Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU (ThANaMgasutta, 529) anusaMdhAna zrI hemacandrAcArya prAkRtabhASA ane jainasAhitya viSayaka saMpAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA saMpAdaka : vijayazIlacandrasUri 49 kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda For Pri200onal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ moharite saccavayaNassa palimaMtha ( ThANaMgasatta,529) 'mukharatA satyavacananI vighAtaka che' anusaMdhAna prAkRtabhASA ane jainasAhitya-viSayaka sampAdana, saMzodhana,mAhitI vagerenI patrikA sampAdakaH vijayazIlacandrasUri M zrIhemacandrAcArya kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi ahamadAbAda 2009
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 Adya sampAdakaH DaoN. harivallabha bhAyANI sampAdakaH vijayazIlacandrasUri samparkaH _C/. atula eca. kApaDiyA A-9, jAgRti phleTsa, pAlaDI mahAvIra TAvara pAchaLa amadAvAda-380007 phona : 079-26574981 prakAzakaH kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda prAptisthAnaH (1) A. zrIvijayanemisUri jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, jainanagara, navA zAradAmandira roDa, ANaMdajI kalyANajI peDhInI bAjumAM, amadAvAda-380007 (2) sarasvatI pustaka bhaNDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda-380001 mUlya: Rs. 150-00 mudraka: kriznA grAphiksa, kirITa harajIbhAI paTela 966, nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda-380013 (phonaH 079-27494393)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana paramparA ane saMzodhana - e be vacceno taphAvata saMkSepamAM samajavo hoya to te Ama samajI zakAya : paramparA zraddhAgamya, AjJAgrAhya bAbata che, jyAre saMzodhana te buddhigamya padArtha che. ghaNA loko zraddhA ane buddhine ekabIjAnAM virodhI tattvo tarIke ja jotAM hoya che. temanA abhiprAya pramANe zraddhAgamya ke zraddheya bAbatane buddhinA mApiyAthI mApavI na joIe; balke tema mApavI te aparAdha gaNAya. zraddhAgamya ke AjJAgrAhya bAbatane, kazA ja vikalpa ke vimarza vinA jemanI tema svIkArI ja levI paDe. temAM koI nanu naca na karI zakAya; karIe to moTo anartha sarjAI jAya. bhagavAna mahAvIradeve kayuM che te AnI sAme mUkIe to A abhiprAya jarA kaThe tevo jaNAya. bhagavAne dareka bAbatane tenA hetu, kAraNa, vyAkaraNa Adi sahita ja kahI che. savAla e thAya ke jo koI paNa vAtane zraddhAthI ja mAnI levAnI hoya to hetu, kAraNa vagere darzAvavAnI jarUra ja kyAM rahe che ? zrIharibhadrAcArye paNa 'yuktimad vacanaM yasya, tasya kAryaH parigrahaH' evaM ja kaDaM che. 'AjJA paNa yuktithI ke buddhithI gamya hoya te ja zraddheya' evo artha A ukti thakI kADhI zakAya. saMzodhana te AjJA, zraddhA tathA paramparAnuM virodhI ja hoya ema mAnI levU e paNa, uparokta sandarbhonA pariprekSyamAM, vadhu paDatuM na lAge ? jaina tattvacintana nayavAdane anusare che. eka ja bAbata, vicAra ke padArthane judA judA aneka dRSTikoNathI - Angle thI joI zakAya, vicArI ke pramANI zakAya. jaina AgamonA vivaraNakAroe eka eka bAbatane aneka aneka nayonI najarathI mUlavI che, varNavI che; ghaNIvAra to eqye jovA maLe ke eka dRSTikoNa bIjA dRSTikoNano cheda uDADato hoya, ane chatAM te amAnya ke agrAhya na hoya. santulana karatAM AvaDe to A paddhatimAM tattva ja tattva sAMpaDe, ane te ekamekathI taddana juduM hoya to paNa virodhI ke khaNDanAtmaka na lAge, ane
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zraddhAno aMza paNa khaNDita na thAya; vastutaH to A prakAranA bauddhika ATApATAthakI zraddhA vadhu sudRDha bane che. alabatta, te mATe cittanuM sahaja audArya, vizAla cintana ane bhinna matane sahana karavAnI kSamatA hoya te jarUrI gaNAya. saMkucita valaNa hoya to tevAne sAmo vicAra 'mithyAtva' ja bhAse, ane te rIte vicAranAro mithyAtvI lAge. dRSTidoSano zo ilAja ? | 'yogazataka' e zrImAn haribhadrAcAryano prasiddha yoga-grantha che. temAM 50mI gAthA 'catuHzaraNa prakIrNaka'nI gAthA che. temAM 'catuHzaraNa'nI vyAkhyA karatAM AcAryazrI lakhe che ke : 'catuHzaraNagamanam' - arhat-siddha-sAdhu-kevaliprajJaptadharmazaraNagamanam, AcAryopAdhyAyayoH sAdhuSvevAntarbhAvAt' / arthAt, arihaMta, siddha, sAdhu ane dharma - e 4nA zaraNe javAnuM che. AcArya ane upAdhyAya e be to 'sAdhu'mAM ja samAI jAya che. A vAMcyuM tyAre AcAryo, jJAnIo tathA temanI nayadRSTi pratye apAra Adara upajyo. parameSThI pAMca che, temane mATenAM, navakAranAM pada paNa pAMca prasiddha che, e jANatA hovA chatAM, zAstrakAroe cAra ja zaraNa varNavyAM, ane vyAkhyAkAroe nayadRSTie teno kevo sarasa ukela Apyo ! . A ja rIte, saMzodhana dvArA prApta thatAM tAraNone temaja paramparAprApta padArthone nayadaSTie tapAsavAmAM Ave, to te banne parampara viruddha lAgavAne badale ekamekanAM pUraka thAya, tevI pUrI sambhAvanA che. ane hA, Ama karavAnI sAthe sAthe, ApaNe sarvajJa nathI e vAta satata smaraNamA rAkhavI joIe. - zI0
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'anusandhAna 'mAM rasa letA sujJa janone vijJapti ApanA hAthamAM A 49mo aMka che. I. 1992-93 thI zaru thayelI A anusandhAna-yAtrA have 50 mA mukAma pahoMcI rahI che. ekale hAthe A yAtrA cAlu rAkhavAmAM kaThinAI jarUra che, parantu svAdhyAyano Ananda tethI ghaNo adhika hoya che. AgAmI aMka 50mA aMka tarIke chapAze. sujJa janone, munivarone tathA deza - videzanA vidvAnone nivedana ke 50 mA aMka mATe Apa yathAzIghra ApanA zodhalekha, sampAdita aprakaTa prAcIna racanAo vagere pAThavajo. jo Apane A patrikA gamatI hoya, AmAM rasa paDato hoya, to avazya sAmagrI mokalajo. sAmagrI mokalavAnI samayamaryAdA Disembara 2009 raheze.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA ajJAtakartRkaH: zabdasaJcayaH / / ___ saM. muni dharmakIrtivijayaH 1 zrI jaina tIrthAvalI dvAtriMzikA saM. muni suyazacandra-sujasacandravijayau 98 pAMca hariyALI -- upAdhyAya bhuvanacandra 104 zrI AcAryajInA bAra masavADA saM. muni suyazacandra-sujasacandravijayau 108 traNa laghu racanAo saM. vijayazIlacandrasUri 115 vimalahaMsagaNi praNIta : zrI meghAgaNi nirvANa rAsa ma. vinayasAgara 122 zrI kuzalavarddhanaracita : zrI vijayahIrasUri svAdhyAya ma. vinayasAgara 125 caturviMzati-jina-stuti ke praNetA cAritrasundaraNi hI haiM ma. vinayasAgara 127 vihaMgAvalokana ma. vinayasAgara 130 ajJAtakartRka : bhojanavicchittiH saM. sAdhvI samayaprajJAzrI 131 DhUMka noMdha : 'puSpamAlA ciMtavaNI' mAM sUcita 'krIDA' aMge vivaraNa 141 'nArada' ke vyaktitva ke bAre meM jaina granthoM me pradarzita saMbhramAvasthA le. zodhachAtrA : DaoN. kaumudI baladoTA 144 vihaMgAvalokana (aMka 46-47-48y) - upA. bhuvanacandra 169 navAM prakAzano Anandaprada mAhitI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 ajJAtakartRka: zabdasaJcayaH / / saM. muni dharmakIrtivijayaH pravartaka zrIkAntivijaya jaina zAstrasaMgraha-zrI AtmArAma jaina jJAnamandira vaDodarA- narasiMhajInI polamAMthI zabdasaMcaya nAmanI 3 hastaprato prApta thaI. A 3 prato sAme rAkhI prastuta kRtinuM sampAdana karyu che. adyAvadhi zabdarUpAvalI aneka prakAzita thaI cUkI che. tathApi A kRtinuM mahattva e che ke kartAe zabdanAM rUponI siddhi mATe eka ja sthAne siddhahemavyAkaraNa tathA kAtantravyAkaraNanAM sUtrono upayoga karyo che. svatantrapaNe siddhahemavyAkaraNanAM sUtrono upayoga thayo hoya, koIka sthAne kAtantra vyAkaraNanAM sUtrono upayoga to koIka sthAne pANinIvyAkaraNanAM sUtrono upayoga thayo hoya tevU jovA maLe che. paraMtu ekaja sthAne siddhahemavyAkaraNa ane kAtantravyAkaraNanAM sUtrono ullekha hoya tevI kRti bhAgye ja jovA maLe. prastuta kRtimAM banne vyAkaraNano upayoga karAyo che. bIjuM eka kAraNa e che ke A kRti 521 varSa pUrve lakhAyela che. te vakhate pANini, kAtantra, sArasvata, bhoja, aindra, siddhahema-ityAdi aneka vyAkaraNa pracalita hatAM. pUrve jainomAM siddhahema, kAtantra temaja sArasvata vyAkaraNa vizeSe pracalita hatAM. jo ke Aje to siddhahema ane pANini sivAyanA vyAkaraNano upayoga ja rahyo nathI. ane tethI ja siddhahema ane kAtantra vyAkaraNanA sUtronA ullekhayukta kRti maLe te mahattvanI vAta bane che. prastuta kRtinA sampAdanamA 3 hastapratono upayoga karAyo che. temAM zabdasaMcaya, patra-19-A pratane A saMjJA ApavAmAM AvI che. AnI vizeSatA e che ke zabdanAM rUponI siddhi mATe vizeSe TippaNarUpe to kutracit pratimadhye ja siddhahema tathA kAtantra vyAkaraNanA sUtrono upayoga karavAmAM Avela che. A kRti kartAe svahaste lakhI che te mahattvanI vAta che. pratyante ullekha maLe che - saMvata 1544 varSe bhAdravA sudi pUdine zrIpUrNimApakSe zrIzrIbhuvanaprabhasUri vA0 pUrNakalazasvahastena likhitam / A kRtinA kartA viSe anya koI mAhitI upalabdha thatI nathI.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 zabdasaMcaya patra 18- A pratine B saMjJA ApavAmAM AvI che. A prati ane A saMjJaka prati samAna che, pharka eTalo ja che ke A pratimAM koIka koIka sthAne kAtantravyAkaraNanAM sUtrono ullekha temaja kaThina zabdonA artha jaNAvela che. AmAM kartAdino koI ja ullekha nathI. __ zabdasaMcaya tathA dhAtupArAyaNAvacUri, patra-7 - A pratine C saMjJA ApavAmAM Avela che. A pratimAM zabdonAM rUpanI siddhi mATe kevala siddhahemavyAkaraNanAM sUtrono ja ullekha che. A pratimAM dareka zabdonAM badhAM rUpo nathI jaNAvyAM, paraMtu ghaNI vakhata mukhya mukhya rUpo ja darzAvela che. pratyante saMkhyAvAcakazabdonAM rUpo, evaM dhAtu-pratyayanA anubandhanuM phala jaNAvela che. AmAM kartAdino koI ja ullekha maLato nathI. A traNe pratimAM jyAM zuddhapATha jaNAyo tene grahaNa karI anya pATha TippaNamAM pAThAntara rUpe mUkela che. keTalAMka sthAnomAM traNe hastapratamAM azuddha pATha che tyAre mUlamAM zuddha pATha lakhI TippaNamAM traNe pratonA pATha pAThAntara rUpe mUkela che. pAThAntara, zabdarUponI siddhinAM sUtro temaja kaThina zabdonA artha, jemake rai = lakSmI, glau = candra ityAdino TippaNamA samAveza karAyo che. ahIM je svayaM umero karAyo che tene corasa [ ] kauMsa ko che. koIka sthAne TippaNanAM sUtro apUrNa che tene [ ] kauMsamAM umerI dIdhA che. banne vyAkaraNanAM sUtrono kramAMka [ ] kauMsamAM lakhavAmAM Avela che. ane je pATha zuddhIkaraNarUpe lakhela che tene gola ( ) kauMsa karavAmAM Avela che. vizeSatA e ke A.B. saMjJaka pratimAM vRkSazabdanAM rUpo che to C. saMjJaka pratimAM devazabdanAM rUpo che. Aq aneka sthAne che. aneka sthAne rUpomAM paNa matAntara che. jemake - A.B. prati-vAtapramI, C. prati - vAtapramyi, A.B. prati-sumanaH, C. prati-sumanAH - ityAdi / 3-4 evAM sthAno che jyAM spaSTatA thatI nathI tyAM praznArthacihna karela che. 2-3 TippaNa evI che je bilakula avAcya che tethI tene choDI dIdhI che. ante, A pratinI phoTokopI karI ApavA badala zrI AtmArAma jaina jJAnamandiranA agraNIjanono AbhAra. phoTA zrImahendrabhAI ramaNalAla zAha, vaDodarAvALAe pADI ApyA che, temano AbhAra.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 zabdasaJcayaH || OM namaH / / zabdAmbhodhisamullAsa-rasikaM zrIjinaM sadA / natvA ziSyaprabodhAya likhyate zabdasaJcayaH // 1 // vRkSAdisomapAdI vA'gnyAdivAtapramImukhAH / zambhvAdikhalapU: pitR-mukhAH se rai goglauSa nare6 // 2 // tatra prathamamakArAntAH / vRkSadevanaravyAghra-siMhazArdUlavAyasAH / prAsAdalaguDastambha-ghaTakuJjaranAyakAH // 1 // cakravAkazaradvIpa-haMsasArasavAnarAH / meghanAvikamAtaGga-mRgamInaturaGgamAH / / 2 / / nRpakumbhajanAH zUdra-vaizyakSatriyabrAhmaNAH / svargasUryagrahAcaMndra-daityavyantarapannagAH // 3 / / krodhamAnamadA harSa-mohalobhanekhAkarAH / kezadezanarezAzca mahiSavRSabhau kharAH10 // 4 // paTTapAdapadharmAzca kAntakAmajinA'2 nayaH / cUtabhUtakhaJjarITa-12caTakondarazUkarAH // 5 // kolamarkaTamaNDUka-pArApatapitAmahAH / / evamanye'pyakArAntAH zabdAH puMsi prakIrtitAH // 6 // 1. pAThAntaram - mudA - C. 1 2. pA0 devahAhAmunigrAma-NIsAdhukhalapUmukhAH / pitRyujapatluklAdyAH seraigoglaurato nare // - C. 3. saha inA vartate iti se-kAmena - A. / 4. lakSmIH -- A. I 5. candraH - A. / 6. puMliGge - A. / 7. pA0 lakuTa0 - C. / 8. pA0 0ndrAditya0 - C. / 9. pA0 nakhAH karAH - C. / 10. pA0 kharaH - C. I 11. pA0 tridazadhuzayau dharma0 - C. / 12. pA0 0janA nayaH - C. / 13. pA0 0vaTakoTambura0 - A.B. I
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 vRkSau 12vRkSAt vRkSayoH yathA1vRkSaH vRkSau "vRkSAH vRkSam vRkSAn "vRkSaNa 'vRkSAbhyAm 'vRkSaiH 1degvRkSAya vRkSAbhyAm 11vRkSebhyaH vRkSAbhyAm vRkSebhyaH 12vRkSasya 14vRkSayoH 15vRkSANAm 16vRkSe 1vRkSeSu saM0 he vRkSa he vRkSau he vRkSAH 19evaM devAdayo'pi jJAtavyAH / 20athA''kArAntAH / 21somapAH kIlAlapAzca viSekhAH zaGkhadhmAgregau23 / 24goSAbjAvudadhikrA26 hAhAH puMsi niveditAH // 1 // 1. (pratau vRkSazabdasya rUpANi na santi, kintu tatra devazabdasya rUpANi vartante / 2. rephasovisarjanIyaH [2-3-63 kAtantre] B. / 3. okAre au aukAre ca [1-2-9 kA.] B.I 4. jasi [2-1-15 kA.] B. 5. akAre lopam [2-1-19 kA.] B.I 6. zasi sasya ca naH ca [2-1-16 kA.] B.| 7. ina TA [2-1-23 kA.] B.I 8. akAro dIrghaM [ghoSavati 1-2-9 kA.] B.! 9. bhisais vA [2-1-18 kA.] B.I 10.DeryaH [2-1-24 kA.] akAro dIrgha [ghoSavati 2-1-14 kA.] B.I 11.dhuTi bahutve tve [2-1-19 kA.] B. 12. GasirAt [2-1-21 kA.] B.I 13.Das sya [2-1-22 kA.] B. 14. osi ca [2-1-20 kA.] B.! 15.Ami ca nuH [2-1-72 kA.] akAro dIrgha [ghoSavati 2-1-14 kA.] B. / 16.avarNa i[vaNe e 1-2-2 kA.] B.I 17.dhuTi ba[hutve tve 2-1-19 kA.] nAmikaraparaH [(3) pratyayavikArAgamasthaH siH (4) SaM nuvisarjanIyaSAntaro'pi 2-4-47 kA.] B. / 18.AmantraNArthAbhidyotako hizabdaH prAgupAdIyate / hasvanadIzraddhAbhyaH sirlopam 2-1-71 kA.] B.I 19.pA0 evaM vRkSAdayo'pi jJeyAH C.I 20.agregA udadhikrAzca viSaravAzca tathA goSA(SA:) / zriyaM dadhatu rAjendra ! abjajAsahitA ime / / B. I 21.vipraH A. / 22. zambhuH A.B. / 23. aruNa: A. , indraH B. / ' 24.raviH A.B. I 25. brahmA A.B. I 26. hanumAn A. , viSNuH B. I
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 hAhau hAhaH5 hAhe somapAH somapaura somapAH somapAm somapau somapaH3 somapA somapAbhyAm somapAbhiH somape somapAbhyAm somapAbhyaH somapaH somapAbhyAm somapAbhyaH somapaH somapoH somapAm somapi somapoH somapAsu saM0 he somapAH he somapau he somapAH evaM kIlAlapAdayaH sapta / hAhAH hAhAH hAhAm hAhau hAhA hAhAbhyAm hAhAbhiH hAhAbhyAm hAhAbhyaH hAhaH hAhAbhyAm hAhAbhyaH hAhaH hAhoH hAhAm hAhi hAhoH hAhAsu saM0 he hAhAH he hAhAH 1. C. pratau somapAzabdasya rUpANi na santi / 2. somapAprabhRtInAM zabdAnAM svare sandhikAryameva B. / 3. lugAto'nApaH [2-1-109 siddhaheme] AlopaH / A dhAtoradhuTsvare [2-2-55 kA.] A lopa: A. I aghuTsvare tu A dhAtoraghuTsvare [2-2-55 kA.] ityantalopa: B. I 4. amarakoze - hAhA hUhUzcaivamAdyA gandharvAstridivaukasAm / hAhAzabdasyA'dhAtvAkAre'pi antalopaH / tathA coktam prAyovRtti samAzritya dhAtoriti khalUcyate / AkAramekaM santyajya sarvasyA'nyasya saGgrahaH / / tathA ca dIpake proktam- kiM visthyA (?) to'nya AkAro dhAtubAhyo'pi lupyate / svare syAderaghuTyagre ktvo yap hAheti tadyathA // samAse bhAvinyanaJaH ktvo yap [3-2-154 si0] iti nirdezAt / 5. lugAto'nApaH [2-1-107 si.] iti sUtreNA''kAralopa: C. I he hAhau
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 atha ikArAntAH / agniraJjalirambhodhi-raMhiyonimunirdhvaniH / samAdhirdundubhirtIhi-ratithi: sArathirgiriH // 1 // hariH zauriviraJcizca vidhirariH kapiH kaviH / kukSiH sandhiH kaliH zAli-4kRtivimativRSla(SNa?)ya: // 2 // 5pANirdIdivirva(va)hnI ca ghRNirgranthiravI raviH / adriH sevadhirodhizca vyAdhirmaNirahiH kRmi: // 3 // iSudhirjaladhizcAli-bhUpatiH zrIpatistimiH / 'zaradhirvaddhiMrazmyAdi-rvA dvayo'mI ito nare // 4 // 10agniH agnI11 agnayaH12 13agnim agnI agnIn14 15agninA agnibhyAm agnibhiH 16agnaye agnibhyAm agnibhyaH 17agneH agnibhyAm agnibhyaH 1. pA0 muni: C. / 2. pA0 hari: C. / 3. pA0 agni: C. / 4. pA0 dRtiH C. I 5. pA0 pANidIdi0 B., pANirdIviviva0 C. / 6. pA0 rAdhisUryAdhi0 A.B. I 7. pA0 kramiH A.B. I 8. bhAthau A. / 9. pA0 0varddhirasmAdirvA A.B., vardhakirazmyAdi C. I 10. C. pratau agnizabdasya rUpANi na santi, kintu tatra munizabdasya rUpANi vartante / 11. iduto'strerIdUt [si0 1-4-21] A., aukAraH pUrvam [2-1-51 kA.] A.B. / 12. jasyedot [si0 1-4-22] A., iredurojjasi [2-1-55 kA.] A.B. / 13. agneramo'kAraH [2-1-50 kA.] A.B. I 14. zaso'tA sazca naH puMsi [si0 1-4-49] dIrgha A., zaso'kAraH sazca no'striyAm [2-1-52 kA.] A. / zaso'kAra sazca no'striyAm, [2-1-52 kA.] sasya na, B.I 15. TaH puMsinA [si0 1-4-24] TA nA A., TA nA [2-1-53] A.B. I 16. Gityaditi [si0 1-4-23] A., De [2-1-57 kA.] ikAra ekAraH A. / De [2 1-57 kA.] B. I 17. GasiGasoralopazca [2-1-58 kA.] A.B.!
