritaH mohanaH trailokyasya avaimanasyakArI manoharo vaMzo yasya tam / veNuvAdanAvasthAM darzayati / punaH kimbhUtam / calitahagaJcalacaJcalamaulikapovilolavataMsam / calitau caJcalau hagantau netrAntau yasya sa tathA / caJcalo maulirmukuTo yasya sa tathA / 4 kapolayorvilole vataMse karNabhUSaNaM(Ne) yasya sa tthaa| viSTi bhAgurirallopamavApyorupasagayoH / akArasya lopaM kecidicchanti / calitahagaJcalazcAsau caJcalamaulizcAsau kapolavilolavataMsazceti yasya sa tm| candraketyAdi / candrakacArumayUrazikhaNDakamaNDalavalayitakezam / / pracurapurandaradhanuranuraJjitameduramudirasuvezam // 2 // punaH kathambhUtam / candrakacArumayUrazikhaNDakamaNDalavalayitakezam / candrakAzca candrAkArAstazcAravaH sundarAH te ca mayUrazikhaNDakA mayUrapicchAni teSAM maNDalaM nikaraH tena valayitA veSTitAH kezA yasya sa tathA / punaH kimbhUtam / pracurapurandaradhanuranuraJjitameduramudita(ra?)suvezam / pracuraM vistIrNaM ca tat purandaradhanuzca tenAnuraJjito bhUSitaH sa cAsau meduraH snigdhaH mudiro nIlameghazca tasyeva veSo yasya sa tathA tm| 'ayaM zyAmaH pItavasanena shkrcaapyuktniilmeghvtprtiiyte| gopkdmbetyaadi| gopakadambanitambavatImukhacumbanalambhitalobham / bandhujIvamadhurAdharapallavamullasitasmitazobham // 3 // punaH kimbhUtam / gopakadambanitambavatImukhacumbanalambhitalobham / lambitalobhamiti pAThe eSa evArthaH / gopAnAM kadambaH samudAyaH tasya nitambavatyo 1) B drops kRtaparihAsam / 2) B drops sa tathA tam / 3) P drops from punaH ...... to vaimanasyakArI; B drops from punaH... to darzayati / kiMbhUtam / 4) B kapolayoH vilolo avataMso bhUSaNo yasya sa tathA / 5) A vaSTi bhAgurItyAkAralopaH / sa cAsau sa cAsau sa ca saH / B drops from vaSTi... ... to dicchanti / 6) P mudizta [?] suvezaM; the 'pratIka, in the commentary, however, * reads muditasuveza; B muditasuveSam / 7) B drops this sentnc.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 6] gItagovindakAvyam [23 nAryaH tAsAM mukhAni teSAM cumbanaM tena lambhitaH prApito lobho yasya sa tathA tam / punaH kimbhUtam / bandhujIvamadhurAdharapallavakalitadarasmitazobham / bandhujIva- . vat raktapuSpavad madhuraH sundaraH sa cAsau adharapallavazca tasmin / kalitaM svIkRtaM tacca tat darasmitaM ISaddhAsyaM tena zobhA saundarya yasya tathA tam / 1ullasitasmitazobhA yasya sa taM tthaa| arthAdadharapallava' eva upmaalngkaarH| vipuletyAdi / vipulapulakabhujapallabavalayitaballavayuvatisahasram / karacaraNorasi maNigaNabhUSaNakiraNavibhinnatamizra(srom // 4 // punaH kiMbhUtam / vipulapulakabhujapallavavalayitavapa[ degvalayitava]llavayuvati sahasram / vallavAnAM gopAnAM yuvatayo nAryaH tAsAM sahasram / vipulAH bahulAH pulakAvalayo yeSu te tathA / te ca bhujAzca teSAM pallavAH agrabhAgAH tairvalayitaM AliGgitaM vallavayuvatisahasraM yena sa tathA / punaH kiMbhUtam / karacaraNorasi maNigaNabhUSaNakiraNavibhinnatamizra(sra)m / karau [ca] caraNau ca urazca krcrnnorH| samAhAradvandvenaikatvaM tasmin / karacaraNorasi maNInAM gaNAH samUhAH tairyuktAni bhUSaNAni teSAM kiraNA aMzavaH tairvibhinnaM dUrIkRtam tamizraM() yena sa tathA tam / aluptsptmiismaasH| *prANyaGgamiti vistaraH / jaladetyAdi / jaladapaTalavaladinduvinindakacandanatilakalalATam / pInapayodharaparisaramardananirdayahRdayakapATam // 5 // punaH kimbhUtam / jaladapaTalavaladinduvinindakacandanatilakalalATam / jalaM dadatIti jaladA meghAH / teSAM paTalaM samUhaH tatra valat prakaTIbhavat yo'sAvinduzcandraH tasya vinindakastiraskA(rtA) candanasya tilako lalATe yasya sa tathA / punaH kimbhUtam / pInapayodharaparisaramardananirdayahRdayakapATam / pInAH pIvarAzca te payodharAzceti teSAM parisarA nikaTapradezAH teSAM mardanaM nirdayaM dayArahitaM hRdayakapATaM yasya sa tathA tam / maNimayetyAdi / maNimayamakaramanoharakuNDalamaNDitagaNDamudAram / pItavasanamanugatamunimanujasurAsuravaraparivAram // 6 // 1) A athavA ullasitasmitasya zobhA yasya taM tathA; B. ullasitasya [ smitasya ] zobhA yasya taM tathA / 2. B 0 pallave upamA / 3) B drops samAhAradvandvenaikatvaM / 4) BprANAGgamiti vistAraH / 5) P. pInadhanastanamaNDala /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24] saTippaNakam [sargaH 2 punaH kimbhUtam / maNimayamakaramanoharakuNDalamaNDitagaNDamudAram / 'varamaNimayena nirmite ye makarAkAre manohare kuNDale / maNimaye ca te makaramanohara kuNDale ceti / tAbhyAM maNDitau bhUSitau gaNDau yasya sa tathA tam / maNimayeti pANinIyavyAkaraNamate prAcuryavikAraprAdhAnyAdiSu mayaT / tathA udAraM zreSTham / punaH kimbhUtam / anugatamunimanujasurAsuravaraparivAram / munayazca manujA manuSyAzca surAzca asurAzca munimanujasurAsurA anugatA anusAriNazca te / te eva varAH zreSThAH parivArA yasya sa tathA tam / vizadakadambeti / vizadakadambatale militaM kalikaluSabhayaM zamayantam / mAmapi kimapi kuraGgataraGgadanagadRzA manasA ramayantam // 7 // punaH kimbhUtam / militam / kasmin / vizadakadambatale / kadambasya talaM kadambatalam / vizadaM zuddhaM yat tat kadambatalaM ceti tasmin / punaH kimbhUtam / zamayantaM nivartayantam / kim / kalikaluSabhayam / kaleH kaluSaH (? kaluSaM) pApam / tasmAt bhayaM tat / punaH kimbhUtam / mAmapi kimapi taratadanaGgazA manasA ramayantam / kimapi taraGgaM caJcalaM yathA syaattthaa| darzanAbhAvena kathaM ramayati / tadAha / kimbhUtena / anaGgadRzA anaGgaM pazyatIti anaGgadRk / kartari kvip tena sakAmenetyarthaH / kimbhUtaM harim / mAmapi emayantam / yataH taraGgaM taraGgavantaM cnyclmityrthH| punaH kimbhUtam / ["kimapi taraGgaM kimapyanukUlaM kimapyalaM vastu tadapi gacchatIti kimapi taraGgaH sarvavyApIti ? ato manasA ramayatItyarthaH / kiM vitarke / vitarke pariprazne kSepe nindAprakAzayoriti vistrH| zrIjayadeveti / zrIjayadevabhaNitamaMtisundaramohanamadhuripurUpam / haricaraNasmaraNaM pati saMpati puNyavatAmanurUpam // 8 // 1) B pracuramaNimayena / 2) B drops maNimayeti.........to mayaT / 3) A and B taraGgamanaGgadRzA; the commentary presupposes the reading taraGgam taraGgadanAdRzA / 4) P kalimahAnubhUtena(?)kaluSaravaM (? kaluSaM) pApam ; B kalikalAnubhUtena (8) kaluSaM / 5) B drops kartari kvip / 6) B drops taraGgavantaM / 7) A kimapyanukUlaM vastu tadapi gachatiratitaraGga(?) sarvavyApItyato manasA ramayatItyarthaH / B kimapyanukUlavastu tadapi gachatIti (1) kimapi taraGgaH sarvavyApI ato manasA ramayatItyarthaH / 8) A kiMcit (?) vitakeM pariprazne zleSe (?) niMdAprakAzayo ratyamaraH / This line is not found in the Amarakosa. B drops from kiM vitarke.........to vistaraH / 9) P miti /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ [25 zlokaH 1] gItagovindakAvyam ___atisundaramohanamadhuripurUpam / atisundaraM mohanaM ca tat madhuripurUpaM ceti / 'madhudaityasya ripuH tasya rUpam / punaH kimbhUtam / zrIjayadevena bhaNitam / tat saMprati satatamanukUlaM bhavati / keSAm / puNyavatAM janAnAm / ke prati / haricaraNasmaraNaM prati / ananyamanA nu kimiti smarati tadAha gaNayatItyAdi / gaNayati guNagrAmaM bhrAmaM bhramAdapi nehate vahati ca parItoSaM doSaM vimuJcati dUrataH / yuvatiSu calattRSNe kRSNe vihAriNi mAM vinA ___ punarapi mano vAmaM kAmaM karoti karomi kim // 1 // he sakhi mamedaM mano vAmameva kAmaM karoti kimahaM karomi / kutaH / yataH kRSNe kAmAbhilASaM karoti / kimbhUte / mAM vinA vihAriNi krIDati / punaH kimbhUte / calattRSNe calantI vardhamAnA tRSNA yasya sa tathA tasmin / kAsu / yuvatiSu / na kevalaM kAmaM karoti / tasya kRSNasya guNagrAmaM gaNayati / kiJca / kRSNAt bhrAmaM calanaM bhramAdapi 'bhrAntivazAdapi nehate / na kurute / tasminneva tiSThatItyarthaH / tasmin kRSNe pari(rI)toSaM vahati / sadA doSaM ca dUrataH pravimuJcati prityjtiityrthH| ___1degmaalvraag-ektaaliitaale| nibhRtetyAdi / 11nibhRtanikuJjagRhaM gatayA nizi rahasi 19nilIya vasantaM 18cakitavilokitasakaladizA 14ratirabhasarasena hasantam / sakhi he kezimathanamudAraM ramaya mayA saha madanamanorathabhAvitayA savikAram ||dhruvpdm // 1 // he sakhi mayA saha kezimathanaM 15kezinaM daityaM mathitavAniti taM ramaya krIDaya / kathambhUtam / udAraM zreSThaM savikAraM yathA syAt tathA / kathambhUtayA mayA / 16madana 1) P, B leave out sundara; A drops ati to rUpam / 2) A madhunAmno daityasya / 3) A, B zrIjayadevabhaNitaM / 4) A tat haricaraNayoH smaraNaM prati puNyaktAM puMsAM saMprati anurUpam ananyamanAH kimiti smarati tadAha / B tat......bhavati / teSAM...janArnA haricaraNasmaraNaM prati ananyamanAH kimapi smarati tadAha / 5)P bhAmaM, B drops bhrAmaM / 6) B drops yataH / 7) B bhramativazAdapi / 8) B drops this sentence. 9) B vimuJcati parimuJcati ityarthaH / 10) B gauDamAlavarAgeNa gIyate / 11) B nizataH / 12)P nilIlaya / 13) B kiNtvilokit| 14) ratirasasarasena / 15) B drops kezinaM daityaM mathitavAniti taM / 16) A mada[na]sya kAmasya manorathena vAJchitena bhAvitayA; B madanasya manorathaH kAmavAJcha [JchA) tayA bhAvitayA /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26] saTippaNakam [sargaH 2 manorathaH kAmavAJchA tayA bhAvitayA / punaH kimbhUtayA / nibhRtanikuJjagRhaM gatayA ceti / 'punaH kimbhUtaM tam / nizi rahasi ekAnte nilIya vasantam / guptaM gatvA tiSThantam / *punaH kimbhUtayA / cakitavilokitasakaladizA / cakitena yuktaM vilokitaM sakalAsu dikSu yasyAH sA tathA tayA / athavA cakitaM ca tat vilokitaM ceti sakaladikSu yasyAH sA tayA / athavA cakitena vilokitAH sakaladizo yayA sA tathA / punaH kimbhUtaM kRSNam / hasantam / kena ratirabhasarasena / ratau rabhasaH autsukyaM tasya rasaH tena / punaH kimbhUtayA / madanamanorathabhAvitayA / 'madanAnmanorathaH priyasaGgamaspRhA tayA bhAvitayA vyaaptyaa| punaH kimbhUtam / savikAram / madanena janito vikArastena saha vartata iti savikArastam / prathametyAdi prathamasamAgamalajjitayA paTucATuzatairanukUlam / mRdumadhurasmitabhASitayA zithilIkRtajaghanadukUlam // 2 // punaH kimbhUtayA / prathamasamAgamalajjitayA / prathamaH AdyazcAsau samAgamo "milanaM tena lajjitA tayA / kathambhUtam / anukUlaM 1degvazavartinam / kaiH / paTucATuzataiH / paTUni caturANi cATUni 11priyavAdIni [1vacanAni / teSAM zatAni taiH| punaH kimbhuutyaa| mRdumadhurasmitabhASitayA / mRdu komalaM madhuraM 1 karNapeyam / smitena 18hAsyena yuktaM bhASitaM yasyAH sA tathA tyaa| punaH kimbhUtaM tam / zithilIkRtajaghanadukUlam / zithilIkRtaM 14zaithilyamApAditaM nitambabhAgaparidhAna vastraM yena / 15jaghanaM kaTeradhobhAgaH / hArAvalIvizeSaNAni antaritAni [?] / kizalayetyAdi kizalayarzayananivezitayA ciramurasi mamaiva zayAnam / kRtaparirambhaNacumbanayA parirabhya kRtAdharapAnam // 3 // punaH kimbhUtayA kishlyshynniveshityaa| kizalayaiH navapallavaiH nirmitaM zayanam / tatra / nivezitA [? arpitA arthAttena] tayA / punaH kimbhUtaM 1) A nibhRtanikuJjasya gRhagatayA prAptavatyA / 2) P reads tat / between ceti and punH| 3) P, B leave out nizi / 4) B drops from punaH kiMbhUtayA...to sakaladizo yayA sA tathA / 5) B punaH savibhUta (?) hasantam / 6) B drops ratau rabhasaH autsukyaM tasya rasaH tena / 7) B madanamanorathaH / 8) B madanajanito vikArastena saha vartamAnam / 9) B melanaM / 10) B drops. vazavartinam / 11) B priyavAdAni / 12) B drops karNapeyam / 13) B haasen| 14) B zithilyamApAditaM jaghane nitambabhAge paridhAna vastraM yena / 15) B drops from jaghanaM......to antaritAni; A drops vizeNAni antaratAni 16) P. nalina0 / 17) B nivezitayA; B drops from arthAt ......tayA /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokaH 5] gItagovindakAvyam [27 tam / ciraM cirakAlaM mamaiva urasi hRdaye zayAnaM suptam / punaH kimbhuutyaa| kRtprirmbhnncumbnyaa| kRte parirambhaNacumbane yayA sA tayA / punaH kimbhUtam / kRtAdharapAnam / adharasya pAnam / kRtam adharapAnaM yena sa tathA tam / kiM kRtvaa| parirabhya / AliGgaya / alsetyaadi| alasanimIlitalocanayA pulakAvalilalitakapolam / zramajalasaMkalakalevarayA varamadanamadAdatilolam // 4 // punaH kimbhUtayA / alsnimiilitlocnyaa| alasaM yathA syAt tathA nimIlite locane yayA sA tathA tayA / punaH kimbhUtam / pulakAvalilalitakapolam / pulakAnAM AvaliH paGktiH tayA lalitau *manozau kapolau yasya tam / 'vIthyAlirAvaliH paGktiH zreNI rekhAstu rAjayaH' itymrH| punaH kimbhUtayA / zramajala sakalakalevarayA / zramajalaM 'svedaH sa eva sakalevare (? sa eva sakale kalevare ) sarvAGga yasyAH sA tathA tayA / kathambhUtaM tam / atilolaM caJcalaM taralam / kasmAt / varamadanamadAt / madanena varaH zreSThaH madanamadazceti / tasmAt / kokiletyAdi / kokilakalaravakUjitayA jitamanasijatantravicAram / zlathakusumAkulakuntalayA nakhalikhitaghanastanabhAram // 5 // punaH kimbhUtayA / kokilklrvkuujityaa| kokilasya kalazcAsau ravazceti madhuradhvaniH tadvat kRjitaM yasyAH sA tayA / taM kathambhUtam / jitamanasijatantravicAram / tantrasya zAstrasya vivekazAstrasya vicAraH paryAlocanam / jito dUrIkRtastiraskRtaH manasijena anaMkegena ( ? anaGgena ) tantravicAro yasya sa tam / athavA / manasijasya kAmasya tantraM zAstram / tasya vicAraH sa eva jito yena sa tathA taM samadhigatakAmazAstram / punaH kimbhUtayA / prlthkusumaakulkuntlyaa| lathAni zithilAni ca kusumAni ceti| tairAkulA vyAkulAH [ kuntalAH ] kezA yasyAH sA tayA / 'cikuraH kuntalo vAlaH kacaH kezaH 1) A, B degsiktklevryaa| 2) B drops this line. 3) B adds romAJcAnAM / 4) B manoharau / 5) B drops this line. 6) B siktklevryaa| 7) A svedaH tena siktaH [siktaM ] kalevaraM yasyAH sA tyaa| madanena manasijena madaH varazcAsau sa ca varamadanamadastasmAt atilAlaM atimcapa / B) svedajalaM tena siktaM kalevaraM yasyAH sA tathA / 8) A jito manasijena tattvasya vivekasya vicAraH paryAlocanaM yena sa tam / athavA / manasijaH kAmaH tasya tantraM zAstram / B jito manasijena anaGgena tantravicAro yasya sa tam / athavA / manasijasya kAmasya tantravicAra(tantravicAraH) zAstravicAraH sa eva jito yena sa tam / 9) B) drops this line from Amara.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28] saTippaNakam [ sargaH2 ziroruhaH' ityamaraH / punaH kimbhUtaM tam / [ nakhalikhitaghanastanabhAram / ] nikhailikhitau nibiDau stanabhArau yena tam / caraNetyAdi / caraNaraNitamaNinUpurayA paripUritasuratavitAnam / mukharavizRGkhalamekhalayA sakacagrahacumbanadAnam // 6 // punaH kimbhUtayA / caraNaraNitamaNinUpurayA / caraNayoH paraNitau zabditau maNibhiryuktau nUpurau yasyAH sA tayA / punaH kimbhUtaM tam / paripUrita. suratavitAnam / pari sarvatobhAvena pUritaH suratasya vitAnaH vistAro yena sa tathA tam / punaH kimbhuutyaa| mukhrvishRngkhlmekhlyaa| "mukharAH zabdAyamAnAH vizRGkhalA mekhalA kalApakAJcI yasyAH sA tayA / kimbhUtaM tam / sakacagraha cumbanadAnam / kacAnAM kezAnAM grahaH grahaNaM sakacagrahaNena vartata iti / kRtaM sakacagrahacumbanadAnaM yena sa tathA tam / ratisukhetyAdi / ratisukhasamayarasAlasayA daramukulitanayanasarojam / niHsahanipatitatanulatayA madhusUdanamuditamanojam // 7 // punaH kimbhUtayA / rtisukhmyrsaalsyaa| rateH sukhaM tasya samayaH tasya rasaH tena alasA tayA / punaH kimbhUtaM tam / daramukulitanayanasarojam / daraH ISanmukulite nayane eva saroje yasya sa tam / punaH kimbhUtayA / niHsahanipatitatanulatayA niHsahA niHprANA (1 niSprANA) nipatitA tanureva latA yasyAH saatyaa| punaH kimbhUtam / madhusUdanam / madhuM daityaM suuditvaaniti|1degathvaa madhunA vasantena kAmotpattidvAreNa pIDA yasya sa tam / punaH kathambhUtam / uditamanojam / 11manasi jAyata iti manasijo madanaH / uditaH utpannaH manojo yasya sa tam / 1) A nakhailikhitau ca tau ghanaustanau ca tayorbhAro yasya sa tam / A nakhailikha(khi)saH ghanastanabhAro yena sa tathA tam / 2) P leaves out tamaNi / 3) P, A drop from punaH to degnuupuryaa| 4) P drors rnnitau| 5) B paripUrita suratasya vitAnaM vistAro yena sa tam / 6) P, A drop this pratIka 7) P. A add before mukharAH the folio; wing. apagate tyakte kRte bandhanazRGkhale yasyAH sA tayA / avasya akAralopaH / These words presuppose ar altogether different reading. P, A add vizRGakhaleti paatthe'ymevaarthH| 8) Bdrops from kacAnAM to vartata iti / 9) B razAlazayA / 10) B drops from athavA to pIDA yasya sa tam / 11) B drops from manasi to madanaH /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokaH-2] gItagovindakAvyam [29 zrIjayadevetyAdi / zrIjayadevabhaNitamidamatizayamadhuripunidhuvanazIlam / sukhamutkaNThitagopavadhUkathitaM vitanotu salIlam // 8 // zrIjayadevabhaNitamidaM vitanotu vistArayatu / kim / zrotRNAM sukham / idamiti kim / atizayamadhuripunidhuvanazIlam / 'vyA (vya )vAyo grAmyadharmaH syAnmaithunaM nidhuvanaM rata (?) itymrH| nidhuvane zIlaM svbhaavH| atizayena madhuripoH kRSNasya nidhuvanazIlam / kimbhUtam / salIlam saha lIlayA vartata iti / punaH kimbhUtam / utkaNThitagopavadhUkathitam / 4utkaNThA aasktivishessH| sA jAtA yasyAM sA gopavadhU rAdhA tayA kathitam / iti rAdhikA svamanogatamAha hastasrastetyAdi / hastasrastavilAsavaMzamanRjubhrUvallimadallavI vRndotsAridRgantavIkSitamatisvedArdragaNDasthalam / mAmudvIkSya 'vilakSitaM smitasudhAmugdhAnanaM kAnane govindaM vrajasundarIgaNavRtaM pazyAmi hRSyAmi ca // 2 // he "zume kAnane vRndAvane ahaM govindaM pazyAmi / na kevalaM pazyAmi hRSyAmi ca / hRSTA bhavAmi / kimbhUtam / vajasundarIgaNavRtam / baje sundaryaH tAsAM gaNaH kadambaH tena vRtaH pariveSTitaH tam / punaH kimbhUtam / mAmudvIkSya samavekSya hastasrastavilAsavaMzam / hastAt sasto'dho nipatito vilAsasya vaMzo yasya sa tam / punaH kimbhUtam / anRjabhUrva[va]llimaballavIvRndotsAhagantavIkSitam / anRjaH kuTilA cAsau bhrUvallizceti / anRju bhrUvallividyate yAsAM tAH anRjubhravallImaballavyaH gopyaH tAsAM vRndaM nikaraH tena utsAhAt saMbhramAt dRgantai10netropAntairvIkSitastam / athavA tasya vRndasya 11 utsAhaH saMbhogena vIkSitaH (saMbhogastena vIkSitaH) 12 athavA uktavividhaballavIvRnde utsAhena dRgantavIkSitaM yasya sa tathA tam / athavA vRndotsAri pAThe utsAri saMsarpi dRgantaH 13kaTAkSanirIkSitam / gopastrIparivRtam atra krIDati / ati___1) B drops zrIjayadevabhaNitam / 2) B drops this line from Amara. 3) P drops this pratIka 4) / B reads utkaNThA jAtA yasyA(syAM) sA...... 5) B drops this sentence. 6) B vRndotsaah| 7) B vilajjitasmitadeg / 8) A adds rAdhike after zume / 9)B vajasundarINAM gaNa(NaH) kadamba( mbaH ) tena vRtaM privessttitm| 10) A netraprAntaiH / 11) B utsAhasaMbhogena / 12) B drops from athavA to kaTAkSanirIkSitam / 13) A kaTAkSastena vIkSitam / krIDAtizayena svedArdragaNDasthalaM bilambaM tasmin tayayA (? tayo ) tAdRzI sudhAhAsyAmRtaM yayA mugdhaM sundaramAnanaM yasya / B gopastrIpariveSTitam anukrIDati atizayena svedArdragaNDasthalaM yasya sa tam / punaH kathaMbhUtam / vilambitaM smitasudhAmugdhAnanam / vilambitA smitasudhA tasyAmRtatayA mugdhaM sundaramAnanaM yasya sa tam /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30] saTippaNakam [sargaH2 zayena svedAgaNDasthala yasya sa tam / punaH kimbhUtam / vilambitasmitasudhAmugdhAnanam / vilambitA smitasudhA hAsyAmRtaM tayA mugdhaM sundaramAnanaM yasya / athavA vilakSitazca smitamugdhAnanazceti / durAloketi / . durAlokastokastabakanavakAzokalatikA vikAzaH kAsAropavanayavano'pi vyathayati / api bhrAmyaddhRGgIraNitaramaNIyA na mukula prasUtizcUtAnAM sakhi zikhariNIyaM sukhayati // 3 // he sakhi mAM vyathayati / kH| durAlokastokastabakanavakAzokalatikA vikAzaH / navakAzca tAH azokalatikAzceti / stokaH alpaH stabakaH guccho yasyAH sA tthaa| tAsAM vikAzaH / duHkhena AsamantAt avalokituM zakyate iti durAlokaH sa ca stokastabakanavakAzokalatikAvikAzazca / na kevalaM saH kAsAropavanapavano'pi mAM vyathayati / sarasIyuktamupavanam ArAmaH tasya pavanaH so'pi / kiJcAyamapi na sukhayati / mukulaprasUtiH utpattiH / keSAm / cUtAnAm / kathambhUtA / bhrAmyantI bhRGgI bhramarI, raNitena manoharA'pi punaH / kIdazI / shikhrinnii| zikhare nivasituM zIlamasyA iti / chando'pi shikhrinnii| / iti zrIgItagovindaTIkAyAM AzleSakezavo nAma __ dvitIyaH srgH| | A pavano'yaM mAM; B pavano'yaM / 2) P spells gluMcho / 3) A reads kAsAra: sarasI tena yuktamupavanam ArAmaH tasya pvn(nH)| B drops from sarasI to na sukhayati and has instead kiM tarhi vyathayati / 4) A reads Aklezadeg /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH srgH| mugdhamadhusUdanaH / kaMsArirapi saMsAravAsanAbandhazRGkhalAm / rAdhAmAdhAya hRdaye tatyAja vrajasundarIH // 1 // zrIkRSNAbhiprAyaM uttarIyagItArtha zlokAbhyAM prakaTayati kaMsArirapItyAdi / kaMsAriH zrIkRSNo'pi saMsAravAsanA bandhazRGkhalAM rAdhAM hRdaye AdhAya saMcintya brajasundarIH aparagopIstatyAja jahau / saMsArasya vAsanA jagataH sthititatparatA vigatarUpA pUrvajanmakRtasukRtasaMskArAtizayaprAptasarvasundarIjanAdhikasaubhAgyatA[ ? subhagatA , / tayA "baddhA viSayAsaktirUpaGkhalA zRGkhalAsthAnaM yA dRDhahetustAm / itastata iti| itastatastAmanusRtya rAdhikAmanaGgabANavraNakhinnamAnasaH / kRtAnutApaH sa kalindanandinItaTAntakubje "viSasAda mAdhavaH // 2 // sa mAdhavaH 1deganaGgabANavaNakhinnamAnasaH kandarpazarAghAtAvasannahRdayaH kRtAnutApaH / tadekagatacittatvAt / itastataH tAM rAdhAm anusRtya parimRgya kalindanandinItaTAntakuJja niSasAda niSaNNo'bhavat / kalindanandinI yamunA tasyA staTaM tasyAntaHparisaraH tatra kuJja tasmin / 11kaliM pApaM dyati khaNDa. yatIti kalindaH sUryaH tasya nandinI putrii| anaGgasya kAmasya bANAH taiH praNAni kSatAni tairyuktaM khinnaM khedasahitaM mAnasaM yasya / punaH kimbhuutH| kRtaH 13anu pazcAttApo yena sH| _1) B baddha / 2) A, B uttaragItArtha / 3) B baddha / 4) B_drops jahau / 5) A drops sukRta / 6) A degsaubhAgyA tA tayA (1) 7) B bandhovi( ? bandho vi) SayAsaktirUpastatra zRGkhalAsthAnIyo / 8) P yAdRk hetustAm B dRDhasetustAm / 9) A, B niSasAda0 / 10) B drops anngg.........maansH| 11) B drops from kaliM to putrii| 12) B anutApaH /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32] saTippaNakam [sargaH3 gurjarIrAgayatitAle // mAmiyamiti / mAmiyaM calitA vilokya vRtaM vadhUnicayena sAparAdhatayA yayApi na vAritAtibhayena / hari hari hatAdaratayA gatA sA kupiteva ||1||dhruvpdm // iyaM rAdhA mAM zrIkRSNaM vilokya dRSTvA calitA nirgatA / kimbhUtam / vRtaM parivRtam / kena / vadhUnicayena / gopavadhUnAM nicayaH samUhastena / mayA na nivAritA atibhayena / kayA / sAparAdhatayA / saha aparAdhena vartata iti sAparAdhastasya bhAvaH sAparAdhatA tyaa| sA rAdhikA kupiteva kruddhava gatA yaataa| kyaa| hatAdaratayA / hato vinaSTo AdaraH satkArastasya bhAvastayA / hari hari ziva ziva khede'rthe dvau zabdau bhvtH| kiM kariSyatIti / kiM kariSyati kiM vadiSyati sA ciraM viraheNa / ki janena dhanena kiM mama jIvitena gRheNa // 2 // sA rAdhA viraM cirakAlaM yo virahaH tena kiM kariSyati / kiJca / kiM vadiSyati / ataH mama dhanena kiM prayojanam / sukhena kiM 'pryojnm| gRheNa janena vA kiM kAryam / cintyaamiityaadi| cintayAmi tadAnanaM kuTilabhra kopabhareNa / zoNapadmamivopari bhramatAkulaM bhramareNa // 3 // tadAnanam / tasyA rAdhikAyAH AnanaM mukhaM cintayAmi / kimbhUtaM mukham / kuTiladhu / kuTile vakra dhruvau yasmin Anane tat kuTiladhu / kena / kopa10. bhareNa / kopasya bharaH AdhikyaM tena [ kopabhareNa] / kamiva / zoNapatnamiva / upari bhramatA bhramareNa AkulaM vyAkulaM zoNapaJa rakkotpalamiva / ) B gurjarIrAgaNa gIyate / tAlalakSaNAt parimaThatAle tallakSaNAt / 2) B mayA na nivAritA / 3) B adds kupitA after nirgatA / 4) B drops from gopadeg to samUhastena / 5) B kiM kiM dhanena anena kiM mama jIvitena sukhena kim / 6) A mama kiM gRheNa sukhena / 7) B drops prayojanam / 8) B gRheNa kiM janena kiM kAya mama jIvitena kim / 9) B roSabhareNa / 10) P. reads roSabhareNa roSasya kopasya bharaH AdhikyaM tena roSabhareNa; B roSabhareNa / kopasya bharaH AdhikyaM tena /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ mlokaH 4] gItagovindakAvyam [33 hRdayasthAM rAdhikA anunayannAha taamityaadi| tAmahaM hRdi saGgatAmanizaM bhRzaM ramayAmi / kiM vane'nusarAmi tAmiha kiM vRthA vilapAmi // 4 // tAM rAdhAM bhRzamatyartha ramayAmi krIDayAmi / kimbhUtAm / hRdi saMgatAm / hRdaye saMgatAM saMlagnAm / katham / aniza vAraMvAram / kimiti vitarke / pane vanamadhye / anusarAmi / anugacchAmi / kimiha nikuJja vRthA vilapAmi / mithyA paridevanaM kromi| kiM vitarke pariprazne kSepe nindAprakAzayoriti vistaraH / tanvItyAdi / tanvi khinnamasUyayA hRdayaM tavAkalayAmi / tana veni kuto gatAsi na tena te'nunayAmi // 5 // he tanvi sUkSme rAdhe / tava hRdayaM aham AkalayAmi jaanaami| kimbhUtam / khinnaM khedayuktam / kayA / asUyayA iirssyaayaa| kutaH kutra tvaM gatAsi / tanna veni na jAnAmi / tena kAraNena te tubhyaM nAnunayAmi parisAntvanaM karomi / dRzyasetyAdi / dRzyase purato gatAgatameva me vidadhAsi / kiM pureva sasaMbhramaM parirambhaNaM na dadAsi // 6 // he rAdhe purato'grataH / dRzyase avalokyase / kasya / mama / kiM nu gatA. gataM gamanAgamanam / vidadhAsi karoSi / kimiti pureva pUrvAnubhUtamiva / parirambhaNamAliGganaM na dadAsi / kimbhUtam / sasaMbhraMmaM saha saMbhrameNa vartata iti / kssmytaamiti| kSamyatAmaparaM kadApi tavedRzaM na karomi / dehi sundari darzanaM mama manmathena dunomi // 7 // he rAdhe kSamyatAm / aparam IdRzam aparAdhaM tava kadApi kasmin kAle'pi na kromi| ato he sundari rAdhe / AtmadarzanaM dehi / kasya / mama / kimiti / yato'haM manmathena kandarpaNa dunomi tApamanubhavAmi / varNitamityAdi / varNitaM jayadevakena hareridaM pravaNena / tindubilvasamudrasaMbhavarohiNIramaNena // 8 // 1) B drops this line. 2) B parivedanaM / 3) A gives this quotation dropping vistaraH / B drops this line altogether. 4) B nAmRtyubhavasi (1) / 5) B kidu (? kindu) /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34] saTippaNakam [sargaH3 idaM gItam / hareH kRSNasya pravaNena bhaktinasreNa yattena jayadevakena kavinA varNitam / kimbhUtena / 'tindubilvasamudrasaMbhavarohiNIramaNena / tindubilvaM nAma nagaram / tadeva samudraH tatra saMbhavaH utpattiryasya sa tathA sa cAsau rohiNIramaNazceti / anena tasya candropamA / *gItApekSArtha virahamAha hRdi bizalateti / hRdi bizalatAhAro nAyaM bhujaGgamanAyakaH kuvalayadalazreNI kaNThe na sA grldyutiH| malayajarajo nedaM bhasma priyArahite mayi / prahara na harabhrAntyAnaGga krudhA kimu dhAvasi // 1 // he anaGga kandarpa / harabhrAntyA mahAdevo'yamiti bhrameNa priyArahite "kAntAviyukte mayi 'viSaye na prahara prahAraM mA kuru / krudhA kopen| kimu dhAvasi zIghramAgacchasi / mama hRdi bizalatAhAraH mRNAlalatikAsrak / ayaM bhujaGgamanAyako vAsukirna bhavati bizalatAyAH hAraH / kaNThe kuvalayadalazreNI kuvalayAnAM nIlotpalAnAM dalAni kusumAni teSAM zreNI mAletyarthaH / sA prasiddhA / garaladyutiviSazobhA na bhvti| 'mamAGge malayajasya candanasya rajo reNuridaM dRzyate / bhasma na bhvti| 1degetatkomalajalAbizalatAhArAdikaM sarva viraha tApApanodAya sarvAGga nyastamAropitam / etadrAdhApriyArahite ekAkini mayi na prhr| pANAvityAdi / pANau mA kuru cUtasAyakamamuM mA cApamAropaya krIDAnirjitavizva mUJchitajanAghAtena kiM pauruSam / tasyA eva mRgIdRzo manasijaprekSa(?kha)tkaTAkSAzuga zreNIjarjaritaM manAgapi mano nAdyApi saMdhukSate // 2 // he manasija kAma / pANau haste cUtasAyakam AmrapuSpavANaM mA kuru / kinyc| amuM cApaM kArmukaM mA ropaya mA sajjIkuru / 18 a-mA-no-nA-niSedhe vistaraH / 15ko hetustadAha / he krIDAnirjitavizva / krIDayA nirjitaM vizvaM 14saMsAro yena saH tasya sambodhane / mUJchitajanAghAtena 15mAraNena pauruSaM kim / 1) A hareH pravaNena kRSNasya namreNa jayadevakena; B hareH kRSNasya pravaNenastAnaneNaya tena (? pravaNena tena namraga yatte jayadevakena ) / 2) B kindu / 3) B kindubilvanAma nagaram / 4) B gItApekSArthavirahamAha / 5) B drops mahAdevo'yamiti bhrameNa / 6) P drops kAntAviyukte / 7) B drops viSaye / 8) B nIlotpaladalAnAM zreNI. 9) B samAMge (?mamAjhe) 10) B drops from etat... to na prahara / P adds komala between jalAI and bizalatA / 11 ) P mRgIdRzaH smarazarodaJcatkaTAkSAnala-jvAlAjarjaritaM / 12) A, B drop this line. 13) B drops this sentence. 14) P dari; A drops saMsAro / 15) A drops mAraNena pauruSaM kim / B drops mAraNena /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ [35 zlokaH 3] gItagovindakAvyam mUrchAm itaH gataH mUcchitaH sa cAsau janazceti tasya ghAto mAraNaM tena / tava kathaM bhUJchitatvaM tadAha / tadArabhya / athApi manAgapi kimapi mano hRdayaM na saMdhukSate / svAsthya na bhajate / virahapIDAdikaM na muJcati / kimbhUtam / smarazaravat kAmabANavat / udazcantaH prevanto ye kaTAkSA eva AzugAH teSAM zreNI paGktiH paramparA tayA jarjaritaM khinnaM niHsAram / kasyAH kttaakssaashugaaH| tasyAH rAdhikAyA eva / kthmbhuutaayaaH| mRgIdRzaH "mRgyA iva dRzau ysyaastsyaaH| upAlambhanaM punarAha bhUcApa ityAdi / bhrUcApe nihitaH kaTAkSavizikho nirmAtu marmavyathAM zyAmAtmA kuTilaH karotu kabarIbhAro'pi mArodyamam / mohaM tAvadayaM ca tanvi tanutAM bimbAdharo rAgavAn sadvRttaH stanamaNDalastava kathaM prANairmama krIDati // 3 // he rAdhe nirmAtu smpaadytu| 'kaH kttaakssvishikhH| kaTAkSa eva vizikhaH baannH| kAm marmavyathAm / marmaNi sthAne vyathAm / kimbhUtaH bhracApe nihitaH nikSiptaH / tathA kabarIbhAro'pi karotu / kabarI 1degkezapAzaH sa eva 11bhAraH gurutvAt / kam / mArodyamam |12maarnnN mohaH tasya udyamastam / athavA / 13mAraH kAmaH tasyodyamastam / kathambhUtaH / zyAmAtmA kRSNavarNaH / na kevalaM zyAmAtmA kuTilazca / 14vkrimaayuktH| 15 etasya mAraNaM yuktaM tathA / tAvat / ayaM vimbAdharaH tanutAm / kam / moham ajJAnam / kthmbhuutH| rAgavAn / rAgo'syAstIti prinnaamrktH| etasyApi yuktam / 16kutastaveyaM prtipttiH| tatrAha / tavAya stanamaNDalo'pi mama prANaiH samaM kathaM krIDati / 1'prANAn grahItuM kathamicchati / kimbhUtaH / savRttaH / satsAdhu vRtta vartulatvaM 18yasya sa tthaa| 1 vRttamiti vyavahAre'pi / zabdacchalena 2degAcakSyate / sadAcAro'pyanAcAra itybhipraayH| 1) B drops this line. 2) A prAptaH / 3) B no hRdayaM / 4) B bhajate / 5) A drops niHsAraM; B niHsAra (! niHsaarN)| 6) B kaTAkSepA (? kaTAkSA eva) AgAH / 7) P mRgyA eva dRzaH, mRgyA eva dRzau yA sA tathA (?) / B reads this sentence as mRgodRzo yasyAH sA tathA / uSA( ? pA)laMbhanaM punarAha / 8) A places nirmAtu saMpAyitu (? sampAdayatu ) / aftermarmaNi sthAne vyathAm / 9) A, B drop kaH / kaTAkSavizikhaH / 10) B kezaH (1) 11) B drops gurutvAt / 12) B drops mAraNaM mohaH tasya udyamastam / athvaa| 13) B mArasya kAmasya udyamaH [ tam ] / 14) B vikrama(?vikramA)yuktaH / 15) P etasya maraNa; B dropsfrom etasya mAraNaM to prinnaamrktH| 16) B kutaH sta(ta). syeyaM pratipatI (? pratipatti )statrAha / 17) B prANAnAM hitumichatIti (? prANAn grahItumicchatIti ) / 18) B drops ya / 19) B drops from vRttamiti to svamanogatamAha / 20) A yAcakSate /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36] saTippaNakam . [ sargaH 3 zrIkRSNaH svamanogatamAha tAni sparzetyAdi / tAni sparzasukhAni te ca taralAH snigdhA dRzorvibhramA stadvaktrAmbujasaurabhaM sa ca sudhAsyandI girAM vakrimA / sA bimbAdharamAdhurIti viSayAsaGge'pi cenmaansN| __ tasyAM lagnasamAdhi hanta virahavyAdhiH kathaM vardhate // 4 // yadi rAdhikAyAM mAnasaM manaH lagnasamAdhi viSayAsaGge satyapi / hanteti harSaviSAdayoH tarhi 1virahasya vyAdhiH piiddaa| kathaM viSayAsaGgaH / iti anena prakAreNa / adhunApi / zornetrayorvibhramAH vilAsAH svayameva tajjAtIyA eva / kimbhuutaaH|trlaaHsnigdhaaH itaralAzca te snigdhaashceti| yadatra svbhaavsNprtyyH| vaktrAmbujasaurabhaM saugandhyaM yena sa ca / athApi / girAM vAcAM vakrimA vakrabhAva: sa eva vartate / sudhAsyandI sudhAM syandituM zIlamasyeti sa tathA / yAsvAditA sapadi bimbAdharamAdhurI saiva tajjAjIyaivAsvAdyate / "madhurasya bhAvaH mAdhuryam / bimbAdharasya mAdhurI sA iti vizeSA jnyeyaa| bhUpallavetyAdi / bhrUpallavaM dhanurapAGgataraGgitAni bANA guNaH zravaNapAliriti smareNa / tasyAmanaGgajayajaGgamadevatAyAmastrANi nirjitajaganti kimarpitAni // 5 // iti zrIgItagovinde mugdhamadhusUdano nAma tRtIyaH sargaH / tasyAM rAdhikAyAM smareNa kandarpaNa svAstrANi arpitAni kimiti vitrkH| 1degkAni astraanni| tAni11kAni / bhrUpallavaM dhnuH| apAGgataraGgitAni baannaaH| apAGgasya netrAntasya 1 taraGgitAni kttaakssaaH| zravaNapAliH gunnH| etAni kimbhU 1) B viharasya (1virhsy)| 2) B netrayo Ta (I) zovilAsAH svatameva (? svayameva) jatajjAtiyA (? tajjAtIyA) eva / 3) B taralAzceti / 4) A... sNprtyyaaH| B drops from yadatra to sa ca 5) P sudhA syaMditu...A sudhAM syandituM zItala(? zIla)masyeti...; B sudhA syandituM zIlamasye sa tathA / 6) A drops svAditA sapadi bimbAdharamAdhurI, B yAstrAdita (1 yAsvAditA) sapadi kiM(bi)bAdharamAdhuro saiva tairjAtIbhAvaH(? tajjAtIyaiva ) / 7) A madhurabhAvo mAdhurI; B drops from madhurasya...to jnyeyaa| 8) P. svAsne; B svahastena / 9) A vitarka (6), B vitakaM (? vitarkaH) 10) P likA (? kaani)| 11) AtadAha, B tA kAmi (1 tAni kAni) / 12) A nirIkSitAni / 13) A netraprAntasya /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 5] gItagovindakAvyam tAni / nirjitajaganti / nirjitAni jaganti yaistAni tthaa| kathambhUtAyAM anaGgajayajaGgamadevatAyAm / jaGgamarUpA cAsau devatA ceti / anaGgasya jayAya jaGgamadevatA tasyAM devtaayaamityrthH| 'iti zrIgItagovindaTIkAyAM mugdhamadhusUdano nAma tRtIyaH sargaH // 1) P jaGgamarUpI........., B drops from jaGgama to ceti / 2) B adds yA after devtaa| 3) B adds the following stanza after the fifth one, but does not have the gloss on it : tI(ti)ryakaNThaviloli(la)maulitaralovattaMsazya(sya) (? taralottaMsasya) vasovara(vaMzoccara dgItasthAnakRtAvadhAnalalanAlajharna saMlakSitAH / premNA kandalitAsu (?kandalite) mugdhA(gdhe) madhure (sumugdhamadhure) rAdhAmukhendau sudhA sAre vo madhusUdanasya dadatu kSemaM kaTAkSormayaH /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH / snigdhamAdhavaH / gItArtha zlokena sUcayati yamunAtIretyAdi / yamunAtIravAnIranikubje mandamAsthitam / prAha premabharobhrAntaM mAdhavaM rAdhikAsakhI // 1 // ___ rAdhikAsakhI gItArtha zlokena praah| mAdhavaM pratyAha / kaa| raadhikaaskhii| rAdhikAyAH skhii| kimbhUtam / mandaM yathA syAttathA sthitam / kutra / yamunAtIravAnIranikuJja / vAnIrasya vetasasya nikuJja yamunAtIre vAnIranikuJja tasmin / kimbhUtam / premobhrAntam / prema prItiH tasya bharaH Adhikyam / tena 'udbhrAnto vihvlH| kAnaDarAge ekatAlItAle yadeva prAha tadarzayati nindati candanetyAdi / nindati candanamindukiraNamanu vindati khedamadhIram / vyAlanilayamilanena garalamiva kalayati malayasamIram // 1 // sA virahe tava diinaa| mAdhava manasijavizikhabhayAdiva bhAvanayA tvayi liinaa|dhruvpdm // 2 // he mAdhava tava virahe viyoge tanugataM candanaM nindati / dahanamiva dUSayati / anu tadanantaraM indukiraNaM ca nindati / 'yato'dhIrA khedaM kleza vindati labhate / tathA ca / malayasamIramapi garalamiva kalayati manute / malayasya malayAcalasya samIraH pavanastam / garalaM viSamiva tulyam / kena / vyAlanilayamilanena / vyAlAnAM uragAnAM nilayA AzrayAzcandanataravaH / taiH saha milanaM saMsparzaH tena / ato ___ 1) A kAlindItaTavetasakuJja mandaM yathA syAttathA sthitaM premoddhAntaM mAdhavaM prati rAdhikAsakhI praah| 2) P bhrAnto / 3) A karNATarAge / ; B karaNATarAgeNa gIyate / ekatAle / 4) B kiraNamanu vi(vi)dati khedamadhI(ra) candanamiduraM (?) / vyAlanilayamilanena galaptiva (? garalamiva) / 5) B adds kezava before sA / 6) B visi ( ? vizikha ) / 7) A, B yato dhIra khedaM klesaM(zaM) vidati labhate / 8) B malayasya malayAcalasyasamIraH pavanaH ta garala(? malaya )smiirmpi|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 4] gItagovindakAvyam [ 39 dInA duHkhitA lInA shrnnaagtaa| kasmin / tvayi / kyaa| bhAvanayA / hRdistha tvadrUpadhyAnena / kasmAdiva / manasijavizikhabhayAdiva / manasi jAtaH manasijaH kandapaH / aluksamAso'yam / tasya vishikhH| zaraH tasmAdbhayam / tasmAdiva / tttthaa| avirletyaadi| aviralanipatitamadanazarAdiva bhavadavanAya vizAlam / svahRdayamarmaNi varma karoti sajalanalinIdalajAlam // 3 // sA sajalanalinIdalajAlaM varma kavacaM karoti / jalena saha vartamAnAni sajalAni ca tAni nalinIdalAni ceti karmadhArayaH samAsaH / teSAM jAlaM samUhaH yatra tat / kasmin / svahRdayamarmaNi / svahRdayameva marma jIvanasthAnam / tasmin / kimbhUtam / zaviAlaM vistIrNam / ksmai| bhavadavanAya / tAdarthya caturthI / bhavato'vanaM rakSaNaM tasmai / bhayahetumAha / kasmAt / aviralanipatitamadanazarAt / aviralo nipatito madanazarastasmAt / anena kimuktam / prayojanamAha / saMtApayuktApi rAdhikA svahRdayasthaM kRSNaM satataM pazyati jaanaatiityrthH| kusumetyaadi| kusumavizikhazaratalpamanalpavilAsakalAkamanIyam / . vratamiva tava parirambhasukhAya karoti kusumazayanIyam // 4 // 'tathA c| kusumazayanIyaM puSpazayanIyaM puSpazayyAM karoti / kimbhUtaM tat / "kusumavizikhazaratalpamanalpavilAsakalAkamanIyam / analpA yA vilAsasya kalAH tAbhiH kamanIyaM manoharam / "tatkimiva / vratamiva / ksmai| 'tava parirambha. sukhaay| parirambhaNasyAliGganasya sukhaM tasmai / anyo'pi yaH kazcidabhISTaphalAkAjhI bhavati so'pi duSkara vratAdikaM karoti / anena kimuktam / nArAyaNavirahasaMtApAt kusumazayanIye'pi duHkhaM na jahAtItyarthaH / - 1) B zaraNAgatatasmi tvapAkapA (?) bhAvanayA hRdi tvadrUpanedhyona (? tvadrUpadhyAnena) / 2) B manasijasya vizikhA charaH ( ? zaraH ) tasmAdbhayam / 3) A tasya vizikhAH zarAstebhyo bhayaM tasmAdiva 4) B drops tAdarthaM caturthI / 5) A drops from anena to prayojanamAha / 6) A saMtApayuktApi rAdhikA kRSNaM satataM pazyatItyarthaH / ; B drops from saMtApa to jAnAtItyarthaH / 7) A tathA rAdhA / 8) A, B drop puSpazayanIya 9) A kusumazarasya ye zarAH teSAM talpaH zayyA bANazayyAmityarthaH / 10) A kimiva; B taM kamiva ksmai| 11) P ttprirmbhsukhaay| 12) B drops vrtaadi| 13) B drops from anena to jahAtItyarthaH /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40] saTippaNakam [ sargaH 4 vahati cetyaadi| vahati ca galitavilocanajaladharamAnanakamalamudAram / vidhumiva vikaTavidhuntudadanta'dalanagalitAmRtadhAram // 5 // sA rAdhikA AnanakamalaM mukhapadmaM ca vahati dhArayati / 'vaktrAsye vadanaM tuNDamAnanaM lapanaM mukham' itymrH| tatkimbhUtam / galitavilocanajaladharam / vilocane eva jaladharau vilocanajaladharau galitau vRSTau vilocanajaladharau yasmin tattathA / athavA vilocanayorjalaM galitaM ca tat vilocanajalaM ceti tat dhArayatIti tattathA / tatkimiva / vidhumiva / candramiva / kimbhUtaM vidhum / vikaTavidhuntudadantadalanagalitAmRtadhAram / vidhuM candraM tudati vyathayatIti vidhuntudo rAhuH / aluptakarmapadasamAsaH / tasya dantAH vikaTAH bhayaGkarAH unnatA natA vidhuntudasya dantAH tairdalanaM pIDanam / tena galitA amRtadhArA yasmAt tttthaa| athavA vikaTo bhayaGkaraH sa cAsau vidhuntudo raahushceti| tasya dantAH tairdalanaM pIDanaM tasmAdgalitA amRtadhArA yasmin saH taM tathA / atra kRSNavirahotpannaduHkhameva raahuH| vilikhtiityaadi| 'vilikhati rahasi kuraGgamadena bhavantamasamazarabhUtam / praNamati makaramadho vinidhAya kare ca zaraM navacUtam // 6 // sA rAdhA bhavantaM preyAMsaM kuraGgamadena kastUrikayA vilikhati / kv| rahasi ekaante| kuraGgasya madaH kurnggmdsten| 'mRge kuraGgavAtAyuhariNAjinayonayaH' itymrH| ''kathambhUtaM bhavantam / asmshrbhuutm| "kndrptulym| 'asamA viSamAH paJcazarA yasya sa tthaa| kiM kRtvA vilikhati / makara matsya kAmavAhanama14 dho vinidhAya / adhastAdAropya saMsthApya / 15na kevalaM makaramadho vinidhAya / kare navacUtaM rasAlakusumaM zaraM vinidhAya / etatkRtvA praNamati namaskAraM kroti| 16 anena kimuktam / citrarUpiNaM bhavantamavalokya prANAn dhaarytiityrthH| 1) B deg dalitadeg 2) B drops from vaktrAsye to tat / 3) A tttthaa| athavA jalabharamiti paatthH| tatra vigalito vilocanAbhyAM jalabharo yasmin tat / / B tathA / athA (? athavA) vilocanayorjalaM ca tat viloca(na)jalaM cetaddhArapatita(?) tthaa| 4) A, B drop aluptkrmpdsmaasH| 5) B vikraalaaH| 6) A athavA vikaTeti vidhuntudasya vizeSaNaM kRSNavirahoptanna duHkhameva rAhuH / B drops from athavA to degduHkhameva rAhuH / 7) B vilkhti| 8) B nUtam / 9) A drops preyAMsa; B premasaM ( ? preyaaNsN)| 10) B drops from kuraGgasya to itymrH| 11) B kimbhUtaM / 12) B kAmatulyam / 13) B drops from asamA to sa tathA / 14) B mke| 15) A na kevalametat kiM tu kare...; B [na] kevala makara [ma]dhonidhAya kare navaM nUtanaM rasAlakusumaM...... 16) B drops from anena to dhaarytiityrthH|
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokaH 9] gItagovindakAvyam [41 pratipadamityAdi / pratipadamidamapi nigadati mAdhava tava caraNe patitAham / tvayi vimukhe mayi sapadi sudhAnidhirapi tenute tanudAham // 7 // sA rAdhikA pratipadaM pratikSaNaM nigadati vakti / kim idam / idamiti brUte / sapadi tatkSaNAdeva / sudhAnidhirapi candro'pi tanudAhaM dehasaMtApaM tanute vistArayati / anena kimuktam / svAmini viparIte sati sajjano'pi duHkhadAyako bhvtiityrthH| dhyaanlyenetyaadi| dhyAnalayena puraH parikalpya bhavantamatIva durApam / vilapati hasati viSIdati roditi caJcati muJcati tApam // 8 // sA rAdhikA puro'gre dhyAnalayena (dhyAna)yogena dRSTA bhavantam / parikalpya saMmukhaM kRtvA / atIva durApaM matvA vilapati / zocati / dhyAna cittavRttinirodhaH, tasya layaH aikAgrayaM tena / atIva durApam / atizayena duSprApyam / na kevalaM vilapati / hasati / mAM "surUpAM tyaktvA'nyAmu pasarasIti hAsyaM karoti / athAnantaraM mama premAdikaM na smarasIti viSIdati khedaM vidadhAti / athavA yadyahaM saubhAgyavatI bhavAmi tarhi kathaM mAM 1deghariH pariharatIti"roditi / ashrumukhiibhvti| 1 caJcati zanaiH shnairgcchti| 18tvadarzanArtha itastato vrajatItyarthaH / mama guNAtizayaM smRtvA svayameva harirAgamiSyatIti tApaM muJcati / saMtApaM prityjtiityrthH| zrIjayadevabhaNitamidamadhikaM yadi manasA naTanIyam / harivirahAkulavallavayuvatisakhIvacanaM paThanIyam // 9 // - idaM gItam / zrIjayadevabhaNitam adhikaM yathA syAttathA manasA hRdayena naTanIyamasti / tarhi bhaktajanaiH paThanIyam / kiM hrivirhaakulbllvyuvtiskhii| tasyAH vacanam / zeSamartha zlokena saMpAdayati / 1) A B miti / 2) B kurute| 3) A idamiti kim / mAdhava tava caraNe ptitaa| B kimitamiti(?)brUte sapadi tatkSaNameva / 4) B duHkhAya / 5) P cumbati, A paMcati / 6) A kRtvaa| 7) P sarUpAM / 8)B muktA (? muktvA ) / 9) P degnupasarasIti, A mupasarpatIti / 10) A murAriH / 11) P, B rodati / 12) P aJcati, A vaJcati / 13) B drops this sentence.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42] saTippaNakam [ sargaH 4 'AvAso vipinAyate' ityAdi / AvAso vipinAyate priyasakhImAlApi jAlAyate tApo'pi zvasitena dAvadahanajvAlAkalApAyate / sApi tvadviraheNa hanta hariNIrUpAyate hA kathaM kando'pi yamAyate viracayan zArdUlavikrIDitam // 10 // he priya kRSNa / asyA rAdhikAyAH AvAsaH krIDAhaya vipinAyate kaNTakAkrAntAraNyamivAcarati / tathA priyasakhImAlApi iSTasahacarIpaGktirapi jAlAyate jAlamivAcarati / * AnAyaH puMsi jAlaM syAtsaNasUtraM pavitrakam' itymrH| priyA cAsau sanI ceti tasyA mAlA / zvasitena saha tApo'pi dAvadahanajvAlAkalApAyate / dAvadahano vanAgniH tasya jvAlA tasyAH kalApaH samUhaH zokadAyakaH bhayaGkaro vA tadvadAcaratItyarthaH / tathA hanteti viSAde kaSTe vA / he svAmin sA rAdhA hariNIrUpAyate / hariNIrUpamivAcarati / cintaativrtte| kena kRtvaa| tvadviraheNa / tava viraho viyogastena / hA kaSTam / kthmetdyujyte| 'tathA viSayatvAttasyAH kiM kando'pi madano'pi yamAyate / yama ivAcarati / athavA hA kaSTam / sA hariNIrUpAyate / anyacca / kandarpo'pi yamAyate / kiM kurvan / zArdUlavikrIDitaM viracayan / zArdUlo vyAghraH vyAghravadbhayaM janayan / yamavad duHkhmaatnotiityrthH| vRttamapi zArdUlavikrIDitaM nAma / deshaakhyraage| ekatAlItAle / stnetyaadi| stanavinihitamapi hAramudAram / sA manute kRzatanuratibhAram / rAdhikA virahe tava kezava // dhruvapadam // 1 // he kezava / sA rAdhikA tava virahe vizleSe kRshtnurdurblaa| stane vinihitaM kucamaNDale AropitaM tam udAraM sundaraM hAraM muktAlaGkAraM bhAramiva manute / kalayati jAnAti / kRzA tanuryasyAH sA tathA / stanayorvinihito nyastastam / srsmsRnnmityaadi| sarasamasRNamapi malayajapaGkam / pazyati viSamiva vapuSi sazaGkam // 2 // 1) B jvaalaayte| 2) A, B kaNTakAraNyamivAcarati / 3) B drops from AnAyaH to ityamaraH / 4) P, A sthAnasUtraM / 5) A tathA hante ( ? hanteti ) viSAde kaSTe ca / B tathA hanta khede kaSTe vA / 6) B kathametatprayujyate / 7) A kathAviSayatvAt, B tathA viSamatvA ( ? viSayatvAt ) / 8) B drops from vRttamapi to nAma / 9) P dezAkha raage| ekatAlotAle; A dezAkharAge / tisArakatAle; B dezAkharAgeNa gIyate / ektaaliitaale|
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokaH 5] gItagovindakAvyam [43 sA rAdhA vapuSi svadehe lagnaM malayajapaGka candanaM viSaM kAlakUTamiva pazyati / kimbhUtam / sarasamasRNamapi / saha rasena vartata iti srsH| mahaNaH pralakSNaH ghRSTaH / kathaM yathA syAt tthaa| sazaGkha zaGkayA saha vartamAnaM yathA bhvti| zvasitetyAdi / zvasitavapanamanupamapariNAham / madanadahanamiva vahati sadAham // 3 // ___ sA rAdhikA sadAhaM yathA bhavati tathA zvasitaM pavanaM vahati / zvasitameva pavanastam / kamiva / madanadahanamiva / kAmAgnimiva / kimbhUtam / anupmpri| NAhaM na vidyate upamA dRSTAnto yasya sa tathA anupamaH pariNAho vizAlatA yasya sa tthaa| .. dizi dishiityaadi| dizi dizi kirati sajalakaNajAlam / . nayananalinamiva vigalitanAlam // 4 // sA rAdhA nayananalinaM locanakamala dizi dizi kirati kSipati / kimbhuutm| sajalakaNajAlam / saha jalakaNajAlena vartata iti sa tthaa| nanu punaH kimbhUtam / vigalitaM nAlaM yasya sa . tthaa| nanu pratidizaM rudatI mRgayatItyarthaH / anena kimuktam / bhavato lAbhAya kajjalAbhAvAnnayanakamalasajalakusumaidigdevatA marcayati / aymaashyH| nynvissymityaadi| nayanaviSayamapi kizalayatalpam / kalayati vihitahutAzavikalpam // 5 // sA rAdhA kizalayatalpaM hutAzanakalpaM agnimiva kalayati / manute / kizalayaM 1 navaM pallagham / tasya talpaM 11zayanaM tattathA / kimbhUtam / vihitaH kRtazcAsau hutAzanavikalpazceti 12 bahuvrIhi [ ? karmadhAraya smaasH| zItalatvAda(? kiza. layatAghratvAda)gnisamamityarthaH / kimbhUtam / nynvissympi| nayanayorviSayaM gocaram / agre vrtmaanmpi| anena kimuktam / sukhAbhAve zItalakomala1 syApyAlokanaM na 14karotItyAzayaH / ___1) A masRNaH sUkSmaghRSTaH / B masRNaH sUkSmaceSTA (1) / 2) P- madanabANamiva / 3) B dRSTAnto / 4) B drops nanu / 5) A tattathA / 6) A marcayatItyayamAzayaH / 7) P nanayati (?) / 8) A, B hutAzanakalpa / 9)B rAdhikA / 10) A, B navapallavaM / 11) B zayanIyaM / 12) drops bhuvriihismaasH| 13) A shows in the margin zayyA to beread in place of syApyA; B shyyaavlokn| 14) B karotItyamA (? tyayamA )zayaH /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44] saTippaNakam [sanaH4 . tyajati netyaadi| tyajati na pANitalena kapolam / bAlazazinamiva sAyamalolam // 6 // tathA sA rAdhA alolam acaJcalaM yathA bhavati tathA kapolaM na tyajati / kena / pnnitlen| kdaa| sAyaMkAle / kamiva / bAlazazinamiva / bAlazcAsau zazI ceti / tamiva / samagraM mukhaM pUrNacandrAnukAri bhavati / karatalapihitatadekadezatvAd baalcndrennopmiiyte| hariri yAdi / haririti haririti jaipati sakAmam / virahavihitamaraNeva nikAmam // 7 // sA rAdhA sakAmaM yathA bhavati tathA haririti haririti jpti| kathambhUtA sA / nikAmamatizayena virahavihitamaraNeva / virahe vihitaM svIkRtaM maraNamiva yayA sA tathA / shriijydevetyaadi| zrIjayadevamaNirta miti gItam / sukhayatu kezavapadamupanItam // 8 // zrIjayadeva bhaNitamidaM gItaM sukhytu| km| janam / 'kimbhUtam / kezavaM prati bhaktyA upanItam / caraNArAdhana paramityarthaH / sA romAJcatItyAdi / so romAJcati sItkaroti vilapatyutkampate tAmyati _ dhyAyatyudbhramati pramIlati patatyudyAti mUrcchatyapi / etAvatyatanujvare varatanu vena kiM te rasAt svavaidyapratima prasIdasi yadi tyakto'nyathA nAntakaH // 1 // sA rAdhA kRSNo mAM bhajate' iti manasi parikalpya romAJcati romAJcayuktA bhvti| tathA sItkaroti kilakiJcitaM vidhatte / tathA parito vilokya 1) B acalaM / 2) B drops from samagra...to nnopmiiyte| 3) P. vadati / The commentary reads however, japati / 4) B viraheNa / 5) degmati / 6) B degbhaNitaM giitN| 7) B drops kimbhUtam / 8)A kezavapadaM prati 9) B degtatpara / 10) P neither contains this verse nor offers the comment. B con. tains the verse only but not the comment.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ praloka 2] gItagovindakAvyam [45 kRSNamadRSTvA mithyeti matvA vilapati vividhaM jalpati tathA utkampate virahajanitakampAkrAntamanaskA bhvti| tathA tAmyati kRSNo nAyAsIditi matvA kAni (? klAnti)madhigacchati / tathA kRSNo mamaivaM munacumbanAliGganastanAvamardanAdikaM vidhAsyatIti dhyAyati cintayati / tathA kRSNo mAM na cucoda ahaM ca tyaktapatikaikAkinI gahanaM ca vanaM rAtriratibhISaNA iti matvA udmamati udbhrAntacittA bhavati / tathA nirjanaM vanaM nirIkSya sabhayamAnasA satI latAdipihitamadhyapradezAndhakAre pizAcadika(? pizAcAdika)mAzaGkaya pramIlati nayananimIlanaM vidadhAti / tathA bhavatprAptikAmanayAgrato gatvA tatrAdRSTapUrvamatibhayanidAnaM dRSTvA pazcAdvalitA satI patati bhUmAviti shessH| tathAzokamUle cUtamUle vA kadambamUle vA kRSNo nivasatIti buddhvA dRDhaM nIvIM paribadhya tatra namUlaM (1 tanmUlaM) udyAti dhAvati / tatra tatrAdRSTA mUrchatyapi mUJchitamanaskApi bhavati / he svavaidyapratima svarge vaidyau nAsatyau tatpratimastattulyaH tasya saMbodhanaM he svavaidyapratima zrIkRSNa etAvati evaMvidhe vividhaparipAMkayati ( ? paripAkavati) atanujvare kAmajvare vidyamAne sA rAdhA te tava rasAt tvaddattakandarparasAt kiM na jIvedapi tu jIve. diti tvayA kAmarasaH tasyai tadAtavyo( ? pradAtavyo )'nyathA niyetetyarthaH / gUDhAbhiprAyaM prArthayitvA punarAliH zrIkRSNaM pratyAha / he ratipaNDita tvaM yadi prasIdasi prasAdaM vidhatse tasyA upasthito'pi antako mRtyustyakto gato bhaviSyatyanyathA na / smraaturaamityaadishlokH| 'smarAturAM daivata vaidya kRtya tvadaGgasaGgAmRtamAtrasAdhyAm / *vimuktabAdhAM kuruSe na rAdhAmupendra vajrAdapi dAruNo'si // 2 // he daivata iSTadeva / he vaidyakRtya vaidyAnAM kRtyaM kAryaM yasmin sa tathA tasya sambodhanam / athavA / " daivataM devavaidyayoH" / tasya saMbodhanam , he dhanvantare he upendra zrIkRSNa vajrAdapi dAruNo'si / niSThuro'si / yato vimuktabAghAM rAdhA na kurusse| kimbhUtAm / smarAturAm / smareNa kandarpaNa AturAM pIDitAm / kimbhUtAm / svadaGgasaGgAmRtamAtrasAdhyAma / tava ahaM zarIraM tasya saGgaH sa eva amRtam / tanmAtreNa sAdhyAM rakSaNIyAm / 'vRttamapi upendrvjraa| 1, A reads the verse sA romAJcati...first and then: upendravajrAdapi niSThuro'si smarAturAM daivatavaidyakRtya / vimuktabAdhAM kuruSe na rAdhAM tvadaGgasaGgAmRtamAtrasAdhyAm / 21 P, B hRdya; but in the commentary we have degkRty| 3) P vyapetabAdhAM; but in the commentary we have vimuktbaadhaaN| 4) P. drops kRtyaM; A, however, explains daivata thus. he daivata iSTadeva / he vaidyakRtya vaidyAnAmiva kRtyaM rogahAritvaM yasya tasya saMbodhane yadvA he daivatavaidyakRtya devAnAM vaidyAvazvinIsuto ( ? tau ) tayoriva kRtyaM yasya / he dhanvantare / 5) P adds adhikaM yathA syAttathA vajrAdapi dAruNo nisstthurH| 6) A yato. rAdhAM vimukta bAdhAM / B drops rAdhAM / 7) B drops vRttamapi upendrvjraa|
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 ] saTippaNakam [ sargaH4 kndrptyaadi| kandarpajvarasaMjvarAturatanorAzcaryamasyAzciraM ... cetazcandanaMcandramAkamalinIcintAsu saMtAmyati / kintu klAntivazena zItalatanu tvAmekameva priyaM dhyAyantI rahasi sthitA kathamapi kSINA kSaNaM mANiti // 3 // aho Azcaryam / asyA rAdhikAyAzcetaH cittaM cirakAlaM saMbhrAmyati / samyaka bhramati / kaasu| 'candanacandramAkamalinIcintAsu candanaM ca candramAzca kamalinI ca tAsAM cintA smaraNaM satataM, tAsu / kimbhuutaayaaH| kandarpajvarasaMjvarAkulatanoH kandarpasya jvaraH tena saMjvarastApaH tenAkulA vyAkulA tanuryasyAH sA tathA tasyAH / yadyevaM tarhi kathaM na mriyata ityAha / kintu klAntivazena glAnivazena kSINA kathaM kathamapi atikaSTena prANiti jIvati / 10kiM kurvatI 11rahasi sthitaa| ekaM tvAmeva prANavallabhaM dhyAyantI / kimbhUtam / zItala. taram atizayena zItalam / kssnnmpiityaadi| kSaNamapi virahaH purA na sehe nayanaeNnimIlanakhinnayA yayA te / zvasiti kathamasau rasAlazAkhAM ciraviraheNa vilokya puSpitAgrAm // 4 // __14yayA rAdhikayA purA pUrvakAle 1kSaNamapi kSaNamAtramapi tava viraho vishlessH| na sehe 16na soDhaH / kimbhuutyaa| nayana gnimiilnkhinnyaa| nayanayonimIlana nimeSaH tena khinnyaa| idAnImasau 18rAdhikA kathaM 19zvasiti prANadhAraNaM kathaM karoti / 20kiM kRtvA / ciraviraheNa rasAlazAkhAM cUtazAkhAM vilokya / __1) B saMja(1jva) rAkuladeg / 2) P degcndrmaaHkimlinii0| 3) A degtrN| 4) A, B tvAmevamekaM / 5) B dhyAyanti / 6) B bhrAmyati / samyati(?) / samyak bhraamti| 7) B candramAcandanaM kamalinociMtAsu candanaM ca candramAzca kamalinI cintA tAsAM cintA ca smaraNaM satataM tAsu / 8) P mRgyt.| 9) B drops glAnivazena / 10) B d:ops kiM kurvatI / 11) B rahasI sthitA / B drops from ekaM......10 zItalam / 12) B degnimilitakhinnayA tathA te| 13) B pusspitaa| 14)B drops yayA / 15) p drops kSaNamapi; A drops kssnnmaatrmpi| 16) B drops na soDhaH / 17)B degnimiilit| 18 BrAdhA / 19) B svpiti| 20) B drops from kiM to vilokya /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokaH 5 gItagovindakAvyam [47 kimbhUtAm / puSpitAgrAm / puSpitamagraM yasyAH sA tathA tAm / vRttamapi pusspitaayaa| STivyAkulagokulAvanavaizAduddhRtya govardhanaM "bibhradgopatanostanotu bhavataH zreyAMsi kaMsadviSaH / darpaNaiva tadarpitAdharataTI 'sindUramudrAGkito bAhuballavavallabhAbhiradhikAnandAcciraM cumbitaH // 5 // kaMsaM dveSTIti kaMsadvida tasya kaMsadviSo bAhurbhavataH zreyAMsi zubhAni tanotu vistArayatu / kimbhUto baahuH| govardhanaM bibhrat dhArayan / kiM kRtvA / uddhRtya / kasmAt / vRSTivyAkulagokulAvanavazAt prakupitendraprayuktapracaNDavRSTayA vyAkulaM yadgokulaM tasyAvanaM rakSaNaM tasya vazAt / kimbhUtasya kNsdvissH| gopatanoH gopasyeva tanuryasya sa tasya / kimbhUto bAhuH / garveNaiva tadarpitAdharataTI tasyAH sindUraM tasya mudrA tayA aGkitaH cihnitaH vallavAnAM gopAnAM vallabhAbhiraGganAbhiH adhikAnandAt ciraM cumbitH| iti zrIgItagovindaTIkAyAM snigdhamAdhavo nAma caturthaH sargaH 1) B drops vRttamapi puSpitAgrA, P adds snigdhaH snehavAn mAdhavo yasmin sarge / iti gItagovindaTIkAyAM snigdhamAdhavo nAma caturthaH sargaH; Breads snigdhaH sahavAn (1 snehavAn ) mAdhavo yasmin sargaH (? sarge) iti zrIgItagovinde mAhA( mahA )kAvye snigdhamAdhavo nAma caturthasagai (1degsrgH)| 2) P contains neither this stanza nor the gloss thereon B gives merely the text of the stanza. 3) B degrasAduddhRtya / 4) B bibhradallavasudabhiradhinkAnandAcciraM cumbati / 5) B degsinduramudro(drAM) kite 6) B bAhurgopatano tanautu (? degtanostanotu) bhavatA zreyAMsi kaMsadviSaH //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH srgH| K20 sAkAGakSapuNDarIkAkSaH / uttaragItArtha zlokena sUcayati / ahamihetyAdi ahamiha nivasAmi yAhi rAdhA__ manunaya madvacanena cAnayethAH / iti madhuripuNA saMkhI niyuktA svayamidametya punarjagAda rAdhAm // 1 // mAdhavo vdti| he sakhi aham iha nikuJja nivasAmi / tiSThAmi / tvaM yAhi gcch| rAdhAm anunaya parisAntvaya / na kevalamanunaya / AnayethAzca / Anayasva / kena / madvacanena / "mama vacana madvacanaM tena / iti amunA prakAreNa madhuripuNA kRSNena sakhI niyuktA preritA satI rAdhAM pratipadya Agatya svayameva idaM vakSyamANaM punarjagAda uktvtii| 'dezavarADIrAge pddimtthtaale| vhtiityaadi| vahati malayasamIre madanamupanidhAya sphuTati kusumanikare virahihRdayadalanAya / tava virahe vanamAlI sakhi sIdati // 1 // iti dhruvapadam // he sakhi rAdhike tava virahe vizleSe vanamAlI nandasUnuH sIdati khedavAn vartate / tava viraha iti punaruktiH virahasya khedAdhikyajanakatvamudyotanAya / kasmin sati / malayasamIre candanAnile vahati sati / kiM kRtvA / madana kandarpam upa samIpe nidhAya / madanaM sahAyaM vidhAya / athavA upanidhAya upahAraM kRtvaa| jnaanaamutpaadnaayetyrthH| tathA kusumanikare puSpasamUhe sphuTati vikasati sati / 1) A drops it; B ahamiheti / 2) B madhunA / 3) B skhi| 4)B svayamihametya / 5) B rAdhAmukhenaya (?) sAntvaya na kevalamanunaya / 6) B amunA zrIkRSNena sakhi (? sakhI) niyuktA preritA sati ( ? satI ) rAdhAM prati Agatya......rjagAda uvAca / 7) A dezAkharAge virADI: B goDIrAgaNa gIyate primtthtaale|