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 agne: agnyoH agnInAm 2agnau agnyoH agniSu saM0 he agne ! he agnI he agnayaH evamaJjalyAdayaH / atha IkArAntAH / zvAtapramI: "pAthapapI: senAnIH grAmaNIstathA / devayajIH yavakrIzcA'graNIrItaH (rete) smRtA nare // 6vAtapramIH vAtapramyau vAtapramyaH "vAtapramIm vAtapramyau vAtapramIn vAtapramyA vAtapramIbhyAm vAtapramIbhiH vAtapramye vAtapramIbhyAm vAtapramIbhyaH vAtapramyaH vAtapramIbhyAm vAtapramIbhyaH vAtapramyaH vAtapramyoH vAtapramyAm 'vAtapramyi vAtapramyoH vAtapramISu saM0he vAtapramIH he vAtapramyau he vAtapramyaH evaM pAthapapIH devayajIH / husvApazca [si0 1-4-32] Am nAm, dI? nAmyatisR-catasRSaH [si0 1-4-47] A. / Ami ca nuH [2-1-72 kA.] nurAgamaH, dIrghamAmi sanau [2-2-15 kA0] A. | Ami ca nuH [2-1-72 kA.], dIrghamAmi sanau [2-2-15 kA.] B.I 2. DiDau~ [si0 1-4-25] A. / Dirau sapUrvaH [2-1-60 kA0] A.B.I 3. hiraNaH A. | 'vAtAtimukhagAmuko mRga ucyate' B. / 4. vaDavAnala: A. / pA0 pAthaHpApI: C. I 5. pA0 pradhI: C. I 6. mAMk-mAne' tA vA tatra pra0. vAtaM pramimIte vAtapramI A. I 7. samAnAdamo'taH [si0 1-4-46] iti sUtreNA'kAralopaH A.B. / samAnAdamo'taH [si. 1-4-46] C. / 8. zaso'tA sazca naH puMsi [si0 1-4-49] iti sUtreNa zasoH akAralopaH sakArasaH nazceti A.B. / zaso'tA sazca naH puMsi [si0 1-4-49] C. I pA0 vAtapramI A.B., Ti0 'samAnAnAM tena dIrghaH [si0 1-2-1] A.B. | vAtapramI / vAtapramIsadRzAnAmanadIbhyAmIdUddhyAmamzasorAdirlopa: sasya ca naH / saptamyekavacane samAnaH savarNe dIrgha [/bhavati parazca lopam 1-2-1 kA0] / anyatra ivarNo yam [yamasavarNe na ca paro lopyaH 1-2-8] ityAdinA sandhiH B.I
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 senAnIH senAnyau senAnyaH senAnyam senAnyau senAnyaH senAnyA senAnIbhyAm senAnIbhiH senAnye senAnIbhyAm senAnIbhyaH senAnyaH senAnIbhyAm senAnIbhyaH senAnyaH senAnyoH senAnyAm senAnyAm senAnyoH senAnISu saM0 he senAnI: he senAnyau he senAnyaH evaM pradhIH / saptamyAM tu pradhyi pradhyoH pradhISu / 4yavakrIH "yavakriyau yavakriyaH yavakriyam yavakriyau yavakriyaH yavakriyA yavakrIbhyAm yavakrIbhiH yavakriye yavakrIbhyAm yavakrIbhyaH yavakriyaH yavakrIbhyAm yavakrIbhyaH yavakriyaH yavakriyoH yavakriyAm yavakriyi yavakriyoH yavakrISu saM0he yavakrIH he yavakriyau he yavakriyaH evaM nI-sudhI-vimaladhiyaH / / sudhIH "sudhiyau sudhiyaH sudhiyam sudhiyau sudhiyaH 1. yo'nekasvarasya [si0 2-1-56] yattvam A. / 2. evaM senAnI agraNI grAmaNI, param am-zas-Gi vizeSaH / senAnyaM, senAnyaH yo'neka svarasya [si0 2-1-56] yattvam / niya Am [si0 1-4-51] DerAm / evaM pradhIH / saptamyAM tu pradhyi pradhISu / evaM yavakrI sudhI nI vimaladhI iti pAThaH C.pratau asti / 3. niya Am [si0 1-4-51], niyo DirAm [2-1-77 kA.] A. 4. C.pratau yavakrIzabdasya rUpANi' na santi / 5. saMyogAt [si0 2-1-52] A., IdUtoriyuvau svare [2-2-56 kA.] ityAdeze A.I svare sarvatra IdUtoriyuvau svare [2-2-56 kA.] ityAdeze B. / 6. A B pratau sudhIzabdasya rUpANi na santi / 7. dhAtorivarNo [varNasyeyuv svare pratyaye si0 2-1-50] iyAdeza: C.I
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 sudhiyA sudhiye sudhiyaH sudhiyaH sudhiyi [saM0 he sudhIH] 'yavakrI, saMyogAt, evamanye'pi / atha ukArAntAH / zambhurvibhuH prabhuH sthANuH pherukiMsArukAravaH / ikSubhikSuhimAMzvotu vAyugomAyumAyavaH || 1 || "sAdhuvibhuripunyaGku - 'veNureNuhareNavaH / kratuH ketustarurmeru-rjAnupIlukRzAnavaH // 2 // bhAnuH svarbhAnuH zaGkuzca zItAMzurguggalurbaTuH / hiGgulurguruzatrU ca bAhukamburutumbaruH6 ||3|| tantudhAtvaMsusetvindu- rvamathurvepathustathA / sUnubinduzca davathu- rudantAH puMsi kIrtitAH ||4|| zambhuH 10 zambhum sudhIbhyAm sudhIbhyAm sudhIbhyAm sudhiyo: sudhiyoH [he sudhiyau] ' zambhU zambhU 2. 4. 6. sudhIbhiH sudhIbhyaH sudhIbhyaH sudhiyAm sudhISu [he sudhiyaH] 1. A. B. pratau eSa pAThaH nAsti / 3. zRgAlaH AI 5. veNu.... kareNava: C. / 6. pA0 tUndaru | 7. C. prato sAdhuzabdasya rUpANi na santi / ) 8. iduto'strerIdUt [ si0 1 4 21], aukAraH pUrvam [2-1-51 kA0] A. I zambhu zabdasyA'gnivat prakriyA B. / 9. jasyedot [ si0 1 - 4 - 22], iredurojjasi [2-1-55 kA.] A. / 10. samAnAdamo'taH [ si0 1-4-46] akAralopaH A. / zambhavaH9 zambhUn pA0 sAdhuH C. I zambhuH C. / pA0 tUndaru A. B. 9
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 zambhoH 'zambhunA zambhubhyAm zambhubhiH zambhave zambhubhyAm zambhubhyaH zambhubhyAm zambhubhyaH zambhoH zamzvoH zambhUnAm zambhau zambhvoH zambhuSu saM0 he zambho he zambhU he zambhavaH 4atha UkArAntAH / 5khalapUryavalU hU: nagnahU: kaTaprUH svayaMbhUH / pratibhUrmanobhU .... rUdantAH puMsi kIrtitAH / / khalapUH "khalapvau khalapvaH khalapvam khalapvau khalapvaH khalapvA khalapUbhyAm khalapUbhiH khalapve khalapUbhyAm khalapUbhyaH khalapvaH khalapUbhyAm khalapUbhyaH khalapvaH khalapvoH khalapvAm khalapvi khalapvoH khalapUSu saM0he khalapU: he khalapvau he khalapvaH evaM yavalUH / 1. TaH puMsinA [si0 1-4-24] A. / 2. De [2-1-57 kA.] ukAra okAra A. / 3. DasiDasoralopazca [2-1-58 kA.] A. / 4. C. pratau eSaH zloko nAsti, kintu "lUhUMhU: khalapUnagnahUryavalU: kaTapruvaH" / evaM kaTaprU svayaMbhUprabhRtayaH - iti pAThosta / 5. sajjanaH A. / 6. madyabIjam A. | 7. khalapUzabdasya dhAtUdantatvAd anekAkSarayo [stvasaMyogAdyavau 2-2-59 kA.] ityAdinA svare vattvam B.I 'khalapU: syAd bahukaraH' B.I syAdau vaH [si0 2-1-57] C.I
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 'nagnahUH nagnahUm nagnahvA nagnahUn 'nagnahvau nagnahvaH nagnahvau nagnahUbhyAm nagnahUbhiH nagnahave nagnahUbhyAm nagnahUbhyaH nagnahvaH nagnahUbhyAm nagnahUbhyaH nagnahvaH nagnahavoH nagnahvAm nagnahvi nagnahvoH nagnahaSu saM0 he nagnahUH he nagnahvau he nagnahvaH evaM hUhUH / kaTaprUH 'kaTapruvau kaTapuvaH kaTapruvam kaTapruvau kaTapruvaH kaTapruvA kaTaprUbhyAm kaTaprUbhiH kaTapuve kaTaprUbhyAm kaTaprUbhyaH kaTapruvaH kaTaprUbhyAm kaTaprUbhyaH kaTapruvaH kaTapruvoH kaTapuvAm kaTAvi kaTapruvoH kaTaprUSu saM0he kaTaprUH he kaTapruvau he kaTapuvaH evaM svayaMbhUprabhRtayaH / 1. evaM nagnahUH, hUhUH, param am-zas vizeSaH hUhUM hUhUn / anyAni rUpANi na santi C. / 2. vamuvarNaH [1-2-9 kA.] iti vatve A.B. I 3. samAnAdamo'taH [si0 1-4-46] A. I 4. puMsIdUdbhyAM sazca na / puMliGge ikArAnta ukArAnta parai am-zastaNA akAra lopa pAmai / anai sakAra rahai nakAra hui A.B. / zaso'tA sazca naH puMsi IdUjhyAmiti na syAtAm, anadIbhyAM nasya ca / "akAro lopatAM yAti sakArasya nakAratAm" A.I hUhU-nagnahUprabhRtInAm anadIbhyAm IdUbhyAm am-zasorAdirlopa: sasya ca naH / tathA nadItvAsparzAd vamuvarNa iti sandhiH B. / saMyogAt [si. 2-1-52], IdUtoriyuvau svare [2-2-56 kA.] uvAdeze A.I kaTaprUzabdasya saMyogaparatvAd vatvaM na / bhrUzabdasyaikAkSaratvAd vatvaM na prAptam, IdUtoriyuvau svare [2-2-56 kA.] uvAdeze B.I
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 atha RkArAntAH / pitA dhAtA' vidhAtA nAre naptA dhyetA tathodgatA / "sraSTA kSattA ca potA ca hotA zAstA Rto nare / / "pitA 'pitarau pitaraH pitaram pitarau "pitRn pitrA pitRbhyAm pitRbhiH pitre pitRbhyAm pitRbhyaH "pituH pitRbhyAm pitRbhyaH pituH pitroH 'pitRNAm 10pitari pitroH pitRSu saM0 he pita:11 he pitarau he pitaraH 12dhAtA 13dhAtArau dhAtAraH 1. pA0 mAtA C. 2. pA0 ca A.B. 3. pA0 tathotA ca A.B.I 4. pA0 tvaSTA kSattvA ca A.B. / sRSTA kSaptA ca0 C. I 5. Rduzanas-purudaMzo'nehasazca [serDAH si01-4-84] A. A sau silopazca [2-1-64 kA.] anta A A.B.I 6. ajhai ca [si0 1-4-39] RkArAntazabda... ghuTanimitta bhUi A. / ghuTi ca [2-1-69 kA.] tar B.I 7. zaso'tA sazca naH puMsi [si0 1-4-49], agnivacchasi [2-1-65 kA0] A.I agnivacchasi [2-1-65 kA0] ityagnivad bhAvAt zaso RkAra RkAra sasya ca naH, samAna [na savarNe dIrdhIbhavati parazca lopam 1-2-1 kA0] iti dIrghaH B.I 8. Rto Dur [si0 1-4-37] IssthAne ur, RdantAt sapUrvaH [2-1-63 kA0] A.I RdantAt sapUrvaH [2-1-63 kA0] iti saha DasiDaso RkAreNa utvam B.I 9. husvApazca [si0 1-4-32] AmsthAne nAm, dIrgho nAmyatisR-catasa-praH [si0 1-4 47] A. / Ami ca nuH [2-1-72 kA0] nurAgamaH, dIrghamAmi sanau [2-2-15 kA0] dIrghaH B. / 10. ajhai [2-1-66 kA0] A. / ajhai [2-1-66 kA0] iti ar B.1 11. AmantraNe A ca na saMbuddhau [2-1-70 kA0] iti ar B.I 12. A sau silopazca [2-1-64 kA0] B.I 13. dhAtostRzabdasyA'r [2-1-68 kA0] zeSaM pitRvat B. / tR-svasR-napta-neSTa [tvaSTa-kSattR hotR-potR-prazAstro ghuTyAr] [si0 1-4-38] dhAtA, dhAtAro, dhAtRn dhAtrA0 iti rUpANi eva santi .C. /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 dhAtaram dhAtrA dhAtre dhAtuH dhAtuH dhAtari saM0he dhAta: evaM vidhAtRprabhRtayaH / atha 'RkArAntAH / yujaH yujRm yujrA0 evaM chiduH bhidRH / atha lRkArAntAH / patlRH patlam evaM sarvatrA'pi / gamlR - ghaslRpramukhA apyevam / atha lRkArAntAH / klR: patlRvat atha ekArAntAH / vaiseH sayam sayA dhAtArau dhAtRbhyAm dhAtRbhyAm dhAtRbhyAm dhAtroH dhAtroH he dhAtA yujrau yujrau Qiao yunRSu patlau patlau klau "sayau sayau sebhyAm dhAtRRn dhAtRbhiH dhAtRbhyaH dhAtRbhyaH dhAtRRNAm dhAtRSu he dhAtAraH yujraH yujRn patla: patlRn kla: 1.2.3. A.B. pratau etAni rUpANi na santi / 4. sa inA kAmena vartate se / kAmI smaraH priyA vA / sa visarga: B. I 5. svare ' e ay' [1-2-12] sayau B. I sayaH sayaH sebhiH 13
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 anusandhAna 49 sebhyaH # rAH rAyaH sebhyAm sebhyAm sebhyaH sayoH sayAm sayi sayoH seSu saM0he se he sayau he sayaH atha aikArAntAH / rAyau rAyaH rAyam rAyau rAyA rAbhyAm rAbhiH rAye rAbhyAm rAbhyaH rAyaH rAbhyAm rAbhyaH rAyaH rAyoH rAyAm rAyi rAyoH rAsu saM0he rAH he rAyau he rAyaH atha okArAntAH gAvau gAvaH "gAm gAvau paMgAH gavA gobhyAm gobhyAm 1. edoddhyAM ceti ekArAnta okArAnta savihu zabda parai DasirDastaNA akAranau lopa hui / ... saha inA vartate iti saH, tasmAttasya vA seH / DasiDas phakkikAyamakAralopa: A. / matAntare edodantAn DasiDasoralopo vA syAt B.I 2. A rAyo vyaJjane [si0 2-1-5] ekAranaI AkAra A. / raizabdo dravyavAcI / AtvaM vyaJjanAdau [2-3-18 kA0], vibhaktau 'raiH' [2-3-19 kA0] ityAtvam, saH visargaH B.I 3. aikArAnta sarvatra zabda rahaI edaito'yAy [1-2-23] pAmai, sUtra haima: A. / svare 'e ay' [1-2-12 kA0] B.! ota au [si0 1-4-74] iti okAranaI gorau ghuTi [2-2-33 kA0] aukAraH A.I gorau ghuTi [2-2-33 kA0] au, saH visargaH B. / dRgdRSTidIdhitisvarga-vajravAgbANavAriSu / bhUmau pazau ca gozabdo bimbanirdezasambhRta // 5. amzasorA [2-2-34 kA0] A. amzasorA [2-2-34 kA0] anta A B.I 6. amzasorA [2-2-34 kA0] anta A B.I *gauH gobhiH gobhyaH
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 'goH raMgoH gobhyaH gavAm goSu he gAvaH gobhyAm gavoH gavi gavoH saM0he gauH he gAvau atha aukArAntAH / galauH lAvau glAvam glAvau glAvA glaubhyAma glAve glaubhyAm glAva: glaubhyAm glAvaH glAvo glAvi glAvoH saM0 he glauH he glAvau evaM svarAntAH zabdAH puMliGgAH samAptAH / glAva: glAvaH glaubhiH glaubhyaH globhyaH glAvAm glauSu he glAvaH atha strIliGgAH svarAntAH zabdAH kathyante / 5zraddhAdyA buddhimukhAzca nadyAdyA dhenumukhyakAH / vadhUprabhRtayo mAtR-mukhyA dyonauH svarAH striyAm // 1 // tatra prathamamAkArAntAH / 6 zraddhA mAlA zAlA rambhA bhambhA surA ziSA helA / manaHzilA vAmA ajA AdantAH kIrtitAH striyAm // 1 // "zraddhA zraddhe zraddhAH 1. gozca [2-1-59 kA0] DasiDasoralopaH / edodbhyAM DasiDaso raH [si0 1-4-35] / 2. gozca [2-1-59 kA0] a itisUtreNa lopa: B. 3. glauzabdazcandravAcI, visargaH B. 4. svare 'au Av' [1-2-14 kA0] B.I 5. zAlAdyA C. 6. zloko nAsti C. / 7. eSaH pATho nAsti A. / 8. zraddhAyAH sirlopam [2-1-37 kA0] A.B. / zAlAzabdasya rUpANi vartante C. / 9. autA [1-4-20] INaI AkAra ekAra haima. A.! aurIm [2-1-41 kA0] auI, avarNa ivaNe e [1-2-2 kA0] A. / aurIm [2-1-41 kA0] B. /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 anusandhAna 49 1 zraddhayA 4zraddhAnAm zraddhAm zraddhe zraddhAH zraddhAbhyAm zraddhAbhiH 2 zraddhAyai zraddhAbhyAm zraddhAbhyaH zraddhAyAH zraddhAbhyAm zraddhAbhyaH zraddhAyAH 3 zraddhayoH zraddhAyAm zraddhayoH zraddhAsu 5saM0he zraddhe he zraddhe he zraddhAH evaM zAlA-jAyA-mAlAdayaH / atha ikArAntAH / buddhiH zaktirmatidhUli-NiniHzreNizreNayaH / dundubhirbhUmipAlyAli-daviH kAnti: 'chavi: kRSiH // 1 // 1degsRNirazristaDirnemi-rAjirITivRtivRttiH / mukhaMDhi 12dAlipaGktI ca rAtrirgati dhRtiHstutiH // 2 // 15RddhirvRddhiH smRtiSTi-rajaniSTiH saGgatiH / ikArAntAH smRtAH prAjJaiH strIliGgAH pUrvasUribhiH // 3 // buddhiH "buddhI buddhayaH 1. Tausore [2-1-38 kA0] / Tausyet [si0 1-4-19] C. / 2. Apo DitAM yai-yAs-yAs-yAm [si01-4-17] A.I Davanti [yai yAs yAs yAm 2-1-42 kA0] A.I 3. Tausore [2-1-38 kA0] A.I 4. husvA''pazca [si01-4-32] Am nAm A. / pA0 zraddhANAm A.B.I 5. haima-edApaH [1-4-42] iNai sU0 AkArAntastrIliGgazabdarahaiM AmaM0 AkAra e A. / husvanadIzraddhAbhyaH sirlopam [2-1-71 kA0], saMbuddhau ca [2-1-39 kA0] ekAra A.I 6. pA0 zraddhAmAlAdayaH C. / 7. pA0 dhUli-zreNiniHzreNiveNayaH C. / 8. pA0 bhUmipAlyAlI-divi0 C.I 9. pA0 chavikRSiH A.B.I 10. pA0 zRNirasriH A.B.I 11.pA0 rATi ti0 A.B.! 12. pA0 dAli: paGkti ca A.B.I 13.pA0 gatidhRti0 C.I 14. pA0 dhuTistruTi: A.B.I 15.pA0 RddhivRddhi: C. 16. pA0 ghRSTisaGgati: C.I 17. iduto'strerIdUt [si0 1-4-21] I A. aukAraH pUrvam [2-1-51 kA0] A.I 18. jasyedot [si0 1-4-22] ikAra ekAra A. / iredurojjasi [2-1-55 kA0] A.I
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 17 buddhim buddhI buddhIH buddhyA buddhibhyAm buddhibhiH 'buddhyai, buddhaye buddhibhyAm buddhibhyaH buddhyAH, buddheH buddhibhyAm buddhibhyaH buddhyAH, buddheH buddhayoH buddhInAm buddhyAm, buddhaura buddhyoH buddhiSu saM0 he buddhe he buddhI he buddhayaH evaM zaktyAdayo'pi / atha IkArAntAH / nadI nArI sakhI nIlI kadelI lavalI mahI / 6bhaSI plavI kumArI ca nalinI bisinI vanI // 1 // bhAminI kAminI saumI "mazI rIrI 'purandhyapi / vANinI mAlinI zUdrI himAnI sarasI tathA / / 2 / / mAtulAnI kSatriyANI brAhmaNI sundarI gaurI / upAdhyAyI 10zAliparNI mRDAnI pArvatI kanI // 3 // 1'kAdambinI zamI kAlI maghonI yoginI tathA / viduSI pecuSI yokSmI IdantAH kIrtitAH striyAm // 4 // 12nadI nadyau nadyaH nadyau nadyA nadIbhyAm nadIbhiH 1. striyA DitAM vA dai-dAs-dAs-dAm [si0 1-4-28] A. / hUsvazca Gavati [2-2-5 kA0] nadIvadbhAvAt, nadyA ai As As Am [2-1-45 kA0] A.I Davanti [yai yAs yAs yAm 2-1-42 kA0] A. 2. Dirau sapUrvaH [2-1-60 kA0] A. / 3. saMbuddhau ca [2-1-56 kA0] A. / 4. pA0 plavI A.B.I 5. pA0 nalI kadalI lavalI A.B.) 6. pA0 mahI bhaSI A.B.I 7. pA0 bizinI A.B., bizanI C. / 8. pA0 masI A. 9. pA0 purandarI A.B.I 10. pA0 zAlaparNI A.B.I 11. eSaH zloko nAsti C.I 12. dIrghaDyAb [vyaJjanAt se:, si0 1-4-45] A.I IkArAntAt siH [2-1-48 kA0] si lopam A.I nadIm nadIH