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokaH-2] gItagovindakAvyam [49 ksmai| virahihRdayadalanAya / virahiNAM hRdayAni teSAM dalanaM vidAraNaM tasmai / khedamevAbhinayena drshyti| dhtiityaadi| dehati ziziramayUkhe maraNamanukaroti / / patati madanavizikhe vilapati vikalataro'ti // 2 // he sakhi vanamAlI maraNam anukaroti / mRtatulyo bhvtiityrthH| kasmin sati / ziziramayUkhe 'candre dahati sati / zizirAH zItalA mayUkhA razmayo yasya saH tasmin / tathA vilapati paridevanaM karoti / kasmin sati / madanavizikhe patati sati / madanasya vizistraH zaraH tasmin / kimbhUtaH *vikalataro'ti / atizayena vikalaH vikalataraH / prakRSTArthe taratamau pratyayau bhvtH| dhvntiityaadi| dhvanati madhupasamUhe zravaNamapidadhAti / manasi calitavirahe nizi nizi rujamupayAti // 3 // he sakhi AtmanaH zrIkRSNaH zravaNamapidadhAti / aacchaadyti| kasmin sati / madhupasamUhe dhvanati kUjati sati / tathAsau nizi nizi pratirAtraM rujaM santApam upayAti gacchati / kasmin sati / manasi calitavirahe sti| calito vaddhito virahaH khedo yasmin tattasmin / virahazabdenAtra duHkhamucyate / vstiityaadi| vasati vipinavitAne tyajati lalitadhAma / luThati dharaNizayane bahu vilapati tava nAma // 4 // athAsau vasati nivAsaM karoti / kasmin / 'vipinavitAne / vipinasya vitAno vistAraH vistIrNavane ityarthaH / lalitaM sundaraM dhAma gRhaM tyajati / tathAsau luThati / kasmin / dharaNizayane / dharaNyeva zayanaM tasmin / tathA tava nAma bahu yathA syAttathA vilapati japati / anena kimuktam / sarvaviSayaM parityajya rUpagandhAdikaM satataM tvaamnudhyaaytiityrthH| 1) P. leaves out the stanza but gives the comment thereon. 2) B drops candre / 3) B privednN| 4) B vikalIkaroti / B drops from atizayena to bhvtH| 5) A zrIkRSNaH madhupasamUhe zilImukhakadambe dhvanati kUjati sati zravaNaM zrotrandriyam apidadhAti AcchAdayati tathA manasi calitavirahe sati nizi rAtrau rujam upayAti saMtApa prApnoti / 6) B adds sati after dhvanati / 7) A vipinasya vitAno vistAraH vistIrNa vanamityarthaH / 8) B drops japati /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50] saTippaNakam [sargaH5 bhnntiityaadi| bhaNati kavijayadeve virahivilasitena / manasi rabhasavibhave harirudayatu sukRtena // 5 // tathA zrotRNAM manasi hRdaye hariH kRSNaH udayatu / ken| sukRtena / gItajanitapuNyena / kimbhUte manasi / 'calitavibhave / calito vardhito vibhavo yasmin tattasmin / athavA rabhasavibhave / rabhasasya vibhavaH AdhikyaM rabhasaH autsukyaM tasmin / kasmin sati / kavijayadeve bhaNati sati / kavizcAsau jayadevazceti tasmin / kena hetunA / virahavilasitena / vilasitaM ceSTitam / pralokena puuryti| puurvmityaadi| pUrva yatra samaM tvayA ratipaterAsAditAH siddhaya stasminneva nikuJjamanmathamahAtIrthe punarmAdhavaH / dhyAyaMstvAmanizaM japannapi tavaivAlApamantrAvalI bhUyastvatkucakumbhanirbharaparIrambhAmRtaM vAJchati // 2 // sakhI vdti| he rAdhe / mAdhavaH kRSNaH punarvAJchati / kim / tvatkucakumbhanirbharaparIrambhAmRtam / tava kucakumbhayoH parIrambho gADhAliGganaM sa evAmRtaM tat / kasmin sthAne / tasminneva nikunyjmnmthmhaatiirthe| nikuJjameva manmathasya kAmasya mahAtIrtha adhiSThAnasthAnam / katham / pUrva prAk / kutr| yatra nikuJja tvayA samam AsAditA anubhUtAH / kAH / ratipateH kAmasya siddhayaH rtikriiddaaH| kiM kurvan / anizaM sarvadaiva tvAM dhyAyan / na kevalaM dhyAyan / bhUyaH punarapi japan / kAm / tavaivAlApamantrAvalIm / AlApAH anyo'nyaM mitha:kathanaM ta eva mantrAsteSAM AvaliH paGktiH sA tAm / gurjarIrAge ekatAlItAle / ratisukhasAra ityaadi| ratisukhasAre gatamabhisAre madanamanoharraveSam / - na kuru nitambini gamanavilambanamanusara taM hRdayezam // 1 // dhIrasamIre yamunAtIre vasati vane vanamAlI / gopIpInapayodharamardanacaJcalakarayugazAlI // dhravapadam // sakhI vdti| he nitambini rAdhike / vanamAlI nandasUnuH vane vasati / vartate / kutra / yamunAtIre / kathambhUte / dhiirsmiire| dhIro mandaH samIro vAyuH ___ 1) P manasijarasavibhave; A manasijarabhasavibhave / 2) A calitavibhave / calito vardhito vibhavo yasmin tattasmin / athavA rabhasasya vibhava aadhikyN...| 3) A. B virhivilsiten| 4) A gurjarorAge / B drops gurjarorAge ekatAlItAle / 5) A, vezam /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokaH 2] gItagoSindakAvyam [51 yatra tasmin / taM vanamAlinaM hRdayeza mavacanAdanusara gaccha / gamanavilambanaM mA kuru / mA kRthaaH| anumatyarthe paJcamI kimbhUtam / gatam / kasmin abhisAre / saGketasthAne / kimbhUte / ratisukhasAre rateH sukhaM tadeva sAro yasya tasmin / punaH kimbhUtam / mdnmnohrveshm| madanasyeva manoharo ramaNIyaH alaGkArA. dinA vezo rUpabhAvo yasya sa tthaa| tam / naamsmetmityaadi| nAmasametaM kRtasaGketaM vAdayate mRdu veNum / bahu manute nainu te tanusaGgatapavanacalitamapi reNum // 2 // sa vanamAlI kiM karoti / veNuM vaMzaM vAdayate / nAmasametam / tava nAmnA sametaM saMyuktam / kRtaH saGketo yasmin karmaNi tatkarma tttthaa| nanu he rAdhe bahu bahutaraM yathA syAttathA manute svIkurute / kam / reNumapi / kathambhUtam / te tava 'tanusaGgatam / pavanacalitam / pavanena calitaH AnItaH tathA zarIrareNusaMbandhaH sa cAsau pavanacalitastaM tthaa| 'patati patatre ityaadi| patati patatre vicalati patre zaGkitabhavadupayAnam / racayati zayanaM sacakitanayanaM pazyati tava panthAnam // 3 // zaGkitabhavadupayAnaM yathA 1degsyAttathA tava panthAnaM mArga pazyati / avlokyti| bhavatyA upayAnama AgamanaM zaGkitamiva yasmin karmaNi tttthaa| kasmina sati / patatre pakSiNi drumeSu patati sati / patre vicalati sati / kathaM pazyati / sacakitanayanaM yathA syaat|ckiten saha vartamAne nayane yasmin karmaNi tttthaa| etallakSaNaM prApya kiM karoti / zayanaM zayyAM racayati / anena kimuktam / sarvaprakAreNaikamanAstvAmAgatAM jaanaatiityrthH| mukhrmityaadi| mukharamadhIraM tyaja majIraM ripumiva kelisulolam / cala sakhi kujaM satimirapujaM zIlaya nIlanicolam // 4 // tatastvaM he sakhi rAdhe ripumiva maJjIraM nUpuraM tyaja / jahIhi / kujaM cala gaccha / kimbhUtaM maJjIram / 11mukharaM ravayuktam / punaH kimbhUtam / adhIraM dhIra 1)B drops anumatyarthe paJcamI / 2 ) B drops from kimbhUtam to punaH / 3) B madanasya manoharo veSo AkArAdi yasya sa tathA tam / 4) A; B tanute / 5) A drops tatkarma / 6) A reNum / 7) A tanusaGgatapavanacalitaM pavanena calitaH tam / ; B tanusaGgatapavanacalitam / pavanena calitaH / 8) A drops from AnItaH to taM tathA / 9) A commences with he rAdhe !. 10) B bhavati / 11) B mukharaM, mukharaM zabdAyamAnam /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52] saTippaNakam [sargaH 6 guNarahitam / punaH kimbhUtam / kelisulolam / kelau krIDAyAM sulolam aticaJcalam / kimbhUtaM kuJjam / satimirapuJjam / timirasya dhvAntasya puJjo nikarastena saha vartata iti / tathA nIlaM nIlavarNa nicolaM vastraM zIlaya paridhehi / nIlazcAsau nicolazceti / yadyasau nAyAti tarhi ahamapi na yAsyAmIti cetttraah| ursiityaadi| urasi murArerupahitahAre ghana iva taralabalAke / taDidiva pIte rativiparIte rAjasi sukRtavipAke // 5 // he pIte gaurAGgi rAdhe tvaM murArervAsudevasya urasi hRdaye taDidiva vidyudiva rAjasi; bhaviSyadarthe vartamAnA' zobhiSyase 'sAmIpye vrtmaanvddhaatuH'| kadA / rativiparIte / rateH suratasya viparItaM viparItAvasthA tasmin / kimbhUte ursi| uphithaare| upahito nyastaH hAromuktAvalI yasmin / punaH kimbhuute| taralabalAke ghana iva / taralA'vadAtA 'balAkA yasmin sa tathA tasmin / balAkA bakapaGktiH syAd balAkA bizakaNThikA' iti vizvalocanaH / kasmin samaye / sukRtavipAke / sukRtasya janmAntarArjitapuNyasya vipAkastasmin / athavA sukRtasya puNyasya vipAkaH phalaM yasmin tathA tasmin / gatvA kiM karomi / ttraah| viglitvsnmityaadi| vigalitavasanaM parihRtarasanaM ghaTaya jaghanamapidhAnam / kizalayazayane paGkajanayane nidhimiva harSanidhAnam // 6 // he sakhi tvam apidhAnam anAvRtaM yathA syAttathA jaghanaM ghaTaya sNyojy| kasmin viSaye / paGkajanayane zrIkRSNe / vizeSaNena vishessyprtipttiH| kasmin / kizalayazayane / kizalayaM navapallavaM tasya zayanaM zayyA / tasmin / kimbhUtaM jaghanam / 'vigalitavasanaM vigalitaM vasanaM yasmAttattathA / punaH kimbhUtam / parihRtarasanam / parihRtA rasanA ysmaattttthaa| yAkArau strIkRtau hrasvau kvacit / punaH kimbhUtam / harSanidhAnaM harSasya nidhAnam aashryH| kamiva / nidhimiva / tarhi sa evAyAtu / 'tatrAha / - 1) B drops from yadyasau to cetttraah| 2 ) A, B gauri / 3) A drops 'sAmIpye vartamAnavaddhAtuH'; B drops both 'bhaviSyadarthe vartamAnA' and 'sAmIpye vrtmaanvddhaatuH'| 4) P and B drop tatrAha / P nidAnam / 5) B drops from vigalita to parihRtarazanam / 6) B kimbhUtaM harSasya nidAnaM mUlakAraNaM AzrayaH / kamiva nidhimiva / 7) P drops ttraah|
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokaH 7] gItagovindakAvyam [53 harirabhimAnItyAdi / harirabhimAnI rajaniridAnImiyamapi yAti virAmam / kuru mama vacanaM satvararacanaM pUraya madhuripukAmam // 7 // he rAdhe harinandasUnuH abhimaanii| atizayena mAno'bhimAno yasyAstIti sa tthaa| manasvI prabhurIzvarazca / yadi tvAmavamanya anyAM prati yAti (yAsyati) tarhi kiM karoSi / aparamapi zRNu / idAnIM raatrividyte| gaccha / tvAM ko'pi na pshytiiti| iyamapi rajanI rAtriH 'virAmaM yAti / bhaviSyatsAmIpye vartamAnakAlaH rAtristu kSayazIlA prabhAtonmukhI ato hetormama vacanaM kuru / satvaraH racanaM yathA syAt saha tvarA zIghratvena racanaM yasmin tat / athavA satvaragamanaM tvaraM zIghraM gaccha / na kevalaM etatkuru / madhuripukAmamabhilASaM pUraya / madhuripoH hareH kAmaM pUraya / anena kimuktam / 4haristu cauryasuratAbhilASI saMketasthAne tiSThati / sA sakhI kuTTinI dUtI rAdhAM kulaTAmabhisArikAM caalytiityrthH| kulaTAyAH lakSaNaM kim / saMlInA sveSu gAtreSu bhUkIkRtavibhUSaNA / avaguNThanamanvItA trastavinyastalocanA // vepamAnoruyugalA praskhalantI sme'sme|| - vAtsyAyanakAmazAstramatamidam / zrIjayadevetyAdi / zrIjayadeve kRtahariseve bhaNati paramaramaNIyam / pramuditahRdayaM harimatisadayaM namata sukRtakamanIyam // 8 // he budhajanAH hariM kRSNaM namata / kimbhUtam / sukRtakamanIyam / sukRtena janmArjitapuNyena kamanIyo'bhilaSaNIyastam / punaH kimbhUtam / 'atisadayam / dayayA saha vartata iti tathA / atizayena svabhaktyA sadayastam / punaH kimbhUtam / pramuditahRdayam / prakarSaNa muditaM harSayuktaM hRdayaM yasya sa tathA tam / kasmin sati / paramaramaNIyaM yathA syAttathA / zrIjayadeve bhaNati sati / kimbhuute| kRtahariseve / kRtA hareH sevA yena sa tathA / rAdhAyAH zIghragamanArthamAha / zloka catuSTayam / 1) B drops manasvI / 2) A virAmam avasAnam. / 3 ) A vartamAnasAmopye vartamAnavadvA / B bhaviSyatsAmIpye vartamAnaH kAlaH / 4) B haristavArthe surtaabhilaassii| 5) B drops kuTTinI, and kulttaaN| 6) P kamanIyo'bhilaSaNIyastam ; kamanIyaM abhilaSaNIyaM B kamanIyo abhilaSaNIyo tN| 7) A dayayA saha vartate iti sadayastaM tathA / 8) B catuSTayena /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippaNakam [ sargaH 5 vikirtiityaadi| vikirati muhuH zvAsAnAzAH puro muhurIkSate pravizati muhuH kuMjaM gujan muhurbahu tAmyati / racayati muhuH zayyAM paryAkulaM muhurIkSate madanakadanaklAntaH kAnte priyastava vartate // 3 // he kAnte sundari tava priyaH kAntaH zrIkRSNaH madanakadanaklAnto vartate / madanena kadanaM kadarthanaM bANaprahAraH tena klAntaH zrAntaH / klAntatvamevopapAdyati / muhuH punaH zvAsAn vikirati kSipati / tathA muhuH bhUyobhUyaH puro'graM AzAsu dikSu IkSate / tathA muhurvAraMvAraM kujaM pravizati / tathA muhuH kuJjan (guJjan ) avyaktazabda yathA syAttathA tAmyati / glAni bhajate / tathA muhuH zayyAM racayati / tathA muhuH paryAkulaM yathA syAttathA IkSate / tvadvAkyena smmityaadi| tvadvAkyena samaM samagramadhunA tigmAMzurastaM gato govindasya manorathena ca saha prAptaM tamaH sAndratAm / kokAnAM karuNasvanena sadRzI dIrghA madabhyarthanA tanmugdhe viphalaM vilambanamasau ramyo'bhisArakSaNaH // 4 // he mugdhe vivekazUnye tattasmAt vilambanaM viphalaM niSphalam / yato ramyo ramaNIyo'sau abhisArakSaNo vartate / abhisaraNaM abhisAraH saGketasthAnam / tasya kssnno'vsrH| taditi kasmAt / yasmAtkAraNAt / samagraM sampUrNa yathA syAttathA / tigmAMzuH savitA astaM gtH| katham / samam / kena / tvadvAkyena tava vAkyavizvAsAmRtena saha / tamaH sAndratAM nibiDatAM prAptaM gatam / kena saha / govindasya manorathena sAha / sAndratAM nibiDatamaH prAptaM gatam / kena saha / govindasya manorathena saha / manorathaH tava saGgamAkAGkSA tena / tathA madabhyarthanA dIrghA mahatI vistIrNA / punaH kathambhUtA / sadRzI tulyA / kena / karuNazcAsau svano dhvaniste / keSAm / kokAnAM cakravAkAnAm / aashlessaadityaadi| AzleSAdanu cumbanAdanu nakhollekhAdanu svAntaja podbodhAdanu saMbhramAdanu ratArambhAdanu prItayoH / 1) P zvAsAnAzApuro, B zvAsAnAsApuro ( ? zvAsAnnAsApuro) / 2) P kucha kuan / 3) A zrIkRSNamevopapAdayati / 4) A AzAH dizo in the margin in place of AzAsu dikSu / 5) A taditi kutaH / yataH 6) A, B add mama prArthanA /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokaH 6] gItagovindakAvyam anyAya gatayoH kramAnmilitayoH saMbhASaNairjAnato dampatyoriha ko na ko na tamasi vrIDAvimizro rasaH // 5 // . iha samaye dampatyoH strIpuruSayoH rsH| ko na, ko na / api sarvo'pi / 'dampatI jampatI jAyApatI bhAryApatI ca tau' itymrH| kimbhUto rsH| vrIDAvimizraH brIDayA lajjayA vimizro mishriibhuutH| kathambhUtayoH / anyo'nyaM gatayoH milityoH| kasmAt / kramAt anukramAt / kasmAdanu / AzleSAt / AliGganAt / na kevalaM AzleSAdanu / cumbanAdanu / na kevalaM cumvanAdanu / nakhollekhAdanu / na kevalaM nakhollekhAdanu / svAntajaprobodhAdanu / Atmano'ntaH svAntaH antaHkaraNam / tatra jAyata iti svAntajaH kandarpaH / tasya prodbodhaH prakRSTa udbodhaH / saMbhramaH / kSobhaH strIpuruSAGgasparzavikAraH tasmAt / anantarakAlaM prItayoH mudityoH| tadanantaraM tamasi bahulAndhakAre saMbhASaNairvacanair anyo'nyaM jAnato paricayaM gtyorityrthH| sbhyckitmityaadi| sabhayacakitaM vinyasyantI dRzaM timire pathi pratitaru muhuH sthitvA mandaM padAni vitanvatIm / kathamapi rahaH prAptAmaGgairanaGgataraGgibhiH mumukhi subhagaH pazyansa tvAmupetu kRtArthatAm // 6 // iti zrIgItagovinde abhisArikAvarNane sAkAGkSapuNDarIkAkSo nAma paJcamaH srgH| he sumukhi rAdhe sa kRSNaH tvAM pazyan avalokayan kRtArthatAM kRtakRtyatAm Bupaitu prApnotu / kimbhUtaH / subhagaM mAhAtmyaM yasya sa subhagaH / kathambhUtAM tvAm / kathaMkathamapi mahatkaSTena rahaH ekAnte prAptAm / kaiH| aGgaiH / "kucbaahuhRdynaabhinitmbaadigaatraiH| kimbhUtaiH / annggtrnggibhiH| anaGgena kandarpavikAreNa taraGgINi / caJcalaguNasahitAni / kRSNagAtrasparzalobhIni taistathAbhUtaiH / kiM kurvantIM tvAm / sabhayacakitaM yathA syAttathA padAni caraNAni vinyasyantIm AropayantIm / sabhayaM cakitaM yasmin karmaNi tttthaa| kasmin / pathi / na kevalaM padAni / dRzaM dRSTiM ca vinyasyantIm / kasmin / timire andhakAre / I) A anyonyaM / 2) A, B bhrmaanmilityoH| 3 ) P, A bhAryApatI jAyApatI, B drops the whole quotation from dampatI...10 ityamaraH 4) A AzleSAdAlijanAdanu cumbanAdanu nakhollekhAdanu svAntajo manasijaH kandarpastasya... jAtaH 5) B upaiti prApnoti / 6) B suSThu bhaga(:) mAhAtmya / 7) A kucakakSAnAbhI(? bhi)-8) A drops from sabhayaM to tattathA /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56] saTippaNakam [sargaH 6 kathaM yathA syAt / mandaM yathA syAt , kriyAvizeSaNam / padAni vitanvatIm vistArayantIm / kiM kRtvA / muhuH sthitvA / kva / pratitaru / taraM taraM prti| tasmin / avyayIbhAvasamAsaH / anena kimuktam / kaamrsjnkvcnairmaanmpnytiityrthH| iti zrIgItagovindaTIkAyAm abhisArikAvarNane sAkAGkSapuNDarIkAkSo nAma paJcamaH srgH| SaSThaH sargaH / sotkaNThavaikuNThaH / gItaM pralokenAvatArayati / atha tAmityAdi / atha tAM gantumazaktAM ciramanuraktAM latAgRhe dRSTvA / taccaritaM govinde manasijamande sakhI pAha // 1 // athAnantaraM yA prasthApitA sakhI tato gatvA tAM rAdhAM govinde kRSNe samIpaM gantumazaktAm asamarthI ciraM bahukAlaM zrIkRSNe'nuraktAM yuktaM prAha / kimbhUte / manasijamande / manasi jAyata iti manasijo mAraH tena mandaH klAntastasmin / kiM kRtvA / evaMguNaviziSTaM rAdhikAyAzcaritaM taccaritam / gunnkriiraage| rUpakatAle / pazyati dishiityaadi| pazyati dizi dizi rahasi bhavantam / tadadharamadhuramadhUni pibantam // nAtha hare sIdati rAdhA vAsagRhe // dhruvapadam // 1 // 1) A drops yathA syAt kriyAvizeSaNam / 2) A drops tasmin / 3) A drops abhisArikAvarNane B concludes thus, iti zrIgItagovinde mahAkAvye zrIjayadevakRtau TIkAyAM sAkAkSapuNDarIkAkSo rAmA( ? dhA )bhisArikAvarNanaM nAma paJcamaH sarga(gaH) / 4) B adds the following stanza in concluding the canto but does not give the gloss thereon : rAdhAmugdhamukhAravindamadhupastrailokyamaulisthalo nepathyocitanIlaratnamavanIbhArAvatArAntakaH / svacchandaM brajasundarIjanamanastoSapradoSodayaH __ kaMsadhvasanadhUmaketuravatu tvAM devakInandanaH / / 5) A drops kiM kRtvA / 6) P gaNakarau, A drops rUpakatAle; B naTarAgeNa gIyate vAsagRhe / 7) P nAtha hare virahe taba sIdati rAdhA / 8) P dhruvaM padam /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 2] gItagovindakAvyam [57 __ he nAtha svAmin / he hare zrIkRSNa / rAdhA vAsagRhe sIdati / avasAda prApnoti / avasAdamevopapAdayati / rahasi nibhRte vartamAnA sA bhavantaM tvAM pazyati udvIkSate / kva / dizi dizi prtidimityrthH| kimbhUtaM bhavantam / pAnaM kurvantaM pibantam / kAni / tadadharamadhuramadhUni / madhurANi madhurAnurUpINi ca / tasyA rAdhikAyAH adharaH tasya madhuramadhUni taani| tvdbhisrnnetyaadi| . tvadabhisaraNarabhasena vlntii| patati padAni kiyanti calantI // 2 // tathA tatra vasantI tvadabhisaraNarabhasena tvadAgamanautsukyena kiyanti kati padAni calantI satI patati / tvAM prati abhisaraNa anugamanaM tasya rabhasastena yadi kiyanti padAni calantI patati / tarhi kimiti na mriyata ityAha / vihitetyaadi| vihitvishdbiskislyvlyaa| jIvati paramiha tava ratikalayA // 3 // he kRSNa / iha asmin samaye paraM kevalaM tava ratikalayA, ratilezaH kalA, tayA jIvati / kimbhuutaa| vihitvishdbiskislyvlyaa| bisasya mRNAlasya kisalayAni / vizadAni zubhrANi ca tAni visakisalayAni ca teSAM valayAni vihitAni kRtAni vizadabisakisalayavalayAni yayA sA tthaa| muhurvlokitetyaadi| muhuravalokitamaNDanalIlA / madhuripurahamiti bhAvanazIlA // 4 // he nAtha nArAyaNa ! *punaH kimbhUtA saa| madhuripurahamiti bhAvanazIlA / 5madhuripuH zrIkRSNaH ahameva iti bhAvena zIlaM svabhAvo yasyAH sA tathA / punaH kimbhUtA satI / muhurvlokitmnnddnliilaa| muhuH punaH punaH avalokitAni ca tAni maNDanAni hArAGgadAdIni ca / teSu lIlA krIDA yasyAH sA tathA / 'muhuH punaH punaH zazvadabhIkSNamasakRtsamA itymrH| anena kiM kathitam / hArAGgadakaGkaNamukuTAlaGkArAdinAlaGkRtaM . zaGkhacakragadApadmadhAriNaM pItAmbaraM 1) A bhavantam / tadadharamadhuramadhUni pibantaM tasyA rAdhikAyA adharasya madhurANi madhUni tAni pibantam / 2) P drops tvadAgamanautsukyena; B ( tvadabhisaraNa )manugamanaM tasya rabhasastena valantI kiyanti padAni calantI patati / 3).A mriyate tatrAha / 4) A punaH sA madhuripurahamiti bhAvanazIlA sA vartate / 5) A drops from madhu ...to mnnddnliilaa| 6) A pItAmbaraM nIlanIrayuktanIradAbhaM lakSmIkaustubhoraska vanamAlinaM dhyAnayuktA hRdayasthaM satatamavalokya ahameva madhuripuriti bhavanmayatAM prAptA ayamAzayaH / tataH kiM karotItyAha /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58] saTippaNakam [sarga 6 navanIradAbhaM dhyAnayuktyA hRdayasthanArAyaNaM satatamavalokya ahameva madhuripuriti ayamAzayaH / iti matvA kiM karotItyAha / tvaritamityAdi tvaritamupaiti na kathamabhisAram / haririti vadati sakhImanuvAram // 5 // tathA bho kRSNa sA rAdhikA mAM sakhI prati anuvAraM vAraMvAraM prativadati / katham / iti / iti katham / hariH zrIkRSNaH abhisAraM saGketasthAnaM tvaritaM zIghra kathaM nopaiti Agacchati matsakAzam / rilaSyatIti zliSyati cumbati jaladharakalpam / harirupagata iti timiramanalpam // 6 // tathA sA analpaM bahutaraM timiram andhakAraM / zliSyati AliGgati / na kevalaM zliSyati cumbati / kimbhUtaM timiram / jaladharakalpaM nIlameghasannibham / kimiti vitarke / hariH zrIkRSNaH upagataH samAgata iti buddhayA / bhvtiityaadi| bhavati vilambini viglitljjaa| vilapati roditi vAsakasajjA // 7 // tathA sA rAdhikA vAsakasajjA vAsakasthAne latAgRhe sajjA tatparA ityarthaH kRtazRGgAraveSA satI vilapati / vilApaM zokaM krotiityrthH| na kevalaM vilapati roditi ca / rodanaM karoti (c)| kasmin sati / bhavati tvayi sati / kathambhUte / vilambini / kRtavilambe sti| vilambo nivRttiH anAgamanahetuH so'syAstIti mantvantIn vilmbii| tasmin / tadasyAstIti mantvantIn [kAtantra // 504 // (taddhita) taditi prathamAntAd asyAstIti etasminnartha mantu vantu vin in ityete pratyayA bhavanti / kimbhUtA saa| viglitljjaa| vigalitA apagatA lajjA yasyAH saa| anena kimuktam / sA rAdhikA kAmAnukIrNA samIpasthitasastrInAM lajjAM na krotiityrthH| shriijydevkverityaadi| zrIjayadevakaveridamuditam / rasikajanaM tanutAmatimuditam // 1 // zrIjayadevakaveH uditaM bhaNitam idaM tanutAM vistArayatu / bhAve ktaprayoge kartari vA SaSThI bhavati / atimuSitaM sukhadAyakam / ke prati / rasikajanaM prati / 1) B tvayi vilambini sati / kRtavilambe sati / 2) B aagmnhetuH| 3) A, B drop tadasyAstIti mantvantIn / 4) P bhAve ka prayoge kartari vA SaSThI bhavati / B drops from bhAve to SaSThI bhavati /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokaH 2] gItagovindakAvyam [59 rasikazcAsau janazca saH tam / athvaa| rasikajanam atimuditam atidRSTaM vistArayatu / gItArtha pralokAbhyAM vistArayati kviH| vipulpulketyaadi| vipulapulakapAliH sphItasItkAramanta janitajaDimakAkuvyAkulaM vyAharantI / tava kitava vidhAyAmandakandarpacintAM ___ rasajaladhinimagnA dhyAnalagnA mRgAkSI // 2 // sakhI vadati vAsudevaM prati / he kitava dhUrta kApaTika, sA mRgAkSI mRganayanA rAdhikA vidhatte kurute / kAm / amandakandarpacintAm / amandaH ityutkaTazvAsau kandarpazca tena cintAM suratasukhasaMbhogaprayojanAm / kimbhuutaa| dhyAnalagnA / dhyAnaM samAdhiH tatra lagnA ttpraa| punaH kimbhuutaa| rsjlnidhimgnaa| rasaH zRGgAraH sa eva jalanidhiH tatra magnA praviSTA shRnggaarrskushletyrthH| punaH kimbhuutaa| vipulapulakapAliH / vipulAni pulakAni pAntIti raja[ya]ntIti vipulapulakapAH teSAmAliH paktiH vipulA vistRtA pulakapAliryasyAH tathA / athavA / vipulA vistRtA pulakapAlirmAlA yasyAH sA tthaa| kiM kurvatI / vyAharantI vdntii| katham / antarjanitajaDimakAkuvyAkulaM yathA bhavati tathA / janitazcAsau jaDimA jADathaM ca, antaH abhyantare antaHkaraNe janito jaDimA tena kAkulaniH strINAM vikArazabdaH, tena vyAkulaM vyagraM tat / punaH kathambhUtam / sphItasItkAraM yathA bhavati, sphItaH pracuraH sItkAro yasmin tttthaa| anggessvityaadi| aGgeSvAbharaNaM karoti bahuzaH patre'pi saMcAriNi prAptaM tvAM parizaGkate vitanute zayyAM ciraM dhyAyati / . ityAkalpavikalpatalparacanAsaGkalpalIlAzata vyAsaktApi vinA tvayA varatanu:SA nizAM neSyati // 3 // iti zrIgItagovinde vAsakasajjAvarNane sotkaNThavaikuNTho nAma SaSThaH sargaH / he nAtha / eSA varatanuH zobhanAGgI rAdhA / tvayA vinA tvAM prANanAthaM vinA antareNa nizAm imAM rAtri na neSyati / kimbhUtA stii| ityaaklpbiklprcnaasngklpliilaashtvyaasktaapi| krameNa / AkalpaH AbharaNaM vikalpaH parizaGkA ca tarkayati talparacanA zayyAracanA / saGkalpo mAnasaM karma dhyAnaM vaa| ityA 1) B jalanidhiH samudrastatra / 2) B drops raja(yontIti / 3 ) P, A, B all these MSS read strINAM, possibly a mistake for striyaaN| 4 ) B zubhAGgo 5) A and B do not contain asfa-these words probably have crept in through scribe's inadvertence.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60] saTippaNakam [sargaH 7 dIni ca lIlAzataM ca tAni / teSu vyAsaktApi / analpamanaskApi / iti katham / aGgeSu karacaraNAdiSu bahuzo bahutaram AbharaNamalaGkAraM sA karoti / 1atha bahulaM yathA syAttathA patre'pi saJcAriNi calati sati / tvAM kRSNaM prAptaM samAgataM parizaGkate vikalpayati / tathA vitanute vistArayati / kAm / zayyAm / tathA tvAM ciraM dhyAyayatItyanena [saMkalpa uktH|] iti gItagovindaTIkAyAM sotkaNThavaikuNTho nAma SaSThaH sargaH / saptamaH sargaH / nAgaranArAyaNaH / atrAntara ityaadi| atrAntare ca kulaTAkulavamapAta saMjAtapAtaka iva sphuTalAnchanazrIH / vRndAvanAntaramadIpayadaMzudIpai diksundarIvadanacandanabindurinduH // 1 // atrAntare avasare indushcndrmaaH| adIpayat prakAzitavAn / kim| vRndAvanAntaram vRndAvanasya antaraM abhyntrmityrthH| tttthaa| kaiH| aMzudIpaiH aMzavaH kiraNA eva diipaastaiH| punaH kthmbhuutH| vadanacandana binduH| candanasya binduH, prAcI digeva sundarI, tasyAH vadanam , tatra candanabinduH punaH kimbhUtaH / sphuTalAJchanazrIH lAJchanasya kalaGkasya zrI zobhA, sphuTA 'pravyaktA lAJchanasya zrIyasmin sa tthaa| kimbhUta iva / kulaTAkulavamapAtasAtapAtaka iva / kulaTAkulavama'pAte sajAtapAtaka iva / kulAnyaTantIti kulaTAH, vyabhicAriNyaH, asatyaH, tAsAM kulaM samUhaH tasya vartma mArgaH tatra 'pAtaH patanaM tena saJjAtaM pAtakaM yasya sa I) B drops from atha to calati sti| 2) A dhyAyati / 3) B iti zrIgItagovinde mahAkAvye TokAyAM SaSThasargaH / 4 ) B ends the canto with the following additional verse. kiM vizrAmyasi kRSNa bhogibhavane bhANDIrabhUmohi bhrAtaryAhi na dRSTigocaramitaH sAnandanandAspadam / rAdhAyA vacanaM tadadhvagamukhAnnandAntike gopato ____govindasya jayanti sAyamatithiprAzastyagarbhA giraH // 5) B daMzujAlai- / 6) A) vRndAvanAntaraM vRndAvanasyAbhyantaramadIpayat / 7) A vyktaa| 8) B drops from kulaTA to iv| 9 ) B ghAta vAthavA pAtaH /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 2] gItagAvindakAvyam [61 tthaa| ayamapi vyabhicArItyarthaH / athavA tasya pAto nirodhaH tena saJjAtaM pAtakaM yasya sa tathA iti / / prsrtiityaadi| prasarati zazadharabimbe vihitavilambe ca mAdhave vidhurA / viracitavividhavilApaM sA paritApaM cakAroccaiH // 2 // sA rAdhA paritApaM khedam uccaiH atizayena cakAra / kimbhUtam / viracitavividhavilApam / viracito vividho nAnAprakAro vilApo yasmin 'sa tathA / tasmin sati kimbhUtA saa| vidhurA duHkhitA satI / kasmin sati / zazadharabimbe candramaNDale prasarati sati / vistAraM prApnuvati sati / na kevalaM candramaNDale prsrti| mAdhave zrIkRSNe vihitavilambe sati / viraciteti pAThe sati sA rAdhA uccaiH paritApaM cakAra / viracitaH kRtaH vividho vilApo yatra sa tathA tam / anena kimuktaM kavinA zrIjayadevena / sA rAdhA tadekamanAH kRSNatatparA vartata ityrthH|| 'mAlavarAge parimaThe taale| kthitsmye'piityaadi| kathitasamaye'pi harirahaha na yayau vanaM mama viphalamidamamalarUpamapi yauvanam / yAmi he kamiha zaraNaM sakhIjanavacanavazcitA // dhruvapadam // 1 // he ityadRSTasambodhanam / he deva "iha adhunA ke zaraNaM rakSitAraM yAmi gacchAmi / kimbhUtA sakhIjanavacanavaJcitA / sakhI cAsau janazceti / tasya vacanam / tena vaJcitA10 / katham / yataH kathitasamaye'pi sakhyA kathitazcAsau samayazceti tasminnapi harirvanaM na yayA na gataH / ahaha mahAkaSTaM tena kAraNena mamedam amalaM sundaraM rUpaM yauvanamapi viphalaM niSphalamevAbhUt / ydnugmnetyaadi| yadanugamanAya nizi gahanamapi zIlitam / tena mama hRdayamidamasamazarakIlitam // 2 // 1) A, B drop from athavA...to tathA iti / 2) A saH tam / kasmin sati zazadharavimbe candramaNDale prasarati vistAraM prApnuvati sati vidhurA duHkhitA / anenaitaduktam / sA rAdhA kRSNatatparA vartata ityrthH| 3) B drops vistAraM prApnuvati sati / 4) P adds kRta before vihit| 5) A, B drop from sA to sa tathA tam / 6) A, B drop tdekmnaaH| 7) A drops from mAlava to taale| B mAlavarAgeNa goyate primtthtaale| 8) A adds iti before dhruvpdm| 9 ) B iha kaM zaraNaM yAmi rakSitAraM gacchAmi / 10) B adds pravaMcitA /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62] saTippaNakam [sargaH 7 kiJca mayA yadanugamanAya yasya zrIkRSNasya anugamanaM pazcAdgamanaM tasmai prayojanAya nizi rAtrau gahanam araNyamapi zIlitaM AloDitam / yadanugamanAyeti katham / icchAyAmapi caturthI / ato hetoH tena kRSNena mamedaM hRdayaM asamazareNa kandarpaNa kIlitaM zaGkunA viddhmityrthH| mama mrnnmityaadi| mama maraNameva varamativitathaketanA / kimiti viSahAmi virahAnalamacetanA // 3 // kizca / atha tena zuddhirahitA satI ahamiha vane virahAnalaM virahajani tAgni kimiti viSahAmi anubhavAmi / kimbhuutaa| ativitthketnaa| ativitathaM ati neSTaM ketanaM saGketasthAnaM yasyAH sA tathA / ato virahAnalasahanAt mama duHkhitAyAH maraNameva varaM shresstthmitybhipraayH| viSahAmIti gaNakRtasyAnityatvAt parasmaipadam / maamhhetyaadi| mAmahaha vidhurayati madhuramadhuyAminI / kApi harimanubhavati kRtasukRtakAminI // 4 // kiJca ahaha kaSTam / madhuramadhu yAminI vasantarajanI mAM vidhurayati duHkhayati / madhurA ramaNIyA ca madhorvasantasya yAminI ceti saa| tathA kApi kRtasukRtakAminI hariM kRSNam anubhavati / kRta sampAditaM mahApuNyaM yayA