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 nadyoH 6dhenU dhenU dhenU: nadyai nadIbhyAm nadIbhyaH nadyAH nadIbhyAm nadIbhyaH nadyAH nadInAm nadyAm nadyoH nadISu saM0he nadi he nadyau he nadyaH evaM nArImukhyAH / atha ukArAntAH / dhenustanuruDuHsnAyu: sarayurdadrurityapi / 'karNAmbuH svamburajjU ca udantAH kathitAH striyAm / dhenuH "dhenavaH dhenum "dhenvA dhenubhyAm dhenubhiH 9dhenvai, dhenave dhenubhyAm dhenubhyaH dhenvAH, dhenoH dhenubhyAm dhenubhyaH dhenvAH, dhenoH 10dhenvoH dhenUnAm dhenvAm, dhenau dhenvoH dhenuSu saM0he dheno he dhenU he dhenavaH evaM tanuprabhRtayaH / 1. nadyA ai As As Am [2-1-45 kA0] A.I 2. husvanadIzraddhAbhyaH sirlopam [2-1-71 kA0], saMbuddhau husvaH [2-1-46 kA0] A.I 3. pA0 sarasu0 C. / 4. da10 A. / dadu0 B.I 5. karNAmbuzvambu0 A.B.I karNAmbusvambu0 C. / 6. aukAraH pUrvam [2-1-51 kA0] A. / 7. u ot A.I 8. vamuvarNaH [1-2-9 kA0] A.! 9. hrasvazca Gavati [2-2-5 kA0] nadIvadbhAvAt, nadyA ai As As Am [2-1-45 kA0] ai As As Am Adeza: A.I 10. vamuvarNaH [1-2-9 kA0] A. /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 19 5vadhvai atha UkArAntAH / vadhUrdambhUzcamU: zvastU-relAbUdadhiSaH kuhUH / kapikacchUH kaserUzca vAmorU: sarayUrapi // 1 // kadrUH kaNDU: karabhorU: karkandhUzca kamaNDalUH / saMhitorU: sahitorU: saphorU: kathitAH striyAm // 2 // vadhUH vadhvau vadhvaH "vadhUm vadhvau vadhUH vadhvA vadhUbhyAm vadhUbhiH vadhUbhyAm vadhUbhyaH vadhvAH vadhUbhyAm vadhUbhyaH vadhvAH vadhvoH vadhUnAm vadhvAm vadhvoH vadhUSu saM0he vadhu he vadhvau he vadhvaH evaM dambhUprabhRtayaH / atha RkArAntAH / 6mAtA pitRSvasA yAtA duhitA mAtRSvasA tathA / nanAndA ca svasA prAjJaiH zabdAH proktA hyamI RtAH // 1 // "mAtA "mAtarau mAtaraH mAtaram 1. pA0 zumUH svasU0 A.B.I 2. pA0 0dalAbUH dadhiSUH kahU: A.B., 0ralAbUda0 C.l 3. kaNDU: karabhorU: karkandhUzca kamaNDalUH / sahitorU: saMhitorU: siMhitorU: siphorU: kathitA striyAm / / A.B.I kaNDU kaNDU karabhorU karkendhU ca kamaNDalU / saMhitorU sahitorU zipharUo C.I 4. samAnAdamo'taH [si0 1-4-46] akAralopa A.I 5. nadyA ai As As Am [2-1-45 kA0] ai, As, As, Am AdezaH A. 6. mAtRpi0 A.B.I 7. Rduzanas-purudaMzo 'nehasazca se?: [si0 1-4-84] si DA, DityantyasvarAde [si0 2 1-114] A. 8. ajhai ca [si0 1-4-39] ar A. 9. zaso'tA0 [si0 1-4-49] A.I mAtarau mAtRH
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 'mAtrA mAtre ramAtuH mAtuH mAtari saM0he mAtaH evaM yAtR-duhitR- nanAndaraH / svasA 9. mAtRbhyAm mAtRbhyAm mAtRbhyAm mAtroH mAtroH he mAtarau svasAram 6 svastrA svastre svasuH svasuH svasari saM0he svasaH evaM pitRSvasR-mAtRSvasRzabdAH / atha okArAntAH 'dyauH "svasArau svasArau svasRbhyAm svasRbhyAm svasRbhyAm svasroH svasroH he svasA dyAvau dyAvau mAtRbhiH mAtRbhyaH mAtRbhyaH anusandhAna 49 mAtRNAm mAtRSu he mAtaraH svasAraH svasRH svasRbhiH svasRbhyaH svasRbhyaH svasRNAm 9dyAm 1. ramRvarNa: [ 1 - 2 -10 kA0] A.B. / 2. Rto Dur [ si0 1 - 4- 37] A. / RdantAt sapUrvaH [2-1-63 kA0] A.I 3. Am nAm, dIrgho nAmya [tisR- catasR -H [si0 1-4-47] A. 4. a [ 2-1-66 kA0] A. / 5. tR-svasR-naptR-neSTa-tvaSTR-kSatR-hotR- [potR-prazAstro ghuTyAra, si0 1-4-38] iNai Rto Ar A. / svasrAdInAM ca [2-1-69 kA0] ityAr Adeze A.B. / tR-svasR0 ityAr-svasA, svasArau, svasAraH, svasAram, svasArau zeSaM mAtRvat C. 6. ramRvarNa: [1-2-10 kA0] A. 7. Rto Dur [si0 1-4-37] A. 8. dyau zabdo gozabda - okArAntopalakSaNam / tena dyozabde'pi gauro ghuTi [2-2-33 kA0 ], ityAdini sUtrANi pravartante A. B. I atha okArAntAH zabdAH gozabdavat prathamAyAH sarvANi dvitIyAyA ekavacanasya rUpANi santi C. A am - sotA [si0 1-4-75 ] INai AkAra AI svasRSu he svasAraH dyAva: 10dyAH 10. pA0 dyAva: B. I
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 21 dyavA dyobhyAm dyobhyAm dyobhyAm yoH dyobhiH dyobhyaH dyobhyaH dhavAm dyavoH ghoSu dyavi saM0 he dyauH atha aukArAntAH / dyavoH he dyAvI he dyAvaH ranauH nAvau nAva: nAva: naubhiH naubhyaH naubhyAm naubhyAm naubhyaH nAvam nAvau nAvA naubhyAm nAve nAva: nAva: nAvoH nAvi nAvoH saM0he nauH he nAvau evaM svarAntAH strIliGgAH zabdAH samAptAH / nAvAm nauSu he nAva: [atha napuMsakAH svarAntAH zabdAH kathyante / ] vanAdyA vArimukhyAzca jatvAdyAH syurnapuMsakAH / husvAntAH kathitAH zabdA na dIrghAntA bhavanti hi // 1 // atha prathamamakArAntAH / vanaM saudhaM kirITaM ca dhAnyaM kuNDaM ghRtaM tRNam / RNaM zRGgaM balaM padma satyaM SaNDhe prakIrtitAH // 1 // 1. prathamAyA dvitIyAyAzca sarvANi tathA tRtIyAyA ekavacanasya rUpANi santi, glauvat A.B.I 2. pA0 evaM svarAntAH striyAm C. 3. pA0 kila A.B.! 4. pA0 khaMDhe A.B., C. Sa(SaM)Dhe , napuMsake [ityarthaH] A. /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 'vanam vanam 'vane 3vanAni vanAni 4vanena0 zeSaM puMliGge vRkSavat / evaM saudhAdayaH / atha ikArAntAH / 'vAryasthidadhisakthIni supathisusakhI tathA / akSiprabhRtayaH zabdA iti SaNDhe niveditA: // 1 // vAri 'vAriNI vArINi vAri vAriNI vArINi vAriNA vAribhyAm vAribhiH vAriNe vAribhyAm vAribhyaH vAriNaH vAribhyAm vAribhyaH vAriNaH vAriNoH vArINAm vAriNi vAriNoH vAriSu 10saM0 he vAre,vAri he vAriNI he vArINi 11evaM supathi-susakhI / asthi asthinI asthIni asthi asthinI asthIni 12asthnA asthibhyAm asthibhiH 1. akArAdasaMbuddhau muzca [2-2-7 kA0] syamlope murAgama A.I 2. aurIm [2-2-29 kA0] A.I 3. jaszasoH ziH [2-2-10 kA0] jassthAne i, dhuTsvarAd ghuTi nuH [2-2-11 kA0], ghuTi cA'saMbuddhau [2-2-17 kA0] A.I 4. A.B. pratau nAsti / 5. pA0 varya C.I 6. pA0 saktIni A.B.I 7. pA0 susukhI A.B.I 8. pA0 khaNDhe A.B.I 9. aurIm [2-2-9 kA0] au I, nAminaH svare [2-2-12 kA0] nurAgama: A. / 10. nAmino lugvA [si0 1-4-61] / 11.pA0 susakhi-supathI C.I 12. asthidadhisakthyamannataSTAdau [2-2-13 kA0] iti anAdeze A.B., asthidadhisakthyakSNA0 [2-2-13 kA0] antasya an A.I
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 asne asthnaH asthnaH asthina, asthini saM0he asthi, asthe evaM dadhyAdayaH trayaH / atha ukArAntAH / jatu jatu jatunA jatune jatunaH jatunaH jatuni saM0he jato, jatu evamambuprabhRtayaH / tatra prathamaM puMliGgAH / jatvambumadhuvastUni 'jAnumanutrapUNi ca / azruzrmazrukaserUNi jatu[tu]mburu SaNDhake(?) // 1 // 3 jatunI jatunI asthibhyAm asthibhyAm asthnoH asthnoH he asthinI 5. pA0 bhUbhRk A.B. 7. pA0 rAjavidubhau C. I jatubhyAm jatubhyAm jatubhyAm jatunoH jatunoH he jatunI asthibhyaH asthibhyaH 1. pA0 vAvu A.B. 3. anAmsvare no'ntaH [ si0 1 - 4 - 64 ] A / 4. 6. 8. asthnAm asthiSu . he asthIni * citralikhambumuk zabda- prAT "bhUbhuksurgaNau tathA / marucca balibhid jJAna-bhud rAjavidabhau tathA // 1 // viDuzanasau madhuliT dAmaliT 'kASThataT tathA / vyaJjanAntA: smRtA: puMsi bAlavyutpattihetave // 2 // tUni jatUni jatubhiH jatubhyaH jatubhyaH jatUnAm jatuSu he jatUni iti svarAntAH zabdA napuMsakAH / atha vyaJjanAntAH prArabhyante / 2. pA0 smazru A.B.C. 23 pA0 citraliGgambumuk A. B. C. pA0 saguNau A.B. pA0 kASTataT A.B.C.I
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 atha khAntaH / 'citralik, citralig citralikham citralikhA citraligbhyAm citralikhe citraligbhyAm citralikha: citraligbhyAm citralikha: citralikho: citralikhi citralikho: saM0he citralik, citralig he citralikhau atha cAntaH / ambumuk, ambumug ambumucam ambumucA ambumuce ambumucaH ambumucaH ambumuci saM0 evaM payomuc / kruJcazabdaH / kruG saptamyAM tu krukSu, kruGsu atha chAntaH / citralikhau citralikhau ambumucau ambumucau ambumugbhyAm ambumucoH ambumuco: ambumuk, ambumug he ambumucau ambumugbhyAm ambumugbhyAm kruJcau anusandhAna 49 citralikhaH citralikha: citraligbhiH citraligbhyaH citraligbhyaH citralikhAm citralikSu he citralikhaH ambumucaH ambumucaH ambumugbhiH ambumugbhyaH ambumugbhyaH ambumucAm ambumukSu he ambumucaH kruJca: *zabdaprAD, zabdaprAt zabdaprAchau 1. aghoSe prathamo'ziTa: [ si0 1-3-50] kh k A. / 2. cajaH kagam [ si0 2-1-86 ] cakAra k, virAme vA [si0 1-3-51] A. prathamAyAH dvitIyAyAzca sarvANi, tRtIyAyAH ekadvivacanayostathA saptamyAH bahuvacanasya santi C. I 3. yujaJcakruJco no GaH [si0 2-1-71] A. 4. yaja- sRja - mRja-rAja-bhrAja-bhrasja-vrazca parivrAjaH zaH SaH [si0 2-1-87 ] ch S, / hazaSachAntejAdInAM GaH [ 2-3-46 kA0 ] ch D, vA virAme [2-3-62 kA0] Dasya T A. / zabdaprAchaH
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 bhUbhujau bhUbhujau bhUbhugbhiH bhUbhuje zabdaprAcham zabdaprAchau zabdaprAcha: zabdaprAchA zabdaprADbhyAm zabdaprADbhiH zabdaprAche zabdaprADbhyAm zabdaprADbhyaH zabdaprAcha: zabdaprADbhyAm zabdaprADbhyaH zabdaprAchaH zabdaprAchoH zabdaprAchAm zabdaprAchi zabdaprAchoH zabdaprADsu saM0he zabdaprAD,zabdaprAT he zabdaprAchau he zabdaprAcha: evaM pathiprAprabhRtayaH / atha jAntaH / bhUbhuk, bhUbhuga bhUbhujaH bhUbhujam bhUbhujaH bhUbhujA bhUbhugbhyAm bhUbhugbhyAm bhUbhugbhyaH bhUbhujaH bhUbhugbhyAm bhUbhugbhyaH bhUbhujaH bhUbhujoH bhUbhujAm bhUbhuji bhUbhukSu saM0he bhUbhuga,bhUbhuk he bhUbhujau he bhUbhujaH evaM hutabhuj, balibhuj, vaNij, bhiSaj, parivrAj, deveja, rajjusRj, kaMsaparimRj, dhaunAbhRjj, "mUlavRzca, "bi(vi)bhrAj, 'samrAjprabhRtayaH / ata NAntaH / "sugaNa sugaNaH sugaNam sugaNau 1. pA0 evaM pathiprAcha: A.B.I 2. prathamAyAH dvitIyAyAzca sarvANi, tRtIyAyAH ekadvivacanayostathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi / C. 3. pA0 dhAnAbhRj A.B. dhAnAbhRT C. 4. pA0 mUlavRj A.B. mUlavRT C.I 5.6. etau dvau zabdo na staH A.B.I 7. prathamAyAH sarvANi, dvitIyAyAH ekavacanayoH, tRtIyAyAH dvivacanasya tathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi C. / bhUbhujoH sugaNau sugaNaH
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 sugaNA sugaNe sugaNaH sugaNaH sugaNi saM0he sugaN evamanye'pi NAntAH / marud atha tAnta: / marut, marutam marutA marudbhyAm marute marudbhyAm marutaH marudbhyAm marutaH maruto: maruti maruto: saM0 he marut, marad he marutau evaM garut, harit agnicit, vipazcit, "sAmasutprabhRtayaH / atha dAntaH / 5. "balibhit, balibhid balabhidam balabhidA balabhide balibhidaH sugaNabhyAm sugaNabhyAm sugaNbhyAm sugaNoH sugaNoH he sugaNau marutau marutau balabhidau balabhidau anusandhAna 49 sugaNbhi: sugaNbhyaH sugaNbhyaH sugaNAm sugaNsu he sugaNaH balibhidbhyAm balibhidbhyAm balibhidbhyAm 1. pA0 sugaNTsu, NoH kaTAvantau ziTi navA [ si0 1-3-17] C. / 2. ghuTAM tRtIya: [ 2-3-60 kA0] tasya d, vA virAme [2-3-62 kA0] d t A / prathamAyAH dvitIyAyAzca sarvANi, tRtIyAyAH ekadvivacanayostathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi C. / 3. marutsu, maruthsu, ziTyAdyasya dvitIyo vA [si0 1-3-59] C. / 4. pA0 somasut A.B. / marutaH marutaH marudibhaH marudbhyaH marudbhyaH marutAm 3 marutsu he marutaH balibhidaH balibhidaH balibhidbhiH balibhidbhyaH balibhidbhyaH prathamAyAH sarvANi, dvitIyAyAH ekavacanasya, tRtIyAyAH dvivacanasya tathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi C.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 27 balibhidaH balibhidoH balibhidAm balibhidi balibhidoH balibhitsu saM0 he balibhit,balibhid he balibhidau he balibhidaH evaM viviSad, dhusad, sabhAsad, suhRd, sarvavid, vedavid, jJAnavitprabhRtayaH / atha dhAntaH / 'jJAnabhut, jJAnabhud jJAnabudhau jJAnabudhaH jJAnabudham jJAnabudhau jJAnabudhaH jJAnabudhA jJAnabhudbhyAm jJAnabhudbhiH jJAnabudhe jJAnabhudbhyAm jJAnabhudbhyaH jJAnabudhaH jJAnabhudbhyAm jJAnabhudbhyaH jJAnabudhaH jJAnabudhoH jJAnabudhAm jJAnabudhi jJAnabudhoH jJAnabhutsu saM0he jJAnabhut,jJAnabhud he jJAnabudhau he jJAnabudhaH evaM vikrut, vikrud vikrudhau vikrudhaH vikrudham vikrudhau vikrudhaH vikrudhA vikrudbhyAm vikrudbhiH vikrudhe vikrudbhyAm vikrudbhyaH vikrudhaH vikrudbhyAm vikrudbhyaH vikrudhaH vikrudhoH vikrudhAm vidhi vikrudhoH vikrutsu saM0he vikrut, vikrud he vikrudhau he vikrudhaH 1. INaiM sUtriiM gaDadabAdezcaturthAntasyaikasvarasyA''dezcaturthaH [sdhvozca pratyaye si0 2-1-77] bakAra bh A. / hacaturthAntasya dhAtostRtIyAderAdi [caturthatvamakRtavat 2-3-50 kA0] A. / prathamAyAH dvitIyAyAzca sarvANi tRtIyAyAH ekadvivacanayostathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi C. 2. pA0 tathA'pi A.B.I 3. dhuTAM tRtIyaH [2-3-60 kA0] INaI sUtriiM dh d, vA virAme [2-3-62 kA0] d t A. prathamAyAH sarvANi tathA dvitIyAyAH ekavacanasya rUpANi santi C. /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 anusandhAna 49 rAjAnau rAjJaH evaM krudh, marmAvidh, 'mRgAvidh, 'zvAvidhprabhRtayaH / atha nAntaH / rAjA rAjAnaH rAjAnam rAjAnau rAjJA parAjabhyAm rAjabhiH rAje rAjabhyAm rAjabhyaH rAjJaH rAjabhyAm rAjabhyaH rAjJaH rAjJoH rAjJAm rAjJi, rAjani rAjJoH rAjasu "saM0he rAjan he rAjAnau he rAjAnaH evaM takSan, ukSan, "pratidivan, prathiman, 'madiman, 10tuziman, 19bhUziman, aNiman, mahiman, laghiman, gariman, 12kraziman 12prazamin prabhRtayaH / tathA zvA14 zvAnau zvAnaH zvAnam 15zunaH zunA zvabhiH zvAnI zvabhyAm zvabhyAm zvabhyAm zune zunaH zvabhyaH zvabhyaH 1. pA0 mRgavidh C.I 2. A.B. pratau nAsti / 3. ni dIrghaH [si0 1-4-85] INaI sUtriiM dIrgha A. / ghuTi cAsaMbuddhau [2-2-17 kA0] dIrgha A.I 4. avamasaMyogAdano'lopo'luptavacca pUrvavidhau [2-2-53 kA0] A. / 5. nasaMyogAntAvaluptavacca pUrvavidhau [2-3-58 kA0] A.I 6. IGyorvA [2-2-54 kA0] A. / 7. na saMbuddhau [2-3-57 kA0] A.I 8. pA0 pratidIvan A.B.I 9. pA0 mRdiman A.B.! 10-11. C. pratau nAsti / 12-13. A.B. pratau nAsti / 14. ghuTi cA'saMbuddhau [2-2-17 kA0] dIrgha A. I 15. zvayuvamaghonA ca [2-2-47 kA0] eha zabdaraI INae vakAranaI ukAra huI A. / zvan yuvan maghono DI-syAdyaghuTsvare va u: [si0 2-1-106] C. /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 zunaH zuni saM0he zvan maghavAn maghavantam 4. maghavatA maghavate maghavataH maghavataH maghavati saM0 he maghavan zunIzabdo nadIvat / yuvanzabdaH zvanvat / striyAM tu 'yUnastiH' iti 'ti' pratyaye yuvatirbuddhivat / 1 `maghavanzabdaH zvanvat / pakSe sau ca maghavAn maghavA vA [2-2-23 kA0] iti maghavant-Adeze kRte 4 maghavA maghavAnam maghonA maghone maghonaH maghonaH maghoni zunoH zunoH vA maghavantau maghavantau maghavadbhyAm maghavadbhyAm maghavadbhyAm maghavato: maghavato: he maghavantau maghavAnau maghavAnau maghavabhyAm maghavabhyAm maghavabhyAm maghono: maghonoH zunAm zvasu he zvAna: maghavantaH maghavataH maghavadibhaH maghavadbhyaH maghavadbhyaH maghavatAm maghavatsu he maghavantaH 1. pA0 striyAM yUnastiH pratyaye yuvati buddhivat A.B. I 2. C. pratau ' maghavan kRte' eSaH pATho nAsti / 3. abhvAderatvasaH sau [ si0 14 - 90] A / antvasantasya cAdhAtoH sau [2-2-20 kA0] sau dIrgha A / prathamAyAH dvitIyAyAzca sarvANi, tRtIyAyAH eka dvivacanayostathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi C. I A. B. pratau etAni sarvANi rUpANi na santi / 29 maghavAnaH maghonaH maghavabhi: maghavabhyaH maghavabhyaH maghonAm maghavatsu
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 saM0he maghavan he maghavAnau he maghavAnaH evaM bhavant-bhagavant-'mahant- aghavant-goment- vidyutvant-lakSmIvant- 'arthavant zabdA ma~ghavantvat / striyAM tu maghanI maghavatI / sarve'pi sambhavata IpratyayAntA nadIvat / tathA 'daNDI daNDanam daNDinA daNDine daNDinaH daNDinaH daNDini saM0 he daNDin 19 vRtrahA vRtrahaNam vRtraghnA vRtraghne daNDinau daNDinau daNDibhyAm daNDabhyAm daNDibhyAm daNDino: daNDino: he daNDina evaM mAyin - mAyAvin - manasvin - manISin- 'guNin - 'vacasvinzabdA 10 daNDinvat / tathA vRtrahaNau vRtrahaNa vRtrahabhyAm vRtrahabhyAm 7. in- han- pUSA'ryamNaH zisyo: [ si0 1-4-87] dIrgha A. I 8.9.A.B. pratau nAsti / anusandhAna 49 daNDinaH daNDinaH daNDibhiH daNDibhyaH daNDibhyaH daNDinAm daNDiSu he daNDinaH 1.2.4 C. pratau nAsti / 3. A. B. pratau nAsti / 5. zvan- yuvan- maghono DI - syAdyaghuTsvare vau: [si0 2-1-106] A. / 6. C. pratau nAsti / vRtrahaNa: "vRtraghnaH vRtrahabhiH vRtrahabhyaH 10. C. pratau nAsti / 11. inhan [pUSAryamNAM zauca 2 - 2 - 21 kA0] A. B. / in- han- pUSA'ryamNa: zisyo: [si0 1-4-87] anena C., C. pratau prathamAyAH dvitIyAyA eva rUpANi santi / 12. ano'sya [si0 2-1-108] akAra lopa, hano no chan [si0 2-1-112] hansthAne ghna A. / avamasaMyogAda [no'lopo'luptavacca pUrvavidhau 2-2-53 kA0] iti akAra lope 'hanerhedhirupadhAlope [2-2-32 kA0] A. /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 vRtraghnaH vRtraghnaH vRtraghni saM0he vRtrahan he vRtrahaNau evaM bhrUhan- mitrahan - ripuhan- bhrUNahan- brahmahanprabhRtayaH / ahi vahi plahi gatau, pliha plihAt plIhA pliherindIrghazca an dIrghatve plIhan niSpannaM pazcAt hanerheSvakAro bhavati / plIhA plIhAnau plIhAnau tathA plIhAnam plInA "pUSA pUSaNam pUSNA pUSNe pUSNaH pUSNaH pUSNi, dUSaNi saMvhe pUSan evamaryaman-'sUryaman / dhuTa prAgnont Adeze10 arvA vRtrahabhyAm vRtraghnoH vRtraghnoH pUSaNau pUSaNau * plIhabhyAm 0 ityAdi / pUSabhyAm pUSabhyAm pUSabhyAm pUSNoH pUSNoH pUSaNa 19 arvantau 2- 3. A. B. pratau nAsti / vRtrahabhyaH vRtraghnAm vRtrahasu he vRtrahaNa: plIhAnaH plIhana: pUSaNa: "pUSNa: pUSabhi: pUSabhyaH pUSabhyaH pUSNAm pUSasu he pUSaNa: arvantaH 1. C. pratau nAsti / 4. etad rUpaM nAsti C. | 5. inahanpUSAryamNAM zauca [2-2-21 kA0] dIrgha A. B., in- han- pUSAryamNa: [ si0 16. ano'sya [si0 2-1-108] akAra lopa A.I 8- 9. C. pratau eSaH pATho nAsti / 4-87] etena C. / 7. pA0 pUSani A.B. / 10. abhvAderatvasaH sau [si0 1 4 - 90] INai sUtrii dIrgha A. C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAzca sarvANi, tRtIyAyAH ekadvivacanayostathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi, tatra arvatsu, arvasu-ziTyAdyasya dvitIyo vA [si0 1-3-59] / 11. arvannarvantirasAvanaJ [2-3-22 kA0] A. 31
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 arvate vidabhaH arvantam arvantau arvataH arvatA arvadbhyAm arvadbhiH arvadbhyAm arvadbhyaH arvataH arvadbhyAm arvadbhyaH arvataH arvatoH arvatAm arvati arvatoH arvatsu saM0he arvan he arvantau he arvantaH atha bhAntaH / 'vidhap, vidhab vidabhau vidabhaH vidabham vidabhau vidabhA vidhabbhyAm vidhabhiH vidabhe vidhabbhyAm vidhabbhyaH vidabhaH vidhabbhyAm vidhabbhyaH vidabhaH vidabhoH vidabhAm vidabhi vidabhoH saM0he vidhap,vidhab he vidabhau he vidabhaH evaM gardabhaprabhRtayaH / atha mAntaH / prazAn prazAmau prazAmaH prazAmam prazAmau prazAmaH prazAmA prazAnbhyAm prazAnbhiH prazAme prazAnbhyAm prazAnbhyaH prazAmaH prazAnbhyAm prazAnbhyaH 1. gaDadabAde [zcaturthAntasyaikasvarasyA''dezcaturthaH sdhvozca pratyaye si02-1-77] INaiM sUtriiM d dh, dhuTastRtIyaH [si0 2-1-76] bh b, virAme vA [si0 1-3-51] b p A.I gaDadabAdezcaturthAnta0 C. mo no mvozca [si02-1-67] makAra nakAra A. / mo no mvozca [si0 2-1-67] C., C pratau prathamAyAH dvitIyAyAH tRtIyAyAzca sarvANi, caturthyAH eka dvivacanayostathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi / 3. svare dhAturan iti mA vattvam A.B.I vidhapsu
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 3 prazAmAm prazAnsu he prazAmaH vizam prazAmaH prazAmoH prazAmi prazAmoH saM0he prazAn he prazAmau atha zAntaH / 'viTa, viD vizau vizau vizA viDbhyAm vize viDbhyAm vizaH viDbhyAm vizaH vizoH vizi vizoH saM0he viTa, viD he vizau evaM zabdaprAz-pathiprAz / 4atha SAntaH / dviT, dviD dviSau0 dviDbhyAm0 viTvat / atha sAntaH / "uzanA uzanasau uzanasam uzanasau uzanasA uzanobhyAm uzanase uzanobhyAm vizaH vizaH viDbhiH viDbhyaH viDbhyaH vizAm viTsu he vizaH uzanasaH uzanasaH uzanobhiH uzanobhyaH 1. yaja-sRja-mRja-rAja-bhrAja-bhrasja-vrazca [parivrAjaH zaH SaH, si0 2-1-87] anena z Sa, dhuTastRtIyaH [si0 2-1-76] SakAra D, vi [rAme vA si0 1-3-51] D Ta A.I hazaSachAntejAdInAM DaH [2-3-46 kA0] DakAra, A.I C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAzca sarvANi, tRtIyAyAH ekadvivacanayostathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi / 2. viDsu, viDtsu, DnaH saH tso'zcaH [si0 1-3-18] C.1 3. C. pratau nAsti / 4. 'atha SAntaH dviSaH' ityeva pATho'sti A.B.I Rduzanas-purudaMzo'nehasazca serDAH [si0 1-4-84] A. / uzanaH purudaMzo'nehasAM sAvanantaH [2-2-22 kA0] antasyA'n A.I C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAzca sarvANi, tRtIyAyAH ekadvivacanayostathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 anusandhAna 49 uzanasaH uzanobhyAm uzanobhyaH uzanasaH uzanasoH uzanasAm uzanasi uzanasoH uzanassu 'saM0 he uzanaH,uzanan,uzana he uzanasau he uzanasaH "evaM purudaMzas / saM0he purudaMzaH he purudaMzasau he purudaMzasaH evamanehas / pracetaszabde tu sau parepracetAH pracetasau pracetasaH pracetasam pracetasau pracetasaH pracetasA0 zeSaM pUrvavat / evaM candramas-(zrotas-viSTara zravas-'uccaiHzravas-kRttivAsas-'jagmivas / "jagmivAn jagmivAMsau jagmivAMsaH jagmivAMsam jagmivAMsau "jagmuSaH jagmuSA 'jagmivadbhyAm jagmivadbhiH jagmuSe0 jagmivadbhyAm jagmivadbhyaH jagmuSa0 jagmivadbhyAm jagmivadbhyaH jagmuSaH jagmuSoH jagmuSAm 1. saMbodhane vozanaso nazcAmantrye sau [si01-4-80] iti sUtreNa vikalpena sakAralope kute ca rUpatrayam A.B. uzanaH purudaMzo'nehasAM sAvanantaH [2-2-22 kA0] tatrA'nidiSTamiti nyAyAt trINi rUpANi bhavanti A. / 2. C. pratau etAni rUpANi na santi / *3. pA0 pracetas zabde tu sau pracetAH zeSaM pUrvavat C. 4. pA0 zuzro0 C.I 5. C. pratau naasti| 6. A.B. pratau nAsti / 7. A.B. pratau vidvaszabdasya rUpANAM pazcAd jagmivaszabdasya rUpANi santi / RduditaH [si0 1-4-70] no'nta, smahatoH [si0 1-4-86] dIrghatvam, tata: C. 8. kvasuS matau ca [si0 2-1-105] utvam A., aghuTsvarAdau seTakasyA'pi vanservazabdasyotvam [2-2-46 kA0] A. kvasuS matau ca [si0 2-1-105] ityanena C.I 9. dhuTastRtIyaH [si. 2-1-76] sasya datve C. I
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 jagmuSi saM0he jagmivan 'vikalpeneT jaganvAn jaganvAMsam jagamuSA jagamuSe saM0he jaganvan evaM tasthivans / vidvAn vidvAMsam viduSA viduSe viduSaH viduSaH viduSi saM0 he vidvan "madhuliT madhuliD madhuliham madhulihA jagmuSoH he jagmivAMsau jaganvAMsau jaganvAMsau jagamudbhyAm jagamudbhyAm 0 he jagavAMsau vidvAMsau vidvAMsau vidvadbhyAm vidvadbhyAm vidvadbhyAm viduSoH viduSoH eva pecins / striyAM tu jagmuSI - "jagamuSI, viduSI pecuSI nadIvat / atha hAntaH / vidvAMsau madhulihau madhulihau madhulibhyAm jagmivatsu he jagmivAMsaH jaganvAMsaH jagamuSaH jagamudbhiH he jagavAMsaH vidvAMsaH viduSaH vidvadbhiH vidvadbhyaH vidvadbhyaH viduSAm vidvatsu he vidvAMsaH madhuliha: madhuliha: madhuliDbhiH 1. A. B. pratau etAni rUpANi na santi / 2. adhuTsvarAdau seTkasyA'pi vanservazabdasyotvam [2-2-46 kA0 ], anuSaGgazcA [kruJcet 2-2-39 kA0] anena na lopa A.1 35 3. virAmavyaJjanAdiSvanaDunnahivansInAM ca [2-3-44 kA0] A. / 4.5. A.B.. pratau nAsti / 6. C. pratau nAsti / 7. ho dhuTpadAnte [ si0 2-1-82] hakAra DhakAra, dhuTastRtIya: [ si0 2-1-76] DhakAra virAme vA [si0 1-3-51] DakAra TakAra A. I DakAra,
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 madhulihe madhuliDbhyAm madhuliDbhyaH madhulihaH madhuliDbhyAm madhuliDbhyaH madhulihaH madhulihoH madhulihAm madhulihi madhulihoH madhuliTsu saM0he madhuliT,madhuliD he madhulihau he madhulihaH evaM dAmalih / tathA1anaDvAn anaDvAhI anaDvAhaH anaDvAham anaDvAhI 2anaDuhaH anaDuhA 3anaDudbhyAm anaDudbhiH anaDuhe anaDudbhyAm anaDudbhyaH anaDuhaH anaDudbhyAm anaDudbhyaH anaDuhaH anaDuhoH anaDuhAm anaDuhi anaDuhoH anaDutsu "saM0he anaDvan he anaDvAhI he anaDvAhaH striyAM tvanaDuhI anaDvAhI nadIvat / tathA"praSThavATa, praSThavAD praSThavAhI praSThavAhaH praSThavAham praSThavAhI praSThauhaH praSThauhA praSThavADbhyAm praSThavADbhiH praSThauhe praSThavADbhyAm praSThavADbhyaH vAH zeSe [si0 1-4-82] INaI sUtriiM anaDuzabdataNA ukAra rahaI vA hui, dhuTAM prAg no'nta 'anaDuhaH sau' [si0 1-4-72] INaiM sUtriiM nakArAgama, dIrgha-DyAb-vyaJjanAt se: [si0 1-4-45] si lopa, padasya [si0 2-1-89] ha lopa A. / 2. anaDuhazca [2-2-42 kA0] A. 3. virAmavyaJjanAdiSvanaDunnahivansInAM ca [2-3-44 kA0] A. / saMs-dhvaMs-kvassanaDuho daH [si0 2-1-68] C. / 4. saMbuddhAvubhayoIsvaH [2-2-44 kA0] A.I 5. pA0 praSTavAha A.B. pRSTvAha C. / 6. vAhervAzabdasyau kAtantre [2-2-48] A. /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 praSThauhaH praSThauhaH praSThavADbhyAm praSThauhoH praSThauhoH he praSThavAhI praSThavADbhyaH praSThauhAm praSThavATsu he praSThavAhaH praSThauhi saM0he praSThavATa,praSThavAD 'striyAM tu praSThauhI nadIvat / tathA godhuk, godhum goduham goduhA goduhe goduhau goduhau godhugbhyAm godhugbhyAm godhugbhyAm goduhoH goduhoH he goduhau goduhaH goduhaH godhugbhiH godhugbhyaH godhugbhyaH goduhAm godhukSu he goduhaH goduhaH goduhaH goduhi saM0he godhuka, godhuga striyAM tu goduhI nadIvat / atha kSAntaH / "kASThataTa, kASThataD kASThatakSam kASThatakSA kASThatakSe kASThatakSaH kASThatakSau kASThatakSau kASThataDbhyAm kASThataDbhyAm kASThataDbhyAm kASThatakSaH kASThatakSaH kASThataDbhiH kASThataDbhyaH kASThataDbhyaH 1. pA0 striyAM tu nadIvat A.B. / 2. haca [turthAntasya dhAtostRtIyAdverAdirAdicaturthatvamakRtavat 2-3-50 kA0] d dh, dAherhasya gaH [2-3-47 kA0] hakAra gakAra A.I 3. pA0 evaM striyAM tu A.B.! 4. saMyogasyAdau skorluk [si0 2-1-88] k lopa A., saMyogAderyuTaH [2-3-55 kA0] A. saMyogasyAdau skorluk [si. 2-1-88] B.C.I C. pratau prathamAyAH sarvANi, dvitIyAyAH ekavacanasya, tRtIyAyAH dvi-bahuvacanayoH, caturthyAH ekavacanasya tathA saptamyA: bahuvacanasya rUpANi santi /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 anusandhAna 49 kASThatakSaH kASThatakSoH kASThatakSi kASThatakSoH saM0 he kASThataTa, kASThataD he kASThatakSau evaM sAdhutakS- gorakSa iti vyaJjanAntAH puMliGgAH samAptAH / kASThatakSAm kASThataTsu he kASThatakSaH strItve tvacvAcau "srucsrajau sphig ca yoSicca taDidvidyutau / sampadApatpratipacca dRSaccharacca saMvidaH // 1 // satsaMsadau pariSat kSudh-samidhau pApasImAnau / ApaH kakutriSTuMbhau ca gI--: "pUdidigdRzaH // 2 // ruTa 'vRT prASvipuSau 19vA''zIH sajUH sumanAstathA / 13upAnapramuravAH prAjJairvyaJjanAntAH smRtAH striyAm // 3 // 14atha vyaJjanAntAH strIliGgAH Arabhyante / tatra prathamaM cAntaH / 15tvak, tvam tvacau tvacaH tvacam tvacau tvacaH tvacA tvagbhyAm tvagbhiH tvace tvagbhyAm tvagbhyaH tvacaH tvagbhyAm tvagbhyaH tvacaH tvacoH tvacAm 1. C. pratau eSaH pATho nAsti / 2. A.B. pratau nAsti / 3. pA0 tvagvAcau A.B.C.I 4. pA0 skacsrajau A.B., sucanucau C.I 5. pA0 spak A., spak B. / 6. pA0 kSutsa0 A.B.I 7. pA0 triSUbhau C.I 8. pA0 pUrvArdhAdiva0 C.I 9. pA0 tRT C.I 10. pA0 prAvRTvi0 C.I 11. pA0 cA''zI: C. / 12. pA0 sumanastathA C.I 13. pA0 upAnahamukhA C. 14. pA0 eteSu cAntAH strIliGgAH zabdAH prArabhyante C. / 15. cavargadRgAdInAM ca [2-3-48 kA0] A.I
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 tvaci saM0he tvak, tvag evaM vAc- srucmukhyAH | atha jAntaH / srak, srag srajam srajA sraje srajaH srajaH sraji saM0 he srak, srag evaM sphijprabhRtayaH / atha tAntaH / tvaco: he tvacau srajau srajau sragbhyAm sragbhyAm sragbhyAm srajoH srajo: he srajau zyoSit, yoSid yoSitam yoSitA yoSite yoSitaH yoSitaH yoSiti saM0he yoSit, yoSid evaM taDit-vidyut - harit - saritprabhRtayaH / yoSitau yoSitau yoSidbhyAm yoSidbhyAm yoSidbhyAm yoSitoH yoSitoH he yoSitau tvakSu he tvacaH srajaH srajaH sragbhiH sragbhyaH sragbhyaH srajAm srakSu he sraja: yoSitaH yoSitaH yoSidbhiH yoSidbhyaH yoSidbhyaH yoSitAm yoSitsu he yoSitaH 1. cavargadRgAdInAM ca [2-3-48 kA0] A. / 2. pA0 spajmukhyAH A.B.I 3. C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAzca sarvANi, tRtIyAyAH ekadvivacanasostathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi / 39
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 atha dAntaH / 'sampat, sampad sampadaH sampadam sampadaH sampadA sampadbhiH sampade sampadbhyaH sampadaH sampadbhyaH sampadaH sampadAm sampadi sampatsu he sampadaH saM0he sampat, sampad evamApad-pretipad-dRSad - zarad saMvid sad pariSad - viped- 'saMsadprabhRtayaH / atha dhAntaH / " kSut, kSud kSudham kSudhA kSudhe kSudhaH kSudhaH kSudhi saM0he kSut, kSud evaM krudh-samiprabhRtayaH / atha nAntaH / pAmA pAmAnam 2. 5. sampadau sampadau sampadbhyAm sampadbhyAm sampadbhyAm sampadoH sampadoH he sampadau kSudhau kSudhau kSudbhyAm kSudbhyAm kSudbhyAm kSudhoH kSudho: he kSudhau pAmAnau pAmAnau anusandhAna 49 kSudhaH kSudhaH kSubhiH kSudbhyaH kSudbhyaH kSudhAm 1. C. pratau prathamAyAH sarvANi, dvitIyAyAH dvivacanasya tathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi / C. pratau nAsti / kSutsu he kSudhaH pAmAna: pAmnaH 3. 4. A. B. pratau nAsti / aghoSe prathama [2-3-61 kA0] A. C. pratau prathamAyAH sarvANi, dvitIyAyAH ekavacanasya, tRtIyAyAH ekadvivacanayostathA saptabhyAH bahuvacanasya rUpANi santi /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 pAmnoH pAmasu pAmnA pAmabhyAm pAmabhiH pAmne pAmabhyAm pAmabhyaH pAmnaH pAmabhyAm pAmabhyaH pAmnaH pAmnoH pAmasu pAmni, pAmani saM0he pAman he pAmAnau he pAmAnaH evaM sIman / vikalpena pAmA-sImA zraddhAvat / atha pAntaH / 2ApaH 3apaH adbhiH adbhyaH adbhyaH apAm apsu saM0he ApaH / atha bhAntaH / 'kakup, kakub kakubhau kakubhaH kakubham kakubhau kakubhaH kakubhA kakubbhyAm kakubbhiH kakubhe kakubbhyAm kakubbhyaH kakubhaH kakubbhyAm kakubbhyaH kakubhoH kakubhAm kakubhi kakubhoH kakupsu saM0he kakup, kakub / he kakubhau he kakubhaH evaM triSTubh-vidhabhprabhRtayaH / atha rAntaH / gI: girau giraH kakubhaH 1. IDyorvA [2-2-54 kA0] A.I C. pratau pAmni ityekameva rUpamasti / 2. apazca [2-2-13 kA0] dIrgha A.I C. pratau apazabdasya rUpANi na santi / 3. B. pratau etad rUpaM nAsti A. 4. apAM bhe daH [2-3-43 kA0] A.I 5. hacaturthAntasya dhAto[stRtIyAderAdicaturthatvamakRtavat [2-3-50 kA0], vA virAme [2 3-62 kA0] bakAra pakAra A.I C. pratau prathamAyAH tRtIyAyAzca ekadvivacanayoH, caturthyAH ekavacanasya tathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi / 6. pA0 evaM vidhabhaprabhRtayaH A.B., evaM triSTupamukhA: C.I 7. irurorIsUrau [2-3-52 kA0] padAnte girai gIrai A.I
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 giram girA gire giraH giraH giri saM0he gIH evaM dhur- pur-dvAprabhRtayaH / atha vAntaH / 'dyauH divam divA dive divaH divaH divi saM0he dyauH etamatidiv / atha zAntaH / 5. *dika, dig dizam dizA girau gIrbhyAm gIrbhyAm gIrbhyAm giro: giro: girau divau divau dyubhyAm dyubhyAm ghubhyAm divoH divo: he diva giraH gIrbhiH anusandhAna 49 dizau dizau "digbhyAm 1. au sau [ 2-2 - 26 kA0] vakAra aukAra AI C. pratau prathamAyAH sarvANi dvitIyAyAH ekavacanasya, tRtIyAyAH dvivacanasya, tathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi / gIrbhyaH gIrbhyaH girAm gIrSu he giraH divaH divaH dyubhiH dyubhyaH dyubhyaH divAm ghuSu he divaH 2. vAmyA [2-2-27 kA0] vakAra A A.I 3. diva ud vyaJjane [2-2-25 kA0] vakAra ukAra A.t 4. cavarga [dRgAdInAM ca 2-3-48 kA0 ], aghoSe prathamaH [2-3-61 kA0] A. C. pratau prathamAyAH sarvANi, tRtIyAyAH ekadvivacanayostathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi / cavargadgAdInAM ca [2-3-48 kA0] zakAra gakAr A.I dizaH dizaH digbhiH
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 43 dize dizaH ruSau ruSe ruTsu digbhyAm digbhyaH digbhyAm digbhyaH dizaH dizoH dizAm dizi dizoH dikSu saM0he dik, dig he dizau he dizaH evaM dRzprabhRtayaH / atha SAntaH / ruSaH ruSam ruSau ruSA ruDbhyAm rubhiH ruDbhyAm ruDbhyaH ruDbhyAm rubhyaH ruSaH ruSoH ruSAm ruSi ruSoH saM0 he ruTa, ruD he ruSau he ruSaH evaM mRS-tRS-prAvRS-vipuSprabhRtayaH / tathA5AzIH AziSau AziSaH AziSam AziSau AziSaH AziSA AzIrSyAm AzIbhiH AziSa AzIrdhyAm AzIrthyaH AziSaH AzIrdhyAm AzIrthyaH AziSaH AziSoH AziSAm AziSi AziSoH AziSAm saM0he AzIH he AziSau he AziSaH evaM sajuSa / 1. hazaSachAntejAdInAM DaH [2-3-46 kA0] A. 2. C. pratau nAsti / 3-4. B. pratau nAsti / 5. sajuSAziSo raH [2-3-51 kA0] irurorIrurau [2-3-52 kA0] A.I