sA cAsau kAminI ceti / ahhetyaadi| ahaha kalayAmi valayAdimaNibhUSaNam / harivirahadahanavahanena bahudUSaNam // 5 // ahaha kaSTam / ahaM kalayAmi / valayAdimaNibhUSaNam / Adizabdena bisakisalayAdikamapi praapyte| kimbhUtam / bahudUSaNam / kena / harivirahadahanavahanena hareH sakAzAdviraho vizleSaH sa eva dahanaH kRzAnuH tasya vahanaM dhAraNaM tena / kusumsukumaaretyaadi| kusumasukumAratanumatanuzaralIlayA / sragapi hRdi hanti mAmativiSamazIlayA // 6 // 5iyaM ca vartamAnA nagapi mAlApi mAM hanti vyathayati sntaapytiityrthH| kyaa| atnushrliilyaa| na vidyate tanuryasya sa tathA atanuH kAmaH tasya shrliilyaa| 1) A, B degmiti / 2)P viSahAmIti gaNakRtasyAnityatvAt parasmaipadam / B drops this line. 3) A drops kizca / 4) A yAminI mAM vidhurayati / vasantasamayarAtriH mAM duHkhayati / B yAminI hari kRSNam anubhavati / (thus drops from vasantadeg to kaaminii)| 5) B drops from iyaM to atanuzaralIlayA /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 7] gItagovindakAvyam [63 kasmin / hRdi hRdaye / kthmbhuutyaa| ativiSamazIlayA / atizayena viSama duHsahaH zIlaH svabhAvo yasyAH sA tayA / kimbhUtAM mAm / kusumasukumAratanuM kusumAdapi sukumArA tanuryasyAH sA tathA tAm / kandarpo darpako'naGgaH kAmaH paJcazaraH smaraH' itymrH| ahamihetyAdi / ahamiha nivasAmi nai vigalitabalacetasA / smarati madhusUdano mAmapi na cetasA // 7 // kiJca ahaM vane nivasAmi / sahAyAbhAve kathaM na bimeSi / tatrAha-na vigalitabalacetasA 4vigalitaM balaM ca cetazca yasyAH sA tyaa| sahAyAbhAve'pi tena svadhairyeNeha vasAmi iti bhAvaH / anugaNitavanavetaseti paatthe| kimbhUtAham / vizeSeNa gaNitA vanavetasA yayA sA tayA / kintu madhusUdano'pi mAM tatparAM cetasApi na smarati / . hricrnnetyaadi| hricrnnshrnnjydevkvibhaartii| vasatu hRdi yuvatiriva komalakalAvatI // 8 // iyaM bhaktajanAnAM hRdi uraHsthale haricaraNazaraNajayadevakavibhAratI vasatu tiSThatu / harervAsudevasya caraNau zaraNaM yasya sa cAsau jayadevakavizceti tasya bhAratI gatirUpeNeyaM vANI / keva / kAminAM hRdaye yuvatiriva / kimbhuutaa| komalakalAvatI mUrcchanAdikalA vidyate yasyAH sA tathA / catuHSaSTikalAnvitA ca sA tathA / karmadhArayaH samAsaH komalA cAsau kalAvatI ceti / yuvatirapi etAdRzI avayavakomalA zRGgArAdikalAvatI bhvtiityrthH| priyasyAnAgamanahetuM zlokena kalpayati / ttkimityaadi| tatkiM kAmapi kAminImabhisRtaH kiMvA kalAkelibhi baddho bandhubhirandhakAriNi vanopAnte kimu bhrAmyati / kAntaH klAntamanA manAgapi pathi prasthAtumevAkSamaH saGketIkRtamajjuvajulalatAkuje'pi yannAgataH // 3 // 1) ativiSamA duHsahA lIlA yasyAH / 2) B_drops from kando to ityamaraH / 3) A na(ga)NitavanavetasA / B na gaNitavanavetA(ta)sA / 4) A vigalite balacetasI yasyAH sA tayA / 5 ) A anugaNitavanavetasA kimbhUtAhaM vizeSeNa gaNitA bahuvetasA yayA sA tathA vAnIrasya nikujavetasA na vigaNayantIha vasAmIti bhAvaH / nu iti vitrke| madhusUdana AgamiSyatIti AzA kintu madhusUdano mAM tatparAM cetasApi na smarati / 6) A sUcayati / 7) A vanopAnte kimubhrAmyati /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64] saTippaNakam [sargaH 7 yadyasmAt kAntaH priyaH zrIkRSNaH saGketIkRtamajuvajulalatAkuje nAgata eva / maJju manozaM vaz2ulasya vAnIrasya latA ballyaH tAbhiH sampAditaH kuJjaH latAgRham asa taH saGketIkRtazcAsau vajulatAkuJjazceti tasmin / nanu tasmAtkAraNAt kApi kAminIm abhisRtaH upgtH| kiMvA bndhubhirvysyairbddhH| kimbhuutaiH| kalAkelibhiH kalA parihAsAdiH tasyAH keliH krIDA yeSAM te tathA taiH| athavA bandhubhiH sakAntAbhiH kAmakalAdibhiH kelayaH tAbhiH kimu / kiMvA vanopAnte vanasamIpe jJAtvA bhramati bhrAmyati / kimbhUte / andhakAriNi / andha kAro vidyate yasmin tattathA tasmin / athavA klAntamanAH khinnamanAH pathi mArge manAgapi svalpamapi prasthAtuM samAgantum akSamaH / vakSyamANagItaM zloke. naavtaaryti| athaagtaamityaadi| athAgatAM mAdhavamantareNa sakhImiyaM vIkSya viSAdamUkAm / vizaGkamAnA ramitaM kayApi janArdanaM dRSTavadetadAha // 4 // athAnantaram iyaM rAdhA dRSTavadyathA bhavati tathA etadvakSyamANagItena Aha uvAca / kiM kRtvaa| mAdhavamantareNa kRSNena vinA AgatAM sakhIM vIkSya dRSTvA / kathambhUtAm / viSAdabhUkAM viSAdena mUkA sA tathA tAm / kAryAbhAvAdvismayena tUSNIM sthitAm / kimbhUtA saa| janArdanaM zrIkRSNaM kayApi ramaNyA ramitaM vizaGkamAnA stii| utprekSyAha kvirityrthH| vasantarAge / ekatAlItAle / smrsmrocitetyaadi| smrsmrocitvircitveshaa| galitakusumadaravilulitakezA // 1 // kApi madhuripuNA vilasati yuvatiradhikaguNA // dhruvapadam // rAdhA vdti| kApi kAcana yuvatiH adhikaguNA madhuripuNA mAdhavena saha vilasati krIDati / vinAsahasamayoge tRtiiyaa| adhiko guNo yasyAH sA tthaa| punaH kimbhUtA / smrsmrocitvircitveshaa| smarasya kAmasya samaraH saMgrAmaH athavA smareNa hetubhUtena samaraM strIpuruSayoH saMyogaH tasmai ucito yogyo viracitaH zRGgArAdivezo yayA sA tathA / punaH kathambhUtA / galitakusumadaravilulitakezA galitAni kusumAni yebhyaH te tathA, ISadvilulitAH ratisuratAyAsena muktAH kezAH yasyAH sA tathA / hriprirmbhnnetyaadi| hariparirambhaNacalitavikArA / kucakalazopari taralitahArA // 1) A vasantarAge; B vasantarAgeNa goyate ytitaale| 2) A B samaraH /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 3] gItagovindakAvyam [65 kthmbhuutaa| hariparirambhaNena zrIkRSNAzleSena calito vikAro madanajanitaraso yasyAH saa| punaH kimbhuutaa| kucakalazopari taralitahArA / kucAveva kalazau tayorupari taralito'sthiro hAro yasyAH sA tathA / vikcjljetyaadi| 'vikacajalajalalitAnanacandrA / tadadharapAnarabhasakRtatandrA // 3 // punaH kimbhuutaa| vikcjljllitaanncndraa| vikacaM vikasitaM ca tat jalajaM padmaM ca tadvat lalitam Ananameva candro yasyAH sA tthaa| vicaladalakalalitAnanacandrA iti paatthe| vizeSeNa calantazca te alakAcUrNakuntalApraceti tailalitaH Ananacandro yasyAH sA tthaa| punaH kthmbhuutaa| tddhrpaanrbhskRttndraa| tasya zrIkRSNasya gADhAliGganAnantaraM yat adharapAnaM tasya ramasaH krIDAbalAtkAraH tena kRtA tandrA sukhAnubhavo alasajaniteSannatamudratAbhAvo [ ? mudrAbhAvo] yasyAH sA tathA / cnyclkunnddletyaadi| caJcalakuNDaladalitakapolA / mukharitarasanajaghanagatilolA // 4 // kathambhUtA saa| caJcale ca te kuNDale ceti tAbhyAM 'dalitau abhihatA kapolau yasyAH sA tthaa| punaH kimbhuutaa| mukharitarasanajaghanagatilolA / mukharitA zabdAyamAnA rasanA kSudraghaNTikA jaghanayorgatyA lolA caJcalA yasyAH sA tathA / dyitvilokitetyaadi| dyitvilokitljjithsitaa| bahuvidhakUjitaratirasarasitA // 5 // kathambhUtA saa| dayito mAdhavastasya vilokitaM tena lajjitA hasitA ceti / atra sthitena kezavena mama puraH sarvAGgamavalokitaM nirUpitaM ca strIsvabhAvAllajjitA / mayA abalayA kadApi viparItena ratena kiM sa bhavAn vaJcayitavya iti hsitaa| punaH kimbhuutaa| bahuvidhena sArasa-pArAvata-lAvakAdizabdavat kUjitena ratirasena kokapaJcasAyakAdikAmazAstrazRGgAre rasitaM zabditaM yayA sA tathA / 1) B vicaladalakalalitA / 2) B vicaladalakalalitAnanacandrA / 3 ) B_drops this line. / 4 ) B drops gADhA yat / 5 ) A alasajaniteSannartanamudrAbhAvo; B alsjnitnimessnrtnmudrtaabhaavo| 6) A, B llit| 7) A lalitau kapolau yasyAH sA tathA /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66] saTippaNakam [sargaH7 vipulapulaketyAdi / vipulapulakapRthuvepathubhaGgA / zvasitanimIlitavikasadanaGgA // 6 // punaH kimbhUtA / vipulapulakapRthuvepathubhaGgA vipulA vistIrNAzca te pulakAzca te romaharSAH, pRthurmahAn adhikazcAsau vepathuH kampazca teSAM bhaGgastaraGgaH udito yasyAH sA tthaa| punaH kimbhUtA / zvasitanimIlitavikasadananA / zvasitaM ca nimIlitaM ca tAbhyAM vikasitaH vikAzamAgataH anaGgo yasyAH sA tthaa| zramajaletyAdi / shrmjlknnbhrsubhgshriiraa| paripatitorasi ratiraNadhIrA // 7 // punaH kathambhUtA / zramajalakaNabharasubhagazarIrA / zrameNa jilaM svedaH tasya kaNAH teSAM bhara AdhikyaM tena subhagaM zrIyuktaM zarIraM yasyAH sA tathA / punaH kimbhUtA / paripatitorasi ratiraNadhIrA / bhartuH svAminaH urasi hadaye pari samantAdbhAvena patitA satI, ratiraNe suratasaGgrAme dhIrA kuzalA gADhAliGganacumbananakhAghAtAdikarmalolupapuruSanArAyaNa nirdayayantraNabharasahanasamarthA ityarthaH / zrIjayadevetyAdi / zrIjayadevabhaNitahariramitam / kalikaluSaM janayatu parizamitam // 8 // kalikaluSaM kalihetukaM pApaM zamayatu nAzaM nytu| kim / zrIjayadevabhaNitaM hariramitam / zrIjayadevena bhaNitaM ca tat hariramitaM ceti 10krmdhaaryH| gItaM pralokenAvatArayati / virahetyAdi / virahapANDumurArimukhAmbujadyutirayaM tirayannapi "vedanAm / vidhuratIva tanoti manobhuvaH suhRdaye hRdaye madanavyathAm // 9 // 1) B yjjlN| 2) B drops teSAM bhara / 3 ) B drops zrIyuktaM / 4) B ratItaiH(2) raNe / 5 ) B drops from gADhA to ityrthH| 6 ) A nirdayatrapAbhara / 7) P zrojayadevabhaNitamabhilikhitam / kalikaluSaM zamayatu hariramitam / / 8) A zrIjayadevabhaNitaM yat hariramitaM tat kaleH yugasya kalahasya kaluSaM ca pApaM tat yadvA kalizca kaluSaM ca tayoH samAhArastaM parizamitaM janayatu / 9) B prazamitaM jayatu / 10 ) B drops karmadhArayaH / 11) A cetanAM / The commantary in P and B, however has the reading cetanAM and not vedanAM /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokaH 1] gItagovindakAvyam [67 rAdhikA vadati / he sakhi ayaM vidhuzcandraH mama hRdaye madanavyathAM atIvA. tizayena tanoti vistArayati janayati / madanakSobheNa saMtApaduHkhavyathA tAm / kimbhuutH| suhRt skhaa| kasya / manobhuvaH hRdayajasya, manasi bhavatIti manobhUH tasya / kimbhuutH| virahapANDumurArimukhAmbujadyutiH murArermukhAmbujaM padmaM tasya dyutiriva zobhA yasya saH tthaa| kiM kurvan / cetanAM dhairya vivekabuddhimapi tirayan AcchAdayan / apishbdo'vyyH| vedanAmiti paatthe| vedanAM tirayannapi / vedanA zAna-duHkhayoriti hArAvalI / anena kimuktam / candramAH haremukhasadRza iti na paritApaM praapnomi| kAmasya suhRddhetoH prpiiddytyymaashyH| pratima[?]rUpakAlaGkAraH / tatra hetumAha / samuditamadanetyAdi / samuditamadane ramaNIvadane cumbanavalitAdhare / mRgamadatilakaM likhati sapulakaM mRgamiva rajanIkare // 1 // ramate yamunApulinavane vijayI murAriradhunA // dhruvapadam // rAdhA vadati / aye sastri adhunA idAnIM murAriH zrIkRSNaH ramate krIDati / kasmin / vne| kimbhUte / yamunApuline yamunAyAH pulinaM yasmin tattathA tasmin / kthmbhuutH| vijayI ratisaMgrAmajayayukta ityrthH| na kevalaM krIDati / ramaNIvadane preyasImukhe mRgamadatilakaM kastUrItilakaM likhati / kimbhUtaM tilakam / pravilasadalakaM prakarSeNa vilasantaH alakAH kSudrakuntalAH yatra tattathA / athavA sapulakaM yathA syAt saha pulakena romodgamena vartate yasmin karmaNi tattathA syAt / kamiva / rajanIkare candre mRgamiva kRSNasArakalaGkamiva / aSTamIcandre lalATasyopamAnaM saMpUrNe candramasi kastUrikAtilakaM mRgalAJchanatulyamiva 10arthAllalATe / upamAlaGkAraH / kimbhUte vadane / samuditamadane samyakaprakAreNa mudito 11harSito madanaH kAmo yatra tattathA / 12athavA samudito'tivyaktotpanno madano yasmAttattathA tasmin / punaH kimbhUte / cumbanavalitAdhare cumbanAya 13valito vardhito'dharoSTho yasmin tattathA / athavA cumbanAya valito 14vArito'dharo yasmin tattathA / 1) A drops janayati jayayi / 2) B suhRdaH sakhA / 3) B drops from manasi to kimbhUtaH / 4) B drops apizabdo'vyayaH / 5 ) B drops from vedanAM to haaraavlii| 6) A, B drop prtimruupkaalngkaarH| 7) malhArarAgeNa gIyate / 8) A, B ramaNIya 9 ) A calitAdhare 10 ) B drops arthAllalATe / upamAlaGkAraH 11) B drops hrssito| 12 ) B drops irom athavA to tasmin / 13 ) A clito| 14) P's reading seems to be vArito / A yaacito|
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68] saTippaNakam [sargaH 7 ghanacayetyAdi / ghanacayarucire racayati cikure taralitataruNAnane / kurubakakusumaM capalAsuSamaM ratipatimRgakAnane // 2 // kasyAzcidgopikAyAH kezapAze cikure kuruvakakusumaM AraktaM jhiNTIkusuma racayati nibadhnAti / 'saireyakastu jhiNTI syAttasminkurubako'ruNe' ityamaraH / kimbhUtam / capalAsuSamaM capalAyAH vidyuta iva suSamA zobhA yasya tattathA / *suSamA paramA zobhA [zobhA ] kAntiryutizchavirityamaraH / kimbhUte cikure / ghanacayarucire ghanAnAM jaladAnAM cayo nikaraH tadvad ruciro ramaNIyaH tasmin / punaH kimbhuute| ratipatimRgakAnane / ratipatirmadana eva mRgaH tasya kAnanaM krIDAvanaM tasmin tthaa|[punH kimbhUte / taralitataruNAnane taralitAni vilokanena caJcalIkRtAni taruNAnAM yUnAmAnanAni mukhAni yena tAdRze] ghttytiityaadi| ghaTayati sughane kucayugagagane mRgamadarucirUSite / maNisaramamalaM tArakapaTalaM nakhapadazazibhUSite // 3 // tathA kucayugagagane amalaM maNisaraM hAraM ghaTayati yojayati / kimbhUtam / tArakapaTalamiva tArakANAM nakSatrANAM paTalaM samUhastamiva / kucayoryugaM yugmaM tadeva uccatvAdgaganam AkAzaM tasmin / 'AdhAre saptamI / punaH kimbhUte / mRgamadarucirUSite mRgamadaH kastUrikA tasya ruciH kAntiH tayA rUSitaM liptaM tasmin / abhiSvaGge spRhAyAM ca gabhastau ca ruciH striyAmityamaraH / punaH kimbhUte / sughane suSTu atizayena ghane nirntre| anyonyapIDanatvAt antarAlarahite / punaH kimbhUte / nakhapadazazibhUSite nakhapadaM vakranakhAghAtasthAnalAJchanaM cihanaM tadeva zazI candraH tena bhUSitam alaMkRtaM tasmin / gagane'pi zazI tArakA jaladA bhavanti / atra muktAhArastArakAH, mRgamadaH zyAmavarNatvAjjaladaH, nakhapadameva zazI / anenaiva kucayugasya gaganasyopamA ghaTati, nAnyathA / 10atra prlessopmaalngkaarH| 11jitabisazakala ityaadi| jitabisazakale mRdubhujayugale karatalanalinIdale / marakatavalayaM madhukaranicayaM vitarati himazItale // 4 // ____1) A AraktamirI (?) kusumaM / 2) A maireyakastu; B drops from saireyakastu to rityamaraH / 3 ) PityamarakozaH 4 ) B drops from suSamA to ritymrH| 5) B ghanAnAM nIlajaladAnAM yo nikarastadvaccikuro ramaNIyastasmin / 6) ratipatirmaMga iva madanasya kAnanaM krIDAsthAnaM tasmin / 7) P, B drop AdhAre sptmii| 8) P drops from punaH to liptaM tasmin / 9) B drops this line | 10) B sthAna laaNchnN| 11) B drops this line.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 5] gItagovindakAvyam tathA mRdubhujayugale komalatarabAhudvaye marakatamaNiracitaM valayaM kaGkaNaM vita. rati saJcArayati / mRdU ca tau bhujau ca tayoryugalaM tasmin / marakatena maNinA nirmitaM yadvalayaM tad marakatavalayam / kimbhUtam / madhukaranicayam madhukarANAM bhramarANAM nicaya iva tanmadhukaranicayam / kimbhUte / jitabisazakale jitaM bisazakalaM mRNAlakhaNDaM yena tattathA tasmin / mRNAlAdapi komalatare ityarthaH / kimbhUte / karatalanalinIdale karatale karAveva nalinIdale yasmin tattathA tasmin / nalinI padminI padmapuSpavyomasattve sarovare hasta Atapatre ca kathyate / iti vishvlocnH| atra hastopamAvazAt nalinIdalaM puSpaM gRhyate na tu prnnm| aSTadalamiti padme prasiddhiH / lokopacArAd' grhnnsiddhiH| yathA harItakyaH phalAnIti / tathA ca padmapurANe-pAthojapatrAyatalocano yuvA iti maharSipraNItaH paatthH| punaH kimbhuute| himazItale himavat zItalaM yat tattathA tasmin / preyasIgAtrasukhasparzatvAcchItalam / 'tuSAraH zItalaH zIto himaH saptAnyaliGgakA' ityamaraH / madhukaranicayaM jalanalinIbhramarasaMyogaH 1degsvarUpakAlaGkAraH / ratigRhajaghana ityAdi / ratigRhajaghane vipulApaghane manasijakanakAsane / maNimayarasanaM toraNahasanaM vikirati kRtavAsane // 5 // ratigRhajaghane maNimayarasanaM vikirati ghaTayati rateH ratisaMjJakAGganAyAH gRhaM sana ca jaghanaM ceti tasmin / maNimayena ratnamAlayA yuktaM rasanaM ca tat / kimbhUtam / toraNahasanam / 11toraNasya hasanaM upahAso yena sa tathA tat / athavA / maNimayaM pracuramaNinirmitam / kimbhUte jaghane / vipulApaghane / vipulA bRhattarA apaghanA avayavA yasya sa tathA tasmin / 1 aGgaM pratIko'vayavo'paghano'tha kalevaram / gAtraM vapuH saMhananaM zarIraM varma vigrahaH // ityamaraH / punaH kimbhUte / manasijakanakAsane manasijasya kAmasya kanakAsanaM suvarNamayasiMhAsanaM tasmin / punaH kimbhUte / kRtavAsane kRtaH vAsano vAsaH dhUpAdikasaugandhyavizeSo yasya sa tathA tasmin / athavA taruNajanaiH kRtA vAsanA vAJchA yasmin sa tathA tasmin / caraNakisalaya ityaadi| caraNakisalaye kamalAnilaye nakhamaNigaNapUjite / bahirapavaraNaM yAvakabharaNaM janayati hRdi yojite // 6 // ___1)B 'yugale / 2 )P drops mRdU ca tau bhujau ca / 3)B drops bhramarANAM / 4 )B drops kraavev| 5 ) B drops from nalinI to deglocanaH / 6) B pAThamedaH prasiddhaH / 7) B grahaNasaMdhiH 8) A hArItakyaH; B haritakyaM / 9) P pyoj| 10 ) B svarUpAlaGkAraH / 11) B toraNAnAM hasanaM / 12) B drops from aGga to ityamaraH /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70] saTippaNakam [sargaH 7 caraNakisalaye yAvakabharaNaM janayati utpAdayati / caraNameva kisalayaM navapallavatulyaM tasmin / yAvakasya alaktakasyAbharaNaM tat kimbhUtam / vahirapavaraNam varaNasya bhiH| apavRNotIti AcchAdayatIti apavaraNaM tat / kimbhuute| nakhamaNigaNapUjite nakhA eva maNayo ratnAni teSAM gaNaH samUhaH tena pUjitaM alaMkRtam tasmin / punaH kimbhUte / hRdi yojite hRdaye saMnihite / rmytiityaadi| raimayati sudRzaM kAmapi sadRzaM khalu haladharasodare / kimaphalamavazaM ciramiha virasaM vada sakhi viTapodare // 7 // he sakhi iha viTapodare zAkhAlatAvRtakujAbhyantare avazaM paravazaM niSphalaM [virasam] udvegakaraM yathA syAt tathA ciraM kiM vilmbH| kimiti tvaM vada / kasmin sati / haladharasodare baladevAnuje kRSNe khalu nizcitaM sadRzaM svayogya yathA syAt tathA kAmapyaGganAM ramayati sati / kimbhUtAm / sudRzaM zobhane dRzau locane yasyAH sA tathA tAm / iha rasabhaNana ityaadi| iha rasabhaNane kRtahariguNane madhuripupadasevake / kaliyugacaritaM na vasatu duritaM kavinRpajayadevake // 8 // iha kavinRpajayadevake kimapi duritaM pApaM na vizatu / athavA na vasatu / na tiSThatu / na pravezaM karotu / kimbhUtam / kaliyugavaritaM kaliyugasya caritaM kalihetukamityarthaH / kavInAM nRpaH kavicakravartI sa cAsau jayadevazca tasmin / kiNlkssnne| kRtahariguNane kRtaM hariguNanaM harisaMkIrtanaM yena saH tasmin / 'kutra saMkIrtanaM kRtam / iha / giite| rasabhaNane rasasya zRGgArasya bhaNanaM yasmin tattathA tasmin / punaH kimbhUte jayadevake / madhuripupadasevake madhuripoH zrIkRSNasya padasevako'tyantabhaktastasmin / duHkhena duHkhitAM samAgatAM dUtIM prati rAdhA prAha / nAyAta ityaadi| nAyAtaH sakhi nirdayo yadi zaThastvaM dUti kiM dUyase svacchandaM bahuvallabhaH sa ramate kiM tatra te dUSaNam / pazyAdya priyasaGgamAya dayitasyAkRSyamANaM guNai __ rutkaNThArtibharAdiva sphuTadidaM cetaH svayaM yAsyati // 6 // he sakhi dUti zaTho dhUrtI mando yadi nAyAto naagtH| kimbhuutH| nirdayaH nirgatA dayA kRpA yasmAt sa tathA / tarhi kimarthaM tvaM dUyase paritApaM kurusse| anAgamane hetumAha / sa zrIkRSNaH svacchandaM svecchayA yathA bhavati tathA ramate viharati / 1) P drops utpaadyti| 2) A pUjite'laMkRte punaH hRdi yojite / 3) A ramayati sadRzaM kAmapi sudRzaM / 4 ) AdegmavasaM / 5) A vizatu / 6) P drops kaliyugasya caritaM / 7) B drops * kutra to kRtam / 8) B anAgamanahetu /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokaH 1] gItagovindakAvyam [71 kimbhuutH| bahuvallabhaH bahUnAM nArINAM vallabhaH priyH| athavA / bahavo vallabhA yasya sa bhuvllbhH| sarvanAmno vRttimAtre puMvadbhAvaH / yathA dIrghajaccAH[?] / tatra tasmin viSaye te tava dUSaNaM kim / nanu prastute kiM kartavyamityAha / yadIdAnImeva madIyaM cetaH priyasaGgamAya svayaM yAsyati / priyasya saGgamaH priyasaGgamaH tasmai / iti tvaM adyaiva pazya avalokaya / katham / sphuTam / satyam / kasmAdiva / utkaNThArtibharAdiva / pUrvAnubhUtasukhasmaraNamutkaNThA, tasyA AtiH pIDA, tasyA bharaH duHkhAtizayahetuH tasmAdiva / kimbhUtaM cetH| tasya zrIkRSNasya dayitasya guNagaNaiH AkRSyamANam / punaH kimbhUtam / sphuTadiva / vidIryadiva / anyo'pi guNagaNaiH rajjusamUhai: AkRSyamANo'pi paravazamAyAti / anilataraletyAdi / dezAkharAge gauDIvAmaThatAle / anilataralakuvalayanayanena / tapati na sA kisalayazayanena // sakhi yA ramitA vanamAlinA / dhruvapadam // 1 // __ he sakhi vanamAlinA mAdhavena yA nArI ramitA saMbhogitA sA kisalayazayanena navapallavazayyayA karaNabhUtena na tapati na muhyati / ramiteti sarvapade yojanIyam / kimbhUtena vanamAlinA / anilataralakuvalayanayanena / anilena vAyunA 'taralaM yatkuvalayaM nIlotpalaM tadvannayane yasya sa tathA tena / viksitetyaadi| vikasitasarasijalalitamukhena / sphuTati na sA manasijavizikhena // 2 // yA ramitA sA na sphuTati na bhidyate / manasijavizikhena / manasi adhikaraNe jAyata iti manasijA mAraH, aluptasaptamIsamAsaH, tasya vizikho bANastena vanamAlinA, kimbhUtena / vikasitasarasijalalitamukhena vikasitaM ca tatsarasijaM ceti tadvallalitaM sundaraM mukhaM yasya sa tathA tena / amRtetyAdi / amRtamadhuramRdutaravacanena / jvalati na sA malayajapavanena // 3 // yA ramitA sA na jvalati paritApaM na prApnoti / kena / malayajapavanena malayajasya candanasya pavanastena / athavA malayajasya candanasya racanaM lepanaM tena / 1) B sarvanAmno vRttimAtre purvadbhAvaH (1) / 2 ) A ( ? dIrghajaGghaH / 3) p mAlavagauDArAge; B doSAkharAgeNa gIyate / ekatAlItAle / atrApyutkaNThitaitra nAyikA / 4) B taralaM caJcalam / 5) B manasijasya kAmasya vizikho bANastena / 6) A, B drop athavA to lepanaM tena /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72] saTippaNakam [sargaH 7 vnmaalinaa| kimbhUtena / amRtamadhuramRdutaravacanena amRtavadmadhuraM sarasaMtamRdutaraM komalataraM ca, amRtamadhuraM mRdutaraM vacanaM yasya sa tathA tena / prakRSTArthe taratamau pratyayau bhvtH| sthalajaletyAdi / sthljlruhrucikrcrnnen| luMThati na sA himakarakaraNena // 4 // yA ramitA sA na luThati / kena / himakarakiraNena himakarasya candrasya kiraNAH aMzavaH tena / athavA himavat zItalAH karAH kiraNA yasya sa tathA tena / vanamAlinA kimbhUtena / sthalajalaruharucikaracaraNena sthale yajjalaruhaM karau ca caraNau ca karacaraNau sthalajalaruhasya ruciH zobhA tadvatkaracaraNau hastapAdau yasya sa tathA tena / 'athavA bhUmisthitau caraNau sthalapadmavadbhAsete karacaraNau jalajavadityarthaH / sajaletyAdi / sajalajaladasamudayarucireNa / dalati na sA hRdi ciraviraheNa // 5 // yA ramitA sA hRdi hRdaye na dalati / na vidIryate / ken| ciraviraheNa / ciraM 1degbahukAlaM virahastena / kimbhUtena vanamAlinA / sajalajaladasamudayarucireNa / jalena saha vartanta iti sajalA 11navInAzca te jaladAzca teSAM samudayaH 1 samUhaH tadvad rucirastena / kanaketyAdi / kananicayarucizucivasanena / zvasiti na sA parijanaha~sanena // 6 // yA ramitA sA na zvasiti na niHzvAsaM tanoti / kena / parijanahasitena parijanaH 15sevakasakhIjanaH tasya hasitamupahasitaM tena / vanamAlinA kimbhUtena / kanakanicayarucizucivasanena / kanakasya suvarNasya nicayo nikaraH tasya ruciH tadvat zuci nirmalaM zuddhaM vasanaM vastraM yasya sa tathA tena / 1) B drops this line. 1 2 ) B dahati / 3) P yA ramitA sA luThati; A tathA yA ramitA sA na luThati / B yA vanamAlinA ramitA sA na luThati / na dahati / 4 ) A kiraNoM'zustena / 5) B himAH zItalAH / 6) A sthala jalaruhaM sthalakamalaM tasyeva ruciryeSAM te tAdRzAH karacaraNA yasyeti samAsa kecidavaiyAkaraNA jgduH| vayaM tu karau caturbhujAbhiprAyeNa karAzca caraNau ca karacaraNaM "dvandvazca prANitUryasenAm (pANini 2 / 4 / 2 / ) iti prANyaGgatvAdekavadbhAvaH / sthalajalaruhasyeva ruciryasya tacca tena / 7) A drops from athavA to degdityrthH| 8) A dahati na sA hRdi virhbhrenn| 9 ) B dahati / 10) B cirkaalN| 11) B navAzca / 12) smudaayH| 13) A degnikara; B nikaSa / 14) B hasitena / I5) A drops sevaka /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 7] gItagovindakAvyam [73 sakalabhuvanetyAdi / sakalabhuvanajanavarataruNena / vahati na sA rujamatikaruNena // 7 // yA ramitA 1sA rujaM na vahati / kena / atizayakaruNena atizayena karaNaM karuNAyuSyaM tena / athavA atikaruNena adhikaM karuNastena / vanamAlinA kimbhUtena / sakalabhuvanajanavarataruNena sakalAni ca bhuvanAni ceti samastAni vizvAni ca teSu ye janAsteSAM madhye varaH zreSThaH sa cAsau taruNazceti tena / nirdhAraNe sssstthii| samAlo bahuvIhiH ( ? krmdhaaryH)| anena kimuktam / yA varataruNI svAminA sArdhamahanizaM suratasukhamanubhavati sA patirahitAnAM virahiNInAM duHkhaM kAmapIDAdikaM na jAnAtItyarthaH / pravizatItyAdi (? pravizatu ityaadi)| pravizatu harirapi hRdayamanena / zrIjayadevabhaNitavaMcanena // 8 // anena gItAdiprabandhamantreNa vanamAlI hariH zrIkRSNaH hRdayaM pravizatu dRggocaro bhavatu / anena kena / zrIjayadevabhaNitavacanena / sarvagAmitvAllokAnAM hRdayasthito bhavatvityarthaH / atrAntare malayAnilena pIDitA satI rAdhA taM pavanaM pratyAha / manobhavetyAdi / manobhavAnandana candanAnila prasIda re dakSiNa muJca vAmatAm / kSaNaM jagatmANa vidhAya mAdhavaM puro mama pANaharo bhaviSyasi // 7 // he candanAnila malayajapavana / sambodhane / kimbhUta / manobhavAnandana manasi bhavatIti manobhavaH kandarpaH tam AnandayatIti tathA saH tasya sambodhanam / he manobhavAnandana 'vAmatAM vakrabhAvaM muJca, jahIhi / na kevalaM vAmatAM vakratAM muJca, puro'ne mAdhavaM zrIkRSNaM vidhAya kRtvA kSaNaM prasIda, kSaNamAtraM prasanno bhava, anukUlo bhava / tatrAntargarbhitaM hetumAha / he dakSiNa zubhAcAra uttama / jagatprANa jagato vizvasya prANabhUta / pazcAt mama duHkhitAyA saMtaptAyAH 1) A na sA rujaM vahati / 2) A nirdhAraNe SaSThI samAsaH / B drops from nirdhAraNe to bhuvriihiH| 3) A, B zrIjayadevabhaNitavacanena / pravizatu harirapi hRdayamanena // 4) P milanena, but in the commentary it reads vcnen| 5) A bhvtiitynvyH| 6) A nidhAya / 7) B adds kaamskhe| 8) A drops kSaNamAtraM prasanno bhava; B drops kSaNaNAvaM / 9) B drops anukUlo bhava / 10
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74] . saTippaNakam [sargaH7 prANaharo bhvissysi| anena kimuktam / svazarIre anAdaraparA vairAgyabhAvaM darzayatItyarthaH / rAdhA svamanogatamAha / ripurivetyaadi| ripuriva sakhIsaMvAso'yaM zikhIva himAnilo viSamiva sudhArazmiryasmin dunoti manogate / hRdayamadaye tasminneva punarvalate balAt kuvalayadRzAM vAmaH kAmo nikAmaniraGkuzaH // 8 // yasmin zrIkRSNe manogate sati manasi smRte sati / ayaM sakhIsaMvAsaH sakhIjana saGga; ripuriva zatruriva, hRdayaM dunoti paritApayati / na kevalaM sakhIsaMvAso dunoti / himAnilo'pi zItalapavano'pi zikhIva agniriva / ina kevalaM himAnilaH zikhIva / sudhArazmiramRtamayazcandro'pi viSamiva / tasminnevAdaye nirdaye zrIkRSNe punarbalAt kAmo *valate vardhate / kAsAm / kuvalaya zAM kuvalayavad dRzo nayanAni yAsAM tAstathA tAsAm / kAminInAM mate kAmo vAmaH nikAmaniraGkuzaH nikAmamatizayena niraGkuzaH utkaTaH / ata eva vAmaH vkrsvbhaavH| dakSiNo na bhvtiityrthH| bAdhAmityAdi / bAdhAM vidhehi malayAnila paJcavANa prANAn gRhANa na gRhaM punarAzrayiSye / kiM te kRtAntabhagini kSamayA taraGga raGgAni sivca mama zAmyatu dehadAhaH // 9 // ___ iti zrIgItagovinde vipralabdhAvarNane nAgaranArAyaNo nAma saptamaH sargaH / he malayAnila zrIkhaNDAcalasamIra tvaM bAdhAM pIDAM vidhehi kuru / he paJcavANa kandarpa tvaM prANAn gRhANa / ahaM punaH punarapi gRhaM nAzrayiSye 'na gamiSyAmi / he kRtAntabhagini ymsvsH| he tvaM nirdaye ymune| tava kSamayA nizcalabhAvena kim / bhrAtuH svarUpaM dharma mA kuru / yatastvaM nArINAm anaGgajaM duHkhaM nAnAsIti / strIsvabhAvatvAt / yamunA yadyevaM pRcchati 'mayA tubhyaM kiM karaNIyam / prayojanaM vadopAlambhanasya / tatrAha / mamAGgAni gAtrANi taraGgaH sva 1) B smarati / 2 ) B degsaGghaH 3 ) B drops from na kevalaM to viSamiva / 4) P drops valate / 5) B dRsho| nayanAni yAsAM tathA tAsAM tAH / kAminImate kAmo vAmaM / 6) B drops this line.17) B nAgamiSyAmi / 8) A strItvAt ; B strIsvabhAvAt / 9) A adds iti after karaNIyam /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 1] gItagoSindakAvyam [75 vIcibhiH sizca 'secy| kimartha tadAha / mamAyaM dehadAhaH zarIratApaH zAmyatu zAntimupazamaM yAtu / svAsthyaM bhajatAmityarthaH / iti gItagovindaTIkAyAM nAgarazcaturo nArAyaNo nAma saptamaH sargaH / 1) A drops secaya / 2 ) B adds the following stanza; sAndrAnandapurandarAdidiviSadvandairamandAdarA dAnanairmukuTendranIlamaNibhiH saMdarzitendindiram / svacchandaM makarandasundaramilanmandAkinImeduraM zrIgovindapadAravindamazubhaskandAya vandAmahe // 3) P iti gItagovindaTIkAyAM nAgarazcaturo nArAyaNo.... ___A iti zrIgItagovindaTIkAyAM anAgatanArAyaNo....... B iti zrIgItagovinde mahAkAvye jayadevakRtau TIkAyAM pralambhavarNano ( ? vipralambha varNane nAgarazcaturo nArAyaNo....)