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 anusandhAna 49 atha sAntaH / 'sumanAH sumanasau sumanasaH sumanasam sumanasau sumanasaH sumanasA sumanobhyAm sumanobhiH sumanase sumanobhyAm sumanobhyaH sumanasaH sumanobhyAm sumanobhyaH sumanasaH sumanasoH sumanasAm sumanasi sumanasoH sumanassu saM.he sumanaH he sumanasau he sumanasaH evamanye'pi / atha hAntaH / upAnat, upAnad upAnahaH upAnaham upAnahI upAnahaH upAnahA upAnadbhyAm upAnadbhiH upAnahe upAnadbhyAm upAnadbhyaH upAnahaH upAnadbhyAm upAnadbhyaH upAnahaH upAnahoH upAnahAm upAnahi upAnahoH upAnatsu saM0he upAnat, upAnad he upAnahI he upAnahaH evaM vyaJjanAntAH strIliGgA samAptAH / upAnahI atha napuMsakavyaJjanAntA Arabhyante / jagadudazcitpRSatI janma karma ca camma ca / "varma zarmaparvaNI ca sAmadAmnI ca bhasma ca // 1 // 1. pA0 sumanaH A.B. I C. pratau prathamAyAH sarvANi, dvitIyAyAH ekavacanasya tRtIyAyAH dvibahuvacanayoH, caturthyAH ekavacanasya tathA saptamyA: bahuvacanasya rUpANi santi / 2. virAmavyaJjanAdiSvanaDunnahivansInAM ca [2-3-44 kA0] A. / 3. pA0 pRSatau A.B., 0pRSato C. 4. pA0 varma C. / 5. pA0 carma C.I
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 ahaH svapI manaH sappi-ryazo'ruzca vayaH payaH / ceto 'barhirdhanujrjyoti - rAyurvapU" rajo yajuH // 2 // tatra prathamaM tAntaH / "jagat, jagad jagat, jagad jagatA jagate jagata: jagata: jagati saM0he jagat, jagad ervamudazcit pRSat pramukhAH / atha nAntaH / 'janma janma janmanA janmane janmanaH janmanaH janmani saM0he janma 10, janman jagatI jagatI jagadbhyAm jagadbhyAm jagadbhyAm jagato: jagato: he jagatI janmanI janmanI janmabhyAm __janmabhyAm _janmabhyAm janmanoH janmano: he janmanI jaganti jaganti jagabhiH jagadbhyaH jagadbhyaH jagatAm jagatsu he jaganti janmAni janmAni janmabhiH janmabhyaH janmabhyaH janmanAm janmasu he janmAni 1. pA0 yazo'rucca C. 2. pA0 payo vayaH C. | 3. pA0 bahidhanu0 A.B. 4. pA0 joti0 A.B.1 5. pA0 vapu A.B.C.I 6. pA0 yaju A.B., yuja: C. I 7. napuMsakAt syamolopo [na ca taduktam 2-2-6 kA0] silopa, ghuTAM tRtIya: [2-3-60 kA0] takAra dakAra A. I 8. pA0 evaM tan- pRSatprabhRtaya: A.B. / 9. napuMsakAt syamorlopo [ na ca taduktam 2-2-6 kA0] A. / 10. klIbe vA [ si0 2-1 - 93] na lopa C . / 45
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 'sAma evaM karman-carman-varman-zarman-parkhan-bhasmanprabhRtayaH / tathA sAmnI, sAmanI sAmAni sAma sAmnI, sAmanI sAmAni sAmnA sAmabhyAm sAmabhiH sAmne sAmabhyAm sAmnaH sAmabhyAm sAmabhyaH sAmnaH sAmnoH sAmnAm sAmni, sAmani sAmnaH sAmasu saM0he sAma, sAman he sAmnI, sAmanI he sAmAni evaM dAman-loman-romanprabhRtayaH / sAmabhyaH tathA ahaH ahaH ahnA arne ahnaH ahanaH ahni, ahani saM0 he ahaH ahnI, ahanI ahnI, ahanI ahobhyAm ahobhyAm ahobhyAm ahnoH ahnoH he ahnI, ahanI ahAni ahAni ahobhiH ahobhyaH ahobhyaH ahnAm aha(ha:?)su he ahAni 1. evaM karmanprabhRtayaH C.I 2. C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAzca sarvANi, tRtIyAyAH ekadvivacanayostathA saptamyAH sarvANi rUpANi santi / 3. IDyorvA [2-2-54 kA0] a lopa A.I 4. C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAH tRtIyAyAzca sarvANi, caturthyAH ekavacanasya tathA saptamyAH sarvANi rUpANi santi /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 47 atha pAntaH / svap, svaba svapI svAmpi, resvampi svap, svab svapI svAmpi, svampi svapA svabbhyAm svabbhiH svape svabbhyAm svabbhyaH svapaH svabbhyAm svabbhyaH svapaH svapoH svapAm svapi svapoH svapsu saM0he svap, svab he svapI he svAmpi, svampi atha sAntaH / "manaH manasI manAMsi manaH manasI manAMsi manasA manobhyAm manobhiH manase manobhyAm manobhyaH manasaH manobhyAm manobhyaH manasaH manasoH manasAm manasi manasoH manassu saM0he manaH he manasI he manAMsi evaM yazas-cetas-payas-rajas-preyasprabhRtayaH / tathAsappiH sappiSI sapISi sappiH sappiSI sapISi sappiSA sappiAm sapibhiH 1. vA virAme [2-3-62 kA0] pakAra bakAra A.I C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAH tRtIyAyAzca sarvANi, caturthyAH ekadvivacanayostathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi / 2. ni vA [si0 1-4-89] C. / 3. A.B. pratau etad rUpaM nAsti / 4. C pratau prathamAyAH dvitIyAyAzca sarvANi, tRtIyAyAH ekadvivacanayostathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi / 5. A.B. pratau nAsti /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 sappiSe sappiAm sapirthyaH sappiSaH sappiAm sappibhyaH sappiSaH sappiSoH sappiSAm sappiSiH sappiSoH sappiSSu saM0he sappiH he sappiSI he sapISi evamarus-barhis-dhanus-jyotis-Ayus-vapus-'yazas- yajus prabhRtayaH / evaM vyaJjanAntA napuMsakAH samAptAH / atha vizeSazabdAH prArabhyante / / dantaH dantau dantam datA, dantena date, dantAya dataH, dantAt dataH, dantasya dati, dante saM0he danta dantau "dadbhyAm, 'dantAbhyAm dadbhyAm, dantAbhyAm dadbhyAm, dantAbhyAm datoH, dantayoH datoH, dantayoH he dantau dantAH 3dataH, dantAn dadbhiH , dantaiH dadbhyaH, dantebhyaH dadbhyaH, dantebhyaH datAm, dantAnAm daithsu, datsu, danteSu he dantAH 1. A.B. pratau nAsti / 2. C. pratau nAsti / 3. dantapAdanAsikAhRdayAsRgyUSodakadoryakRcchakRtAM vA zasAdikavibhaktinimittabhUtiI danta dat Adeza hui, pAda pad, nAsikA nas, hRd, asan, yUSan, udan, doSan, yakan, zakan vA syAt A. / danta, pAda, nAsikA, hRdaya, asRj, yUSa, udaka, doSa, yakRt, zakRt [ityeteSAM] krameNa dat, pad, nas, hRd, asan, yUSan, udan, doSan, yakan, zakan AdezAH bhavanti B.I dantapAdanAsikAhRdayAsRgyUSodakadoryakR [cchakRto dat-pannas-hadasan-yUSannudandoSan-yakan zakan vA si0 2-1-101] ityanena zasAdau dantAdInAM yathAsaGkhyaM dat ityAdayo vA syuH C.I 4. dhuTAM tRtIyaH [2-3-60 kA0] takAra dakAra A. / 5. akAro dIrgha ghoSavati [2-1-14 kA0] A.I 6. ziTyAdyasya dvitIyo vA [si0 1-3-59] ta tha / vAdezaSazeSadvitIyo vA ta tha [?] / A. / ziTa prathamadvitIyasya takAra thakAra haima B.I ziTyAdyasya dvitIyo vA [si0 1-359] C. 7. A.B.C. pratau nAsti /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 pAdaH pAdam pAdI, pAdena pade, pAdAya pada:, pAdAt pada:, pAdasya padi, pAde saM0 he pAda nAsikA nAsikAm nAsikayA nasA, nase, nAsikAyai nasaH, nAsikAyAH nasaH, nAsikAyAH nasi, nAsikAyAm saM0 he nAsike pAdau pAdau pAdbhyAm, pAdAbhyAm padbhyAm, pAdAbhyAm padbhyAm, pAdAbhyAm padoH pAdayoH padoH pAdayoH pAdau nAsike nAsike 4 nobhyAm nAsikAbhyAm 6nobhyAm nAsikAbhyAm 'nobhyAm,nAsikAbhyAm nasoH, nAsikayoH nasoH, nAsikayoH he nAsike hRdaye hRdaye pAdA: pada:, pAdAn padibhaH pAdaiH padbhyaH, pAdebhyaH padbhyaH, pAdebhyaH padAm, pAdAnAm pathsu, `patsu, pAdeSu he pAdaH 49 nAsikAH nasaH, nAsikAH "nobhiH, nAsikAbhi: 7 nobhyaH, nAsikAbhyaH 'nobhyaH, nAsikAbhyaH nasAm,nAsikAnAm su, natsu, nAsikAsu he nAsikAH 11 hRdayam hRdayam 1. pAdaH devavat, pAdAn padaH pAdena padA, pAdAbhyAM padbhyAm ityetAnyeva rUpANi santi C. / 2. A. B. pratau nAsti / 3. hRdayAni 12 hRndi, hRdayAni C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAH tRtIyAyAzca sarvANi, caturthyAH ekavacanasya tathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi / 4-5-6. A.B. pratau nAsti / tatra naddbhyAm iti rUpamasti / lavarNatavargralasAdantyAt iti yAt sa0 dakAra [?] A. 7-8-9. A.B. pratau nAsti / tatra nadbhiH nadbhyaH, nadbhyaH iti rUpANi santi / 10. nathsu, nassu, nAsikAsu A.B., nAsikAsu, nassu C. I 11. prathamAyAH dvitIyAyAzca sarvANi, tRtIyAyAH ekadvivacanayostathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi pratau C. I 12. dantapAda0 [ si0 2-1-101] ityAdinA C. I
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 asRjI hRdA, hRdayena hRdbhyAm, hRdayAbhyAm hRdbhiH , hRdayaH hRde,hRdayAya hRdbhyAm, hRdayAbhyAm hRdbhyaH, hRdayebhyaH hRdaH, hRdayAt hRdbhyAm, hRdayAbhyAm hRdbhyaH, hRdayebhyaH hRdaH, hRdayasya hRdoH, hRdayayoH hRdAm, hRdayAnAm hRdi, hRdaye hRdoH, hRdayayoH 'hathsu, hRtsu, hRdayeSu saM0 he hRdaya he hRdaye he hRdayAni 2asRk, asRg asRjI asRji asRk, asRga asAni, asuMji 3asnA, asRjA asabhyAm, asRgbhyAm asabhiH, asRgbhiH asne, asRje asabhyAm, asRgbhyAm asabhyaH, asRgbhyaH asnaH, asRjaH asabhyAm, asRgbhyAm asabhyaH, asRgbhyaH asnaH, asRjaH astroH, asRjoH anAm, asRjAm asni, asani,asRji astroH, asRjoH 5asasu, asRkSu saM0he asRk, asRg he asRjI he asaMji 6yUSaH yUSau yUSAH yUSam yUSau "yUSNaH, yUSAn yUSNA, yUSaNa yUSabhyAm, yUSAbhyAm yUSabhiH, yUpaiH yUSNe, yUSAya yUSabhyAm,yUSAbhyAm yUSabhyaH, yUSebhyaH yUSNaH, yUSAt yUSabhyAm, yUSAbhyAm yUSabhyaH, yUSebhya: yUSNaH, yUSasya yUSNoH, yUSayoH yUSNAm, yUSANAm 1. vAdezaSazeSadvitIyo vA ta tha [?] A.I 2. cavargadRgAdInAM ca [2-3-48 kA0] A.I C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAH tRtIyAyAzca sarvANi, caturthyAH ekavacanasya tathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi / 3. avamasaMyogAdano'lopo ['luptavacca pUrvavidhau 2-2-53 kA0] A. / 4. B. pratau nAsti / assu A.B.I 6. C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAzca sarvANi, tRtIyAyAH ekadvivacanayostathA saptamyAH sarvANi rUpANi santi / 7. avamasaMyogAdano'lopo ['luptavacca pUrvavidhau 2-2-53 kA0] A.I
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ udake "doH doSau sapTembara 2009 yUSNi, yUSaNi, yUSe yUSNoH, yUSayoH yUSasu, yUSesu saM0 he yUSa he yUSau he yUSAH 'udakam udakAni udakam udake udAni, udakAni 'unA, udakena udabhyAm, udakAbhyAm udabhiH, udakaiH une, udakAya udabhyAm, udakAbhyAm udabhyaH, udakebhyaH unaH, udakAt udabhyAm, udakAbhyAm udabhyaH, udakebhyaH unaH, udakasya unoH, udakayoH udnAm, udakAnAm udin, udani, udake unoH, udakayoH udasu, udakeSu saM0he udaka he udake he udakAni doSaH doSau doSNaH, doSaH doSNA, doSA 'dordhyAm, doSabhyAm dobhiH, doSabhiH doSNe, doSe doAm, doSabhyAm doryaH, doSabhyaH doSNaH, doSaH doSNoH, doSoH doSNAma, doSAm doSNi, doSaNi,doSi doSNoH, doSoH . doSSu, "doHSu, doSasu saM0he doH he doSau he doSaH napuMsakedoH doSi doSi, doSANi zeSaM puMliGgavat / 1. C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAH tRtIyAyAzca sarvANi, caturthyAH ekavacanasya tathA saptamyA: sarvANi rUpANi santi / 2. avamasaMyogA [dano'lopo'luptavacca pUrvavidhau 2-2-53 kA0] akAra lopa A.I 3. liGgAntanakArasya [2-3-56 kA0] nakAra lopa A.I 4. C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAH tRtIyAyAzca sarvANi, caturthyAH ekavacanasya tathA saptamyAH sarvANi rUpANi santi / 5. isusdoSAM ghoSavati raH [2-3-59 kA0] sakAra repha A.I 6. pA0 dossu A.B.C. / 7. A.B.C. pratau naasti| 8-9. pA0 doSaNI C.I FREEEEEEN FEE doSam 'doSI 'doSI
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 zyakRt, yakRd yakRt, yakRd yaknA, yakRtA yakne, yakRte yaktaH, yakRtaH yaknaH, yakRtaH yakti, yakani, yakRti saM0he yakRt, yakRd 4. zakRt, zakRd zakRt, zakRd zakRtA zaknA, zakne, zakRte 5. zaktaH, zakRtaH zaktaH, zakRtaH zakti, zakani, zakRti saM0he zakRt, zakRda "mAsa: mAsam mAsA, mAse, mAsena mAsAya yakRtI yakRtI yakabhyAm, yakRdbhyAm yakabhyAm, yakRdbhyAm yakabhyAm, yakRdbhyAm yakno, yakRto: yaknoH, yakRto: he yakRtI zakRtI zakRtI zakabhyAm, zakRdbhyAm zakabhyAm, zakRdbhyAm zakabhyAm, zakRdbhyAm zaknoH, zakRto: zaknoH, zakRto: he zakRta mAsau mAsau anusandhAna 49 yakRnti yakAni, yakRnti yakabhiH, yakRdbhiH yakabhyaH, yakRdbhyaH yakabhyaH, yakRdbhyaH yaknAm, yakRtAm yakasu, yakRtsu he kRti mAdbhyAm, mAsAbhyAm mAdudbhyAm, mAsAbhyAm 1. C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAH tRtIyAyAzca sarvANi, caturthyA: ekavacanasya tathA saptamyAH sarvANi rUpANi santi / kRti zakAni, zakRnti zakabhiH, zakRdbhiH zakabhyaH, zakRdbhyaH zakabhyaH, zakRdbhyaH zaknAm, zakRtAm zakasu, zakRtsu he zakRnti 2. pA0 yakRkSu A. 1 3. C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAzca sarvANi tRtIyAyA ekadvivacanayosya tathA saptamyAH bahuvacanasya rUpANi santi / C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAH tRtIyAyAzca sarvANi, caturthyA: ekavacanasya tathA saptamyA: bahuvacanasya rUpANi santi / mAsanizAsanasya zasAdau lugvA [ si0 2-1-100 ] mAs nis (z) Asan AdezA / mAsanizAsanasya zasAdau lugvA [ si0 2-1-100] C. / mAsA: 5mAsaH, mAsAn mAdbhiH, mAsaiH mAdbhyaH, mAsebhyaH
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 he mAsAH nizAH mAsaH, mAsAt mAjhyAm, mAsAbhyAm mAdbhyaH, mAsebhyaH mAsaH, mAsasya mAsoH, mAsayoH mAsAm, mAsAnAm masi, mAse mAsoH, mAsayoH mAthsu, 'mAsasu, mAseSu saM0 he mAsa he mAsau nizA nize nizAm nize nizaH, nizAH nizA, nizayA nijbhyAm, nizAbhyAm nibhiH, nizAbhiH nize, nizAyai nijbhyAm, nizAbhyAm nijbhyaH, nizAbhyaH nizaH, nizAyAH nijbhyAm, nizAbhyAm nijbhyaH, nizAbhyaH nizaH, nizAyAH nizoH, nizayoH nizAma, nizAnAm nizi, nizAyAm nizoH, nizayoH niczu, 'nicchu, nizAsu saM0 he nize he nize he nizAH 5Asanam Asane AsanAni Asanam Asane AsAni, AsanAni 6AsnA, Asanena AsabhyAm, "AsanAbhyAm AsabhiH, AsanaiH Asne, AsanAya AsabhyAm, AsanAbhyAm AsabhyaH, AsanebhyaH 1. mAssu, mAseSu dve rUpe sta: C.I 2. C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAH tRtIyAyAzca sarvANi, caturthyAH ekavacanasya tathA saptamyA: sarvANi rUpANi santi / 3. 'ivarNacavargayazAstAlavyA' iti vacanAt sthAnataratamatve dhuTAM tRtIyaH [2-3-60 kA0] ityanena zasya jo bhavati A. I (?) 4. vyAkaraNasUtraM sasya zaSau [si0 1-3-61] sakArasya sthAne zaH, cavargaTavargAbhyAM yoge yathAsaGkhyaM sakArasya zakAraSakArau Adezau bhavati (taH) 1 ivarNacavargAH sasthAne taratama aghoSe prathamaH [2-3-61 kA0] anena jakAra cakAra kRtvA vargaprathamA ityAdinA zakArasya chakAri A. I (?) 5. C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAH tRtIyAyAzca sarvANi, caturthyAH ekavacanasya tathA saptamyAH sarvANi rUpANi santi A. / 6. avamasaMyogA [dano'lopo'luptavacca pUrvavidhau 2-2-53 kA0] akAra lopa, svarAdezaH para nimittakaH pratisthAni vadati A.I 7. liGgAntanakArasya [2-3-56 kA0] nakAralopAbhAve A.I
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 anusandhAna 49 AstraH, AsanAt AsnaH, Asanasya Astri,Asani,Asane saM0 he Asana AsabhyAm, AsanAbhyAm AsabhyaH, AsanebhyaH AsnoH, AsanayoH AsnAm, AsanAnAm AsnoH, AsanayoH 'Asasu, AsaneSu Asane he AsanAni 'sakhA sakhAyam sakhyA sakhye sakhyuH sakhyuH sakhyau saM0 he sakhe sakhAyau sakhAyau sakhibhyAm sakhibhyAm sakhibhyAm sakhyoH sakhyoH he sakhAyau sakhAyaH sakhIn sakhibhiH sakhibhyaH sakhibhyaH sakhInAm sakhiSu he sakhAyaH evam patyuH "patiH patI patayaH patim patI patIn patyA patibhyAm patibhiH patye patibhyAm patibhyaH patyuH patibhyAm patibhyaH patyoH patInAm "patyau patyoH patiSu saM0 he pate he patI he patayaH tathA_ panthAH 6panthAnau panthAnaH 1. pA0 Assu A.B.I 2. sakhyuzca anto an A. I A.B. pratau prathamAyAH dvitIyAyAzca rUpANi santi / 3. ghuTi tvai [2-2-24 kA0] A. / 4. pratau prathamAyAH dvitIyAyAzca sarvANi tathA tRtIyAyAH ekavacanasya rUpANi santi / 5. sakhipatyoGiH [2-1-61 kA0] A.! 6. ananto ghuTi [2-2-36 kA0] ante an dhuTi cAsau A. /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 55 panthAnam pathA pathe pathaH pathaH panthAnau pathibhyAm pathibhyAm pathibhyAm pathoH pathoH he panthAnau 'pathaH pathibhiH pathibhyaH pathibhyaH pathAm pathiSu he panthAnaH pathi saM0 he panthAH3 evaM 'mathin-RbhukSin / pumAn pumAMsam puMsA pumAMsaH pumAMsau pumAMsau puMsaH puMbhyAm puMbhyAm puMbhyAm puMsoH puMsaH puMsaH puMsi saM0 he pumAn Ille! LikeLEDE HEELLEE puMbhiH puMbhyaH puMbhyaH puMsAm puMsu he pumAMsaH puMsoH he pumAMsau tathA bhuvam bhuvA bhuvau bhuvau bhUbhyAm bhUbhyAm bhUbhyAm bhuvoH bhuve bhuvaH bhuvaH bhUbhiH bhUbhyaH bhUbhyaH bhuvAm bhuvaH bhuvaH bhuvi bhuvoH 1. aghuTsvare lopam [2-2-37 kA0] A. I 2. vyaJjane caiSAM [2-2-38 kA0] A. I 3. he panthA A.B.C.I 4. pA0 mathi-RbhukSi A.B.!