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH sargaH vilksslkssmiiptiH| atha kathamapItyAdi / atha kathamapi yAminIM vinIya smarazarajarjaritApi sA prabhAte / anunayavacanaM vadantamagre praNatamapi priyamAha sAbhyasUyam // 1 // uttaragItaM pralokenAvatArayati / athAnantaretyAdi / athAnantaraM sA rAdhA smarazarajarjaritA kAmabANavyathitApi kathamapi atiklezena yAminI nizAM vinIya nItvA [prabhAte ] prAtaHkAle prAtaHsamaye sAbhyasUyaM abhyasUyA sahitaM yathA syAt tathA samAgataM priyaM pratyAha / kiM kurvantam / agre vadantam / kathaM yathA syAt / tathA anunaya vinayaM yathA syAt / anunayAya parisAntvanAya vinayo namrIbhAvo yasmin karmaNi tattathA / na kevalaM vadantaM praNatamapi namaskurvantamapi / 'bhairavarAge yatitAle / rajanijanitetyAdi / rajanijanitagurujAgararAgakaSAyitamalasanivezam / vahati nayanamanurAgamiva sphuTamuditarasAbhinivezam // 1 // harihari yAhi mAdhava yAhi kezava mA vada kaitavavAdam / tAmanusara sarasIruhalocana yA tava harati viSAdam // dhruvapadam // rAdhA mAdhavaM nirbhrtsyti| he mAdhava lakSmIpate yAhi gcch| 1degpunaruktavacanaM nirapekSAtra / he kezava jalazAyin yAhi vraja / nanu satyaM te / mayi katha- . mupetyAgatya kaitavavAdaM dhUrtAnAM 11vacanaM mA vada, mA brUhi / he sarasIruhalocana / candravadanAvalokanAkSama / yA nAyikA tava viSAda khedAdikaM harati nivArayati tAmanusara 15taamnugcch| nanu adhIraM tava dhairya yatastvaM 14parapremavazo'si / 1) The text, however, opens with atha kathamapi; the commentary on this verse commences in all the three MSS with athAnantaraM / 2) B drops api / 3) B drops ati / 4) PA nizAM yaaminiiN| 5)P drops tathA / 6) B vacanaM yathA syAt tthaa| 7) megharAgaNa gIyate / B bhairavarAgeNa gIyate ruupktaale| 8) A iti dhruvapadam / B dhruvapadamidam / 9) B yAhi yaahi| 10 , Ppunaratravacana nirapekSAtrAha / B punaruktavacanaM nirapekSate / 11) B vcH| 12 ) B nAlokanAkSAma / 13) B drops tAmanugaccha / 14 ),B parama /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 2] gItagovindakAvyam [77 tadAha / sphuTaM yathA syAttathA tavedaM nayanaM netram anurAgaM premapramANaM vahati dhArayati / kimbhUtaM nayanam / rajanijanitagurujAgararAgakaSAyitam / rajanyAM kSapAyAM janitaH utpAdito gururgariSTho jAgaro'tyantanidrAkSayaH tasmAdrAgo lauhityaM tena kaSAyaH [? kaSAyaH taM] ito yAto yasmin tattathA / punaH kimbhUtam / alasanimeSam / alaso mandIbhUto nimeSo yasmin tattathA / punaH kimbhUtam / uditarasAbhinivezam uditaH kathitaH sUcitaH rasasya zRGgArasukhasya abhiniveza Asannoktiryasmin tattathA / harihaririti vismye| sAntvanArthe vA / kajjalamalinetyAdi / kajjalamalinavilocanacumbanaviracitanIlimarUpam / / dazanavasanamaruNaM tava kRSNa tanoti tanoranurUpam // 2 // kiJca, he kRSNa tavAruNaM bimbaphalasadRzaM dazanavasanaM dantAnAmAcchAdanaM adharaH tava zarIrasya 'anurUpaM sAdRzyaM tanoti / kimbhUtaM dazanavasanam / kajjalamalinavilocanacumbanaviracitanIlimarUpam / kajjalena maline ye vilocane tayozcumbana tena viracitaM nIlimarUpaM yasmin tattathA / vpurnuhrtiityaadi| vapuranuharati tava smarasagarakharanakharakSatarekham / marakatazakalakalitakaladhautaliperiva ratijayalekham // 3 // kiJca, he kRSNa / tavedaM vapuH zarIraM ratijayalekha raterjayapatramanuharati, tatsadRzaM dRzyate / kutH| smarasaGgarakharanakharakSatarekham / kharAzca te tIkSNA nakharAH taiH kSatAni vraNAni / smarasya saGgare kAmasamare nakhakSatAni yasmin tattathA tat / kasya ca tulyam / marakatazakalakalitakaladhauliperiva marakatasya zakalaM khaNDaM tatra kalitA likhitA cAsau kaladhautasya suvarNasya lipiH tasyAH lekhA tasyA iva / kimbhUtaM vpuH| smarasaGgarakharanakharakSatarekham / crnnetyaadi| caraNakamalagaladalaktakasiktamidaM tava hRdayamudAram / darzayatIva bahirmadanadrumanavakizalayaparivAram // 4 // 1degidaM tava hRdayamudAraM yathArtha tatrAntaHsthitamadanagumanavakizalayaparivAra kandarpatarunavInapallavavRndaM bahirdarzayatIva / 11 utprekssyte| parivAra paricchadaM ca / kimbhUtam / caraNakamalagaladalaktakasitaM13 tttthaa| ____ 1) B vada / Aha / 2) A, B kaSAyito yasmin tattathA / 3) B degnivezaM / 4 ) B nivesho| 5) B smarasukhasya / 6) A drops sAMtvArthe vA; B zAntyarthe vaa| 7) B drops anurUpaM / 8) A lipilekhA tasyAH iva / 9 ) A drops smara...rekham / 10) B adds kizca / || ) A drops utprekSyate / 12) A adds caraNakamalAbhyAM galaMzvAsau alaktakazca tena siktaM /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78] saTippaNakam [sargaH 8 dazanetyAdi / dazanapadaM bhavadadharagataM mama janayati cetasi khedam / . kathayati kathamadhunApi mayA saha tava vapuretadabhedam // 5 // kiJca / he mAdhava / dazanapadaM dayitAyAH dantAghAtasthAnam 3 khedaM janayati duHkhaM racayati / kimbhUtam / bhavadadharagataM bhavataH adharaH oSThaH tatra gataM vartamAnamityarthaH / kasyAH / mama / AvayorabhedabhAvastatrAha / adhunA idAnImapi tava vapuH zarI mayA saha abhedam ekatvaM kathayati drshyti| kimbhUtaM vapuretat etAdRzaM vikRtam / tava vapurevaMbhUtaM vikRtaM vikArayuktam / tasmAdadhunApi mayA saha abhedaM kathayati / mahyaM tava *viparItabhAvaM na gopytiityrthH|| bahirivetyAdi / bahiriva malinataraM tava kRSNa mano'pi bhaviSyati nUnam / kathamatha vaccayase janamanugatamasamazarajvaradUnam // 6 // he kRSNa / nUnamiti nizcayena / tavedaM mano'pi malinataram atizayena malinaM kajjalAbhamazuddhaM bhaviSyati / kimiva / bahiriva / tvaggatazarIramiva / parabuddherapratyakSatvAt kathaM jAnAsi tvaM tatrAha / atha anyathA anugatam ananyazaraNaM janaM kathaM vaJcayase pratArayasi / kimbhUtaM janam / asamazarajvaradUnaM asamAH paJca bANA yasya sa tathA kAmaH, tasmAt jvarastena dUnaM duHkhitam / bhramatItyAdi / bhramati bhavAnabalAkavalAya vaneSu kimatra vicitram / prathayati pUtanikaiva vadhUvadhanirdayabAlacaritram // 7 // anyacca / bhavAn vaneSu 'bhramatiHvajati / kimartham / abalAkavalAya abalA yuvatyaH tAsAM kavalo prasanaM tasmai / 'tAdayeM caturthI / strIbhakSaNAya vaneSu bhramati atrAsminnarthe vicitramAzcarya kiM tadAha / vadhUvadhanirdayabAlacaritraM vadhUnAm 10abalAnAM vadho mAraNam vadhU vadhAnirdayaM dayArahitaM bAlacaritraM ceti tat / zrIjayadevetyAdi / zrIjayadevabhaNitarativaJcitakhaNDitayuvativilApam / zRNuta sudhAmadhuraM vibudhA vibudhAlayato'pi durApam // 8 // he vibudhAH vidvAMsaH "yUyaM shRnnut| 18kam / zrIjayadevabhaNitarativaJcita 1) B dantaghAtapadasthAnam / 2:),P khedaM racayati duHkhaM janayati / A khedaM duHkhaM janayatIti / 3) Bdrops tava to vikRtN| 4) B.abhedbhaavN| 5) B'tava mano'pi idaM / 6) A drops pratArayasi / 7) B vrajati bhrmtiH| 8) B yuvtyH| 9) B drops tAdarthya caturthI / 10 ) B drops abalAnAM / 11 ) B degvadhe nirdayaM / 12) B drops yUyaM / 13 ) B kim /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokaH 2] gItagovindakAvyam [79 khaNDitayuvativilApam / ritivaJcitA khaNDitA cAsA yuvatizceti raadhaa| tasyAH vilApaH paridevanam / zrIjayadevabhaNitaM ca rativaJcitastraNDitayuvati vilApazceti / tam / kimbhUtam / sudhAmadhuraM sudhAvanmadhurastam / zravaNasAkhyakaram / gItaM saMkSipyAha / tavedamityAdi / 'tavedaM pazyantyAH prasaradanurAga bahiriva priyApAdAlaktacchuritamaruNacchIyahRdayam / mamAdya prakhyAtapraNayabharabhaGgena kitava tvadAlokaH zokAdapi kimapi lajjAM janayati // 2 // iti zrIgItagovinde khaNDitAvarNane vilakSalakSmIpati ma aSTamaH sargaH / rAdhA vadati / he kitava dhUrta kapaTin tvadAlokaH tavedRzasya vikRtaM darzanaM mamAdya kimapyanirvacanIyaM yathA syAttathA lajjAM janayati / na kevalaM tvadAlokaH svarUpeNa lajjAM janayati / zokAdapi / na kevalaM zoko lokanAdapi prakhyAtapraNayabharabhaGgenApi praNayasya prIteH bharaH AdhikyaM tasya bhaGgaH nAzaH prakhyAtazcAsau praNayabharabhaGgazceti tena / kimbhUtAyAH mama / 'tavedaM aruNacchAyaM hRdayaM pazyantyAH / aruNacchAyaM zoNakAnti / kimbhUtam / priyApAdAlaktacchuritaM 1degpriyAyAH vallabhAyAH pAdastasya alaktakastena churitaM yuktam / kimbhUtamiva / 11antaH abhyantare sthitaM bahiH prasaradanurAgamiva / prasaradanurAgo ysmaattttthaa| viruddhatayA lakSita iti vilakSaH evaMbhUto lakSmIpatiH varNito yatreti / iti zrIgItagovindaTIkAyAM khaNDitAvarNane vilakSalakSmIpati ma aSTamaH sargaH / 1) A drops from rati to vilApazceti / tam / but adds sugamametat / 2) B drops rAdhA / 3 ) B drops sudhAmadhuram / 4) A drops this line; B adds it at the opening of the next verse 1 5 ) A,B tadevaM / 6 ) A,B degdyoti 7) A leaves out the words after ar*: in the verse and the words before tvadAlokaH svarUpeNa in the gloss / 8 ) B drops rAdhA vadati / 9) Badds praNayabharabhaGganizcayaH kathaM tadAha / bofore tvedN| 10) B drops from priyAyAH to yuktam / 11) A antare'bhyantare; B drops antaH /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH sargaH mugdhamukundaH / taamityaadi| tAmatha manmathakhinnAM ratirabhasabhinnAM viSAdasaMpannAm / anucintitaharicaritAM kalahAntaritAmuvAca raMhaH sakhI // 1 // athAnantaraM tAM rAdhAM prati sakhI uvaac| kimbhUtAm / manmathakhinnAM mano mathnAti kSobhayatIti manmathA mAraH tena khinnAM khedayuktAm / punaH kimbhUtAm / ratirasabhinnAM rateH rasaH suratasukhaM tasmAd bhinnA antaritA tAm / "punaH kimbhUtAm / kalahAntaritAM kalahena vivAdena hareH antaritA tAm / kimuvAcetyAzaGkayAha / - gurjarIrAge yatitAle / hrirbhisrtiityaadi| 'harirabhisarati vahati madhupavane / kimaparamadhikasukhaM sakhi bhuvane // 1 // mAdhave mA kuru mAnini mAnamaye // dhruvapadam // sakhI vadati / aye sakhi rAdhe / mAdhave mAnaM mA kuru| yato hrirbhisrti| tvatsaGgamaM vAJchati / svapreyasInAM kAmavyathAM haratIti hriH| kasmin sati / madhupavane vahati sati / madhorvasantasya pavanaH tasmin / 10abhisaratu nAma, tataH kiM phalaM, tadAha / harerabhisaraNajAtaM adhikam aparaM sukhaM 11bhuvane kiM vaanychsi| tAlaphaletyAdi / tAlaphalAdapi gurumatisarasam / kiM viphalIkuruSe kucakalazam // 2 // ___ 1) B atha taa| 2) P, A drop rahaH / 3) A, B drop tAM / 4) A anu pazcAccintitaM harezcaritaM yayA tAM kalahAntaritAM kalahe vivAde antaritAm / B punaH kathaMbhUtAm / anucintitaharicaritAm / anu pazcAccintitaM harezcaritaM yayA sA tAm / kimuvAcetyAzaGkayAha / 5 ) P gUrjarIrAge yatitAle; A gujarIrAge; B gurjarIrAgeNa gIyate rUpakatAle / atra kalahAntaritA nAyikA / 6) hariranusaratItyAdi B harirabhisaratIti / 7) P harirupasarati / 8) B tatsaGgamaM / 9) B drops from sva to hriH| 10 ) B drops from abhisaratu to tadAha / 11 ) A, B bhavane /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 1] . gItagovindakAvyam [81 kiJca / kucakalazaM kiM viphalIkuruSe kiM niSphalaM karoSi / kimbhUtam / tAlaphalAdapi adhikaM gurum / punaH kimbhUtam / atisarasaM saha rasena vartate iti sirasam / aalinggnaadtisukhsaadhnmityrthH| __ kati netyAdi / kati na kathitamidamanupadamaciram / mA parihara harimatizayaruciram // 3 // kiJca / anupadaM pratipadaM pratikSaNam avilambaM yathA syAttathA kativAraM idaM mayA na kathitam / idamiti kim / hariM mA parihara / kimbhUtam / atizayaruciro lAvaNyaguNayuktastam / kimitItyAdi / kimiti viSIdasi rodiSi vikalA / vihasati yuvatisabhA tava sakalA // 4 // he rAdhe tvaM vilAsinI / kimiti viSIdasi / khedaM kuruSe / vikalA satI kimiti rodiSi / taveyaM yuvatisabhA sakhIsabhA sakalA'pi tvAM vihasati upahasati / 'sajaletyAdi / sajalanalinIdalazItalazayane / harimavalokaya saphalaya nayane // 5 // he rAdhe sakhi / iha 'sajalanalinIdalazItalazayane harimavalokaya zItalazayyAyAmupavizya 10harimavalokya nayane dve saphalaya / nayanagrahaNasyArtha sArthaka kuru / janayasItyAdi / janayasi manasi kimiti gurukhedam / zRNu mama vacanamanIhitabhedam // 6 // kiJca / manasi 11svaante| bahutaraM khedaM kimiti janayasi / kimbhUtaM khedam / guru gariSTham / tarhi kiM 12 karomi tatrAha / tvaM mama vacanaM shRnnu| kimbhUtam / 13 anIhitabhedaM na IhitaH bhedo yatra tttthaa| hitkaarkmityrthH| 14nanu tvadvacanenApi hariM na vrajAmi / ttraah|| 1) P atisarasaM / 2) B drops from AliGganA to mityarthaH / 3) B prati. padam anupadam anukSaNaM avilaM (bN)| 4 ) B drops n| 5) B harimatizayaruciram / atishyruciro....| 6) B drops skhiisbhaa| 7) B drops upahasati / 8) B mRdunalinI / 9) B mRdunliniiti| 10 ) B harimavalokya nayane dve saphalaya nayanadvayasya artha sArthakaM kuru / 11) A citte / 12 ) B kromiityaah| 13) A 'samIhitam / samyak prakAreNa vihitabhedo yatra tattathA / ' 14) B drops from nanu to tatrAha / 11
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82] saTippaNakam [sargaH 9 harirityAdi / herirupayAtu vadatu bahu madhuram / kimiti karoSi hRdayamatividhuram // 7 // 'harirupayAtu hariH samIpaM gacchatu yAtu / bahu anekaprakAraM yathA syAttathA madhuraM komalavacanaM vadatu / hRdayamatividhuraM duHkhitaM kimiti karoSi / naitat kartavyam / tava sapatnIjanaH sakAmo bhaviSyatIti jJAtvA.mAdhavaM bhajasva / zrIjayadevetyAdi / zrIjayadevabhaNitamatilalitam / sukhayatu rasikajanaM haricaritam // 8 // zrIjayadevaNitaM haricaritaM sukhayatu sukhinaM karotu / kam / rasikajanaM rasikazcAsau janazceti tam / kimbhUtaM haricaritam / atilalitam atizayena ruciraM "sundamityarthaH / svavacanAkaraNaiH kupitA 'satI rAdhikA prati punarAha / snigdhetyaadi| snigdhe yatparuSAsi yatpaNamati stabdhAsi yadrAgiNi dveSasthAsi yadunmukhe vimukhatAM yAtAsi tasmin priye / yuktaM tat viparItakAriNi tava zrIkhaNDacarcA viSaM zItAMzustapano himaM hutavahaH krIDAmudo yAtanAH // 2 // iti zrIgItagovinde kalahAntaritAvarNane mugdhamukundo nAma navamaH srgH| he viparItakAriNi / viparItaM pratikUlaM kartuM zIlaM svabhAvo yasyAH sA tasyAH saMbodhane he viparItakAriNi raadhe| viparItakAritvaM kathaM tvayA jJAtam / yadyasmAtkAraNAt tasmin priye zrIkRSNe snigdhe snehaM kurvati sati tvaM paruSAsi niSThurabhASiNyasi / tathA ca tasmin praNamati namaskurvati sati tvaM stabdhAsi / anaghrAsi / mUkIbhUtAsi / tathA ca yadyasmAttasmin rAgiNi prItiM kurvati sati tvaM dveSasthAsi aprItikAriNyasi / yadyasmAt tasmin unmukhe sati tvaM vimukhatAM asanmukhatAM yAtAsi gcchsi| tattasmAt kAraNAt tava evaM yuktam / evaM katham / zrIkhaNDacarcA candanalepaH viSaM viSavatsaMtApayati / tathA zItAMzuzcandramAH tapanaH suuryH| tathAhi himaM zItalaM hutavahaH agnivat / krIDAmudaH krIDAsukhAni yAtanAH vednaaH| sarveSAM ucitpdiipnyaasH| etatsarva yuktameva / priye'nukUle tava viparItakAritvAt / 1degmugdhaH mukundo yasmin saH / iti zrIgItagovindaTIkAyAM kalahAntaritAvarNane mugdhamukundo nAma navamaH srgH| 1) B harimupayAtu / 2) A tavopa samIpe kuJjamadhyaM hriryaatu| B tava samIpe kuJjamadhye hariryAtu / 3 ) tava samyak bhajanena sakAmo... / 4) P sptnjnH| 5) B lalitaM ruciram / 6) B drops from sundara to punarAha / 7) A satI skhii| 8) tadyuktaM / 9) B kathamanenaiva jJAtam / 10 ) A,B mandaH / 11) A,B mandhamukundo /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH srgH| XX caturacaturbhujaH / atraantretyaadi| aMtrAntare masaNazeSavazAdasImaniHzvAsaniHsahaHmukhIM sumukhImupetya / sabIDamIkSitasakhIvadanAM dinAnte sAnandagadgadapadaM harirityuvAca // 1 // - atrAntare ityAdinA vakSyamANasya samvandhaM pralokenAha / nArAyaNaH atrAntare asmin samaye sAnandaM gaddapadaM yathA syAttathAgre vakSyamANam uvAca / Anandena saha vartate iti sAnandaM gaddapadaM yasmin tattathA tasmin tat / kiM kRtvA / dinAnte sAyaM sandhyAsamaye rAdhAmupetya samIpaM gtvaa| kAm / sumukhI suSTu zobhanaM mukhaM yasyAH sA tathA tAm / kimbhUtAm / savIDaM salajjaM yathA syAttathA IkSitasakhIvadanAm / IkSitamavalokitaM sakhIvadanaM mukhaM yayA sA tAm / kismAt / masUNaroSavazAt / masaNazcAsau roSazceti tasya vazaH tasmAt / punaH kimbhUtAm / asiimniHshvaasniHshmukhiim| asImaH atidIrghAyAmazcAsau niHzvAsazceti tena niHsahaM mukhaM yasyAH sA tAm / athavA haripakSe / sabIDaM 'salajjam IkSitasakhIvadanam evaM viziSTA cediyaM sakhyA kRtaprasAdA mama vacanatoSyA bhaviSyatItyAnandakAraNaM yathA syaattthaa| kezavo'pi priyavacasA mama mAnakhaNDanaM karotIti rAdhikA svagataM matvA salajjaM yathA syAttathA kimuvaacetyaah| dezIyavarADIrAge aThatAlatAle / vadasi ydiityaadi| vadasi yadi kizcidapi dantarucikaumudI harati daratimiramatighoram / sphuradadharasIdhave tava badanacandramA rocayatu locanacakoram // 1 // 1) A adds the sentence 'vakSyamANasaMbandhaM zlokenAha / ' before atrAntare / 2) A athAnantaraM tattasminnarthe sAnandagadgadapadaM tathA syAttathAgre vakSyamANamuvAca / 3) P rAtrAvupetya / 4) A sakhyA vadanaM; B sakhyA vadanaM yasyAH sA tAm / 5)B drops from kasmAt kimuvaacetyaah| 6) A atidIrgha cAsau niHzvAsa ceti / 7) A drops salajjam / 8,P bhaviSyatIti sAnandakAraNaM / 9) A lalitarAgaNa gIyate B rAmakarAvarADIrAgeNa gIyate /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84] saTippaNakam [sargaH 10 priye cAruzIle muzca mayi mAnamanidAnam / sapadi madanAnalo dahati mama mAnasaM dehi mukhakamalamadhupAnam // dhruvapadam // he 1priye rAdhe mayi madviSaye mAnamabhimAnaM muJca / tyaja / kimbhUtam / anidAnam / nAsti nidAnaM kAraNaM yasya sa tathA tam / ahetukamityarthaH / kimbhUte / he caarushiile| cAruH manojJaM zobhanaM zIlaM svabhAvo yasyAH sA tasyAH sambodhanam / na kevalaM mAnaM muJca / mukhakamalamadhupAnaM dehi / mukhameva kamalaM tasya madhu makarandaH puSparasaH tasya pAnam kimartham / sapadi idAnIM madanAnalaH 'kandagniH mama mAnasaM ceto dahati / madanasyAnalaH madanAnalaH virahAgnirityarthaH / kiJca / yadi kiJcidapi vadasi bhASase / tarhi daratimiraM harati vinAzayati daro bhItiH sa eva timiraM tat / kaa| tava dantarucikAmudI dantAnAM rucirdIptiH saiva kaumudI cndrikaa| kathaMbhUtaM timiram / atighoram atyugraM bhayAnakam / kiJca / tava vadanacandramAH me mama locanacakoraM rocayatu tRptiM nayatu / locanameva cakoraH pakSivizeSaH tam / kimarthaM kasmai / sphurddhrsiidhve| adharasya sIdhuH adhararasAmRtam / sphuraccAsA adharasIdhuzceti tasmai rucyarthe caturthI / nanu kRtAgasi mayi kimapyupakArAdikaM na karoSItyAzaGkite tarhi apakAramevApyetAdRzaM kuruSvetyAha / stymevaasiityaadi| satyamevAsi yadi sudati mayi kopinI dehi kharanayanazaraghAtam / ghaTaya bhujabandhanaM janaya radakhaNDanaM yena vA bhavati sukhajAtam // 2 // he 13sudati / zobhanA dantA yasyAH sA sudatI, tasyAH saMbodhane he sudti| dantasya dad bhubriihau| satyameva yadi mayi viSaye kopinyasi krodhayuktAsi / tarhi 13kharanayanazaraghAtaM dehi / nayanameva zaraH tasya ghAtaH prhaarH| kharaH tIkSNaH / zANottIrNa iva nayanazaraH tasya ghAtastam / kttaakssbaannprhaarmityrthH| tathA bhujabandhanaM ghaTaya / bhujAbhyAM vandhanam / tathA radakhaNDana janaya utpAdaya / radena 1) B rAdhe priye / 2 ) B mayi viSaye mAnaM muJca / 3) A muJca / jahihi / tyaja / 4) B AdikAraNaM / 5) B manoharaH zIlaH / 6) B mukhakamalasya madhu / 7) B kandarpaH / 8) Bdrops madanasyAnala: mdnaanlH| 9) Bdrops rucyarthe cturthii| 10) P tyAzaya; B tyaashngkte| 11) A,B nakhara / 12) A sudati rAdhe satyameva....; B sudati zobhanA dantA yasyAH sA sambodhane / stymev...| 13) A kharAstIkSNA nakharA nakhAsta eva zarAsteSAM ghAtaM dehi / tathA bhujAbhyAM bandhanaM ghaTaya / radena dantena khaNDanaM janaya utpAdaya / yena vA prakAreNa; B kharanakharazaraghAtaM dehi / kharanakharA eva zarAsteSAM zaraghAtaH prahAraH kharaH tIkSNaH zANottIrNa iva nayanazarastasya ghAtastam /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 5] gItagovindakAvyam [85 dantena khaNDanaM tat / yena vA bhavati sukhajAtaM vA athavA, yena prakAreNa sukhajAtaM sukhasya janma bhavati / vairazuddhirbhavatu / krodhamapanaya / prasannA bhava / mAmavalokaya ityrthH| tvamasItyAdi / tvamasi mama bhUSaNaM tvamasi mama jIvanaM tvamasi mama bhava bhavajaladhiratnam / bhavatu bhavatIha mayi satatamanurodhinI tatra mama hRdayamatiyatnam // 3 // he priye / tvaM mama bhUSaNamasi / na kevalaM bhUSaNaM tvaM mama jIvanaM prANadhAraNamasi / na kevalaM jIvanaM mama tvaM mama bhavajaladhiratnamasi / bhava eva jaladhiH samudraH tatra jAtaM ratnamiva / sarvAsAM saMsArasthitastrINAM tvaM rUpavatI rtnbhuutaasi| jAtau jAtau yadutkRSTaM taddhi ratnaM pracakSate / ihAsminmayi viSaye satatamanavarataM bhavatI tvam anurodhinI anusAriNI bhavatu / kimartham / tatrAha / atra anurodhaviSaye mama hRdayam atiyatnaM vartate / atizayena yatnaH prayatno yasya tattathA / niilnlinetyaadi| nIlanalinAbhamapi tanvi tava locanaM dhArayati kokanadarUpam / kusumazarabANabhAvena yadi raJjayasi kRSNamidametadanurUpam // 4 // he tanvi tavedaM locanaM nIlanalinAbhaM nIlotpalasadRzamapi kokanadarUpaM raktAtpalarUpaM dhArayati / yadi idaM locanaM kRSNaM raJjayasi anuraktaM karoSi / kena / kusumazarabANabhAvena kusumazaraH kAmaH tasya bANabhAvena / tadA etadrUpam ucitam anurUpaM bhavati / yadi vyathayasi tadA na bhavati / sphuratvityAdi / sphuratu kucakumbhayorupari maNimaJjarI raJjayatu tava hRdayadezam / rasatu rasanApi tava ghanajaghanamaNDale ghoSayatu manmathanidezam // 5 // he kAnte tava kucakumbhayorupari maNimaJjarI maNInAM mArI mAlA sphuratu bhavatu / tava hRdayadezaM raJjayatu alaGkarotu / tathA 'rasanA mekhalApi rasatu zabdaM 1) A bhaveti tAtparyam / 2) B add mama after ruupvtii| 3) B drops from jAtau to prckssyte| 4 ) B kRSNametadanurUpam / 5) A yadidaM locana kRSNaM mAM rajjayati anuraktaM karoti / B yadi idaM kRSNaM locanaM mAM rajjayatu anuraktaM krotu| 6) A maNInAM ratnAnAM maJjarI mAlA; B maNInAM ratnAnAM mAlA / 7) A rasanA kaTimekhalApi /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26] saTippaNakam [sargaH 10 karotu / kasmin sthAne / ghanajaghanamaNDale ghanaM nibiDaM ca jaghanamaNDalaM ceti tasmin / na kevalaM rasatu manmathanidezaM kAmAjJAM ca ghoSayatu zrAvayatu / maNDanAnAM prayojanaM sArthakaM bhvtu| sthaletyAdi / sthalakamalagajana mama hRdayaraJjanaM janitaratiraGgaparabhAgam / bhaNa masaNavANi karavANi caraNadvayaM sarasalasadalaktakarAgam // 6 // he msRnnvaanni| masRNA komalA snigdhA vANI yasyAH sA tathA, tasyAH sambodhanaM he masRNavANi / tvaM bhaNa brUhi / tava padapaGkajaM caraNAravindadvayaM sarasalasadalaktakarAgam ahaM krvaanni| rasena saha vartata iti sarasaH sa cAsau lasacca alaktakasya lAkSArasasya rAgo dravaguNo yasmin tattathA tat / kimbhUtaM caraNadvayam / sthalakamalagaJjanam / sthale bhUmau yatkamalaM tadgaJjayatIti tathA tat / punaH kimbhUtam / mama hRdayaraJjanaM hRdayaM raJjayati "hAdayatIti tttthaa| punaH kimbhUtam / janitaratiraGgaparabhAgaM janitaH utpAditaH ratiraGge suratasaGkAmabhUmau parabhAgaH zobhAbhAvo guNotkarSoM yatra tattasmin tattathA / smaretyAdi / smaragaralakhaNDanaM mama zirasi maNDanaM dehi padapallavamudAram / jvalati mayi dAruNo madanakadAruNo haratu tadupAhitavikAram // 7 // he priye udAraM sundaraM padapallavaM dehi / kimbhUtam / mama zirasi maNDanaM bhUSaNam / kimbhUtam / smaragaralakhaNDanaM smara eva garalaM viSaM tatkhaNDayatIti 10tat / adhunA tiSThatu pazcAddAsyAmi tatrAha / mayi jvalati madanakadanAruNaH madanena kadanaM bANaprahArapIDAjanitadaHkhasantApaH tadeva aruNaH savitA sa tthaa| punaH kimbhUtaH / dAruNo bhayAnakaH / tarhi padaM kiM kariSyati / tatrAha / tava padapallavaM haratu / kam / 11tadupAhitavikAram / tena madanakadanAruNena 13 upAhitaH utpAditaH sa cAsau vikArazceti tam / aparamapi pallavAcchAditaM yacchiraH tatra sUryatApo na prabhavati / 18aruNo sphuTarAge syAt / sUrye sUryasya sArathau // kandarpabANaje ___ 1 [na ] kevalaM rasatu / manmathanidezam aajnyaapytu| zrAvayatu / ... 2) A padapaGkajaM / 3) A,B gld| 4) A cikaNA / 5) A caraNadvandvaM; B caraNadvayaM / 6) A,B drop caraNAravindadvayaM / 7) A,B AhvAdayatIti / 8B naanlo| 9) A,B tadupahita / 10 ) B drops from tat to dAsyAmi / 11) A,B tduphit| [2) A upahitaH 13) B drops from aruNo to anekArthaH /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokaH 2] gItagovindakAvyam [87 duHkhe| tathA lauhitamede (? 'bhedyoH)|| anekaarthH| athavA kopazcettarhi mastake pAdaprahArAnantaraM mAnabhaGgaH syAt / tasmAt kuru / iticaTuletyAdi / iti caTulacATupaTucAru muravairiNo rAdhikAmadhi vacanajAtam / jayatu jayadevakavibhAratIbhUSitaM mAninIjanajanitazAtam // 8 // iti gItaM jayatu / sarvotkRSTatayA vartatAm / kimbhUtam / padmAvatIramaNajayadevakavibhAratIbhaNitam / padmAvatyAH ramaNo nAthaH sa cAsau jayadevazceti tasya bhAratI vANI tayA bhaNitam uktam / itIti kim / muravairiNo murAreH zrIkRSNasya rAdhikAmadhikRtya vacanajAtaM bhUtam / uktaprakAreNa / kimbhUtam / caTulacATu caTulaM priyavAkyayuktam / cATu prItikaram / punaH kimbhUtam / paTu caturaM kAryasAdhanasamartham / punaH kimbhUtam / cAru ramaNIyaM manojJamityarthaH / athavA vacanajAtaM samUhe iti / kimbhUtam / atizAntaM atizayena shaantmityrthH| 'dAntastu damite zAntaH zamite prArthite'rdite' ityamaraH / athavA 'pAThAntaram / jayati jayadevakavibhAratIbhUSitaM mAninIjanajanitazAtam / bhAratyA bhuussitmlngkRtmityrthH| mAninIjanitaM zAtaM sukhaM yena tattathA / pariharetyAdiH / parihara kRtAtaGke zaGkAM tvayA satataM dhana __ stanajaghanayAkrAnte svAnte parAnavakAzini / vizati vitanoranyo dhanyo na ko'pi mamAntaraM stanabharaparIrambhArambhe vidhehi vidheyatAm // 2 // __ he kRtAtaGke kRtA10 AtaGkA zaGkA yayA sAtathA tasyAH sambodhanam / tvaM zaGkAM parihara tyaja / yataH vitanoH kandarpAt 11vigatazarIrAt , anyaH ko'pi strIjanaH dhanyo'pi ramaNIyo'pi mamAntaraM antaH karaNaM na vizati na pravezaM karoti / kasmin sati / svAnte hRdaye parAnavakAzini parasya nAsti avakAzaH pravezo yasmin tttthaa| 12 svare'kSaraviparyayaH / (kAtantra // 463 // tatpuruSa samAse nasya 1) A rAdhikAvacanadhijAtam / 2) A jayati padmAvatIramaNajayadevakavibhAratIbhaNitamitiH gItam / B jayati padmAvatIramaNajayadeva kavibhAratIbhaNitamiti zAntam / 3) A jayati / sarvotkRSTatayA vrtsv| B jayati sarvotkarSeNa vrtte| 4) B padmAvatIramaNo bhartA sa cAsau jayadevakavizcati / 5) A caTulaM priyAjADayayuktam / 6) B drops dAntastu to ityamaraH / 7) B ityapi paatthH| 8) B zAntaM / 9) A,B praNayini parirambhArambhe / 10 ) B kRtaH AtaMko bhyH| 11 ) B drops vigatazarIrAt / 12) B drops svare'kSaraviparyaH /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 saTippaNakam [ sargaH 10 akSaraviparyayA bhavati svare pare / na ajaH anjH|) tasmin / kimbhUte sati / tvayA rAdhikayAkrAnte vyApte sati / kimbhUtayA tvayA / ghnstnjghnyaa| stanau ca jaghane ca stanajaghane / ghane nibiDe nirantare stanajaghane yasyAH sA tayA / ataH kAraNAt vidhehi kuru / kAm / vidheyatAm / vidheyo dAsaH tasya bhAvastAm / 'tatvau bhAve tprtyyH| (kAtantra // 502 // bhAve'midheye tatvau bhvtH| zabdasya pravRttinimittaM bhAvo bhavati / tapratyayasya napuMsake vRttiH, paTasya bhAvaH paTatA, ptttvm|) vidheyo vinayagrAhI vacane sthita Azrava itymrH| athavA vidheyatAM kartavyatAM karaNIyaM strIpuruSasaMyogaprayojanam / kasmin viSaye / stnbhrpriirmbhaarmbhe| stanayorbharaH atizayaH vipulatvam tasya parorambhaH gADhAliGganaM tasyArambhaH upakramaH tasmin / mugdhe ityaadi| mugdhe vidhehi mayi nirdayadantadaMza dorvallibandhanibiDastanapIDanAni / caNDi tvameva muMdamApnuhi paJcabANa caNDAlakANDadalanAdasavaH prayAntu // 3 // he mugdhe avivekini| vidhehi kuru / kAni / nirdayadantadaMzadorvallibandhanibiDastanapIDanAni / dantairdazanam , dorvallibhyAM bandhaH bAhudvayabandhaH bAhudvaya. bandhanamU, nibiDaM nirbharaM gADhaM yathA syAttathA stanAbhyAM pIDanam avagAhanaM bAdhanam, dantadaMzazca dorvallibandhazca nibiDastanapIDanaM ca / nirdayaM dayArahitaM yathA bhavati tathA dantadaMzadorvallibandhanibiDastanapIDanAni / kimiti karavANi tatrAha / he caNDi atyantakopini / tvameva madaM krodhaM munyc| dantadaMzAdinA kiM phalam / tadAha / mamAsavaH prANA: prayAntu / gcchntu| kasmAt / paJcabANacaNDAlakANDa dalanAt paJca bANA yasya sa paJcabANo madanaH, sa eva caNDAlo nirdayatvAt , tasya kANDaM bANaH tasya dalanaM medanaM tasmAt / vyathayatItyAdi / vyathayati vRthA maunaM tanvi prapaJcaya paJcamaM taruNi madhurAlApaistApaM vinodaya dRSTibhiH / sumukhi vimukhIbhAvaM tAvadvimuJca na muJca mAM svayamatizayasnigdho mugdhe priyo'hmupsthitH||4|| 1) B drops from vidheyo to ityamaraH / 2) P Azraya ityamaraH; A AzrayaH itymrH| 3) A yadvA / 4) A kva vissye| 5) B mudamubaha / 6) The text reads mudamApnuhi / The expected gloss on this shourd be something like mudamAnandam Apnuhi prApnuhi /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 5] gItagovindakAvyam [89 he mugdhe virahite / ayaM priyaH svayamupasthitaH smiipmaagtH| kimbhuutH| atizayasnigdhaH atizayena snigdhaH 'snehena yuktaH, ato mAnaM muzca jahIhi / kiM tarhi kromi| tatrAha / he tanvi / vRthA nirarthakaM maunaM 'mAM vyathayati / atastyaja / tathA paJcamasvaraM prapaJcaya vistAraya / kiJca / he taruNi / tApaM vinodaya nivartaya / kaiH| madhurAlApaiH madhurAzca te AlApAzca prihaaskthaastaiH| he sumukhi surUpaM zobhanaM mukhaM yasyAH sA tathA tasyAH sambodhanam / he sumukhi tAvaditi sAkalye vimukhIbhAvam adhaHsannatAM vimuJca / kaabhiH| dRSTibhiH snigdhaalokaiH| bndhuuketyaadi| bandhUkadyutibAndhavo'yamadharaH snigdho madhUkacchavi gaNDazcaNDi cakAsti nIlanalinazrImocanaM locanam / nAMsAbhyeti tilaprasUnapadavIM kundAbhadanti priye prAyastvanmukhasevayA vijayate vizvaM sa puSpAyudhaH // 5 // he priye sa puSpAyudho madanaH prAyo bAhulyena tvanmukhasevayA vizvaM vijayate / jgjjytiityrthH| tava mukhaM tasya sevA tyaa| mukhe kAmadevasya paJcapuSpabANavadvartanta etAni / kutH| tavAyaM adharazcakAsti zobhate / kimbhUtaH / bandhukadhutibAndhavaH bandhUkaM raktapuSpaM tadvat dyutiH kAntiH tasyAH bAndhavaH tadvallohita ityrthH| he caNDi sundari / tava gaNDaH cakAsti bhaaste| kimbhuutH| snigdhaH snigdho vatsalacikkaNo(? cikkaNe ) / punaH kimbhuutH| madhUkacchaviH madhUkapuSpasyeva chavirdIptiryasya sa tthaa| tathA tava locanaM cakAsti zobhate / kimbhUtam / nIlanalinazrImocanam / nIlanalinasya nIlotpalasya zriyaM kAnti mocayatIti / tirskrotiityrthH| tathA ca te nAsA nAsikA abhyeti gacchati / kAm / tilaprasUnapadavIm / api ca / he priye kundAbhadanti kundavadantA yasyAH sA tathA tasyAH sambodhanaM he kundAbhadanti / anena tava vadanasya dAsatvaM krotiityrthH| dRzAvityAdi / dRzau tava madAlase vadanaimindusaMkAzakaM gatirjanamanoramA vidhutarambhamUrudvayam / 1) B drops snehena yuktH| 2 ) B drops maaN| 3 ) B drops nivrty| 4 ) A vimukhIbhAvam adha-sanmukhatAM vimuJca / 5 ) B snigdhaaloknaiH| 6 ) B naasaanveti| 7) B shobhyaa| 8) paJca bANA vrtnte| 9) B drops from snigdho to cikknno| 10 ) B minduvaddIpakaM / 12
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90] saTippaNakam [sargaH 10 ratistava kalAvatI ruciracitralekhe bhravAvaho vibudhayauvataM vahasi tanvi pRthvIgatA // 6 // iti zrIgItagovinde mAninIvarNane caturacaturbhujo nAma dazamaH srgH|| he tandhi / aho Azcaryam / pRthvIgatApi tvaM vahasi / kim / vibudhayauvataM yuvatInAM samUhaM yauvataM vibudhAnAM yauvataM devstriismuuhmityrthH| zabdacchalena madAlasAdivRndamevopapAdayati / tava dRzau madAlase madena alase mande ISanmudritalocana ityrthH| tathA te vadanaM indusannibham indunA candreNa saMnibhaM sadRzam / anena indumatI sUcayati / tathA te gatirjanamanoramA janAnAM mano ramayate AhlAdayati arthAnmAdRzAnAmapi / tathA te UrudvayaM vidhutarambhaM vidhutA tiraskRtA rambhA kadalI yena tattathA, ninditkdliistmbhmityrthH| tathA tava matiH [? ratiH] klaavtii| kalAH catuHSaSTikAmakalA vidyante yasyAH sA tathA / tathA ca te dhruvau citralekhe / ruciraM sundaraM ca tat / citraM ca vicitraM tasya lekheva / athavA rucire sundare citre vismayanIye lekhe yayostattathA / 'vRttamapi pRthvii| caturacaturbhujo yasmin / iti zrIgItagovindaTIkAyAM mAninIvarNane caturacaturbhujo nAma dazamaH srgH| 1) B drops vRttamapi to yasmin /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH sargaH saannddaamodrH| sucirmityaadi| suciramanunayena prINayitvA mRgAkSI gatavati kRtaveze kezave kubjazayyAm / raicitarucirabhUSAM dRSTimoSe pradoSe "sphurati "niravasAdAM kApi rAdhAM jagAda // 1 // pralokena gItaM pradarzayati / kApi sakhI rAdhAM prati jagAda uuce| kimbhUtAm / racitarucirabhUSAM racitA rucirA ramaNIyA bhUSA alaGkAraH bhUSaNaM yasyAH sA tathA tAm / punaH kathambhUtAm / niravasAdAM 'niryAto nirgato'vasAdo yasyAH sA tathA tAm / kasmin samaye / pradoSe rajanImukhe / kathambhUte / sphurati / punaH kimbhUte / dRSTimoSe 11dRSTiM muSNAtIti yasmin tattathA tasmin nibiDAndhakAriNi / kasmin sati / kezave zrIkRSNe ku.zayyAM gatavati sati / kuJja nikuJja zayyA tAm / 1kimbhUte kezave / kRtaveze kRtaH vezo yena sa tathA tasmin / kiM kRtvA / suciraM cirakAlam anunayena parisAntvanena mRgAkSI mRgalocanAM prINayitvA saMtoSyetyarthaH / 13vasantarAge yatitAle / vircitetyaadi| viracitacATuvacanaracanaM caraNe racitapaNipAtam / saMpati majulavajulasImani kelizayanamainuyAtam // 1 // mugdhe madhumathanamanugatamanusara rAdhike // dhruvpdm"|| he 18 rAdhe mugdhe 1degsadAnabhijJe madhumathanaM zrIkRSNam anusara gaccha / tasyA11nukUlAHbhava / kimbhUtam / anugatam anusAriNam / anusAritvaM darzayati 1) A saanndgovindH| B sAnando daamodrH| 2 ) B rucita / 3 ) B sphuranti / 4) nivasAdAM / 5 ) B kimbhUtau / 6) A kim / B kimbhUtAm / 7) A,B drop niryaato| 8) Badds viSAdo after avsaado| 9) A kv| 10) B drops punH| 11) A dRSTiM muSNAtIti tasmin ; B drops from dRSTiM to tasmin / 12) B kathambhUte / 13) A vsntraage| B vasantarAge / gIyate rUpakatAle / atrApi abhisArikaiva nAyikA / 14 ) B crnnau| 15 ) A manujAtam / 16) P mnusr| 17) B degmidam / 18) B drops raadhe| 19 ) B drops sadAnabhijJe / 20 ) B_drops zrIkRSNaM / 21 ) B nuktamAlA c| 22 ) B drops from anu to darzayati /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92] saTippaNakam [ sargaH 11 punaH kimbhUtam / viracitacATuvacanaracanaM viracitA kRtA cATuvacanasya racanA yena sa tathA tam / punaH kiMviziSTam / racitapraNipAtaM racitaH praNipAto daNDapraNAmo yena sa tathA tam / kasmin / caraNe punaH kimbhUtam / saMprati idaaniim| anuyAtam upayAtam / kim / kelizayanaM kelyarthaM zayanaM ca tat / kasmin / maJjulavajulasImani maJjulAH zobhamAnAzca vaz2ulAzca teSAM sImAvadhiH tasmin , vAnIrakuJjamadhya ityarthaH / / kathamanusmarAmi tatrAha dhanajaghaneti ghanajaghanastanabhArabhare daramantharacaraNavihAram / mukharitamaNimajIramupaihi vidhehi marAlavikAram // 2 // he ghanajaghanastanabhArabhare daramantharacaraNavihAraM yathA syAttathA upaihi samIpaM gaccha / jaghanaM ca stanau ca ghanaM nibiDabhUtaM tajjaghanastanaM ca tasya bhAraH atizayagurutvaM tasya bharo dharaNaM yayA sA tathA, tasyAH saMbodhanam / dara ISanmantharo mandIbhUtazcaraNavihAraH padopanyAso yasmin karmaNi tattathA syAt / punaH kathaM yathA syAt / mukharitamaNimaJjIraM yathA syAttathA maNibhiH ratnaiH upetau 'racitau maJjIrA mukharitau zravantau maNimaJjIrau yasminkarmaNi takriyAvizeSaNam / athAnantaraM gamane vizeSamAha / tvaM marAlavikAraM vidhehi 1degkuru marAlAnAM rAjahaMsAnAM vikAra iva vikAro gativizeSaNam / haMsagatyA gcchetyrthH| 11athavA / marAlanikAraM marAlAnAM haMsAnAM nikArastiraskAraH haMsagaterapi sundaragatyA yaahiityrthH| nanu kAmo nivRttaH kimiti yAmIti / tatra kAmodbodhahetumAha zRNviti / zRNu ramaNIyataraM taruNIjanamohanamadhupavirAvam / kusumazarAsanazAsanavandini pikanikare bhaja bhAvam // 3 // 1he rAdhe tvaM zRNu / taruNIjanamohanamadhupavirAvaM taruNIjanAnAM mohano 15madhupAnAM alInAM virAvo dhvaniH taruNIjanamohanazcAsau madhupavirAvazceti / tat kimbhUtam / ramaNIyataraM atizayena ramaNIyo ramaNIyataraH tam / tathA tvaM bhAvaM bhaja cittaM 14vidhehi / kasmin / pikanikare / pikAnAM kokilAnAM nikaraH samUhaH 1) B drops kRtA / 2) B upayAta(m ) anugatam / 3) drops this line. 4) P drH| B dara iSatmado caraNovihAraH (? ISanmantharo ISanmandaH crnnvihaarH)| 5) A yatra yasyAM kriyAyAM tat / 6) B drops kathaM yathA syAt / 7) B drops racitau / 8) B drops ravantau / 9 ) A yatra yasyAM tat ; B yasmin karmaNi [tat ] tathA / 10) P drops kuru| 11) B drops from athavA to yAhItyarthaH / 12) P he tvaM zRNu / 13) B drops from madhupAnAM to mohnshcaasau| 14 ) A,B dehi /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokaH 1] gItagovindakAvyam [93 tasmin / kimbhUte / kusumazarAsanazAsanabandini 1kusumazarAn asmin kSipyante asyante, asu kSepaNe dhAtuH, zarAsanaM kusumamayaM zarAsanaM dhanuryasya sa tathA kAmaH, 'tasya zAsanamAjJA tatra banda vaitAlikastasmin / 'syurmAgadhAstu magadhA bandinaH stutipAThakAH' ityamaraH / aniltretyaadi| anilataralakisalayanikaraNa kareNa latAnikurumbam / preraNamiva karabhoru karoti gati prati muJca "vilambam // 4 // kizca he karabhoru / karabhavat UrU yasyAH sA karabhoruH, ukArAntAduH, tasyAH sambodhanaM he karabhoru / 'maNibandhAdAkaniSThaM karasya karabho bahiH' itymrH| tvaM gatiM gamanaM prati vilamba muJca tyaja / yato latAnikurumbaM vallikadambakaM preraNamiva karoti / kena kRtvA / anilataralakisalayanikareNa 'kareNa anilena taralAni ca tAni kisalayAni ca teSAM nikarastena / nanu tatra gate phalaM nAsti tatrAha sphuritamiti / sphuritamanaGgataraGgavazAdiva sUcitahariparirambham / pRccha manoharahAravimalajaladhAramamuM kucakumbham // 5 // amuM 'kucakumbhaM pRccha / kimbhUtam / sphuritam / kasmAdiva / anaGgataraGgavazAdiva anaGgasya 10manmathasya taraGgo bhnggstdvshaadiv| punaH kimbhUtam / sUcitahariparirambham / 11hareH parirambhaH AliGganaM, sUcitaH hariparirambho yena sa tathA tam / kumbhatvaM darzayati / punaH kimbhUtam / manoharahAravimalajaladhAram / 1manoharazcAsau hAro muktAhArazceti sa evAtitejanatvAttaM, vimalaM jalaM taddharatIti sa tathA tam / athavA manohara hAra eva vimalajalasya dhArA yasmin sa tathA tam / adhigtmityaadi| adhigatamakhilasakhIbhiridaM tava vapurapi ratiraNasajjam / caNDi rasitarasanAraMvaDiNDimamabhisara sarasamalajjam // 6 // 1) A kusumazarAn asyante kSipyante aneneti kusumazarAsanam ; B drops from kusumazarAn to dhAtuH, zarAsanam / 2) A tasya zAsanamAjJAyAM vaidI; B tasya zAsane AjJAyAM bandi / 3) A asu kSepaNe dhaatuH| baMdinaH stutipAThakA ityamaraH; B drops from syurmAgadhA to ityamaraH / 4) A adds mugdhe // after vilambam / 5)P and B drop ukArAntAduH / 6) B drops maNi....tyamaraH / 7) B drops krenn| 8 ) B drops nanu...tatrAha / 9) A adds mugdhe / / after kucakumbham // 10 ) B drops manmathasya / 11) A hareH parirambhaH AliGganam / B sUcitahareH parirambho yena sa tathA tm| 12 ) A manoharazcAsau muktAhArazca sa evAcetanatvAt vimalaM jalaM taddharatIti sastam ; B manoharahAra eva vimalajaladhArA yasmin sa tathA tam / 13) B vali /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94] saTippaNakam [sargaH 11 kiJca he sakhi! tavedaM vapuH zarIram adhigatam adhizAtam / kAbhiH / skhiibhiH| kimbhUtam / ratiraNasajjaM ratau raNaH nakhaprahArAdirUpaH tasmai sajjam / bhUSaNAdisannAhasaMyuktam / tato he caNDi rasitarasanAra vaDiNDimaM yathA syAt / *sarasaM yathA syAt / alajjaM yathA syAt / tathA tvam abhisara saMketazAlAM gaccha / rasitA cAsau rasanA ceti tasyA ravaH sa eva DiNDimaH paTahaghoSo yasmin karmaNi / saha rasena vartata iti / na vidyate lajjA yasmin karmaNi tttthaa| smarazaretyAdi / smarazarasubhaganakhena kareNa sakhImavalambya kareNa salIlam / nanvahaM ekAkinI lajjAvatI kathaM gacchAmi / tadAha / he rAdhe ! salIlaM yathA bhavati tathA kareNa sakhImavalambya tvaM cala gcch| kimbhUtena kareNa / smarazara subhaganakhena / smarazaravat subhagaH sundaro'titIkSNo nakho yasya sa tathA tena / na kevalaM cala gaccha, gatvA hariM bodhaya utthApaya / kaiH| 1degvalayakvaNitaiH valayayoH kaGkaNayoH kvaNitAni raNitAni taiH| kimbhUtam / 11nijagatizIlam / nijA cAsau gatizceti prasthitiH tatra zIlaM svabhAvo yasya sa tathA tam / 1yadi tvAmatimAnAt kopena bhrAmayati yadi anyAMprati yAti tarhi kiM karoSi aymaashyH| zrIjayadevetyAdi / zrIjayadevabhaNitamadharIkRtahAramudAsitavAmam / harivinihitamanasAmadhitiSThatu kaNThataTImavirAmam // 8 // 14zrIjayadevabhaNitaM gItam avirAmaM yathA bhavati tathA kaNThataTIm adhitiSThatu vartatAm / keSAm / harivinihitamanasAM / harau zrIkRSNe vinihitaM mano hAro yena tattathA / punaH kimbhUtam / 15 udAsitavAmaM vihitadAkSiNyamityarthaH / _16idAnIM zIghramAgamanAyAnukUlArthaM darzayati-sA mAmityAdi / sA mAM drakSyati vakSyati smarakathAM pratyaGgamAliGganaiH / / 1) B drops sakhIbhiH / 2) B vali / 3 ) B adds yathA ujvalaM after DiNDimaM / 4) Bdrops sarasaM...yathA syAt / 5 ) P sngketnshaalN| 6) B yasmin tathA / B drops krmnni...tttthaa| 7) A ratibodhaya; B rdhirodhy| 8) B hrimiti| 9 ) P subhagasudato atitIkSNo; B subhagau atitiikssnnau| 10) A adds karaiH after kvaNiteH; B reads vlyitkraiH| 11 ) The text, however, reads nigaditazIlam / 12) P yadi tvAmatimAnAt kopena bhramate yat tahiM kiM karoSi ayamAzayaH ; B drops the whole sentence. 13) B madhitiSThati / 14 ) B drops zrI ...adhitiSThatu / 15) A udAsitarAmam / udAsitA pRthakUkRtA rAmA kAntA yena tat / yadvA udAsitavAmam / B udAsitavAmam udAsitA pRthakkRtA vAmA kAntA yena athavA vihita / 16) B drops this sentence. / 17) A prati /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 3] gItagovindakAvyam [95 se tvAM pazyati vepate pulakayatyAnandati svidyati / pratyudgacchati mUrcchati sthiratamaHpuje nikubje priyaH // 2 // he sakhi sa priyaH nikuJja sthitaH tvAM pazyati mRgayate / kimbhUte nikunyj| sthiratamaHpuje sthirANi nibiDAni tamAMsi andhakArANi teSAM pujaH samUho yatra tattathA tasmin / gADhAndhakArasamUha ityrthH| kimbhUtaH san / cintAkulaH san / cintayA Akulo vyagraH / katham / iti / itIti katham / sA rAdhA samAgatyAgamya mAM drkssyti| na kevalaM drakSyati smarakathAM kAmaprayuktavArtA vakSyati / na kevalaM vakSyati, pratyaGgamAliGganaiH prIti yAsyati / aGgam aGgaM prati pratyaGgam / na kevalaM yAsyati, raMsyate krIDiSyati / na kevalaM raMsyate, vepate kampate / na kevalaM vepate, pulakayati romAJcayukto bhavati / na kevalaM pulakayati, Anandati hRSyati / na kevalamAnandati svidyati svedayukto bhavati / na kevalaM svidyati, (...pratyudgacchati mUrcchati c|) . akSNorityAdi / akSNonikSipadajanaM zravaNayostApicchargucchAvalI mUrdhni zyAmasarojadAma kucayoH kastUrikApatrakam / dhUrtAnAmabhisArasaMbhramajuSAM viSvanikubje sakhi dhvAntaM nIlanicolacAru sudRzAM pratyaGgamAliGgati // 3 // he sakhi idAnIM vizvavyApi dhvAntaM tamaH kartR nikuJjamadhye pratyaGgaM sakalAGgAni AliGgati upagRhati / kAsAm / sudRzAM zobhananayanAnAM nArINAm / kimbhUtaM dhvAntam / nIlanicolacAru nIlazcAsau nicolazceti tadvaccAru manoharam / kathambhUtAnAm / abhisArasAhasakRtAm abhisArAya saGketasthAnagamanAya kRtam sAhasaM asamIkSya vyApAro yAbhistAstathA tAsAm / punaH kimbhUtAnAm / dhUrtAnAM svabhartRvaJcikAnAm / kiM kurvat dhvAntaM pratyaGgamAliGgati / akSNornayana yoraJjanaM kajjalaM nikSipat iva / tathA zravaNayostApicchagucchAvalI nikSipat / tApicchasya tamAlasya gucchAH puSpastabakAH, teSAmAvaliH paGktistAm / tathA mUni mastake zyAmasarojadAma nIlotpalamAlAM nikSipat / tathA kucayoH kastUrikApatrakaM patrAvalI nikSipat / / kaashmiiretyaadi| kAzmIragauravapuSAmabhisArikANA mAbaddharekhamabhito rucimajarIbhiH / 1) P,B dUraM pazyati / 2) B priyasakhi priyo| 3) B drops cintAkulaH san / 4) A,B drop itIti katham / 5) Badds smarakathAM after kevalaM / 6) B krIDati / na kevalaM vepate pulakayati / na kevalaM pulakayati na kevalam Anandayate Anandayati svidyati svedayukto bhvti| 7) P akssnnoniHkssip| 8) A degguMchAvalI; B guNjaavliiN| 3) The reading in the commentary, however, is abhisArasAhasakRtAM /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96] saTippaNakam / [sargaH 11 etattamAladalanIlatamaM tamisra tatpremahemanikaSopalatAM tanoti // 4 // __ he rAdhe etattamisraM tamaH tnoti| kAm / tatpremahemanikaSopalatAM tasmin zrIkRSNe prema taddhema tasya nikaSopalatA tAm, suvarNaparIkSApASANarUpatAm svayaM nikaSopalo bhvtiitybhipraayH| kimbhUtaM tamisram / tamAladalanIlatamaM 'tamAlasya dalaM tadvannIlatamam atizayena nIlamityarthaH / punaH kimbhUtam rucima jarIbhiH, rucayo dIptaya eva maJjaryastAbhiH, abhitaH samantAt Abaddharekham AbaddhA rekhA yasmin tattathA / kAsAm / abhisArikANAm / saGketasthAnagatAnAm / punaH kimbhUtAnAm / kAzmIragauravapuSAM kAzmIraM kuGkumaM tadvadgaurANi vapUMSi yAsAM tAstathA tAsAm , suvrnntulypiitvrnnshriiraannaamityrthH| pralokena gItaM sUcayati-hArAvalItyAdi / hArAvalI taralakAJcanakAJcidAma____ maJjIrakaGkaNamaNidyutidIpitasya / dvAre nikuJjanilayasya hariM nirIkSya vrIDAvatImatha sakhI nijagAda rAdhAm // 5 // athAnantaram iyam aparA sakhI rAdhAM sakhI prati gItenaiva vakSyamANamityuvAca / kimbhUtAM rAdhAm / nikuJjanilayasya nikuJjamandirasya dvAre hariM zrIkRSNaM nirIkSyAvalokya vrIDAvatIM lajjAvatIm / kimbhUtasya nilayasya / hArA valItaralakAJcanakAJcidAmamaJjIrakaGkaNamaNidhutidIpitasya / kAJcanasya kanakasya kAJcI tasyA dAma hArAvalItaralaH 'tanmadhyamaNizca kAJcanakAJcidAma ceti / athavA / hArAvalItaralakAJcidAma ceti / athavA / hArAvalItaralakAJcanakAJcidAmamajIrakaGkaNaM ca / teSAM dIptiH / tayA dIpitaH prakAzitaH tasya / virADI rAge aThatAle / maJjutaretyAdi / majutarakuJjatalakelisadane / vilasa ratirabhasahasitavadane // 1 // praviza rAdhe mAdhavasamIpamiha // dhruvapadam // 1) B svrnnnikssoplo| 2 ) B drops tamAla....tamam / 3 ) B drops punH...tttthaa| 4) B drops rucayo...tAbhiH / 5) P keyUra 6)B nikuJjanilayasya dvAra(re) mandirasya dvAre zrIkRSNaM nirokSya brIDAvatI(tI) ljjaavtii(tii)| 7) B tatmadhyAtmaNizca kAMcanadAmeti teSAM dIptistayA dopitaH prakAzitastasya / 8) A virADIrAge; B virADIrAgeNa gIyate ekatAlItAle / 9) The mss give this recurring line as the second one.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ glokaH2] gItagovindakAvyam [17 he rAdhe mAdhavasamIpaM praviza / lakSmIpateH samIpam / kutra / majutarakuJja. talakelisadane / atizayena maJju maJjataraM sundaram / prakRSTArthe taratamau pratyayau bhvtH| kuJjameva kuJjatalam / talazabdaH svruupaarthH| krIDAyA madanagRhaM majutaraM ca tat kuJjatalaM ceti tadeva kelisadanaM krIDAgRham / tasmin / kimartha prabizAmi tadAha / he ratirabhasahasitavadane rAdhe, iha sadane vilasa vilAsakeliM kuru / ratau rabhasaH AdhikyaM pravRttasnehe hasitaM hAsyopetaM vadanaM yasyAH sA tasyAH sambodhanam / navabhavetyAdi / nvbhvdshokdlshynsaare| vilasa kucakalazataralahAre // 2 // praviza rAdhe mAdhavasamIpamiha // kimbhUte sadane / navabhavadazokadalazayanasAre navAni nUtanAni bhavanti jAyanta iti navabhavanti ca azokadalAni ceti teSAM zayanaM zayyA tadeva sAraH sArabhUtaM yasmin / praviza rAdhe mAdhavasamIpamiha vilaseti punaruktiH sarvapade yojniiyaa| pravezanizcayotpAdanAya / . kusumetyAdi / kusumacayaracitazucivAsagehe / vilasa kusumasukumAradehe // 3 // praviza rAdhe mAdhavasamIpamiha // 'kimbhUte sadane / kusumcyrcitshucivaasgehe| kusumAnAM cayo nikaraH tena racitaM zuci zuddhaM vAsagehaM tasmin / kusumavatsukumAro deho yasyAH sA tathA tasyAH sambodhane / clmlyetyaadi| 'calamalayavanapavanasurabhizIte / vilasa rasavalitalalitagIte // 4 // praviza rAdhe mAdhavasamIpamiha // 1) A mA lakSmIH tasyAH dhavaH patiH tasya samIpam / majutarakujatalam / talazabda[:] svarUpArthaH / krIDAyA madanagRhaM majutaraM ca kujatalaM ca / tadeva; B drops lakSmIpateH samIpam / 2) B drops ratau......sambodhanam / 3) B drops saarH| 4) B praviza rAdhe pravezanizcayotpAdanAya / 5 A yojanIyam / 6) B drops kimbhUte vAsagehe / 7) P mRducalamalayapavanasurabhizIte / A clmlyghnpvnsurbhishiite| B calamalayavanapavanasurabhitazIte / 8) P madanazaranikarabhIte / A sarasavalita /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98] saTippaNakam [ sargaH 11 punaH kimbhUte sadane / calamalayavanapavanasurabhizIte / malayAcalasya 'vanaM tasya pavanaH calazcAsau malayapavanazca tena surabhizItaM yasmin tattathA tasmin / surabhi sugandhi tathA zItalaM ca / punaH kimbhUte rAdhe / rasavalitalalitagIte rasena rAgeNa valitaM ca lalitaM sundaraM ca rasavalitaM lalitaM yasyAH sA tasyAH sambodhane / ratilalitavalitagIta iti vA pAThaH / madhumuditetyAdi / madhumuditamadhupakulakalitarAve / vilasa madanarasasarasabhAve // 5 // praviza rAdhe mAdhavasamIpamiha // "punaH kimbhUte 'sadane / madhumuditamadhupakulakalitarAve / madhunA puSparasena muditaM harSitaM madhupAnAM bhramarANAM kulaM tena kalitaH kRtaH rAvo dhvaniH zabdo yatra tttthaa| tasmin / "madhu madyaM madhu kSaudraM madhu puSparasaM viduH| madhuzcaitro madhudaityo madhukepi madhurmataH // " iti anekArthaH // kathambhUte raadhe| madanarasa1degsarasabhAve madanena 11kandarpaNa hetubhUtena kRtaH rasa: 13 zRGgArAdikrIDA tena sarasaH komalo bhAvo yasyAH sA 13tathA tasyAH sambodhane 14he madanarasasarasabhAve / .. ... madhutaretyAdi / madhutaralapikanikaraninadamukhare / vilasa dezanarucirucirazikhare // 6 // praviza rAdhe mAdhavasamIpamiha // punaH kimbhUte 1'sadane / madhutaralapikanikaraninadamukhare / madhau vasante taralaH udbhaTaH pikAnAM nikaraH samUhaH tasya ninadaH tena mukharaH zabdavAn tasmin / punaH kimbhUte 18raadhe| dazanarucirucirazikhare rucyA dIptyA rucirANi ca 1) A,B drop sdne| 2 ) A pavanaH / calacAsau malayaghanapavanazca tena surabhi zitaM (zItaM) yasmin tat / B vanaM tasya pavanaH tena surabhi zItalaM yasmin tathA tasmin / surabhi sugandhi tathA zItalaM ca sundaraM ceti / B_drops punaH kimbhUte rAdhe / rasa...lalitaM / 3 ) A rasavalitaM lalitaM gItaM yasyAH sA / tasyAH sambodhanam / 4) B drops lalitaM / 5) P kusumazarasarasabhAve; A mdnshrrbhsbhaave| 6) A drops punH| 7) B drops sadane... rAve / 8) B drops dhvniH| 9) A yatra tasmin / B yatra tttthaa| kathambhUte mdnrssrsraave| 10) A rabhasa; B sarasarAve / 11) A drops kndrpnn| B kAmena / 12) A shnggaarkoddaa| 13) A drops tathA... bhaave| 14) A,B drop he... bhAve / 15 ) B mdhurtr| 16 ) B ruciraH shucidshnshikhre| 17) A, B drop sadane / 18) B drops rAdhe / .