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 saM0 he bhUH evaM manobhUH bhrUrapi / varSAbhUH varSAbhvam varSAbhvA varSAbhve zrIH zriyam zriyA varSAbhvaH varSAbhvaH varSAbhiva saM0 he varSAbhUH evaM "dRnbhU-punarbhU-"kArabhUrapi / zriye zriyai" " zriyAH zriyaH, zriyaH zriyAH zriyi, zriyAm saM0 he zrIH evaM 'hI - dhI- bhIH / strI , strIm, striyam striyA he bhuvau varSAbhvau varSAbhvau varSAbhUbhyAm varSAbhUbhyAm varSAbhUbhyAm varSAbhvoH varSAbhvoH he varSAbhvau zriyau zriyau zrIbhyAm zrIbhyAm zrIbhyAm zriyoH zriyoH he zriya striyau striyau strIbhyAm 1. A. B. pratau nAsti / 3. pA0 varSAbhvAm C. 1 6. saMyogAt [ si0 2-1-52] iy A. / 7. zriyai, zriyAH zriyAH, zriyAm etAni rUpANi na santi B. I 8. A. B. pratau nAsti / 10. vA'm - zasi [ si0 2-1-55] C. he bhuvaH anusandhAna 49 varSAbhvaH varSAbhvaH varSAbhUbhiH varSAbhUbhyaH varSAbhUbhyaH varSAbhvAm varSAbhUSu he varSAbhvaH zriyaH zriyaH zrIbhiH zrIbhyaH zrIbhyaH zriyAm, zrINAm zrISu he zriyaH striyaH 10 strIH striyaH strIbhiH 2. pA0 varSAbhUNAm C. 1 4-5. A. B. pratau nAsti / 9. strI ca [2-2-61 kA0] iy A. /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 57 strIbhyaH strIbhyaH strINAm strISu he striyaH striyai strIbhyAm striyAH strIbhyAm striyAH striyoH striyAm striyoH saM0 he stri he striyau 1atistriH atistriyau 3atistrim,atistriyam atistriyau atistriNA atistribhyAm 5atistraye atistribhyAm atistreH atistribhyAm atistreH atistriyoH 6atistrau atistriyoH saM0he "atistre he atistriyau 'lakSmIH lakSmyau lakSmIm lakSmyau lakSmyA lakSmIbhyAm lakSmyai lakSmIbhyAm lakSmyAH lakSmIbhyAm 2atistrayaH 4atistrIn,atistriyaH atistribhiH atistribhyaH atistribhyaH atistrINAm atistriSu he atistrayaH lakSmyaH lakSmIH lakSmIbhiH lakSmIbhyaH lakSmIbhyaH atikrAntA strI yena saH atistriH / etacchabdasya rUpANi pratyante catuSTayazabdasya rUpANAM pazcAd vartante A.B. | strImatikrAnto yo'sau atistriH / gozcAnte husvo'naMzisamAseyo bahuvrIhau [si0 2-4-96] C.. 2. atistriya: A.B.C.I 3. atra amikAra zazi ca gaurapradhAnetyAdinA isvo na bhavati atistrIm A.B.I 4. C. pratau tu atistrIm, atistrIH iti rUpe staH / 5. atistriye A.B.C.I 6. SaSThyAH saptamyAzca Dasi husvo na bhavati - atistriyAm A.B.I C. pratau api atistriyAm iti rUpaM vartate / 7. atistri C.I 8. atistriyaH A.B.C. ! 9. A.B. pratau etacchabdasya rUpANi pratyante'tistrizabdasya rUpANAM pazcAd vartante /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 jarAbhyaH jarAsu lakSyAH lakSyoH 'lakSmINAm lakSmyAm lakSmyoH lakSmISu saM0he 'lakSmi he lakSmyau he lakSyaH evaM tarI-avI-tantrIpramukhAH / evamjarA jarasau, jare jarasI, jarasaH, jarAH jarasam, jarAm jarasau, jare jarasI, jarasaH, jarAH jarasA, jarayA jarAbhyAm jarAbhiH jarase, jarAyai jarAbhyAm jarAbhyaH jarasaH, jarAyAH jarAbhyAm jarasaH, jarAyAH jarasoH, jarayoH jarasAm, jarANAm jarasi, jarAyAm jarasoH, jarayoH saM0 he jare he jarasau, jare he jarasI, jarasaH, jarAH samAse tvatipUrvastriliGgaH / 4atijaraH atijarasau, atijarau atijarasaH, atijarAH atijarasam, atijaram atijarasau, atijarau / atijarasaH, atijarAn 5atijarasina, atijarAbhyAm 6atijarasaiH, atijaraiH atijarasA, atijareNa atijarase, atijarAya atijarAbhyAm atijarebhyaH atijarasaH, atijarAt atijarAbhyAm atijarebhyaH pA0 lakSmInAm A.B.C. 2. pA0 lakSmI: C. / 3. jarA jaras svare vA [2-3-24 kA0] A.I 4. jarAmatikrAnto yaH sa iti anyapadArthe prakanasyAma striyAmAdAdInAM ceti husvaH [2-4-52 kA0 sUtrasya vRttau eSaH pATho vartate] sarvatra iti husvatveti sUtrakAryanimittaM kAryamityeSa nirdezaH A. / 5. kRte ekadezasya vikRtitvAt jaras AdezaH / tathA - inAdezaH / tena atijarasina A.I C. pratau etad rUpaM nAsti / jJApakajJApitA vidhayo hyanityAH / 'ekadezavikRtamananyavad' iti paribhASayA eSkaraNe jarAzabdasya (zabdaH) AkArAnto na zeyaH A.I
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 atijarasaH, atijarasya atijarasoH,atijarayoH atijarasAm, atijarANAm atijarasi, atijare atijarasoH, atijarayoH atijareSu saM0he atijara he atijarasau, atijarau he atijarasaH,atijarAH strIliGge atijarA jarAvat / napuMsake tuatijaraH, atijarasam, atijarasI, atijare atijarAMsi,atijarANi atijaram 4atijaraH, atijarasam, atijarasI, ajitare atijarAMsi,atijarANi atijaram zeSaM puMliGgavat / saM0 he atijaraH,atijarasam, he atijarasI,atijare he atijarAMsi,atijarANi atijaram athu triliGgAH likhyante / "zuklaH kIlAlapAzcaiva zucizca "grAmaNIH sudhIH / paTuH kamalalUH kartA 'sumAtA syustriliGgakAH // 1|| tatra prathamamakArAntaH / 1degzuklaH zuklau zuklAH ityAdi puMliGge devavat / / 1'strIliGge mAlAvat- yathA- zuklA zukle0 12napuMsake kuNDavat- zuklam zukle0 1.4. A.B. pratau etad rUpaM nAsti / 2.5 C. pratau etad rUpaM nAsti / 3. klIbe vyAkaraNasUtram ataHsyamo'm [si0 1-4-57] akArAntasya napuMsakaliGgasya sambandhinoH syamoramAdezo bhavati / amo'kAroccAraNaM jarasAdezArtham / punarvyAkaraNe jaraso vA [si0 1-4-60] anena syamovikalpena luga A.I 6. A.B.pratau sambodhanasya rUpANi na santi / pratau kevalam atijara ityekameva rUpaM vartate / 7. pA0 zuklakIlA0 A.B. 8. pA0 grAmaNIsudhIH A.B.I 9. pA0 sumato bahurAsanau A.B. 10. pA0 zuklaH puMliGge devavat C.I 11.12. A.B. pratau eSaH pATha eva nAsti /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 'zuklaH zubhrastathA zveto vizadezyetapANDurAH / avadAtaH sito gauro'valakSo dhavalo'rjunaH // 1 // kRSNanIlAsitazyAma-kAlazyAmalaceTakAH / 6pIto gauro haridrAbho rakto rohitalohitau / / 2 / / ete sarve'pi zuklavad jJAtavyAH / atha AkArAntAH / kIlAlapAH puMstrIliGgayoH pUrvavat / napuMsakekIlAlapam kIlAlape kIlAlapAni kIlAlapam kIlAlape kIlAlapAni ityAdi vanavat / evaM somapA-zizupAprabhRtayaH / atha ikArAntAH / zucizabdaH puMsi agnivat / 'striyAM tuzuciH zucI zucayaH zucim zucI zucIH zucibhyAm zucibhiH [zucyai]zucaye zucibhyAm zucibhyaH [zucyA:]zuceH zucibhyAm zucibhyaH [zucyAH]zuceH zucyoH zucInAm 1. pA0 zuklazu0 A.B.I 2. pA0 0dazveti0 A.B.I 3. pA0 0pANDuraH C. 4. pA0 0rjunA: C.I 5. pA0 0sitaH zyAmaH C. 6. pA0 pItagauro C. / 7. pA0 zizupAH pramukhAH C. 8. striyAM tu buddhivat C. / tatra rUpANi na santi / kecit striyAM vartamAnasya zucizabdasya vikalpamicchanti / tanmate yadA zucizabdaH puMsi striyAM napuMsake ca vartate tadA punapuMsakayoH vRttirvyavacchidyati / striyAM tu svata eva pravRttatvAt / tena isvazca Davati [2-2-5 kA0] ityAdinA nadIvadbhAvo bhavatyeva / tathA striyAM buddhivat A.B.I zucyA
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 61 [zucyAm]zucau zucyoH zuciSu saM0 he zuce he zucI he zucayaH napuMsake'zuci zucinI zucIni zuci zucinI zucIni zucyA zucibhyAm zucibhiH 'zucine, zucaye zucibhyAm zucibhyaH zucinaH, zuceH zucibhyAm zucibhyaH zucinaH, zuceH zucino, zucyoH zucInAm zucini, zucau zucinoH, zucyoH zuciSu saM0 he zuce, zuci he zucinI he zucIni 3atha IkArAntAH / / grAmaNIH puMstriyoH pUrvavat / napuMsake tugrAmaNi grAmaNIni grAmaNi grAmaNinI grAmaNIni grAmaNyA, grAmaNinA grAmaNibhyAm grAmaNibhiH grAmaNye, grAmaNine grAmaNibhyAm grAmaNibhyaH grAmaNyaH, grAmaNinaH grAmaNibhyAm grAmaNibhyaH grAmaNyaH, grAmaNinaH grAmaNyoH, grAmaNinoH grAmaNyAm, "grAmaNInAm grAmaNyAm, grAmaNini grAmaNyoH, grAmaNinoH grAmaNiSu saM0 he grAmaNi, grAmaNe he grAmaNinI he grAmaNIni evamagraNIprabhRtayaH zobhanA dhIryasyeti bahuvrIhau sudhIH / puMstriyoH pUrvavat / grAmaNinI 1. zuci zucinI zucIni-vArivat A.B. / 2. nAminaH svare [2-2-12 kA0] anena nurAgamaH A.I 3. atha IkArAntAH pUrvavat A.B., pazcAd grAmaNi-iti rUpANi santi / 4. pA0 grAmaNinAm A.B.C.I
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 napuMsake tusudhi sudhi sudhiyA, sudhinA sudhiye, sudhine atha ukArAntAH / sudhiyaH, sudhinaH sudhiyaH, sudhinaH sudhiyi, sudhini 3. he sudhinI saM0 he sudhi, sudhe evamupArjita zrI yavakrI - tyaktahIprabhRtayaH / 5. napuMsake tu paTu paTu 6. zeSaM zambhuvat / sudhinI sudhinI sudhibhyAm sudhibhyAm sudhibhyAm paTuzabdaH puMsi zambhuvat / 5 striyAm - paTvI paTTTyau paTTyaH ityAdi nadIvat / vikalpena paTuH paTU paTavaH paTum paTU paTU: paTvA paTubhyAm paTubhiH sudhiyoH, sudhino: sudhiyoH, sudhino: paTunI paTunI 1. dhAtorivarNo [ varNasyeyuv svare pratyaye si0 2-1-50] iy A. / sudhIH [2-2-57 kA0] iy / nAmino lug vA [ si0 1-4 - 61] sarvatra C. I uto guNavacanAdakharusaMyogopadhAdvA [ 2-4-50 kA0 sUtrasyavRttau eSaH pATho vartate ] iti vikalpena Ipratyaye A. B. / svarAduto guNAdakharo: [ si0 2-4-35] iti vA DIpratyaye paTvI nadIvat, vikalpe tu dhenuzabdavat / napuMsake tu madhuvat C. I kecit striyAM hrasvazca Davati [2-2-5 kA0] ityAdinA nadIvadbhAvaM vikalpayanti / tanmate dhenuvat A.B. sudhIni sudhIni sudhibhi: anusandhAna 49 sudhibhyaH sudhibhyaH sudhiyAm, sudhInAm sudhiSu he sudhI paTUni paTUni 2. pA0 sudhinAm A.B.C.I 4. A. B. pratau nAsti
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 paTuSu 'paTunA paTubhyAm paTubhiH paTune, paTave' paTubhyAm paTubhyaH paTunaH, paToH paTubhyAm paTubhyaH paTunaH, paToH paTunoH, paTvoH paTUnAm paTuni, paTau paTunoH, paTvoH saM0he paTu, paTo he paTunI he paTUni evaM guru-laghu-mRdu-svAdu-cAruprabhRtayaH / atha UkArAntAH / kamalalUH puMsi striyAM ca yavalUvat / napuMsake'kamalalu kamalalunI kamalalUni kamalalu kamalalunI kamalalUni kamalalunA,kamalalvA kamalalubhyAm kamalalubhiH kamalalune, kamalalve kamalalubhyAm kamalalubhyaH kamalalunaH,kamalalvaH kamalalubhyAm kamalalubhyaH kamalalunaH,kamalalvaH kamalalunoH,kamalalvoH kamalalUnAm,kamalalvAm kamalaluni,kamalalvi kamalalunoH,kamalalvoH kamalaluSu saM0he kamalalu,kamalalo he kamalalunI he kamalalUni evamanye'pi / kaTaprUH puMsi striyAM ca pUrvavat / napuMsakekaTapa 'kaTapruNI 'kaTaprUNi kaTapru 'kaTapruNI 'kaTaprUNi kaTapruNA, kaTavA kaTaprubhyAm kaTaprabhiH 1. pA0 paTunA, paTvA A.BI 2. pA0 paTve A.B.I 3. kamalUzabdaH A.B.I 4. C.pratau sarvarUpeSu 'kamalu' iti pATho'sti / 5. napuMsake kamalalUvat, pazcAt prathamAyAH dvitIyAyAzca sarvANi tathA tRtIyAyAHekadvivacanayoH rUpANi santi C. / 6.8. kaTaprUnI A.B.I 7.9. kaTaprUni A.B.1
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 kaTapruNe, kaTapruve kaTapruNaH, kaTapruvaH kaTapruNaH, kaTapruva: kaTapruNi, kaTapruvi saM0he kaTapru, kaTapro * evaM tanabhrU - subhrUprabhRtayaH / atha RkArAntAH / "puMsi kartRzabda: - 6 kartA kartAram kartrA saM0 he karta: sarvatra pitRvat / 'striyAM tu kartrI nadIvat / napuMsake kartR kartR 9. kartRNA, kartrA kartRNe, kartre kartRNaH, kartuH kartRNaH, kartuH kaTaprubhyAm kaTaprubhyAm kaTapruNo:, kaTapruvo: kaTapruNoH, kaTapruvoH he kaTapruNI "kartArau kartArau he kartArau kartRNI kartRNI kartRbhyAm kartRbhyAm kartRbhyAm kartRNoH kartrIH " kaTaprubhyaH kaTaprubhyaH kaTaprUNAm, 'kaTapruvAm kaTapruSu he kaTaprUNi kartAraH kartRn he kartAraH kartRNi kartRNi 1. pA0 kaTapvAm A.B. 4. pA0 evaM subhrUH C.I 5. kartRzabdaprabhRtayaH / kartA kartArau kartAraH ityAdi dhAtRvat A.B. / A sau silopazca [2-1-64 kA0] silopa, R A A. I anusandhAna 49 2.3. kaTaprUnI A. B. I kartRbhiH kartRbhyaH kartRbhyaH kartRNAm 6. 7. dhAtostRzabdasyAr [2-1-68 kA0] iti Ar A 8. striyAM tu nadAdi [nadAdyancivAhyansyantRsakhinAntebhya I 2-4-50 kA0] sUtreNa Ipratyaye kartrI nadIvat / striyAM tu striyAM nRto'svasrAderDI [ si0 2-4 -1] kartrI nadIvat C. / C. pratau prathamAyA rUpANi santi zeSaM puMliGgavat /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 kartRSu kartRNi, kartari kartRNo, koMH saM0he 'kartaH, kartR he kartRNI he kartRNi 3evaM tRjanta-tRnanta-paktR-bhoktR-zrotRprabhRtayaH / sumAtRzabdaH puMsi supitRvat / striyAM tu mAtRvat / napuMsake tu napuMsakakartRvat / sarvam sarve sarvAn sarvaiH sarvebhyaH sarvebhyaH sarveSAm sarveSu he sarve atha sarvanAmagaNA likhyante / / sarvaH sarvo sauM sarveNa sarvAbhyAm sarvasmai sarvAbhyAm sarvasmAt sarvAbhyAm sarvasya sarvayoH sarvasmin sarvayoH saM0he sarva he sauM striyAmsarvA sarve sarvAm sarvayA sarvAbhyAm sarvasyai sarvAbhyAm sarvasyAH sarvAbhyAm sarvasyAH sarvayoH sarvasyAm sarvayoH saM0he sarve he sarve napuMsake sarvam sarvAH sarve sarvAH sarvAbhiH sarvAbhyaH sarvAbhyaH sarvAsAm sarvAsu he sarvAH sarve sarvANi 1. nAsti B.I 2. nAsti A. 3. pA0 evaM paktR-bhoktR-zrotRprabhRtayaH A.B. I
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 sarvam zeSaM puMliGgavat / 'akapratyaye'pyevaM yathA sarvaka: striyAM tusarvikA ityAdi strIliGge sarvAvat / napuMsake sarvakam sarvakam striyAm napuMsake 6 aki - sarve sarvake sarvake zeSaM puMliGgavat / evaM vizvazabdo'pi / ubhazabdo dvivacanAntaH / ubhau ubhau ubhAbhyAm ubhAbhyAm ubhAbhyAm ubhayoH ubhayoH "ubhe ubhe zeSaM ubhe ubhe zeSaM sarvakau0 sarvi 5. 7. ubhakau ubhavat C. 3. C. pratau eSaH pATho nAsti / A. B. pratau rUpANi na santi / puMliGgavat / puMliGgavat / sarvANi sarvikA: 'ubhakau ubhakau ubhakAbhyAm ubhakAbhyAm ubhakAbhyAm ubhakayoH ubhakayoH 'striyAM tu - ubhake ubhike ubhikAbhyAm 3 ubhikayoH ubhikayoH napuMsake tu- ubhake ubhake zeSaM puMliGgavat / anusandhAna 49 1. A. B. pratau eSaH pAThaH, evaM rUpANi ca na santi / 2. striyAM tu akapratyaye vakArAkArasyekAre kRte [2-2-45 kA0 sUtreNa] A.B. C. pratau striyAM sarvikA sarvike, napuMsake sarvakam / sarvakANi sarvakANi 4. A.B. C. pratau nAsti / 6. A.B. pratau nAsti / 8. A.B. pratau rUpANi na santi /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 67 anyau anye [ubhayazabdaH / ] 'ubhayaH ubhayau ubhaye ityAdi sarvavat / striyAM tu ubhayI nadIvat / napuMsake sarvavat / 3aki puMsi- ubhayakaH sarvakavat 5striyAM tu- ubhayakI nadIvat / napuMsake tu- ubhayakam ubhayake ubhayakAni ubhayakam ubhayake ubhayakAni zeSa puMliGgavat / [anyazabdaH / ] puMsaanyaH anye sarvavat / striyAm- anyA anyAH sarvAvat / napuMsake anye anyAni anyat anyAni zeSaM puMliGgavat / akipuMsi- 10anyakaH anyako anyake sarvakavat / striyAm- anyikA anyike anyikAH sarvikAvat / napuMsake- anyakat-d anyake anyakAni anyakat-d anyake anyakAni zeSaM puMliGgavat / 1. ubhayaH sarvavat C. 2. striyAM tu Ipratyaye ubhayI nadIvat A.B.I 3.4.5. A.B. pratau eSaH samastaH pATho nAsti / 6. klIbe ubhayakaM sarvavat C. / 7. anyaH sarvavat, striyAM sarvAvat C.I 8. anyAdestu tuH [2-2-8 kA0] takArAgama: A. 9. pA0 ke pratyaye A.B.I 10. anyakaH, anyakA C.I 'anyat anye para
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 'evam-anyatara-itara-katara-katama-yatara-yatama-tatara-tatama-ekatara-ekatama'Datara-Datamau pratyayau, atha tadantAH zabdAH gRhyante / yathA- kataraH, katamaH, yataraH, yatamaH, tataraH, tatamaH, ekataraH, sarvaH, srvev| napuMsake- ekataram ekatare ekatarANi zeSaM puMliGgavat / tvazabdaH sarvavat / nemaH nemau 5neme,nemAH zeSaM sarvavat / 6akpratyaye- nemakaH nemakI nemakAH "simaH simau sime, simAH / sarvavat / "vRtakaraNaM pUrvAdigaNaH samAptaH / pUrvI 1degpUrve, pUrvAH pUrvI pUrvAn pUrvAbhyAm pUrvaiH pUrvasmai pUrvAbhyAm pUrvebhyaH 19pUrvasmAt,pUrvAt pUrvAbhyAm pUrvebhyaH pUrvasya pUrvayoH pUrveSAm *pUrvasmin, pUrve pUrvayoH 'pUrvaH pUrvam pUrveNa pUrveSu 1. pA0 evam-anyatara-itarau / Datara-Datamau pratyayau, tadantA adantAH zabdAH gRhyante C. / 2. tathA ca sUtram-yattadetadbhyo dvayorekasya nirdhAraNe Dataro vA jAtau bahUnAM DatamaH A.B.I 3. A.B. pratau eSaH sarvo'pi pATho nAsti / 4. paJcato'nyAderanekatarasya daH [si0 1-4-58] A.B.C. I C. pratau ekataramiti ekameva rUpamasti / 5. alpAdigaNamadhyatvAd nemasamasimaarddhapUrvaparAvaradakSiNottarAparAdharANAM jasi vikalpaH syAt / yathA-neme, nemAH, same, samAH, arddha ardhAH, pUrve,pUrvAH A.B.I nemArddhaprathama [carama-tayAyAlpakatipayasya vA si01-4-10] jasa IrvA C.I 6. nemaka: C.I 7. samasimau sarvaH sarvA sarvam C.I 8. C. pratau eSaH pATho nAsti / 9. A.B. pratau pUrvazabdasya rUpANyeva na santi / 10.11.12. navabhyaH /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 aki- pUrvakaH striyAm pUrvikA napuMsake sarvakavat / evaM para- avara - dakSiNa-uttara - apara-adhara - sva- antarazabdAH / [tyadzabdaH ] zsyaH tyam tyena tyasmai tyasmAt tyasya tyasmin [adaszabdaH ] "asau , tye tyA: sarvAvat / striyAm syA napuMsake- tyat-tyad tye tyAni zeSa puMliGgavat / 'aki puMsi- 3tyakaH tyakau tyakam tyakau striyAm - "tyikA tyike napuMsake- tyakat tyakad tyake tyakat,tyakad tyake " evaM tadapi, yadapi / tyau tyau tyAbhyAm tyAbhyAm tyAbhyAm tyayoH tyayoH 7. utvaM mAt [ 2-3-41 kA0] utvam A 8. tya tyakAn tyikAH tyakAni tyakAni ed bahutve tvI [ 2-3-42 kA0] ekAra IkAra AI tye tyAn tyaiH amU 1. A. B. pratau prathamAyAH dvitIyAyAzcaiva rUpANi santi / 2. pA0 kepratyaye A. B. 3. C. pratau prathamAyA eva rUpANi santi / 4. pA0 syakA A.B.C.I 5. pA0 tyadvat tadyajJeyau A. B. I 6. sau saH [2-3-32 kA0] dasa, sAvau silopazca [2-3-40 kA0] silopa, antima auAI adaso daH sestu Dau [si0 2-1-43] dakArasya sakAra anai Dau B.I tyebhyaH tyebhyaH tyeSAm tyeSu sarvavat / sarvAvat / zeSaM puMliGgavat / 'amI 69