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ glokaH 6] gItagovindakAvyam [99 tAni zikharANi ca pkvdaaddimbiijaani| dazanA dantA eva rucirucirazikharANi yasyAH sA tathA tasyAH sambodhane / vitatetyAdi / vitatabahuvallinavapallavasughane / vilasa ciramalasapInajaghane // 7 // praviza rAdhe mAdhavasamIpamiha // punaH kimbhUte sadane / vitatabahuvallinavapallavasughane / vitatAH sarvatra vyApinyo bahavo villayo latAH tAsAM navAzca te pallavAzca taiH sughanaM nibiDaM tasmin / kimbhUte rAdhe / he alasapInajaghane, he rAdhe ciraM cirakAlaM vilasa krIDaya / alasA 'cAsau pInA jaghanA ceti tasyAH sambodhane / vihitetyaadi| vihitpdmaavtiisukhsmaaje| kuru murAre maGgalazatAni / bhaNati jayadevakavirAje // 8 // kvacid vizeSaNaM paraM syAt / he bhaktavatsala murAre zrIkRSNa tvaM kuru / kAni / maGgalazatAni maGgalAnAM zatAni tAni / kasmin vissye| jayadevakavirAje / *kavInAM rAjA kavirAjaH jayadevazcAsau kavirAjazceti tasmin / kimbhuute| bhaNati / punH| kimbhUte / vihitapadmAvatIsukhasamAje / netrApAGgacAlanacumbanAliGganAdyanekarUpasya sukhasya samAjaH samUhaH vihitaH kRtaH padmAvatyAH sukhasamAjo yena sa tathA tasmin / tvAM cittenetyAdi / tvAM cittena ciraM vahannayamatizrAnto bhRzaM tApitaH kandarpaNa ca pAtumicchati sudhAsaMbAdhabimbAdharam / asyAGka tadalaGkuru kSaNamiha bhrUkSepalakSmIlava krIte dAsa ivopasevitapadAmbhoje kutaH saMbhramaH // 6 // he rAdhe tattasmAt kAraNAt tava sudhAsambAdhabimbAdharam ayaM zrIkRSNaH pAtumicchati vAJchati / sudhAsambAdho ghanIbhUtAmRtasamUhaH sa cAsau bimbAdharazceti sa tathA tam / sarasasupakvavidmAkArabimbaphalAnukArI adhrosstthcumbnrsmityrthH| kathambhUto'sau vaasudevH| atizrAntaH atizayena prayAsayuktaH / kiM kurvan / vahan dhArayan / kAm / tvAm / kena / cittena svicetasi / na 1) B drops vllyo| 2) B cAsau pInajaghanA / 3) P vizeSaNaparaM / 4) B kavInAM rAjA iti kavirAjaH teSAM rAjA iti rAjarAja jayadevazcAsau kavirAjarAja ceti tasmin / 5) B drops kAraNAt /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100] saTippaNakam [ sargaH 11 kevlmtishraantH| bhRzamatyarthaM tApitazca / kena / kandarpaNa / nanu mamemAM tribhuvanaviSayaparAGmukhajanajayapatAkAM kaTAkSeNApi navIkRta ityaashyH| ytH| he sakhi ! dAse sevakajane'smin kutaH saMbhramaH kopaarmbhH| bhayodvegAdarArthaH saMbhramaH / kimbhuute| sevitapadAmbhoje'pi sevitaM padAmbhoja caraNakamalaM yena sa tathA tasmin / punaH kimbhUte / bhrUkSepalakSmIlavakrIte / bhravaH kSepaH tasya lakSmIH zobhA tasyAH lavo lezaH tena krotastasmin / athavA / bhUkSepalakSmInavakrIte / navakrIte dAsadAsIviSaye sarveSAmAdaro bhavatItyarthaH / uttaragItasya prasaGgamAha-sA setyAdi / sA sasAdhvasasAnandaM govinde lolalocanA / siJjAnamaJjumaJjIraM praviveza nivezanam // 7 // sA rAdhA / sasAdhvasam Anando harSAtizayaH saH taM nikuJjamandiraM pravi. veza / sAdhvasaM bhayaM tena saha vartamAnaM sasAdhvasam sAnandaM ca yatkarma tattathA / [? sasAdhvasamiti / Anando harSAtizayaH tena saha vartamAna sAnandam / sAdhvasaM bhayaM tena saha vartamAnaM sasAdhvasaM sAnandaM ca yatkarma tattathA, (nivezana) nikuJjamandiraM prvivesh|] kathambhUtA sA / govinde lolalocanA lole caJcale locane yasyAH sA tathA punaH kathaM yathA syAt / siJjAnamajumaJjIraM yathA syAt / siJjAnaM zabdAyamAnaM maJju sundaraM maJjIraM nUpuraM yasmin karmaNi tattathA tat / nanu ratikovido'sau hriH| anekanArIdIrgharatenApyasaMtuSTaH kathaM mayA abalayaikAkinyA ArAdhanIyo ramaNIya iti sAdhvasadhvaniH / yadyanena nArAyaNena saha suratakriyA bhavet tahiM catuHSaSTikAmakalAnAM sarvAsAM trailokyastrINAmupAra sarvotkarSarUpADhayagAtrANAM mama yathArthasAphalyamiti sAnandakaraNadhvaniriti svacetasi matvA dUtIvacanAt rAdhA niketanaM prvissttetyrthH| ., 'vairADI rAge / ytitaale| rAdhAvadanetyAdi / nA paattaal| rAdhAvadana vilokana vikasitavividhavikAravibhaGgam / jalanidhimiva vidhumaNDaladarzanataralitatuGgataraGgam // 1 // harimekarasaM ciramabhilaSitavilAsam / sA dadarza guruharSavazaMvadavadanamanaGganivAsam // rAdhA hariM dadarza / kimbhUtaM harim / ekarasam 10eko'dvitIyazcAsau rasa. zceti vartate yasmin sa tathA tam / atizayakAmAbhilASasaMyuktamityarthaH / athavA 1) B uttaragItaprasaGgamAha / 2) A,B degmaannde| 3) B niketanam / 4) A,B tena / B mndire| 5) A sAnandaM yathA syAt / 6) A yatra yasyAM kriyAyAM tat / 7 A virADIrAge; B virADIrAgeNa gIyate ekatAlItAle / abhisArikaiva nAyikA / 8) B degvilokitadeg 9) A 'vilAsam / 10) A eko'dvitIyo raso vartate yasmin sa tam ; B ekazcAsau rasazceti vartate yasmin sa tathA tam atizayakAbhilASasaMyuktam ityarthaH / athavA ekasmin ratisukhe raso rAgo yasya tathA /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 7] gItagovindakAvyam [101 ekasmin ratisukhe raso rAgo yasya sa tathA tam / punaH kimbhUtam / ciramabhilaSitavilAsam / ciraM cirakAlam AsAdya abhilaSito vilAso ratikeliyena sa tathA tam / punaH kimbhUtam / rAdhAvadanavilokanavikasitavividhavikAravibhaGgam / vividho nAnAprakArazcAsau khedAdivikArazceti / rAdhAyAH vadanaM tasya vilokanaM darzanaM tena vikasitaH prakaTitaH sa cAsau vividhavikArazca tena vibhaGgaM jRmbhaNAdiryasmin sa tathA tam / kamiva / jalanidhimiva / kimbhUtam / vidhumaNDaladarzanataralitatuGgataraGgaM vidhozcandrasya maNDalaM tena taralitA vardhitAstuGgAH / uccAstaraGgAH Urmayo yasmin sa tathA tam / punaH kimbhUtaM harim / guruharSavazaMvadavadanaM gururgariSThazcAsau harSa Anandazceti tasya vazaMvadam anusAri vadanam AnanaM yasya sa tathA tam / mukhaM svakIyaprasannatAcihnavadphalajJApakamityarthaH / punaH mityrthH| hAramamaletyAdi / hAramamalataratAramurasi dadhataM parirabhya vidUram / / sphuTataraphenakadambakarambitamiva yamunAjalapUram // 2 // punaH kimbhUtam / urasi vakSasi hAraM dadhataM vahantam / kimbhUtam / amalataratAram atizayenAmalaH amalataraH sa cAsau tAro muktAzuddhiyesmin sa tathA tam / kiM kRtvA dadhatam / parilambya avmucy| kathaM yathA bhavati / viduraM atyadhaH yathA syaattthaa| kamiva / yamunAjalapUramiva yamunAyAH jalaM tasya pUraH samUhastam / kimbhUtam / sphuTataraphenakadambakarambitaM sphuTatarAzca te phenAzca teSAM kadambaH samUhaH tena karambito yuktastam / shyaamletyaadi| zyAmalamRdulakalevaramaNDalamadhigatagauradukUlam / / nIlanalinamiva pItaparAgapaTalabharavalayitamUlam // 3 // punaH kimbhUtam / zyAmalamRdulakalevaramaNDalaM zyAmalaM ca tanmRdulaM komalaM ca evaM viziSTaM kalevarasya zarIrasya maNDalaM yasya sa tathA tam / punaH kimbhUtam / adhigatagauradukUlam adhigataM parihitaM gauraM pItaM dukUlaM kauzeyaM yena sa tathA tam / kimiva / nIlanalinamiva nIlaM ca tat nalinaM ceti / kimbhUtam / pItaparAgapaTalabharavalayitamUlaM pItazcAsau parAgapraceti tasya paTalaM nikurumbaM tasya bharaH AdhikyaM tena valayitaM pariveSTitaM mUlaM yasya sa tathA tam / nIlotpalaM yadA pItaparAgeNa veSTitaM bhavati tadA nIlanalinaM bhvtiityaashyH| upamAlaGkAraH / . 1) A svedAdi / 2) B anukAri / 3) B drops from mukhaM to yadvA / 4 ) A drops from anaGga to yadvA / 5) B parilambya vidUram / 6) A,B muktAbuddhiryasmin / 7) A vimalataravalayita / /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 ] saTippaNakam [sargaH 11 taraletyAdi / taraladRgazcalacalanamanoharavadanajanitaratirAgam / sphuTakamalodara khelitakhaJjanayugamiva zaradi taDAgam // 4 // punaH kimbhUtam / taralagaJcalacalanamanoharavadanajanitaratirAgaM manoharaM vadanaM ceti taralau ca tau caJcalau dRgaJcalau nayanaprAntau ca tayozcalanaM tena manoharaM vadanaM ca tena janitaH utpAdito ratirAgo yena sa tathA tam / arthAt raadhaayaaH| zaradi shrtkaale| taDAgamiva sarovaramiva / kimbhUtam / sphuTakamalodarakhelitakhaJjanayugaM khaJjanaH pakSivizeSaH tasya yugaM yasmin taDAge tattathA tt| vadanetyAdi / vadanakamalaparizIlanamilitamihirasamakuNDalazobham / smitarucirucirasamullasitAdharapallavakRtaratilobham // 5 // punaH kimbhUtam / vadanakamalaparizIlanamilitamihirasamakuNDalazobhaM mihiraH savitA tena same samAne kuNDale militavadanameva kamale yasyA sa tathA tam / punaH kimbhuutm| smitarucirucirasamullasitAdharapallavakRtaratilobhaM samullasitaH samyagvikasitazcAsau adharapallavazca tasminnibaddhA smitaruciH zobhA tayA ruciraH sundarazcAsau samullasito'dharapallavazca tena kRto ratilobho yena sa tathA tam / shshiityaadi| zazikiraNaccharitodarajaladharasundarasakusumakezam / 'timiroditavidhumaNDalanirmalamalayajatilakanivezam // 6 // punaH kimbhUtam / zazikiraNacchuritodarajaladharasundarakusumasukezaM suSTu zobhanA atisulolAzca te kezAzca kusumairyuktAH sukezAH, zazI candramAH tasya kiraNA aMzavaH taiH ccharitaM saMghaSTaM mizritama udaraM yasya sa tathA cAsau jaladharo meghazca tadvat [sundarIH) sukumArAH kusumasukezA yasya sa tathA tam / punaH kimbhUtam / timiroditavidhumaNDalanirmalamalayajatilakanivezaM malayajaM candanaM tasya tilakaH timire ghane tamasi uditaM vidhozcandrasya maNDalaM tadvannirmalazcAsau malayajatilakazca tasya nivezo yasya sa tathA tam / vipuletyAdi / vipulapulakabharadanturitaM ratikelikalAbhiradhIram / maNigaNakiraNasamUhasamujjvalabhUSaNasubhagazarIram // 7 // punaH kimbhUtam / vipulapulakabharadanturitaM vipulo mahAn pulakaH tasya bharo romAJcAtizayaH tena danturitaH vyAptaH sa tathA tam / punaH kimbhUtam / maNigaNakiraNasamUhasamujjvalabhUSaNasubhagazarIraM maNInAM gaNo nicayaH tasya kiraNAH aMzavaH teSAM samUhaH tena *samujjvalAni ca tAni bhUSaNAnyaGgadavalayakirITAdIni 1) A degkheln| 2) A,B sundarakusumasukezam / 3) A timirodharavidhumaNDalamardita / 4) A,B samujjvalitAni /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ zloka 8] zrIgItagovindakAdhyam / [103 taiH subhagaM sundaraM zarIraM yasya sa tathA tam / 'pAThAntare / kimbhUtam / bhUSaNamaNigaNakiraNavizaGkitavirahadahanaparivAraMbhUSaNAnAM maNigaNaH samUhaH tasya kiraNAH aMzavaH taiH vizaGkito vizeSeNa zaGkAyukto virahadahano virahAgnistasya parivAro yasya sa tathA tam / shriijydevetyaadi| zrIjayadevabhaNitavibhavadviguNIkRtabhUSaNabhAram / praNamata hRdi vinidhAya hariM sukRtodayasAram // 8 // he bhaktajanAH hariM zrIkRSNaM hRdi antaHkaraNe suciraM vinidhAya praNamata / kimbhUtam / sundaramatizayena atisundaraM zobhanaM vibhavavibhUSaNabhAram / bhUSaNAnAM bhAraH samUho vibhava aizvaryam atizobhito vibhavavibhUSaNabhAro yasya sa tathA tam / punaH kimbhUtam / zrIjayadevabhaNitam / athavA zrIjayadevabhaNitavibhavadviguNIkRtabhUSaNabhAram / zrIjayadevasya bhaNitaM gItaM tasya vibhavaH tena dviguNIkRto bhUSaNabhAro yasya sa tathA tam / punaH kimbhUtam / sukRtodayasAraM puNyodgamasya blmityrthH| sukRtasya puNyasya udayaH utpattiH tasya sAraH sArabhUtaM kAraNaM dadarzatyuktam / tatra darzanAntaraM jAtamartha zlokAbhyAM darzayannAha zrIjayadevakaviH, atikramyeti / atikramyApAGgaM zravaNapathaparyantagamana prayAsenevAkSNostaralataratAraM ptityoH| idAnIM rAdhAyAH priyatamasamAlokasamaye "papAta svedAmbuprasara iva harSAzrunikaraH // 8 // idAnIM rAdhAyAH akSNoH nayanayoH harSAdhunikaraH papAta / harSeNa azraNi teSAM nikaraH AnandAzrusamUha ityarthaH / idAnImiti kim / iha priyatamasamAlokasamaye atizayena priyo vallabhaH priyatamaH tasya Aloko darzanaM tasya samayaH kSaNaH tasmin / ka iva / svedAmbuprasara iva / svedarUpaM ambu pAnIyaM tasya prasara iva / keneva / apAGgaM netrAntam atikramya zravaNapathaparyantaprayAseneva / zravaNayoH zrotrayoH panthAH zravaNapathaH tasya paryantaH parisamAptiH tatra gamanaM tena prayAseneva prayAsajeneva / kathambhUtayoH akSNoH taralataratAraM yathA syAttathA patitayoH prAptayoH caJcalAkSikanInikam / 'kUrcamastrI bhruvormadhyaM tArakAkSNaH kanInikA' ityamaraH / 1) B drops from pAThAntare to sa tathA tam / 2) B sundaraM zobhanavibhavavibhUSaNabhAram / 3) A tAramiti tyoH| B bhAvaM gmityoH| 4) A prayAtaH svedAprasara iv| 5) A drops pAnIyaM /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 ] saTippaNakam [sargaH 11 bhjntyaastlpetyaadi| bhajantyAstalpAntaM kRtakapaTakaNDUti'pihita smitaM yAte gehAda bahirevahitAlIparijane / priyAsyaM pazyantyAH smarazarasamAkUtasubhagaM salajjA lajjApi vyagamadiva dUraM mRgadRzaH // 9 // iti zrIgItagovinde vAsa(: rAdhA)kezavayorvarNane sAnandadAmodaro nAmaikAdazaH sargaH / sAyaMkAle kathituM na zakyate / punarvadati kviH| mRgahazo rAdhAyAH lajjApi salajjA dUraM vyagamat / lajjayA saha vartata iti salajjA / kathambhUtAyAH raadhaayaaH| kRtakapaTakaNDUti pihitasmitaM yathA syaattthaa| talpAntaM zayyAsamIpaM bhjntyaaH| kapaTena dhUrtatvena kRtA yA kaNDUtiH zravaNakaNDUyanaM tayA pihitaM ca smitaM ca tad hAsyaM yasminkarmaNi tattathA tat / anenoktena kiM prayojanam / kakSAmUlaprakaTazithilAJcalaikastanapradezaM drshytiityrthH| inggitkaamvikaardhvniH| punaH kimbhuutaayaaH| priyasya zrIkRSNasya AsyaM mukhaM pshyntyaaH| kimbhUtamAsyam / smarazara' samAkUtasubhagam / smarasya kandarpasya zarastena samAkUtaH sAbhiprAya vizeSaH tena subhagaM sundaram / tat / kasmin sati / avahitAlIparijane 10sAlambane skhiismuuhe| gehAt nikuJjamandirAt bahiryAti sati / avahitazcAsau AlIparijana'ceti tasmin / Anandena saha vartamAnaH sAnando govindo gIyate'smin tattathA / iti zrIgItagovindaTIkAyAM vAsa( ? rAdhA )kezavayorvarNane sAnandadAmodaro nAmaikAdazaH sargaH / 1) A vihitA(ta)smitaM yAte saMgAbahiravahitAloparijanau / 2) BdegrivahitAlIparijane / 3) A zarasamAkRta; BdegsmaraparavazAkUta / 4) A vihitN| 5) A vihitaM 6) B_drops from anenoktena to kAmavikAradhvaniH / 7) A sranAkUla / B degsmaakul| 8) A / samAkUla: B smaakuulN| 9) A va sati / 10 ) A saavdhaanskhosmuuhe| 11 ) A govindo /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH sargaH supriitpiitaambrH| giitaavtaar'lokmaah-gtvtiityaadi| gatavati sakhovRnde'mandatrapAbharanirbhara smaraparavazAkUtasphItasmitasnapitAdharAm / sarasamalasaM dRSTvA rAdhAM muhurnavapallava prasavazayane nikSiptAkSImuvAca hariH priyAm // 1 // hariH zrIkRSNaH yadane vakSyamANaM priyAM rAdhAM pratyuvAca / kiM kRtvA / sarasaM sarAgaM yathA syAttathA suratAbhilASiNI tAM dRSTvA / kimbhUtAM rAdhAm / alasaM sAlasaM yathA bhavati tathA / muhurvAraMvAraM navapallavaprasavazayane nizitAkSI navaM ca tatpallavaM ceti prasavANi puSpANi ca tayoH zayanaM zayyA tasmin nikSipte prAjjhite akSiNI yayA sA tathA tAma / na kevalaM dRSTA, pavambhUtAM spRSTA / AliDanAdikaM vidhAya ca / panaH kathambhatAm / [mandatrapAbharanibherasmaraparavazAkUtasphItasmitasnapitAdharAM trapAyAH lajjAyAH bharo'tizayaH [a]mandazcAsau trapAbharazca tena nirbharasmaraparavazAt tadAyattatvaM tacca tat AkRtaM ratyAbhiprAyaH tena smitaM tena slapitaH ArdIbhUtaH adharo yasyAH sA tathA tAm / kasmin sati / sakhIvRnde gatavati sati / sakhInAM vRndaM samUhaH tasmin gatavati sati / uvAcetyuktam / *vibhAsarAgaNa gIyate / ektaalitaale| tad darzayati kislyetyaadi| kisalayazayanatale kuru kAmini caraNanalinavinivezam / tava padapallavavairiparAbhavamidamanubhavatu suvezam // 1 // kSaNamadhunA nArAyaNamanugatamanusara [mAM] rAdhike // dhruvapadam // he kAmini, kisalayazayanatale caraNakamala (caraNanalina) vinivezaM kuru| pallavaracitazayyAyAM caraNAravindaM nidhehi tava padapallavavairiH parAbhavamanubhavatu / 1) P does not present the textual verses; it gives only the portion of the commentary. A gives only a fragment of the text and the commentary-and that too not satisfactorily-belonging to Canto XII. 2) A spRSTvA / B bhuuyo| 3) A, B prerite| 4 ) A vibhAsarAgaNa gIyate; B vibhAsarAgaNa gIyate rAgalakSaNAt / ekatAlitAle / 2) A,B drop tad / 6) P drops from he kAmini to kuru ityAdi / 14
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106] saTippaNakam [ sargaH 12 yadvA / tava padapallavavairi pallavazayanaM tat parAbhavaM parAjayaM prApnotu mardanaM prApnotu / kIdRzaM zayanam / suvezam / sundaraM kSaNaM kSaNamAtraM nArAyaNa mAmanugatamatyAdaratayA prAptamanusara anusAraM kuru he rAdhike iti sambodhanam / he rAdhike / ro mAnAgniH rAgaH tenAdhike / iti sakhyupadezaM smArayatI pUrvASTapadIpratipAditam / tvaM mAm anusara sevyatAviSayIkuru / nanu mAM prati sakhyevamupacArazceti tvayA jJAtaM tatrAha / nArAyaNamiti / nAraM jIvasamUhaH ayanamAzrayo yasya sa tathA tam / sarvAntaryAmiNamiti / tena sarvAntaryAmitayA mayA jJAtamiti bhAvaH / anugatamiti anusRtam / kSaNamiti / rAdhA mAmanusarati vadati pratyuttarayati / he kRSNa tvaM sara ito gacchetyarthaH / nanu kAmAgnisaMtapto'haM kva gacchAmi tatrAha / rAdhiketi / raH kAmastenAdhiyathA tasya ke prakAze satIti shessH| nArAyaNaM nArA ApastAsAmayanamAzrayaM nidhimiti yAvat jaaniihiityrthH| tathA copajaladhiM nArAyaNaM kAmAgnisantApahArAya yAhIti bhaavH| nanvagnitApahArakatvaM bhavatu jaladheH / kAmAgninAzakatvaM tu kutaH / tatrAha / anugatamiti / anugatA anusRtA mA lakSmIstatputrI yena sa tathA / tasya saMbodhanaM lkssmiikaantetyrthH| kRSNo rAdhAM pratyupadizati / he kAmini / krkmlenetyaadi| karakamalena karomi caraNamahamAgamitAsi vidUram / kSaNamupakuru zayanopari mAmiva nUpuramanugatasUram // 2 // yadi tvaM duHsakhyA vidUra dUre AgamitAsi AnItAsi tatpratyupakAraM karakamalena caraNaM karomi caraNasaMvAhanaM karomi / atastvamapi kSaNaM kSaNamAtraM zayanopari mAM yathA nUpuramupakuru / kathambhUtaM nUpuram / anugatasUram anugataH upamAnIkRtaH sUryo yen| vdnetyaadi| vadanasudhAnidhigalitamamRtamiva racaya vacanamanukUlam / virahamivApanayAmi payodhararodhakamurasi dukUlam // 3 // anyacca / tava vadanameva sudhAnidhizcandraH tasmAt amRtam anukUlaM madhuraM vacanaM vAgamRtaM vacanena hRdtaM virahaM parasparaviyogajanitAM hRdayavyathAM tathA payodhararodhakam AcchAdakaM dukUlam urasi yattadapanayAmi dUrIkaromi / priyetyaadi| priyaparirambhaNarabhasavalitamiva pulakitamanyadurApam / madurasi kucakalazaM vinivezaya zoSaya manasijatApam // 4 // kiJca / kucakalazaM mama vakSasi sthApaya / manasijatApaM kAmajvaradAhaM zoSaya zAntaM kuru / kathambhUtaM kucakalazam / priyAparirambhaNarabhasavalitamiva pulakitaM
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 1] gItagovindakAvyam [107 priyasya nAyakasya parirambhaNamAli[]naM tasya vegena preritamiva romAJcitam / punaH kIdRzam / anyadurApam / anyasya durApaM priyavyatiriktasya kasyApi na prAptuM zakyam / adhretyaadi| adharasudhArasamupanaya bhAmini jIvaya mRtamiva dAsam / tvayi virahitamanasaM virahAnaladagdhavapuSamavilAsam // 5 // he bhAmini, adharasudhArasamupanaya / adharAmRtaM dehi| tena mUJchitamiva dAsaM mAM jIvaya / kIdRzam / virahAnaladagdhavapuSamata eva avilAsaM vilAsazUnyam / punaH kIdRzam / tvayi virahitamanasam / virahAnaladagdhazarIramata avilAsaM vilAsazUnyam / zazimukhItyAdi / .. zazimukhi mukharaya maNirazanAguNamanuguNakaNThaninAdam / zrutiyugale pikarutavikale mama zamaya cirAdavasAdam // 6 // . kiJca / he zazimukhi, mama zrutiyugale maNirazanAguNaM mukharaya / kathambhUte zrutiyugale / pikarutavikale / koza maNirazanAguNam / anugataM kaNThaninAdam / anuranvaye / pikarutena vikalaM vihvalaM yanmama zrutiyugalaM tasmin maNirazanA maNimayakaTimekhalA tasyAnuguNaM zabda kaNThaninAdAnuguNaM kaNThagaM nAdamanukUlaM mukharaya mukharIkuru / mama cirakAlavirahajanitamavasAdaM khedaM zamaya nAzaya / maamityaadi| mAmativiphalaruSA vivatIkRtamavalokitamadhunedam / lajjitamiva nayanaM tava viramati visRja vRthA ratikhedam // 7 // kiJca / adhunA mAM prati ativiphalaruSA niSphalena roSeNa idamava. lokitam / mIlitalajjitamiva nayanaM viramatu / kathambhUtaM mAm / vivazIkRtam / svataH tvadadhInam / ratikhedaM ratyarthaM khedaM visja dUrIkuru / shriijydevetyaadi| zrIjayadevabhaNitamidamanupadanigaditamadhuripumodam / janayatu rasikajaneSu manoramaratirasabhAvavinodam // 8 // zrIjayadevasya bhaNitaM gItam anupadaM nigaditaH zrIkRSNasya madhuripormodaH AnandalIlA yatra etAdRzaM gItam idaM rasikajaneSu aikAntikarahasye vijaneSu manoharaH ratirasaH tasya bhAvavinodaM janayatu prakaTIkarotu /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108] saTippaNakam [ sargaH 12 ___evaM ratikelyupakaraNasAmagrI muktvA upakramoktaraha keliparyavasAyimanoramaratirasabhAvavinodamAha pratyUhaH pulakAntareNetyAdibhiH pratyUhaH pulakAntareNa nibiDAzleSe nimeSeNa ca krIDAkUtavilokite'dharasudhApAne kathAnamabhiH / AnandAbhigamena manmathakalAyuddhe'pi yasminnabhU dudbhUtaH sa tayorbabhUva suratArambhaH priyaMbhAvukaH // 2 // sa suratAmbhaH tayoH rAdhAmAdhavayoH babhUva / yasmin suratArambhe pratyUho vighnopi priyaMbhAvukaH prItijanako'bhUt sa suratArambha udbhUtaH udbhaTo babhUva / ydvaa| yaH pUrva sakhi he kezImathanamudAraM mayA saha ramayeti sakhIM prati prArthitaM utkaNThitayA prArthitaH saH tathA anyatra kAryArambhe madhye vA pratyUho duHkhajanako bhavedihAdau madhye pratyUhamuttarottaraM parasparaM priyaMbhA vuko'bhUditi / kasmin kena tatrAha / nirvizeSe pulakAntareNa ca / gADhAliGgane vipulapulakapRthudanturitamityuktena sAttvikAvirbhAvatvAt / krIDAkUtavilokite nimiSeNa ca alasanimIlitalocanayA pulakAvalilalitakapolamiti pUrva prArthitatvena sa kathaM priyaMbhAvukaH taM kAcinnetrarandhraNa hRdikRtya nimIlya c| pulakAGgayupaguhyAste / kiJca / asanmukhAvalokanamAmimukhyamityuktatvAcca tthaa| krIDAvicArAvirbhAvapUrvakavilokane'nubhavaikavedyAnirvacanIyasukhAtizayajanakatvAt tathoktaM adharasudhApAne kathAnamabhiH / pUrva prArthitAdharasudhArasamupanIya bhAminItidazamyavasthA ...... nivArikApyadharasudhApAne kathAnamabhiH nAnAprakArikA rasotpAdikA parAjanAramaNaviSayiNI "tadadharamadhuramadhUni pibantam" (sargaH 6) ityAdirUpA zliSyati kAmapi cumbati kAmapi(sargaH 1) iti dRSTatvAdevaMvidhAbhirnarmakathAbhiH pratyUhaH priyaMbhAvuko'bhUt / tato manmathakalAyuddhe'pi AnandAdhigamena tthaa| kAmazAstroktacaturazItyAsanarUpA manmathakalAstAsAM yuddhe nakhadantakSatabAhubandhanAdibhirviratimamanyamAnaH parasparaM jayAbhikAGkSAdirUpe suratayuddhe AnandAdhigamaH anirvacanIyAnandarasArNavadhigamastena ca tathA / evaM vidhe tayoH suratAramme pratyUhaH priyaMbhAvukaH priyaMbhavanazIlo'bhUditi bhaavH| na kevalaM suratArambhe pratyUha eva priyaMbhAvuko'bhUt kintu bandhanAdikamapi kApyanirvacanIyatRptijanakaM babhUva ityatrAha-dobhyAM saMyamita iti / dobhyAM saMyamitaH payodharabhareNApIDitaH pANijai rAviddho dazanaiH kSatAdharapuTaH zroNItaTenAhataH /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokaH 4] gItagovindakAvyam [109 hastenAnamitaH kace'dharamadhusyandena saMmohitaH kAntaH kAmapi tRptimApa tadaho kAmasya vAmA gatiH // 3 // aho ityAzcaryam / kAmasya vAmA gatiH kAmasya premNaH vAmAdbhutA gatiH / tadgatervAmatvaM kimata Aha / dAA saMyamitaH kAntayA bAhubhyAM kAnto bndhitH| kaM sukham A samantAt anti prApayati prApnoti vA kaantH| anta gatau / sa dobhyAM do avakhaNDane / tadRgbhyAM baddhaH bandha pIDAjanaka kAmapi tRptijanakatvAdA zcaryamiti bhAvaH / payodharabhareNApIDitaH payodharabharAtizayenAsamantAt piidditH| kAmapi tRptijanakatvAt payodharoktaH...zinAM nityAnAM tRptijanako bhavati kAntasyApIDanasparzAttathAtvAdityAzcaryamiti bhaavH| pANijainakhairAsamantAd viddhaH dazanaiH kSatAdharapuTaH dantaiH kSataH adharapuTo yasya sH| zroNItaTenAhataH ratiramaNe / AsanabandhAdivizeSe zroNItaTenAsamantAddhatastADitaH prApito vA / hana hiNsaagtyoH| hastenAnamitaH kace'dharasudhApAnena sNmohitH| hastena kRtvA kace zikhAM gRhItvA ISannamitaH namrIkRtvAdharapAnena adharasudhApAnaM kArayitvA samyak mohitH| "satyamevAsi yadi sudati mayi kopinI dehi kharanakharazaraghAtam / ghaTaya bhujabandhanaM janaya radakhaNDanaM yena vA bhavati sukhajAtam / / " ( sarga 10) ityabhIpsitaprArthitatvAt tathA kRtamiti bhAvaH / ityAdibhiH kAntayA paribhUto'pi kAmapyanirvacanIyAM tRptiM sarvendriyaviSayiNIm Apa prAptavAn / tasmAt kAmasya vAmA gatirityAzcaryamityarthaH / evaM bahuvidhacaTulatvena bahu saMprArthitaM tato na zAtaM tadAha vAmAGketyAdibhiHvAmAGke ratikelisaMkularaNArambhe tayA sAhasa prAyaM kAntajayAya kiJcidupari prArambhi yatsaMbhramAt / niSpandA jaghanasthalI zithilitA dorvallirutkampitaM vakSo mIlitamakSi pauruSarasaH strINAM kutaH sidhyati // 4 // vAmAGka iti / ratikelireva saMkularaNaH parasparAhatasaMgrAmastasyArambhe tayA zrIrAdhayA kAntajayAya kAntasyopari sAhasaprAyam utsAhapUrvakaM kiJcidanirvacanIyaM yat prArambhi tat saMbhramAt saMbhramajanitAnandAtizayAdAyAsAt / tasyA jaghanasthalI pUrvamaticapalAbhUt sA niSpandA gatirahitA jaataa| zithilitA dorvalliH pUrva dobhyA saMyamitaH payodharabhareNApIDitastayA tasyA dorvalliH zithilatA jaataa| vakSa ut adhikaM kampitaM sAttvikAvirbhAvAdvepathuyuktaM jAtam / pUrvamanimeSe krIDAkUtavilokanapare'kSiNyAstAM tadakSinimIlitam / jAtau ekavacanam / pUrvamevaM paurussrsH| strINAM mubhAvaprAptirUpo rasaH kathaM kena prakAreNa siddhayatIti bhAvaH / kIdRze / ratikelisaMkularaNArambhe mArAGke ratiraNasaMkula
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 ] saTippaNakam [sargaH 12 tvAt mizritatvAd dvayorvizeSaNam / ratipakSe mAraH kAmastasyAGke cihUne dobhyAM saMyamitAdikairaGkite / raNapakSe'pi tathA / mAraH mAraNaM tADanaM zroNItaTenAhananAdikairaGkite cihnite iti bhaavH| jaghanasthalIpadoktyAratiraNabhUmiH suucitaa| pauruSarasoktyA vipriitrtyuktaa| rativiparIte rAjase sukRtavipAke sakhyuktatvAttathA / evaMvidhaH strINAM pauruSarasaH kutaH siddhayatItyarthaH / tatastasyA rasAvezAvasare priyo'dharaM pItavAnityAha-ISanmIlitetyAdi / ISanmIlitadRSTi mugdhavilasatsItkAradhArAvazA davyaktAkulakelikAkuvikasadantAMzudhautAdharam / zAntastabdhapayodharaM bhRzapariSvaGgAt kuraGgIdRzo harSotkarSavimuktiniHsahatanordhanyo dhayatyAnanam // 5 // ISanmIlitadRSTIti / dhanyaH kuraGgIdRzaH AnanaM pibati / AtmAnaM dhanyamanyamAna iti dhanyaH priyaH zrIkRSNaH kuraGgI mRgI tasyA dRzIva capale dRzau yasyAH sA kuraGgIdak tasyAH zrIrAdhAyAH AnanapAnamazakyaM tat kathaM pibatItyAha / kiidRshyaaH|hrssotkrssvimuktiniHshtnoH harSAdAnandAtizayAdviziSTAyA muktiH tayA sukhaduHkhAtyantAbhAvarahitayA niHsahA sahaH sahanaM, nirgataH sahaH yasyAH sA niHsahA, niHsahA tanuryasyAH / evaMvidhAyAH sthirIbhUtAyA Ananam / kIdRzam / mIlitadRSTi mIlatIti mIlantI dRSTiryasmin tat / cAJcalyarahitadRSTiyuktam / punaH kIdRzam / sItkAradhArAvazAdavyaktAkulakelikAkuvilasaddantAMzudhautAdharaM sItkArasya dhArA avicchinnatA tasyA vazAdavyaktA aspaSTA AkulA anavasthA yA kelistasyAM kAkuH tayA vikasadbhirdantAMzubhidhauMto ujjvalIkRto'dharo yasmin tat / evaMvidharasAvezayuktAyA AnanaM pibati / evaMvidhaH sannevaMvidhAyA AnanapAnAdAtmAnaM dhanyaM manyamAno dhanya ityrthH| AnanaM pibatItyatrAnanasya pAnaM na saMbhavati pAnamadharAmRtasyeti cettadAnanapAnazabdastu lAkSaNikaH yathA gaGgAyAM ghoSaH prativasati / yathA godohanaM karotItyatra lakSaNA goH stanasakAzAddugdhadohanaM, gaGgAyAstIre ghoSanivAsaH tathAnanasakAzAdadharAmRtapAnamityarthaH sUcitaH / atha priyAyAH suratacihnazobhitavapurdarzanena priyasya pramodotsavamAhatasyA iti / tasyAH pATalapANijAGkitamuro nidrAkaSAye dRzau nidhIto'dharazoNimA vilulitasrastasrajo muurdhnaaH| kAJcIdAma darazlathAJcalamiti mAtarnikhAtairdezo rebhiH kAmazaraistadadbhutamabhUt patyumanaH kIlitam // 6 //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 7] gItagovindakAvyam [111 ityamunA prakAreNa prAtarnikhAtaiH kAmazaraiH patyudaMzolagnairmanaH kIlitamityadbhutamabhUd / tasyAH zrIrAdhAyAH uraH pATalapANijAGkitaM pATalapuSpatulyairnakhai. zcihnitam / dRzau nidrAkaSAye tasyAH netre rAtrijAgaraNAnnidrayA klussiikRte| adharazoNimA nidhautaH pratikSaNAdharapAnAdAraktatA nirdhAtA ujjvliikRtaa| sahajAraktatvAd nirgatadhauto nidhUto'dharazoNimA nirgatadhauto jAtaH / pratikSaNacummanAd dhauto'pi na jJAta iti bhAvaH / evaM sati pUrvoktadantAMzudhautAdharamityuktau virodhApattiH ttraaymaashyH| tatra vikasahantAMzubhiH atinairmalyatvAt kundakalikAtulyavikasaddantAMzubhiH pratibimbaiH dhautaH ujjvalIkRtaH / na tu dhauta iti bhAvaH / mUrdhajA vilulitasrastasrajaH vilulitAH srastAH srajo yebhyaH, prathitakusumamAlAyaMsanAdvilalitA itastataH kezA jAtAH / kAJcIdAma daralathAJcalaM kaTimekhalAbandhanamISat pralatham aJjalaM prAntabhAgaM yatra ityebhirnikhAtaistIkSNaiH kAmazaraiH patyudaMzolagnaiH manaH kIlitam / anyatra lagnairanyat kiilitmityaashcrymityrthH| tato'vasthAntararasavizeSamAha-vyAlolaH kezapAza iti / vyAlolaH kezapAzastaralitamalakaiH svedamokSau kapolau kliSTA bimbAdharazrIH kucakalazarucA hAritA hArayaSTiH / kAJcIkAntirhatAzA stanajaghanapadaM pANinAcchAdya sadyaH pazyantI satrapA sA tadapi vilulitA mugdhakAntirdhinoti // 7 // patyumanaH kIlitasya bhAvanayA vilulitasragdhareyaM zrIrAdhA mAM dhinoti vizeSeNa lulitA srak dharatIti tathAbhUtA mAM punaratyutsukaM karoti / kiidRshii| stanajaghanapadaM sadyaH pANinAcchAdya satra mAM pazyantI / vilulitasragdharA kenaivaM. vidhaM karoti / stanaM ca jaghanapadaM ca stanajaghanapadaM pANinA ekena stanamAcchAdya ekena pANinA jaghanAgramAcchAdya / rasanAdivyatirekeNAnAvRtatvAt salajjaM yathA syAt tathA mAM pazyantI dhinoti / kevalAGgadarzanAt prINayatIti bhaavH| kiM kRtvA / vyAlolaH kezapAzaH vilulitastraktayA vikIrNakezapAzaH, alakaistaralitaM cUrNakuntalaizcaJcalIbhUtam. kapolo svedena vyAptI, bimvAdharazrI kliSTA kSatA kSatayuktA bimbavadadharazrIH zobhA jaataa| kucakalazarucA kAntyArthAt muktAhArAliGgane'ntarAyabhUtatvAdyaSTiH sAritA tiraskRtA / kAJcI kAJcidAzAM gatA kAJciddizaM prAptA sAMnidhyAbhAvaH stanajaghanapadaM sadyaH pANinAcchAdya satrapaM rasAvezazaithilyAdevaM nijAgAvalokanAnmanaH krIDAvizeSAt kalanAt satrapam / evaMvidhA satI mAM pazyantI tathA krotiityrthH| tato'vasthAntaramAha-iti manaseti / iti manasA suprItaM suratAnte sA nitaantkhinnaanggii| rAdhA jagAda sAdaramidamAnandena govindam // 8 // 1 mudritagrantha 'atha sahaseti' pAThaH /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112] saTippaNakam / [sargaH 12 ____ ityuktaprakAreNa manasA nigadantaM govindaM sA suratAnte sAdaraM jagAda / kiidRshii| nitAntakhinnAGgI / sA vilulitasragdharA pUrvoktavyAlolakezapAzAdiyuktA zrIrAdhA saMsiddhirUpA pUrvoktaprakArayuktA pazyantI satra mAM vilulitasragdhareyaM dhinItIti manasA nitarAM gadayantaM kathayantaM na tu mukhataH govinda svasyendraM suratAnte nitAntamatizayena khinnAni zithilibhUtAnyaGgAni yasyAH sA sAdaramidaM vakSyamANamAnandena sotsAhapUrvakaM nitarAM jagAda / ___ rAmakalI (rI) rAgaNa gIyate rUpakatAle tathA gauDIrAge / tadevAha-kuru yadunandanetyAdi / kuru yadunandana candanaziziratareNa kareNa pyodhre| mRgamadapatrakamatra manobhavamaGgalakalazasahodare // 1 // nijagAda sA yadunandane krIDati hRdayAnandane // dhruvam // kalazasya sahodaro bhrAtA tasmin kumbhasamAna ityarthaH / kathambhUte yadunandane / krIDati sati / alikuletyaadi| alikulagajanamajanaka rtinaayksaaykmocne| tvadadharacumbanalambitakajjala ujjvalaya priyalocane // 2 // kiJca he priya mama locane nayane aJjanakaM kajjalam ujjvalaya vyaktaM kuru / punardehIti / kimbhUtam / alikulagaJjanam alInAM kulaM nicayastadJjayatIti tiraskarotIti tttthaa| tat / punaH kimbhuutm| tvadharacumbanalambitakajjalaM yasmin tat / athavA cinmate locane tvadadharacumbanalambitakajjale tava adharastvadadharaH tena cumbitaM tena lambitaM prasRtaM kajjalaM yasmin tattathA tasmin / punaH kimbhUte locane / ratinAyakasAyakamocane ratinAyako madanaH tasya sAyakAH kaTAkSA eva bANAH teSAM mocanaM kSepaNaM yena dhanuHsvarUpeNa tattathA / tasmin / nayanakurakretyAdi / nayanakuraGgataraGgavikAsanivAsakare zratimaNDale / manasijapAzAvilAsadhare zubhaveza nivezaya kuNDale // kizca / he zubhaveza zrIkRSNa / zobhano vezaH AkAro yasya sa tathA tasya sambodhana he zubhaveza zrIkRSNa | tvaM kuNDale vinivezaya samAropaya / kasmin / zrutimaNDale karNapradeze / punaH kimbhUte / nayanakuraGgataraGgavikAzanivAsakare / 1) B opens thus: atha kAntA ratiklAntA mayi maNDanavAJchayA / nijagAda nirAbAdhA rAdhA svAdhInabhartRkA // 2) B adds atrApi svAdhInabhartRkA nAyikA / 3 ) B alInAM bhramarANAM kulaM smuuhm| 4) B kaamH| 5) B teSAM bANAnAm / 6) B mokSaNam /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralokaH 8] gItagovindakAvyam [113 nayana eva sulolacaJcalatvAt kuraGgau kRSNamRgau tayostaraGgaH visarpaNaM tasya vikAzaH prakAzaH tasya nivAso rodhanaM sImAvadhistaM karotIti tattathA tasmin / zrutyoH zravaNayoH maNDalaM tasmin / punaH kimbhUte / manasijapAzavilAsaghare manasijasya madanasya pAzaH tasya vilAsaH zobhA taM dharatIti tathA tasmin / bhrmrcyetyaadi| * bhramaracayaM racayantamupari ruciraM suciraM mama saMmukhe / jitakamale vimale parikarmaya narmajanakamalakaM mukhe||4|| kiJca / he priya, mama saMmukhe agre sthitvA mukhe vadane alakaM kastUrikAdipatraracanaM [ca parikarmaya prasAdhaya / kimbhUtam / narmajanakaM narmalIlAM janayatAti saMpAdayatIti tathA tam / kiM kurvantamiva / upari mukhasya upari suciraM suvilambaM yathA syAttathA ruciraM ramaNIyaM bhramaracayaM racayantamiva / ivazabdasya lopA draSTavyaH / kimbhUte mukhe / jitakamale saundaryeNa jitaM kamalaM yena tattathA tasmin / punaH kimbhUte / vimale nirmle| mRgmdetyaadi| mRgamadarasavalitaM lalitaM kuru tilakamalikarajanIkare / vihitakalaGkakalaM kamalAnana vizramitazramazIkare // 5 // kiJca / he nAtha kamalAnana / kamalavadAnanaM yasya sa tathA tasya saMbodhana . he kamalAnana / mamAlikarajanIkare tilakaM kuru| alikameva rajanIkarazcandraH tasmin / lalATamalikaM godhirUce dRgbhyAM bhruvau striyAmityamaraH / kimbhUte / vishrmitshrmshiikre| zramaH suratazramaH tena zIkarA nIrakaNAH vizramitAH zramazIkarA yasmin tattathA tasmin / kimbhUtam / mRgamadarasavalitaM mRgamadaH kastUrI tasya rasodbhavaH tena valitaH saMvardhitaH samRddho vA tat / punaH kimbhUtam / lalitaM ramaNIyam / punaH kimbhUtam / vihitakalaGkakalaM kalaGkasya kalA, vihitA kRtA kalaGkakalA yena tttthaa| zyAmatvAt / mmetyaadi| mama rucire cikure kuru mAnada mnsijdhvjcaamre| . ratigalite lalite kusumAni zikhaNDavikhaNDakaDAmare // 6 // kiJca / he mAnada / do'vakhaNDane / mAnaM dyati khnnddytiiti| yadvA / maanssvaatmaabhimaanitaa| srvotkrssvrtitvmityrthH| mAnonnatiM dadAtIti sa tathA tasya saMbodhanaM he mAnada / mama rucire ramaNIye cikure kuntalanicaye kusumAni kuru nivezaya / kimbhUte / mAnasajadhvajacAmare mAnase hadaye jAyata iti mAnasajo 1) B kRSNasArau mRgau 2) B tasminnivAse yasmin tattathA / 3) B drops from punaH to tathA tasmin / 4) B adds racaya / 5 )B drops do'vakhaNDane dhAtuH / 6 )B drops yadvA ..mityarthaH /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114] saTippaNakam [sargaH 12 madanastasya dhvajo ketuH dhvajadaNDastasya cAmaraM tasmin / punaH kimbhuute| ratigalite ratau suratasamaye galitaH parimuktastasmin / punaH kimbhUte / lalite mnohre| punaH kimbhUte / shikhnnddvikhnnddkddaamre| zikhaNDasya mayUrapicchajAlasya vikhaNDakastiraskArI DAmaraH saMbhramaH zobhAvizeSo yasya sa tathA tasmin / srsghnetyaadi| sarasaghane jaghane mama zambaradAraNavAraNakandare / maNirasanAvasanAbharaNAni zubhAzaya vAsaya sundare // 7 // kiJca / he zubhAzaya / zobhana: svacchaH AzayaH antaHkaraNaM yasyAsau tathA tasya saMbodhane he zubhAzaya / mama jaghane maNirasanAbharaNAni vAsayeti yojaya / maNibhiryuktA rasanA maNirasanA ca vasanaM dukUlaM ca tat AbharaNaM ca taani| kimbhuute| sarasaghane rasena zRGgArarasena saha vartata iti sarasaM ca tat ghanaM nibiDaM ca tat tasmin / punaH kimbhUte / zambaradAraNavAraNakandare zambaraM daityaM dArayatIti zambaradAraNaH / 'zambarArimanasijaH kusumeSurananyajaH' ityamaraH / sa eva vAraNo mattagajaH tasya kandaraH krIDAdarI tasmin / punaH kimbhUte / sundare mnohre| shriijydevetyaadi| zrIjayadevavacasi rucire hRdayaM sadayaM kuru maNDane / haricaraNasmaraNAmRtanirmitakalikaluSajvarakhaNDane // 8 // __ he zrIkRSNa nArAyaNa, tvaM hRdayaM sadayaM kuru / saha dayayA (iti sdym)| ksmin| zrIjayadevavacosa / zrIH zobhA [tayA] yuktasya jayadevasya vacastasmin / kimbhUte / rucire ramaNIye / punaH kimbhuute| haricaraNasmaraNAmRtanirmitakalikaluSajvarakhaNDane harezcaraNau tayoH smaraNaM tadevAmRtaM tena 'nirmitaM kalikaluSaM pApaM tadeva jvaraH saMtApaH taM khaNDayatIti tattathA tasmin / yadvA tasya khaNDanaM niva tanaM yena tattathA tasmin / punaH kimbhUte / maNDane bhUSaNe / yadvA he jayadeva zrIkRSNa tvaM jaya utkRSTatayA vartasva / kasmin / tasmin jayadevasya vacasi / nanu kimiti nivartitavyamityAzajhya tatra bhaktaparAdhInatvahetumAha / he sadayahRdaya / kasmin / kurumaNDane kurUNAM yaduvaMzAnAM maNDanaM yudhiSThirAdi 1degatyantabhaktastasmin / 11kimbhUte / haricaraNasmaraNAmRtanirmitakalikaluSajvarakhaNDane harezcaraNau tayoH smaraNaM tadevAmRtaM tena nirmitaM kalikaluSaM pApaM tadeva jvaraH santApaH tasya khaNDanaM yena vacasA tattathA tasmin / 1) B mAraH tasya / 2) B drops rtau| 3)B drops from zobhana: to he zubhAzaya / 4) B zambaradAraNaH kAmaH sa eva vAraNo 5 ) B sajjanamaNDane / 6) B drops saha dayayA / 7) B kaliyugasya kaluSaM pApaM tasmAt jvaraH 8) B drops yadvA tasya khaNDanaM nivartanaM yena tattathA tasmin / 9) B drops nanu kimiti nivartitavyamityAzakya / 10) B bhaktastasmin / 11. B drops from kimbhUte to vacasA tattathA tasmin /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokaH 10] . gItagovindakAvyam [115 gItArthasaMgrahazlokamAha racayetyAdi / racaya kucayoH patraM citraM kuruSva kapolayo ghaTaya jaghane kAJcIM mugdhasrajA 'kabarIbharam / kalaya valayazreNI pANau pade maNinUpurA viti nigaditaH prItaH pItAmbaro'pi tathAkarot // 9 // rAdhayA iti nigaditaH uktaH san pItAmbaraH zrIkRSNo'pi tathA akarot / kimbhuutH| prItaH hRSTaH / katham / iti / itIti kim / tvaM mama kucayoH patraM mRgamadapatrAvalI racaya kuru / kiJca / kapolayozcitraM kuruSva / kena / kareNa / kiJca / jaghane kAJcI ghaTaya niyojaya / kiJca / kabarIbhAraM kezapAzaM kusuma mAlayA arcaya / athavA kabarIbhare kezapAze sri kusumasAttIsaM (1 kusumo saM) ca badhnAmi (? badhAneti) kiJca / pANau valayazreNI vilayAnAM paGktiM kalaya / samAropaya / kiJca / pAdau (1 pade) nUpurau pade caraNayoH kuru samAropaya / 'yadgAndharvakalAsu kauzalamanudhyAnaM ca yadvaiSNavaM yacchRGgAravivekatattvamakhilaM kAvyeSu lIlAyitam / tatsarvaM jayadevapaNDitakaveH kRSNakatattvAtmanaH sAnandAH parizodhayantu sudhiyaH zrIgItagovindataH // 10 // iti zrIjayadevakRtA gItagovinde suprItapItAmbaro nAma dvAdazaH sargaH / 10iti zrIgItagovindaTIkAyAM svAdhInabhartRkAvarNane suprItapItAmbaro nAma dvAdazaH sargaH smaaptH| zrIkRSNArpaNamastu / saM[va]t 1569 varSe zAke 1434 pravartamAne likhitaa| pItAmbaro nAma dvAdazaH sargaH 12 likhitavAn jirajIvavaladevaH / shriirstu|| 1) B kabarIbhare 2) B kena kAraNena / kiJca / 3) B yojy| 4) B sra kusumAvali siJca vai baMdhaya (1) / 5) B valayanAM kaGkaNAnAM / 6) B samAlokaya / 7) B yadgandharva / 8) B adds the following stanza: sAnandaM nandasUnurdizatu mitaparaM saMmadaM mandamandaM rAdhAmAdhAya bAhvorvivaramanu dRDhaM pIDayan prItiyogAt / tugau tasyA urojAvatanu- varatanonirgatau mA sma bhUtAM pRSThaM nirbhidya tasmAd bahiriti valitaprIvamAlokayan vaH // 9) B iti zrIgItagovinde suprItapItAmbaro nAma dvAdazaH sargaH // 12 // 10)B iti zrIgItagovinde mahAkAvye kavizrIjayadevakRtau TIkAyAM svAdhInabhartRkAvarNane suprItapItAmbaro nAma dvAdazaH sargaH / zrIrastu /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ // pariziSTam-1 // gItagovindasthapadyAnAM mAtRkAvarNakrameNAnukramaNI pRSThAni padyAni pRSThAni 110 95 0 103 0 . pa Na 07 padyAni akSNonikSipat aGgeSvAbharaNaM atikramyApAjhaM atrAntare ca kulaTA atrAntare masUNa atha kathamapi atha tAM gantumazakAM athAgatAM adyotsaGga adharasudhA adhigatamakhila anilataralakisalaya anilataralakuvalaya anekanArI abhinavajaladharasundara amalakamaladalalocana amRtamadhura alasanimolita alikula aviralanipatita ahamiha nivasAmi yAhi ahamiha nivasAmi ahaha kalayAmi AvAso vipinAyate AbhloSAdanu itastatastAm iti caTulacATu iti manasA suprItaM iha rasabhaNane ISanmIlita unmadamadana unmIlanmadhu urasi murAre kaMsArirapi kanakanicaya kati na kathitam kajjalamalina kathitasamaye'pi kandarpajvara karakamalena karatalatAla kApi vilAsavilola 'kAliyaviSadhara kAzmIragaura kimiti viSIdasi ki kariSyati kizalayazayana kuru yadunandana kusumacaya kusumavizikha kusumasukumAra kelikalA kokilakalarava kSaNamapi virahaH kSatriyarudhira kSamyatAmaparaM kSitirati gaNayati guNa 2 112 112 A A
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 pRSThAni pRSThAni 15 padyAni gatavati sakhI gopakadamba ghaTayati sughane ghanacayarucire ghanajaghana 105 22 22 108 Pe 69 112 caJcalakuNDala candanacarcita candrakacAra caraNakamala caraNaraNita caraNakisalaye calamalaya cintayAmi tadA chalayasi vikramaNe janakasutA janayasi manasi jaladapaTala jitabisa taralagaJcala tavedaM pazyantyAH tava karakamalavare tatki kAmapi tanvi khinnam tasyAH pATala tvajati na pANitalena tAni sparzasukhAni tAmatha manmathakhinnAM tAmahaM hadi sAtAm padyAni daravidalita dazanapadaM dahati zizira dinamaNimaNDala dizi dizi kirati durAlokastoka dRzau tava madAlase dRzyase purato dobhA saMyamitaH dhyAnalayena dhvanati madhupa nayanakuraja nayanaviSayamapi navabhavadazoka nAmasametaM nAyAtaH sakhi nindati candanam nindasi yajJavidhe nibhRtanikuJjagRhaM nIlanalinAbhamapi patati patatre parihara kRtAtake pANau mA kuru pInapayodhara pUrva yatra samaM padmApayodhara pazyati dizi dizi pratipadamidamapi pratyUhaH pulakAntareNa prathamasamAgama pralayapayodhi pravizatu harirapi prasarati zazadhara priyaparirambhaNa priye cAruzIle bandhUkadyuti 102 3 3 svadabhisaraNa tvadvAkyena samaM tvamasi mama bhUSaNaM tvaritamupaiti svAM cittena dayitavilokita 58 106 84
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSThAni pRSThAni 78 74 v . 50 104 1 0 0 0 0 - 102 . padyAni bahiriva bAdhAM vidhehi bhaNati kavijayadeve bhajantyAstAlUpAntaM bhavati vilambini bhramati bhavAn bhramaracayaM bhrUcApe nihitaH bhrapallavaM majutarakuJja maNimayamakara madanamahipati madhutarala madhumudita . madhumuranaraka manobhavAnandana mama maraNameva mama rucire mAdhavikAparimala mAmativiphala mAmahaha mAmiyaM calitA mukharamadhIre mugdhe madhumathanam mugdhe vidhehi muhura valokita mRgamadarasa mRgamadasaurabha medhamadura mlecchanivaha yadanugamanAya yadi harismaraNe yadgAndharvakalAsu yamunAtIra racaya kucayoH rajanijanita padyAni ratigRhajaghane ratisukhasamaya ratisukhasAre ramayati sudRzaM rAdhAvadana rAsollAsa ripuriva sakhI lalitalavA vadanakamala vadanasudhAnidhi vadasi yadi kiJcidapi vapuranuharati varNitaM jayadevakena vasati dazana vasati vipina vasante vAsantI vahati ca vahati malaya vahasi vapuSi vAgdevatA vAcaH pallavaya vAmAGke ratikeli vikacajalaja vikasitasarasija vikirati muhuH vigalitalajjita vigalitavasanaM vitatabahuvalli vitarasi dikSu vipulapulakapAliH vipulapulakapRthu vipulapulakabhara vipulapulakabhuja viracitacATuvacana virahapANDumurAri vilikhati rahasi occ 113 107 WWCOW No. 88 113 13 3 115 115
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 pRSThAni 0 0 0 0 47 Coc m m . c 5 88 111 102 107 0 0cc m 101 0 0 0 padyAni vizada kadambatale vizveSAmamuraJjanena vihitapadmA viharati vane vihitavizada vRSTivyAkula vedAnuddharate vyathayati vRthA vyAlolaH kezapAzaH zazikiraNa zazimukhi zRNu ramaNIyatara zyAmalamRdula zramajalakaNabhara zritakamalA zrIjayadevabhaNita zrIjayadevakaveridam zrIjayadevakaveridamudita zrIjayadevakaveridaM kurute zrIjayadeve zrIjayadevabhaNitamatisundara zrIjaya devabhaNitamatilalitam zrIjayadevabhaNitamadharIkRta zrIjaya devabhaNitamidamatizaya zrIjaya devabhaNitamidamadhikaM zrIjayadevabhaNitamiti gItam zrIjayadevabhaNitamidamadbhuta zrIjayadevabhaNitamidamudayati zrIjayadevabhaNitarativaJcita zrIjayadevabhaNitavibhava zrIjayadevabhaNitahariramitam zrIjayadevavacasi rucire liSyati kAmapi zliSyati cumbati zvasitapavanam 107 58 padyAni sakalabhuvana sajalajalada sajalanalinI saJcaradadhara satyamevAsi yadi sabhayacakitaM samuditamadena sarasaghane sarasamasRNamapi sA mAM drakSyati sA romAJcati sA virahe sA sasAdhvasa suciramanunayena stanavinihitamapi sthalakamala sthalajalaruha snigdhe yatparuSAsi sphuratu kuca sphuradatimukta sphuritamanaGga smaragaralakhaNDanaM smarazarasubhaga smarasamarocita smarAturAm haricaraNazaraNa hariparirambhaNa harirabhimAnI harirabhisarati haririti haririti harirupayAtu hastasrastavilAsa hAramamala hArAvalI hRdi vizalatA . CSN 0 0 C 41 44 18 0C NC 200 0 0 occ c 103 114 18 0 58 0
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ prishissttm-2|| TippaNikAkRnmAnAGkoddhRtakAtantravyAkaraNasUtravRttigatavacanAnAM sUcI (prathamA saMkhyA pRSThAvaM nirdizati, aparA paGkti ca / ) pra. paM. 1 . 20 "vyabhicarati ca " itivazAt aciMtapadasya [na] puurvnipaatH| yathA-"naranArAyaNau umAmahezvarau kAkamayUro" ityAdi / -kAtantra ( 2.5.13.) vRtti 1 . 22 AdhAre saptamo / ya AdhArastadadhikaraNam-kAtantra (2.4.11.) AdhAro'dhikaraNam-pANini (1.4.45.) saptamyadhikaraNe ca-pANini (2.3.36.) IbAdhAre (? IbadhikaraNe)ca--jainendra (1.4.4 4.) etAni sUtrANi manasikRtya mAnAGkenedaM vAkyaM svayameva viracitaM syAt / 1 . 23 vIpsAyAmavyayIbhAvaH / pUrva vAcyaM bhavedyasya so'vyayIbhAva iSyate / iti kAtantra (2.5.11.)sUtravRttau...yathArthe / ....arthamartham prati / pratyartham / iti vyAkhyAnam / tadanusRtya mAnAGkenedaM vAkyaM svayameva viracitaM bhavet / 3 . 17 vipUrvo lasa kAntau dhAtuH / __ --laSa kAntau iti pANinIyadhAtupAThe / / 8 . 2 ekaikasya vIpsAyAm / idaM vAkyaM 'saMkhyaikArthAbhyAM vIpsAyAm ityetatkAtantrasUtra(2.6.40.)vRttigatavacanAnusAreNa mAnAGakena viracitaM syAt / 11 . 12 kriyAvizeSaNaM dvitIyAntaM napuMsakam / idaM vAkyaM 'sa napuMsakaliGgaM syAt' iti kAtantrasUtra (2.5.15.)mavadhArya mAnAkenoktaM syAt / 12 * 6 jAtyabhiprAyeNa ekavacanam / 'jAtyAkhyAyAmekasmin bahuvacanamanyatarasyAm' iti pANini(1.2.580)sUtramanulakSya mAnAGka. syedaM vAkyaM syAt / 12 * 7 tRtIyA sahayoge / -kAtantra 2.4.29. 14 * 11 janI prAdurbhAve / -pANinIyadhAtupAThe / 14 * 23 kartari sssstthii| 'kartRkarmaNoH kRti nityam' / kAtantra (204.4 1.) iti sUtrAbhiprAyamanusRtyedamuktaM syAt /
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 2. TippaNikAgatavyAkaraNamUtravacanAnAM suucii| pR. paM. 16 : 9 dhyA(? dhye)cintanetyarthe / pANinIyadhAtupAThe 'dhyai cintAyAm' iti pATha upalabhyate / uktapAThena kAtantrAnusAreNa bhAvyam / 20 * 1 kartari sssstthii| 14 * 23 saMbandhinI prAguktA TippaNikA draSTavyA / 22 . 10 vaSTi bhAgurillopamavApyorupasargayoH / bhojadIkSitAdivaiyAkaraNairuddhRtamapIdaM vAkyaM kutratyamiti nopalabhyate / 23 * 14 samAhAradvandvanaikatvam / 23 / 16 prANyaGgamiti ca-- 'dvandvaikatvam' iti kAtantra(2.5.16.)sUtrAnusArItyavadhAritavyam / 24 * 4 prAcuryavikAraprAdhAnyAdiSu mayada / prastutavRttamayada / prakRtervikAre'vayave vAbhakSAcchAdanayoH / iti kAtantrasUtra(2.6.4 0.)vRttigatavacanadvaya manulakSya mAnAGkasyeyamuktiH bhavet / 39. 11 tAdarthe caturthI / 'tAdarthe iti kAtantrasUtra(2.4.270)manasikRtya mAnAGkasyedaM vAkyaM syAt / 49 . 10 prakRSTArthe taratamau pratyayau bhavataH / ityetadvAkyaM kAtantravyAkaraNasUtra(2.6.4 0.)vRttigata--AkhyAtikamekArAntAvyayebhyaH kriyAguNaprakarSavRttibhya eva tarAm tamAm-iti vAkyAnusAri syAt / 51 . 2 anumatyarthe paJcamI / 'paJcamyanumatau' iti kAtantrasUtra (3.1.18.)manusRtya mAnAGkasyeyamuktiH syAt / 52 * 10 bhaviSyadarthe vartamAnAsAmIpye vartamAnavaddhAtuH / 'vartamAnasAmIpye vartamAnavadvA' iti pANinisUtra(3.3.1310)manurudhya mAnAkenedaM vAkyaM viracitaM syAt , tAdRgabhiprAyapratipAdakasUtrasya kAtantre'darzanAta , vartamAnA (kAtantra 3.1.24.) iti vartamAnakAlasaMjJAyAH kAtantra eva darzanAcca / / 52 * 24 yAkArau strIkRtau hasvI kvacit / kAtantra 2.5.27. 53 * 7 bhaviSyatsAmIpye vrtmaankaalH| 'vartamAnasAmIpye vartamAnavadvA' iti pANinisUtra(3.3.1310)manurudhyeSo'bhiprAyaH mAnAkena prakaTIkRtaH syAt / 58 * 22 tadasyAstIti mantvantvIn / kAtantra 2.6.15. [taditi prathamAntAt / asyAstItyasminnarthe mantu / / vantu / vin / in / ityete pratyayA bhavanti |-kaatntrvRtti] 58 * 30 bhAve ktaprayoge kartari vA SaSThI bhavati / vAkyamidaM 'kartRkarmaNoH kRti nityam' iti kAtantra(2.4.41.)sUtrAnusArIti mantavyam /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItagovindakAvyaM saTIkam / 123 62 * 3 icchAyAmapi caturthI / [ ? ] 64 * 25 vinAsahasamayoge tRtIyA / 'tRtIyA sahayoge' iti kAtantra(2.4.29.)sUtrAbhiprAyamanurudhyedamuktaM bhavet / 68 . 17 AdhAre saptamI / 1.22 saMvandhinI pUrvoktA TippaNikA draSTavyA / 71 * 2 sarvanAmno vRttimAtre puMvadbhAvaH / yathA dIrghajaGghaH / dIrghajadheti puMbadbhAve nirdinodAharaNavat 'sarvanAmno vRttimAtre puMvadbhAvaH' iti kAtyAyanavArtikamatra nopapannaM bhavati / 72 * 2 prakRSTArthe taratamau pratyayau bhavataH / 49 . 10 saMbandhinI pUrvanirdiSTA TippaNikA draSTavyA / 73 * 7 nirdhAraNe sssstthii| ___ nirdhAraNe ca' iti kAtantrasUtrAnusAreNa mAnAGkenedamuktaM syAt / 78 * 22 tAdarthaM caturthI / ___'tAdaye' iti kAtantra (2.4.27.)sUtrAnusAreNa mAnAGkasyeyamuktiH syAt / 84 : 15 rucyarthe caturthI / ___'yasmai ditsA rocate dhArayate vA tat saMpradAnam' iti kAtantrasUtra(204.10.). manasikRtya mAnAGkenedamuktaM syAt / 84 * 24 dantasya dat bahuvrIhau / etadviSayakaM sUtra kAtantre nopalabhyate / 'vayasi dantasya datR' (pANini 5.4.141.) ityetatsUtramanurudhyedamuktaM syAt mAnAGkena / 87 . 27 svare'kSaraviparyayaH / kAtantra 2.5.23. 88 . 5 tatvau bhAve / kAtantra 2.6.13. 93 * 2 asu kSepaNe / pANinIyadhAtupAThe / 97 . 2 prakRSTArthe tarato pratyayo bhavataH / 49 * 10 saMbandhinI pUrvokA TippaNikA drssttvyaa| 109 . 31 jAtau ekavacanam / / 12 . 6 saMbandhino pUrvanirdiSTA TippaNikA draSTavyA /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ prishissttm-3|| "B" saMjJakamAtRkAyAM TippaNikAkAreNa pradattAnAM rAgatAlanAyikAlakSaNAnAM lekhakapramAdabahalAnAM samuddhAraH yathAmati saMzodhyAtrAsmAbhiH pradarzitaH / 3 . 24 gauDamAlavarAgaNa gIyate / rAgalakSaNAt / nitamvinIcumbitavaktrapadmaH zukadyutiH kuNDalavAn prasannaH / saGketazAlA(? saGgItazAlAM)pravizanpradoSe mAlAdharo mAlavarAgarAjaH / / rUpakatAle tAlalakSaNAt / 8 . 4 gurjarIrAgaNa gIyate / rAgalakSaNAt / -- zyAmA sukezI malayadumANAM madhye lasatpallavatalpamAlA (pAThAntaram : mRdUllasatpallavatalpamadhye) / zrutisvarANAM dadhatI vibhAgaM tantrImukhA dakSiNagurjarIyam / / parimaThe tAle / tAlalakSaNAt / plutamAtreNa vRddhi syAdyatra tAle nirantarA parimaThe sazRGgAre gIyate rase / 11 * 23 vasantarAgaNa gIyate ruupktaale| rAgalakSaNAt / zikhaNDiboccayabaddhacUDaH puSNAti ko cUtalatAGkureNa / bhramanmudArAmamanaGgamUrtemato mataGgasya vasantarAgaH // tatra proSitapreyasI nAyikA / tallakSaNAt / kutazcitkAraNAdyasyAH patirdezAntaraM gataH / dattvAvarSi bhRzAH sA proSitapreyasI yathA // [zRGgAratilaka 1.81] 16 . 25 rAma kalIrAgeNa goyate / rAgalakSaNAt / svarNaprabhA bhAsvarabhUSaNA ca nIlaM nicolaM sutano vhntii| kAnte padopAntamadhisthite'pi mAnonnAtA rAmakalI pradiSTA // rUpakatAle / atrApi proSitapreyasI nAyikA / garjarIrAgeNa gIyate / rUpakatAle / atrApi proSitapreyasI nAyikA / 25 . 17 gauDamAlavarAgeNa gIyate / ekatAlI tAle / candrikA vipulArAmA ekatAlo tridhA matA / ekatAlItrayaM madhyavipulA nAma sA matA / / tallakSaNAt / gurutrayeNa vipulA zRGgAre gIyate rase iti / atrotkaNThitA nAma nAyikA / tallakSaNAt / utkA bhavati sA yasyA vAsake nAgataH priyaH / tasyAnAgamane hetuM cintayantyA kulA yathA // [zRGgAratilaka 1.75] 32 . 1 garIrAgeNa goyate / rAgalakSaNAt / parimaThatAle tallakSaNAt / (atra kalahAntaritA nAyikA / ) tallakSaNAt / prANezvaraM praNayakopavizeSabhItaM yA nAma cATumanirIkSya vikupya yAtA / saMtapyate'nunayavahniziskhAsahasraiH suvyAkulaiva kalahAntaritA hi sA syAt // 2ii
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItagovindakAvyaM saTIkam / [ kumbhanRpatipraNotaTIkAyAM (pR. 123 ) samuddhRto labhyate zloko'yam / zaGkaramizravyAkhyAyAM tu zloko'yaM pAThabhedena dRzyateprANezvaraM praNayakopa' vizeSabhotaM yA cATukAramavIrya vizeSavAgbhiH / saMtapyate madanavahnizikhA' samUhai baSNiAkuleha kalahAntaritA hi sA syAt / / pAThAntarANi: 1 bhareNa bhItaM 2 sahasra 3 bASpAkulA ca] 37 . 10 karNATarAgeNa goyate / ekatAle / rAgalakSaNAt / kRpANapANirgajadantapatramekaM vahan dakSiNakarNapUre / saMstUyamAnaH suracAraNaughaiH karNATarAgaH zikhikaNThanIla: :: [ saGgItadarpaNe pAThabhedena dRzyate zloko'yamkRpANapANigaMjadantapAtraM(khaNDa) ekaM vahan dakSiNahastakena / saMstUyamAnaH suracAraNoghaiH kaTarAgaH kSitipAlamUrtiH // ] 42 . 18 dezAkhyarAgaNa gIyate / ekatAlItAle / rAgalakSaNAt / AsphoTanAviSkRtaromaharSoM nibaddhasannaddhavizAlavAhuH / prAMzupracaNDonnata indugoro dezAkhyarAgaH kila mallamUrtiH / / atrApyutkaNThitA nAyikA / 48 . 12 gauDIrAgaNa gIyate / parimaThatAle / rAgalakSaNAt / vinodayantI dayitaM sukezo sukaGkaNA cAmaracAruhastA / karNe dadhAnA surapuSpagucchaM varAGganaiSA kathitA varAlA / / [gAyanaprakAze zloko'yaM svalpapAThabhedena labhyate vinodayantI dayitaM sukezI sukaGkaNA cAmara cAruhastA / karNe dadhAnA suravRkSapuSpaM varAGganeyaM kathitA vraattii| gauDI, varAlI, varATI, varADI-ityetAni nAmAni ekasyaiva rAgamyeti pratibhAti / ] atrApi abhisArikA nAma nAyikA / tallakSaNAt / yA nirlajjIkRtA bADhaM madane madanena ca / abhiyAti priyaM sAbhisAriketi matA yathA // [ zRGgAratilaka 1.80 ] 6 . 1: naTarAgeNa goyate rUpakatAle / rAgalakSaNAt / turaGgamaskandhaniSaktabAhuH svarNaprabhaH zoNitazoNagAtraH / saMgrAmabhUmau vicaran dhRtAsinaTo'yamuktaHkila kazyapena // [ turaGgamaskandhanibaddhabAhuH svarNaprabhaH zoNitazoNagAtraH / saMgrAmabhUmau vicaran pratApI naTo'yamuktaH kila rAgamUrtiH // ] atra vAsakazayyA(? sajjA)nAyikA / tallakSaNAt / bhaved vAsakazayyA(sajjA)sau sajjitAGgaratAlayA /
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 3. raag-taal-naayikaalkssnnsmuddhaarsuucii| nizcityAgamanaM bharturekSaNaparA yathA [zRGgAratilaka 1.76 ] 61 . 14 mAlavarAgeNa gIyate / parimaThatAle / vipralabdhA nAyikA / tallakSaNAt / preSya dUtI svayaM gatvA(pAThAntaraM : dattvA) saGketaM nAgataH priyaH / yasyAstena vinA duHsthA vipralabdhA tu sA yathA // [ zRGgAratilaka 1.78 ] 64 * 19 vasantarAgeNa gIyate / yatitAle / atra svAdhInabhartRkA nAma nAyikA / tallakSaNAt yasyA ratiguNAkRSTaH patiH pAya na muJcati / vicitravibhramAsaktaH sA svAdhInapatiyathA // [ yasyA ratiguNAkRSTaH patiH pAva na muJcati / vicitravibhramAsaktA sA syAt svAdhInabhartRkA // [ zRGgAratilaka 1.74 ] 71 * 11 dezAkhyarAgeNa gIyate / ekatAlotale / atrApyutkaNThitaiva nAyikA / 76 : 11 bhairavIrAgeNa gIyate / rUpakatAle / rAgalakSaNAt / zyAmA sukezI priyavAdinI ca saMlepitA lohitacandanena / pItAsragandhAsitakezapAzA proktA munIndraiH kila bhairavIyam // . atra khaNDitA nAyikA / tallakSaNAt / nidrAkaSAyamukulokRtatAmranetro nArInakhavraNavizeSavicitritAGgaH / yasyAH kuto'pi patireti gRhaM prabhAte sA khaNDiteti kathitA kavibhiH purANaiH // loko'yaM kumbhanRpatipraNItaTIkAyAM samuddhRto labhyate (pR. 120) / zaGkaramizro'pi taduktaM bharate' iti abhidhAyedamavataraNaM pradadAti / 80 * 10 gurjarIrAgeNa goyate rUpakatAle / atra kalahAntaritA nAyikA / 83 * 19 rAmakarAvarADIrAgaNa gIyate / rAgalakSaNAt / prArabdhagamanamudrA nidrAghUrNAyamAnamugdhA / sukhazAyini nijadayite rAgavarAlI bhavedgaurI // aDa (Tha)tAlItAle / tallakSaNAt / hRtadvandvaM laghuyusmA (1) dRSTatAlaH sa ucyate / atrApi kalahAntaritA nAyikA / 91 . 16 vasantarAgeNa gIyate rUpakatAle / atrApi abhisArikaiva nAyikA / 100 * 23 varADIrAgeNa gIyate / ekatAlItAle / abhisArikaiva nAyikA / 1.5. 17 vibhAsarAgeNa gIyate / rAgalakSaNAt / svacchandasammAnitapuSpacApaH priyAdharasvAdusudhAbhitRptaH / paryaGkamadhyAsya kRtopavezo vibhaasnidraanvithemgaurH|| 112 7 rAmakarIrAgeNa gIyate rUkatAle tathA gauDIrAge / atrApi svAdhInabhartRkA nAyikA /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramAGkaH pariziSTam-4 // TippaNikAgataviziSTazabdaniruktiH / pRSThAGkaH ___ niruktiH jaganti ISTe niyamayatIti jagadIzaH / harati saMsAraklezamiti hariH / aharahaH avidyAM tatkAryasaMsAraM [ca] haratIti hariH / rogazokasantApAdikaM haratIti hariH / madhuM daityaM sUditavAniti madhusUdanaH / manasi jAyata iti manasijaH / kaliM pApaM dyati khaNDayatIti kalindaH (sUryaH) / manasi jAtaH manasijaH / vidhu candraM tudati vyathayatIti vidhuntudaH / kulAnyaTantIti kulaTAH / manasi bhavatIti mnobhuuH| apavRNotIti AcchAdayatIti apavaraNam / manasi (adhikaraNe) Ayata iti manasijaH / manasi bhavatIti manobhavaH / svapreyasInAM kAmavyathAM haratIti hariH / rAdhiketi / raH kAmastenAdhiya'thA tasya ke prakAze satIti zeSaH [1] / nArAyaNa nArA ApastAsAmayanamAzrayaM nidhimiti yAvat [1] ApaH ayana-sthAnaM yasya saH nArAyaNaH itIyaM niruktiH atra samIcInA dRzyate / mAnaM dyati khaNDayatIti mAnadaH / mAnonnatiM dadAtIti mAnadaH / mAnase hRdaye jAyata iti mAnasajaH / zambaraM daityaM (? daityanAma) dArayatIti (? dAritavAn iti) zambaradAraNaH /
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ prishissttm-5|| TippaNikAkRnmAnAGkena nirdiSTAnAM granthakArANAM granthAnAM caakaaraadynukrmnnii| anekArthaH (pRSThAGkaH) 87, 98 amaraH 3, 12, 20,27, 28, 29, 40 42, 55, 57, 63, 68, 69, 87, 88, 93, 103, 114, AcAryoM govardhanaH umApatidharaH kokaH gItagovindakam jayadevaH dhoyI paJcasAyakaH padmapurANam pANinIyavyAkaraNam bauddhAgamazAstram bhAguriH maharSi (vyAsaH) mAnAGkaH vAtsyAyanakAmazAstram vizvalocanaH 52, 69 vistaraH (1) 23, 24, 33, 34 zaraNaH hArAvalI
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTam-6 // TippaNikAyAmuddhRtAni vAkyAni / pR. paM. 4.5 yo brahmANaM vidadhAti pUrva yo'sau vedAMzca prahiNoti tasmai / -vetAzvataro(6.18)paniSadi / 6 * 26 ahiMsA paramo dharmaH / -bauddhAgamazAstre 7 .17-18 kRSi vAcakaH zabdo naca nirvRtivAcakaH / tayoraikyaM paraM brahma kRSNa ityabhidhIyate // --iti vyAsaH harivaMze tu vyAsaHkRSi vAcakaH zabdo naca nivRtivAcakaH / viSNustadbhAvayogAcca kRSNo bhavati zAzcataH // 45 * 23 devataM devavaidyayoH / 52 . 21 vizeSaNena vizeSyapratipattiH / 53 * 14-16 saMlonA sveSu gAtreSu mUkIkRtavibhUSaNA / avaguNThanamanvItA trastavinyastalocanA // vepamAnoruyugalA praskhalantI same'same / --vAtsyAyanakAmazAstramatam (1) 69 . 10 pAthojapatrAyatalocano yuvA --padmapurANe 85.10 jAto jAtau yadutkRSTaM taddhi ratnaM pracakSate /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhipatram / pR. paM. evaM paThitavyam pR. paM. evaM paThitavyam 93 nalina - 65 18 hatau 18 16 vaMzo 66 24 // 5 // 19 11 avidyAM tatkArya saMsAraM [ca] 69 7 vyomasindhusarovare 21 11 zabdayuktaM 71 2 dIrghajaGghaH 22 8 maulikapola 71 23 manasijo 22 10 rupasargayoH 73 7 zreSThaH, nidhAraNe SaSThI,sa....tena / 22 17 candAkArAzca te ca cAravaH 78 7. zarIra 23 21 valan prakaTIbhavan 78 24 vadhanirdayaM 24 20 ki vitarke pariprazne 79 1 cAso 29 22 netroM 79 4 saukhyakaram 3. 6 kAsAropavanapavano'pi 8. 3 . ratirasabhinnAM 32 3 mayApi 833 masRNaroSa 36 12 tajjAtIya 84 6 cAru manojeM 39 11 vizAla 84 11 kaumudI 41 23 kim / hari...sakhI, tasyAH 84 15 sphura~zcAsau 42 12-13 'cintAtivartate' ityetad maatraavshykm| 85 19 rato42 21 kRzatanuriva bhAram / 86 5 gajarna 86 12 lasaMzca 43 5 pavana 86 29 aruNo'sphuTarAge 43 25 viSayaM 88 1 viparyayo 44 8 rityAdi / tatvau bhAve |(kaatntrr.6.13.) bhAve tapratyayaH / 48 18 janakatvodyotanAya / 91 22 nukUlA bhava / 49 26 gandhAdikaM 92 5 majIrau 502 viraha 93 20 tejana vAt tat 50 18 adhiSThAnaM sthAnam 21 manoharahAra 54 22-23 saha / manorathaH tava 95 10 yuktA 55 12 jAnataH 11 yuktA 58 12 andhakAra zliSyati 96 4-5 ruci-maJjarobhiH 59 27 vikalpa 98 14 madhudaityo 60 5 dhyAyatI 105 13 ratyabhiprAyaH 61 22 na yayau 106 4 smArayantI
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhipatram / pR. paM. evaM paThitavyam 107 9 mato 20 vivazI 108 7 suratArambhaH kezi 1096 bandhaH pIDAjanakaH 11 ramaNe Asana pR. paM. pavaM paThitavyam 13 namrIkRtyA 110. 4 viparItaratiruktA 14 harSA...STA yA 111 11 aJcalaH 26 zrIH 113 3. mAnamunnati
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
_