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 anusandhAna 49 amU 2amUn amum 3amunA 4amuSmai 5amuSmAt amUbhyAm amUbhyAm amUbhyAm amuyoH amuyoH amIbhiH amIbhyaH amIbhyaH amISAm amISu amuSya 6amuSmin striyAm asau amU: amU amU amU: amUm amuyA 9amU amUbhyAm amUbhiH "amuSya amUbhyAm amUbhyaH amuSyAH amUbhyAm amUbhyaH amuSyAH amuyoH amUSAm amuSyAm amuyoH amUSu napuMsakeadaH amUni adaH 10amU 11amUni zeSaM puMliGgavat / 1. agneramo'kAraH [2-1-50 kA0] A. / 2. zaso'kAraH sazca no'striyAm [2-1-52 kA0] A.I 3. TA nA [ado'muzca 2-1-54 kA0] A. / 4. adasaH pade maH [2-2-45 kA0] dasya ma, smai sarvanAmnaH [2-1-25 kA0] A.| 5. Dasi smAt [2-1-26 kA0] A. 6. GiH smin [2-1-27 kA0] A.I 7. Tausore [2-1-38 kA0] / 8. sarvanAmnastu sasavo husvapUrvAzca [2-1-43 kA0] syai, syAs, syAs, syAm / 9.10. pA0 amunI / nAminaH svare [2-2-12 kA0] / 11. ghuTsva rAd ghuTi nuH [2-2-11 kA0] /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 51 akiasukaH, asako amukau amuke amukam amuko amukAn amukena amukAbhyAm amukaiH amukasmai amukAbhyAm amukebhyaH amukasmAt amukAbhyAm amukebhyaH amukasya amukayoH amukeSAm amukasmin amukayoH amukeSu striyAmasukA, asakau amuke amukAH amukAm, sarvikAvat / napuMsakeadakaH, amukam amuke amukAni adakaH, amukam amuke amukAni 3adakaH adake adakAni adakaH adake adakAni zeSaM puMliGgavat / [etadzabdaH] eSaH etam, "enam etau, "enau etAn, 'enAn etena, enena etAbhyAm etaiH 1. asuko vA nipAta iti sau pare triliGgeSu vikalpena asuka AdezaH A.B. I ___aki-- asukaH asukau amukau amuke zeSaM sarvakavat C.I 2. pA0 asuko A.B.C.I 3. C. pratau etAni rUpANi na santi / 4. tyadAmenadetado [dvitIyA-TausyavRttyante si0 2-1-33] ena A. / etasya cAnvAdeze [dvitIyAyAM caina 2-3-37 kA0] ena Ao A. / 5.6.7. C. pratau etad rUpaM nAsti / etau ete
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 [striyAm ] napuMsake etasmai etasmAt etasya etasmin [ aki] eSA etAm, enAm etayA, enayA etasyaiH etasyAH etasyAH etasyAm etad, etat etad etat zeSaM puMliGgavat / 4 eSaka: etakam, enam etakena, enena etakasmai etakasmAt etakasya etakasmin etAbhyAm etAbhyAm etayoH, enayo: etayoH, enayo: ete ete, ene etAbhyAm etAbhyAm etAbhyAm etayoH enayo: etayoH enayo: ete ete etaka etakau, nau etakAbhyAm etakAbhyAm etakAbhyAm etakayoH, enayo: etakayoH, enayo: anusandhAna 49 etebhyaH etebhyaH eteSAm eteSu etA: etA:, enAH etAbhi: etAbhyaH etAbhyaH etAsAm etAsu etAni etAni etake etakAn, enAn etakaiH 1.2.C. pratau etad rUpaM nAsti / 3. C. pratau prathamAyAH sarvANi tathA dvitIyAyAH ekavacanasya rUpANi santi / 4. eSaka: etakau sarvakavat paraM dvitIyA-TA- osi vizeSaH etakam enam, etakau enau, etakAn enAn, etakena enena, etakayoH enayo: C. I etakebhyaH etakebhyaH etakeSAm etakeSu
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 73 striyAm eSikA etikAm, enAm ityAdi sarvikAvat / etike etike, ene etikAH etikAH, enAH napuMsake etake etake, ene etakAni etakAni, enAni etakat etakat, enat zeSa puMliGgavat / [idamzabdaH] 2ayam imam, "enam "anena, "enena asmai asmAt asya asmin imau imo, "enau AbhyAm AbhyAm AbhyAm anayoH, 1degenayoH anayoH,11enayoH ime imAn, 6enAn ebhiH ebhyaH ebhyaH eSAm eSu striyAm 12iyam imAH imAm, enAm13 ime, ene14 imAH, enAH15 anayA, enayA16 AbhyAm AbhiH asyai AbhyAm AbhyaH 1. eSikA, etike sarvikAvat, paramatrA'pi vizeSaH C. / 2. idamiyamayam puMsi [2-3-34 kA0] / 3. do'kSvermaH [2-3-31 kA0] dakAra ma / 4.5.6.8.10.11.13.14.15.16. pratau etAni rUpANi na / 7. Tausorana [2-3-36 kA0] / 9. ad vyaJjane'nak [2-3-35 kA0], akAro dIrgha [ghoSavati 2-1-14 kA0] / 12. idamiyamayam puMsi [2-3-34 kA0] /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 anusandhAna 49 AbhyAm anayoH, enayoH anayoH, enayo:2 AbhyaH AsAm Asu asyAH asyAH asyAm napuMsake idam idam zeSaM puMliGgavat / aki ime imAni imAni 4ayakam imakam, enam imakena, enena imakasmai imakasmAt imakasya imakasmin imako imakau, enau imakAbhyAm imakAbhyAm imakAbhyAm imakayoH, enayoH imakayoH, enayoH imake imakAn, enAn imakaiH imakebhyaH imakebhyaH imakeSAm imakeSu striyAm "iyakam imake imikAH imakAm, enAm imike, ene imikAH enAH imikayA, enayA imikAbhyAm imikAbhiH imikasyai imikAbhyAm imikAbhyaH imikasyAH imikAbhyAm imikAbhyaH imikasyAH imikayoH, enayoH imikAsAm imikasyAm imikayoH, enayoH imikAsu 1.2. pratau etad rUpaM nAsti / 3. asyA'pi zabdasya dvitIyA-TA-osi enat sarvatra syAt C.I 4. A.B. pratau prathamAyAH dvitIyAyAH tRtIyAyAzca rUpANi santi / 5. C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAzca sarvANi tRtIyAyAH ekadvivacanayostathA saptamyAH dvivacanasya rUpANi santi /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 imake imake, ene imakAni imakAni, enAni napuMsake imakam imakam, enam zeSaM puMliGgavat / [kimzabdaH] 'kaH kam kau kAn kena kebhyaH kAbhyAm kAbhyAm kAbhyAm kayoH kayoH kasmai kasmAt kasya kasmin striyAm kebhyaH keSAm keSu kAH ke kayA kAm kAbhyAm kasyai kAbhyAm kasyAH kAbhyAm kasyAH kayoH kasyAm kayoH napuMsake kim kim zeSa puMliGgavat / * akyapyevaM sAkasya kAdezAt / / kAH kAbhiH kAbhyaH kAbhyaH kAsAm kAsu kAni kAni 3. A.B. pratau kimzabdasya rUpANyeva na santi /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 anusandhAna 49 ekazabdaH 'ekaH ekam ekena ekasmai ekasmAt ekasya ekasmin striyAm ____ ekA ekAm ekayA ekasyai ekasyAH ekasyAH ekasyAm napuMsake ekam ekam zeSaM puMliGgavat / aki ekakaH ekakam ekakena ekakasmai ekakasmAt ekakasya ekakasmin [dvizabdaH-] dvau dvau dvAbhyAm dvAbhyAm dvAbhyAm dvayoH dvayoH striyAm dve dve dvAbhyAm dvAbhyAm dvAbhyAm dvayoH dvayoH napuMsake dve dve dvAbhyAm dvAbhyAm dvAbhyAm dvayoH dvayoH aki dvako dvako dukAbhyAm dvakAbhyAm dvakAbhyAm dvakayoH dvakayoH striyAm dvike dvike dvikAbhyAm dvikAbhyAm dvikAbhyAm dvikayoH dvikayoH napuMsake dvake dvake dvakAbhyAm dvakAbhyAm dukAbhyAm dvakayoH dvakayoH [trizabdaH] 'traya: trIn tribhiH tribhya: tribhyaH trayANAm triSu 1. C. pratau eka zabdasya rUpANi pratyante vrtnte| 2. C. pratau rUpANi na santi / 3. dve dve zeSaM pUrvavat A.B. I 4 . dve dve zeSaM pUrvavat A. B.pratau rUpANi na santi / 5.6.7. A.B. pratau etAni rUpANi na santi / 8. iredurojjasi ekAra A. I C. pratau trita ArabhyA'STaparyantaM saGkhyAvAcakazabdAnAM rUpANi. pratyante vartante / 9. pA0 triyANAm A.B.I
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 1919 striyAm 'tisraH tisraH tisRbhiH tisRbhyaH tisRbhyaH tisRNAm tisRSu napuMsake trINi trINi zeSaM puMliGgavat / [caturzabdaH] catvAraH caturaH caturbhiH caturthyaH caturthyaH caturNAm caturSu striyAm catasraH catasraH catasRbhiH catasRbhyaH catasRbhyaH 'catasRNAm catasRSu napuMsake catvAri catvAri zeSaM puMliGgavat / [paJcanzabdaH] 'paJca paJca paJcabhiH paJcabhyaH paJcabhyaH paJcAnAm paJcasu [SaSzabdaH] SaT SaT SaDbhiH SaDbhyaH SaDbhyaH SaNNAm SaTsu [saptanzabdaH] sapta sapta saptabhiH saptabhyaH saptabhyaH saptAnAm saptasu [aSTanazabdaH-] pra0vi0 5aSTau, aSTa tR0aSTaubhiH, aSTabhiH ca0aSTAbhyaH,aSTabhyaH paM0 aSTAbhyaH,aSTabhyaH Sa0 aSTAnAm sa0 aSTAsu, aSTasu 1. tricaturoH striyAM [tisR catasR vibhaktau 2-3-25 kA0] striyAM tisR AdezaH, tau raM svare [2-3-26 kA0] ratvam A. 2. tricaturoH striyAM [tisR catasR vibhaktau 2-3-25 kA0] striyAM catasR AdezaH, tau raM svare [2-3-26 kA0] ratvam A.I 3. pA0 caturNAm / 4. katezca jaszasoluMk [2-1-76 kA0] jas-zas-lopa, liGgAntanakArasya [2-3-56 kA0] na lop| 5. au tasmAjjaszasoH [2-3-21 kA0] jas zas lup| 6. aSTanaH sarvAsu [2-3-20 kA0] anta Atvam /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 anusandhAna 49 navan, dazan, ekAdazan, dvAdazan, trayodazan, caturdazan, paJcadazan, SoDazan, saptadazan, 'aSTAdazan - ete saGkhyAvAcakAH paJcanvat / nadAderAkRtigaNatvAt strIliGge nadIvat / [ yuSmadzabda:- ] tvam tvAm tvA tvayA 10tubhyam, te 12tvat 13 tava, te tvayi 15 aki tvakam tvakAm, tvA tvayakA tubhyakam, te tvakat yuvAm yuvAm, vAm 'yuvAbhyAm yuvAbhyAm, vAm yuvAbhyAm yuvayoH, vAm yuvayoH yuvakAm yuvakAm, vAm yuvakAbhyAm yuvakAbhyAm, vAm yuvakAbhyAm "yUyam yuSmAn, vaH yuSmAbhiH 11 yuSmabhyam, vaH yuSmat 14 yuSmAkam, vaH yuSmAsu 1. C. pratau aSTAdazanzabdAH / 2. C. pratau eSaH pATho nAsti / nadAdyancivAhyansyantRsakhinAntebhya I [ 2-4-50 kA0] yUyakam yuSmakAn vaH yuSmakAbhiH yuSmakabhyam, vaH yuSmakat 3. tvamaham sau savibhaktyoH [2-3-10 kA0] A. 4. amau cAm [2-3-8 kA0] A. 5. yUyaM vayaM jasi [2-3-11 kA0] A. 6. tvanmadorekatve te me tvA mA [tu dvitIyAyAm 2-3 - 3 kA0] A. 7. vAmanau dvitve [2-3-2 kA0] A. 8. yuSmadasmadoH padaM padAtpaSThI caturthIdvitIyAsu vasnasau [2-3 - 1 kA0] A 9. yuvAvau dvivAciSu [2-3 - 7 kA0] A. / 10. tubhyam mahyam Dayi [2-3-12 kA0] A. / 12. at paJcamya [dvitve 2-3-14 kA0] A. 14. sAmAkam [2-3 - 16 kA0] A.I 11. bhyasabhyam [2-3 - 15 kA0] A. / 13. tava mama isi [2-3-13 kA0] A. 15. C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAzca rUpANi santi / pratau atrA'smadzabdasya rUpANi santi, tataH parametAni rUpANi santi /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 79 tavaka, te yuvakayoH, vAm yuSmAkakam, vaH tvayaki yuvakayoH yuSmakAsu atitvam atitvAm atiyUyam atitvAm atitvAm atitvAn atitvayA atitvAbhyAm atitvAbhiH atitubhyam atitvAbhyAm atitvabhyam atitvat atitvAbhyAm atitvat atitava atitvayoH atitvayAm atitvayi atitvayoH atitvAsu 2atitvam atiyuvAm atiyUyam atiyuvAm atiyuvAm atiyuvAn atiyuvayA atiyuvAbhyAm atiyuvAbhiH atitubhyam atiyuvAbhyAm atiyuvabhyam atiyuvat atiyuvAbhyAm atiyuvat atitava atiyuvayoH atiyuvayAm atiyuvayi atiyuvayoH atiyuvAsu atitvam atiyuSmAn atiyUyam atiyuSmAm atiyuSmAn atiyuSmAn atiyuSmayA atiyuSmAbhyAm atiyuSmAbhiH atitubhyam atiyuSmAbhyAm atiyuSmabhyam atiyuSmat atiyuSmAbhyAm atiyuSmat atitava atiyuSmayoH atiyuSmayAm atiyuSmayi atiyuSmayoH atiyuSmAsu [asmadazabdaH-] aham AvAm vayam mAm, mA AvAm, nau asmAn, naH mayA AvAbhyAm 4asmAbhiH 1.2.3. C. pratau etAni rUpANi na santi / 4. AvAbhi: C. I
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ co anusandhAna 49 AvAbhyAm, nau AvAbhyAm AvayoH, nau AvayoH asmabhyam, naH asmat asmAkam, naH asmAsu mahyam, me mat mama, me mayi aki 1ahakam mamakam, mA mayakA mahyakam, me makat mamaka, me mayaki 2atyaham atimAn atimayA atimahyam atimat atimama atimayi AvakAm AvakAm, nau AvakAbhyAm AvakAbhyAm, nau AvakAbhyAm AvakayoH, nau AvakayoH atimAm atimAm atimAbhyAm atimAbhyAm vayakam asmakAna, naH asmakAbhiH asmakabhyam, naH asmakat asmAkakam, naH asmakAsu ativayam atimAn atimAbhiH atimabhyam atimat atimayAm atimAsu "ativayam atyAvAn atyAvAbhiH atyAvabhyam atyAvat atyAvayAm atyasmAsu atimAbhyAm atimayoH atimayoH 3atyaham atyAvAm atyAvAm atyAvAm atyAvayA atyAvAbhyAm atimahyam atyAvAbhyam atyAvat atyAvAbhyam atimama atyAvayoH atyAvayi atyAvayoH 1. C. pratau prathamAyAH dvitIyAyAzca rUpANi santi / 2.3. C. pratau etAni rUpANi na santi / 4. pA0 atyAvayam A.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 1atyaham atyasmAm atyasmayA 2atimahyam atyasmat atimama atyasmayi atyasmAm atyasmAm atyasmAbhyAm atyasmAbhyAm atyasmAbhyAm atyasmayoH atyasmayoH ativayam atyasmAn atyasmAbhiH atyasmabhyam atyasmat atyasmayAm atyasmAsu bhavantau bhavatAm [bhavatazabdaH-] 3bhavAn bhavantau bhavantaH bhavantam bhavataH bhavatA bhavadbhyAm bhavadbhiH bhavate bhavadbhyAm bhavadbhyaH bhavataH bhavadbhyAm bhavadbhyaH bhavataH bhavatoH bhavati bhavatoH bhavatsu saM0he bhavat he bhavantau he bhavantaH striyAM tu bhavatI, nadIvat / napuMsake tu- bhavat, bhavad bhavatI bhavanti bhavat, bhavad bhavatI bhavanti zeSaM puMliGgavat / [aki-] 4bhavakAn bhavakantau bhavakantaH bhavakantam bhavakantau bhavakataH bhavakatA bhavakadbhyAm bhavakadbhiH bhavakate bhavakadbhyAm bhavakadbhyaH bhavakataH bhavakadbhyAm bhavakadbhyaH 1. C. pratau etAni rUpANi na santi / 2. pA0 atyamahyam A.B.! 3. A.B. pratau bhavatchabdasya rUpANi na santi / 4. C. pratau prathamAyAH rUpANi santi /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 bhavakataH bhavakatoH bhavakatAm bhavakati bhavakatoH bhavakatsu striyAm-bhavakatI, nadIvat / napuMsake- bhavakat, bhavakad bhavakatI bhavakanti bhavakata, bhavakad bhavakatI bhavakanti zeSaM puMliGgavat / alpastayAyau prathamazcA'rddhaH katipayastathA / nemazcaramapUrvAdizcA'lpAdeH kathito gaNaH / / saGkhyayo:taya-ayau pratyayau, atastadantAH zabdAH gRhyante / "dvau avayavau yasya yayoH yeSAm, "yasmin yayoH yeSu asaudvitayaH dvitayau dvitaye, dvitayA: dvitayam zeSaM devavat / trayo avayavAH yasya yayoH yeSAm asau"tritayaH tritayau tritaye, tritayAH zeSaM vRkSavat / catvAro avayavAH yasya yayoH yeSAm asaucatuSTayaH catuSTayau catuSTaye, catuSTayAH "zeSaM vRkSavat / evaM paJcatayaH SaSTatayaH ityAdayaH zabdAH prayoktavyAH / 1. pA0 bhavakI nadIvat A.B.I 2. C. pratau eSaH pATho nAsti / 3. A.B. pratau eSaH pATho nAsti / 4. dvitribhyAmayaT vA [si07-1-152] A.B. I 5. C. pratau eSaH pATho nAsti / / 6. dvitayAH zeSaM sarvavat A. dvitayAH zeSaM puMliGgavat B.I 7. C. pratau prathamAyAH ekavacanasyaiva rUpamasti / 8. devavat C.I 9. A.B. pratau eSaH pATho nAsti /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 dvau avayavau yasyA'sau dvayaH / dvayau dvayaH zeSaM devavat / [trayo avayavAH yasyA'sau trayaH / ] trayaH trayau zeSaM devavat / "dvitIya: dvitIyam dvitIyena dvitIyAbhyAm dvitIyasmai dvitIyAya dvitIyAbhyAm dvitIyAbhyAm dvitIyayoH dvitIyayoH > dvitIyasmAt dvitIyAt dvitIyasya dvitIyasmin dvitIye striyAM tu dvitayI, tritayI, catuSTayI, paJcatayI, dvayI, trayI nadIvat / napuMsake tu dvitayam, tritayam, catuSTayam, paJcatayam, SaTtayam, dvayam, trayam, kuNDavat / dvitIyau dvitIyau "striyAm - dvitIyA, mAlAvat, GitkAryaM ca / [ napuMsake - ] dvitIyam kuNDavat / evaM tRtIyaH, tRtIyA, tRtIyam / 1. A. B. pratau dvau ... devavat - iti sarvo'pi pATho nAsti / dvitribhyAmayaT vA [si0 7-1-152] ityanena ayaT / 2. A. B. pratau eSaH pATho nAsti / dvaye, traye, dvitIyasyai, dvitIyAyai dvitIyasyAH, dvitIyAyAH dvitIyasyAH, dvitIyAyAH dvitIyasyAm, dvitIyAyAm dvayA: trayAH - dvitIyA: dvitIyAn dvitIyai: dvitIyebhyaH dvitIyebhyaH dvitIyAnAm dvitIyeSu 83 3. A. B. pratau eSaH pATho nAsti / aNameyekaNnanaTitAm [ si0 2-4-20] iti DIpratyaye C.I 4. A. B. pratau eSaH pATho nAsti / 5. A. B. pratau rUpANi na santi / dvestIya: [ si0 7 - 1 - 165 ] / 6. tIyaM DitkArye vA [ si0 1-4 -14] C. / 7.8.9. A. B. pratau eSaH sarvo'pi pATho nAsti /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 [ asuzabda:- ] 'asavaH asUn asubhiH asubhyaH asubhyaH asUnAm asuSu he asavaH [prANazabda:- ] prANAH prANAn prANaiH prANebhyaH prANebhyaH prANAnAm prANeSu he prANAH evaM dArA - lAjA zabdAH / [kroSTuzabda:- ] striyAm kroSTA kroSTArama "kroSTrA, kroSTunA kroSTre, kroSTave kroSTa:, kroSToH kroSTuH, kroSToH kroSTara, kroSTau saM0 he kroSTa: kroSTrI kroSTrIm kroSTrayA koSTyai kroSTrayA: kroSTrayA: kroSTrayAm saM0 he kroSTri "kroSTArau kroSTArau kroSTubhyAm kroSTubhyAm kroSTubhyAm kroSTroH, kroSTvoH kroSTroH, kroSTvoH he kroSTArau kroSTrayau kroSTyau koSTrIbhyAm kroSTrIbhyAm kroSTrIbhyAm anusandhAna 49 kroSTrayoH koSTrayoH he kroSTyau kroSTAraH kroSTn, kroSTn kroSTubhiH kroSTubhyaH kroSTubhyaH kroSTRNAm, kroSTnAm kroSTuSu he kroSTAraH kroSTrayaH kroSTrI: kroSTrIbhiH napuMsake kroSTu kroSTunI kroSTrani 1. 2. A. B. pratau etAni rUpANi na santi / 3. pratau triSvapi liGgeSu rUpANi na santi / 4. kruzastunastRc puMsi [si0 1-4-91] tRc AdezaH / 5. TAdau svare vA [si0 1-4-92] A / kroSTrIbhyaH kroSTrIbhyaH kroSTrINAm kroSTrISu he kroSTrayaH
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 kroSTu kroSTunA kroSTu kroSTunaH kroSTunaH kroSTuni saM0 he kroSTa atha kArakazabdAH prArabhyante / kumbhasya samIpamiti upakumbham / upakumbham upakumbham * upakumbham, upakumbhena upakumbham "upakumbhAt upakumbham upakumbham, upakumbhe saM0 he upakumbham kroSTunI kroSTubhyAm kroSTubhyAm kroSTubhyAm kroSTunoH kroSTunoH he kroSTanI upakumbham upakumbham upakumbham, upakumbhAbhyAm upakumbham 'upanadi evaM sarvatra (21) / evamupavadhu -upakartR-svar-prAtar - vAha- aha kroSTrani kroSTubhiH kroSTubhyaH kroSTubhyaH kroSTnAm kroSTuSu he kroSTrani upakumbham upakumbham upakumbham, upakumbhaiH upakumbham upakumbhebhyaH upakumbhAbhyAm upakumbham upakumbham upakumbham, upakumbhayo: upakumbham, upakumbheSu he upakumbham he upakumbham 85 avyayasya sarvA vibhaktayo lupyante / 1. A. pratau tR0 e. kroSTvA, ca0 e. kroSTave, paM0 Sa0 e. kroSToH, Sa0 sa0 dvi0 kroSTvo:, sa0 e. kroSTA, kroSTAra ityetAni rUpANyapi santi / B. pratau tR0 e. kroSTrA, ca0 e. kroSTre, kroSTave, paM0 Sa0 e. kroSTuH, kroSToH, Sa0 sa0 dvi. kroSTvoH, sa0 e. kroSTara, kroSTau ityetAni rUpANyapi santi / 2.3. A. B. pratau eSaH pATho nAsti / 4. vA tRtIyAsaptamyoH [ 2-4-2 kA0] A. / vA tRtIyAyAH [ si0 3-2-3] C. / 5. pA0 upakumbham, upakumbhAt / amavyayIbhAvasyA'to'paJcamyAH [si0 3-2-2] C. / 6. vA tRtIyAsaptamyoH [2-4-2 kA0] / saptamyA vA [ si0 3-2-4] C. 7. upanadi... lupyante iti sarvo'pi pATho nAsti / anato lup [ si0 1-4-59] C. /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 'pAJcAla: pAJcAlam pAJcAlena pAJcAlAya pAJcAlAt pAJcAlasya pAJcAle saM0 he pAJcAla striyAm pAJcAlI ityAdi nadIvat / pAJcAlau pAJcAlau pAJcAlAbhyAm pAJcAlAbhyAm pAJcAlAbhyAm pAJcAlayoH pAJcAlayoH he pAJcAlau 'paJcAlAH paJcAlAn paJcAlaiH paJcAlebhyaH paJcAlebhyaH paJcAlAnAm paJcAleSu he paJcAlAH pAJcAlyau pAJcAlyaH napuMsake pAJcAlam pAJcAle paJcAlAni zeSaM puMliGgavat / "evaM videhaH AGgavAGgaH mAgadhaH kAliGgaH sauramasaH kAnyakubjaH sarve'pi devavat / prAtyagrathiH prAtyagrathI "pratyagrathAH 1. C. pratau prathamAyAH sarvANi tathA dvitIyAyAH ekavacanasya rUpANi santi / 2. rUDhAnAM bahutve'striyAmapatyapratyayasya sarvatra lopo bhavati A. I A.B. pratau tu sarvatra paJcAlaH paJcAlau ityetAdRzAni rUpANyeva dRzyante / C. pratau pAJcAlAH iti rUpaM dRzyate / 3. C. prato striyAm.... puMliGgavat, iti sarvo'pi pATho nAsti / pUrvavadatrA'pi paJcAlIrUpameva dRzyate A.B.I 4. videhaH AGgavAGgaH kaliGgamAgadhau pratyagranthi-kAlakUTi-azmaki-gArya-vAtsya-yAska lAhya-vida-aurva-Atreya-AGgirasa-kautsa-vAziSTha-gautama-aikSvAka-rAghava-kAkutsthayAdava-kaurava-pANDavA ete sarve'pi liGgatraye'pi paJcAlavad jJAtavyAH / iti zabdAH samAptAH A.B. / atra A.B. pratiH samAptA / C. pratau iyaM prazastiH vartate - saMvat 1544 varSe bhAdravA-sudi-5 dine zrIpUrNimApakSe zrI zrIbhuvanaprabhasUrivA0 pUrNakalazasvahastena likhitm| zubhaM bhuuyaat| 5. rUDhAnAM bahutve'patyapratyayasya sarvatra lopo bhavati / pA0 prAtyagrathAH iti rUpaM vrtte|
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 prAtyagrathim munivat / bahutve devavat / saM0 he prAtyagrathe he prAtyagrathI evaM kAlakUTi: AzmakiH prAtyagrathizabdavat / priyo vAGgo yasya yayoH yeSAm - asau priyavAGgaH priyavAGgam priyavAGgena0 saM0 he priyavAGga devavat / astriyAmiti kim ? kAliGgI nadIvat / gargasyA'patyAni - gArgyaH gArgyam devavat / evaM vAtsyaH prAtyagrathI 1. pA0 prAtyagrathAn / 3. bahutve'patyapratyayalope / pA0 gArgAH / priyavAGgau priyavAGgau he priyavAGgau kAliGgyau gAya gAgyau vaidau vaidau aurvoM 'pratyagrathAn he `pratyagrathAH priyavAGgaH priyavAGgAn he priyavAGgAH vAtsyau lahyasyA'patyAni zivAderaNa [ si0 6-1-60] vaidaH vaidam aurvaH sarvatra devavadAmantrye'pi / priyA gargA yaskA vidA yasyA'sau priyagargaH priyayaskaH priyavidaH / madhyesamAsam (samAsamadhye) bahutve'patyapratyayasya lug syAdeva / deveva / 2. pA0 he prAtyagrathAH / 4. pA0 zivAdibhyo'N / kAliGgyaH gargAH gargAn vatsA: 87 vidAH vidAn urvAH
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 anusandhAna 49 bhRgvatryaGigaraskutsavasiSThagotamebhyazca [2-4-7 kA0] bhRgorapatyAni, RSyandhakaH vRSNikurubhyo'N [RSivRSNyandhakakurubhyo'N si0 6-1-61] bhArgavaH bhArgavau bhRgavaH bhArgavam bhArgavau bhRgUn ityAdi / atrerapatyAni- AtreyaH Atreyau 2atrayaH Atreyam0 aGgirasaH kutsasya vaziSThasya gotamasya cA'patyAniAGgirasaH AGgirasau aGgirasaH kautsaH kautsau kutsAH vAziSThaH vAziSThau vaziSThAH gautamaH gautamau gotamAH bahutve'patyapratyayasya sarveSu luk, zeSaM devavat / astriyAmiti kim ?bhArgavI bhArgavyau bhArgavyaH nadIvat / evamanye'pi / kArakazabdAH samAptAH / pANDyaH pANDyam pANDavaH pANDUn pANDyau pANDyau aikSvAko rAghavau aikSvAkaH ikSvAkavaH "raghavaH raghUn rAghavau rAghavaH rAghavam ... bahutve luk, zeSaM devavat / yAdavaH - yAdavam . . 1. bahutve lug| 3. pA0. kautsAH / yadavaH yadUn yAdavau yAdavau 2. lupi| 4. pA0 rAghavaH /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 89 yAdavena yAdavAya yAdavAt yAdavasya yAdave evamanye'pi sarve / yAdavAbhyAm yAdavAbhyAm yAdavAbhyAm yAdavayoH yAdavayoH yadubhiH yadubhyaH yadubhyaH yadUnAm yaduSu prathamAH [prathame] atha pUraNapratyayAntAH likhyante / prathamaH prathamau devavat / prathamA mAlAvat / prathamaM kuNDavat / evaM dvitIyaH / dvestIyaH [si0 7-1-165] tRtIyaH / trestR, ca [si0 7-1-166] caturthaH / caturaH thaT [si0 7-1-163] striyAm-caturthI / klIbe caturtham / evaM turIyaH / paJcAnAM pUraNaH paJcamaH / no maT [si0 7-1-159] paJcamaH paJcamau devavat / striyAM paJcamI nadIvat / paJcamaM vanavat / . SaSThau . .. SaSThI / .. SaSTham / .. saptamaH saptamI aSTamaH . ... aSTamI navamaH navamI dazamaH dazamI / ekAdazaH ekAdazI / paJcamAH SaSThAH / . saptamam / aSTamam / navamam / dazamam / ekAdazam /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 dvAdazaH trayodazaH caturdazaH / paJcadazaH / SoDazaH / saptadazaH / aSTAdazaH / ekonu(na)viMzatitamaH / viMzatitamaH viMzataH pUraNaH viMzaH / dvAdazI / dvAdazam / trayodazI / trayodazam / caturdazI / caturdazam / paJcadazI / paJcadazam / SoDazI / SoDazam / saptadazI / saptadazam / aSTAdazI / aSTAdazam / ekaanu(n)viNshtitmii| ekonu(na)viMzatitam / [viMzatitamI] [viMzatitamam] triMzataH pUraNa: triMzaH / vizau vizAH / vizyau vizyaH / vize viMzAni / viMzaH viMzI viMzam evaM triMzaH triMzI / triMzam / ekaviMzatitamaH / ekaviMzatitamI / ekaviMzatitamam / ekaviMzaH / ekaviMzI ekaviMzam / dvAviMzatitamaH / dvAviMzatitamI / dvAviMzatitamam / dvAviMzaH [dvAviMzI] dvAviMzam / trayoviMzatitamaH / trayoviMzatitamI / trayoviMzatitamam / trayoviMzaH [trayoviMzI / ] trayoviMzam evaM caturviMzatitamaH, caturviMzaH / paJcaviMzatitamaH, paJcaviMzaH / SaDviMzatitamaH, SaDviMzaH / saptaviMzatitamaH, saptaviMzaH / aSTAviMzatitamaH, aSTAviMzaH / puMsi devavat / striyAM nadIvat / klIbe vanavat / same zabdAH / ekonu(na)triMzattamaH / ekonu(na)triMzattamI / ekonu(na)triMzattamam /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 ekonatriMzaH / ekonatriMzI / ekonatriMzam / triMzattamaH / triMzattamI / triMzattamam / triMzaH / triMzI / triMzam / ekatriMzattamaH, ekatriMzaH / dvAtriMzattamaH, dvAtriMzaH / trayastriMzattamaH / trayastriMzattamI trayastriMzattamam / trayastriMzaH / trayastriMzI / trayastriMzam / evaM catustriMzattamaH, catustriMzaH / paJcatriMzattamaH, paJcatriMzaH / SaTtriMzattamaH, SaTtriMzaH / saptatriMzattamaH, saptatriMzaH / aSTAtriMzattamaH, aSTAtriMzaH / ekonacatvArizattamaH, ekonacatvAriMzaH / catvAriMzattamaH, catvAriMzaH / ekacatvAriMzattamaH, ekacatvAriMzaH / dvicatvAriMzattamaH, dvicatvAriMzaH / dvAcatvAriMzattamaH, dvAcatvAriMzaH / tricatvAriMzadAdau vA'nekavikalpa:tricatvAriMzattamaH, trayazcatvAriMzattamaH, tricatvAriMzaH, trayazcatvAriMzaH / catuzcatvAriMzattamaH, catuzcatvAriMzaH / paJcacatvAriMzattamaH, pnycctvaariNshH| SaTcatvAriMzattamaH, SaTcatvAriMzaH / saptacatvAriMzattamaH, aSTacatvAriMzaH, aSTAcatvAriMzattamaH, aSTAcatvAriMzaH / ekonapaJcAzattamaH, ekonapaJcAzaH / paJcAzattamaH, paJcAzaH / ekapaJcAzattamaH, ekapaJcAzaH / dvipaJcAzattamaH, dvipaJcAzaH, dvApaJcAzattamaH, dvApaJcAzaH / tripaJcAzattamaH, tripaJcAzaH, trayaHpaJcAzattamaH, trayaHpaJcAzaH / catuHpaJcAzattamaH, catuHpaJcAzaH / paJcapaJcAzattamaH, paJcapaJcAzaH / SaTpaJcAzattamaH, SaTpaJcAzaH / aSTapaJcAzattamaH, aSTapaJcAzaH, aSTApaJcAzattamaH, aSTApaJcAzaH / ekonaSaSTitamaH, ekonaSaSTaH / SaSTitamaH, ekaSaSTaH / dviSaSTitamaH, dviSaSTaH, dvASaSTitamaH, dvASaSTaH / triSaSTitamaH, triSaSTaH, trayaHSaSTitamaH, trayaHSaSTaH / catuHSaSTitamaH, catuHSaSTaH / paJcaSaSTitamaH, paJcaSaSTaH / 1. SaSTyAderasaGkhyAdeH [si07-1-158]
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 SaTSaSTitamaH, SaTSaSTaH / saptaSaSTitamaH saptaSaSTaH / aSTaSaSTitamaH, aSTaSaSTaH, aSTASaSTitamaH, aSTASaSTaH / ekonasaptatitamaH, ekonasaptataH / saptatitamaH / ekasaptatitamaH ekasapta: (ptataH) / 1 dvisaptatitamaH, dvisaptaH (ptataH), dvAsaptatitamaH dvAsaptaH (ptataH) / trisaptatitamaH, trisapta: (ptataH), trayaH saptatitamaH trayaH saptaH (ptataH) / catuHsaptatitamaH catuHsaptaH (ptataH) / paJcasaptatitamaH paJcasaptaH (ptataH) / SaTsaptatitamaH SaTsapta: (ptataH) / saptasaptatitamaH saptasaptaH (ptataH) / aSTasaptatitamaH aSTasapta: (ptataH), aSTAsaptatitamaH aSTAsaptaH (ptataH) / ekonAzItitamaH ekonAzItaH / dvayazItitamaH dvayazItaH / tryazItitamaH tryazItaH / caturazItitamaH caturazItaH / paJcAzItitamaH paJcAzItaH / SaDazItitamaH SaDazItaH / saptAzItitamaH saptAzItaH / ekonanavatitamaH ekonanavataH / navatitamaH nityaM tamaT / ekanavatitamaH, ekanavataH / dvinavatitamaH, dvinavataH, dvAnavatitamaH dvAnavataH / trinavatitama:, trinavataH, trayonavatitamaH trayonavaH (vataH) / caturnavatitamaH caturnavaH (vataH) / paJcanavatitamaH paJcanavaH (vataH) / SaNNavatitamaH SaNNavataH / saptanavatitamaH aSTanavataH, aSTAnavatitamaH aSTAnavataH / navanavatitamaH navanataH (vataH) / , " " > , 1 " , 1 " " 1 , " " , anusandhAna 49 " ekazatatamaH / ekasahasratamaH / ekalakSatamaH / ekakoTitamaH / ete sarve'pi zabdAH puMsi devavat / striyAM nadIvat / klIbe vanavat / atha saGkhyAvAcakAH zabdAH likhyante / nava nava navabhiH navabhyaH navabhyaH navAnAm navasu / evaM daza- ekAdaza-dvAdaza- trayodaza- caturdaza-paJcadaza- SoDaza-saptadazaaSTAdazazabdAH /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 ekonaviMzatiH ekonaviMzatyA ekonaviMzateH, ekonaviMzatyAH ekonaviMzatau, ekonaviMzatyAm / evaM viMzati - ekaviMzati - dvAviMzati - trayoviMzati - caturviMzati-paJcaviMzati SaDviMzati - saptaviMzati - aSTAviMzatizabdAH / zatam sahasraH triMzat triMzatam triMzatA trizate triMzata: [ triMzata: ] trizati / evam ekonatriMzat - ekatriMzat - dvAtriMzat - trayastriMzat - catustriMzat[paJcatriMzat ] SaTtriMzat - saptatriMzat - aSTAtriMzat - ekonacatvAriMzat catvAriMzat- ekacatvAriMzat - dvicatvAriMzat, dvAcatvAriMzat - SaTcatvAriMzat - saptacatvAriMzat- aSTacatvAriMzat, [ aSTAcatvAriMzat ]- ekonapaJcAzat paJcAzat - [ catuHpaJcAzat ] - paJcapaJcAzat-SaTpaJcAzat-saptapaJcAzat-aSTapaJcAzat, aSTApaJcAzat-ekonaSaSTi-SaTSaSTi- saptaSaSTi- aSTaSaSTi, aSTASaSTi- ekonasaptati-saptatiekasaptati - dvisaptati, [dvAsaptati ] - trisaptati, trayaH saptati - catuHsaptati-paJcasaptatiSaTsaptati - saptasaptati- aSTasaptati, aSTAsaptati - ekonAzIti-azIti - ekAzItidvayazIti, dvAzIti, tryazIti-trayozIti - caturazIti- paJcAzIti - SaDazIti, saptAzIti- aSTAzIti - ekonanavavati - navati - ekanavati-dvinavati, [dvAnavati] - trinavati, trayonavati - caturNavati paJcanavati SaNNavati - saptanavati - aSTanavati, aSTAnavati - navanavatiH, sarve'pi zabdAH viMzativajjJeyAH / sahasram sahasram zeSaM devavat / lakSa: lakSam zeSaM devavat / koTirbuddhivat / zate sahasrau sahastre sahastre ekonaviMzatim ekonaviMzataye, ekonaviMzatyai ekonaviMzateH, ekonaviMzatyA: lakSau lakSe 93 zatAni / sahasrA: sahasrANi sahasrANi lakSA: lakSANi
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 evaM saGkhyAvAcakAH zabdAH samAptAH / triSaSTizalAkApuruSANAmivA'ho yuSmadasmadAM durlakSyANIha rUpANi / teSAmapi yathA yathA triSaSTirUpayuSmadasmadau samAptau staH / pariziSTam // zatR-kvasU nAdyAni parasmai ca (navA''dyAni zatR-kvasU ca parasmaipadam) [si0 3-3-19] AtmanepadaM kAnAnazau parANi (parANi kAnAnazau cA''tmanepadam) [si0 3-3-20] syAditi / ||d0|| akAra uccArArthaH / yathA-vada vi(vya)ktAyAM vAci / AH / AditaH [si0 4-4-71] iti sUtreNa ktayoriniSedhArthaH / yathA-ni(ji)midAG-snehane, minnaH, minnavAn / ___ i: / iDitaH kartari [si0 3-3-22] anenA''tmanepadArthaH / yathAedhi-vRddhau, edhate / IH / irI (I)gitaH [si0 3-3-95] ityanena phalavati kartayAtmanepadArthaH / yathA- vahIM-prApaNe, vahate / u: / uditaH svarAnno'ntaH [si0 4-4-98] ityanena nA''gamArthaH / yathA-Tunadu-samRddhau, nandati / UH / Udito vA [si0 4-4-42] iti ktvAdau iTvikalpaH / yathAkramU-pAdavikSepe, krantvA, kramitvA / RH / upAntyasyA ['samAnalopi zAsvRdito De si0 4-2-35] ityanena Dapare Nau upAntyahasvAbhAvArthaH / yathA-oNa-apanayane, mA bhAvAt (bhavAn) oNiNat / RH / Rdivi [stambhU-mucU-mlucU-grucU-glucU-gluJcU-zro(jro) vA si0 3-4-65] ityanenA'dyatanyAM vikalpena arthaH / yathA-rudhUpI-AvaraNe, arudhat, arautsIt / luH / tRdid-dhutAdi [puSyAdeH parasmai si0 3-4-64] ityanena aDarthaH / yathA-ghaslu-adane, aghasat /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 lAsti / e: / na zvi-jAgR[zasa-kSaNamyeditaH si0 4-3-49] ityanena sici vRddhiniSedhArthaH / yathA-lage-saGge, alagIt / aiH / DIyazvyaiditaH ktayoH [si0 4-4-61] iti iniSedhArthaH / yathA- trastaH, trastavAn / oH / sUyatyAdyoditaH [si0 4-2-70] ktayoH tasya nakArArthaH / yathA- olasajeD (olasjaiti)-vrIDe, lagnaH, lagnavAn / / auH / dhUgauditaH [si0 4-4-38] iti iT vikalpArthaH / yathA-gupaurakSaNe, gopAya(yi)tA, goptA / anusvAraH ekasvarAdanusvAretaH [si0 4-456] iti iniSedhArthaH / yathA-pAM-pAne, pAsyati, pAtA / NIMga-prApaNe, neSyati, netA / DukrIMgz-dravyavinimaye, kreSyati, kretA / visargo nAsti / iti svarAdyanubandhaphalam / atha kAdayo'nubandhAH / dhAtuSu pratyayeSu ca yathAsambhavaM darzayiSyante / kaH / adAderupalakSaNArthastathA pratyayeSu guNaniSedhArthaH / yathA-kvakvat-(kta-ktavatu)ktiSu, kRtaH-kRtavAn-kRtiH / khaH / pratyayAnAM, khityanavyayAruSo mo'nto husvazca [si0 3-2-111] iti pUrvapadasya mAgamArthaH / yathA- meghaM karotIti meghaGkaraH / meghartibhayAbhayAt khaH [si0 5-1-106] iti khapratyaye / gaH / IgitaH [si0 3-3-95] iti phalavatkartaryAtmanepadArthaH / yathAzrig-sevAyAm, zrayate / ghaH / ghaJ-ghyaNAdiSu, te'niTazcajoH kagau ghiti [si0 4-1-111] atra vizeSaNArthaH / yathA- 'DupacIMS-pAke, ghabi pAkaH / tyajaM-hAnau tyAgaH / GaH / iGigaH(iGita) kartari [si0 3-3-22] AtmanepadArthaH / yathA- zIGka - svapne, zete / pratyayArthAnAM guNaniSedhArthaH / yathA- RterDIyaH [si0 3-4-3] RtIyate / ca: / divAdilakSaNArthaH / chajajhA na santi / baH / [jJAnecchA !] bIcchIlyAdibhyaH ktaH [si0 5-2-92] iti vartamAne ktArthaH / biSvapaMk zaye, svapitIti suptaH / /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 Ta: / svAdilakSaNArthaH / pratyayeSu striyAM, aNajeyekaN [naJ-snaJTitAm si0 2-4-20] ityarthaH / yathA-kRgaH khanaTa karaNe [si0 5-1129] palitaGkaraNI jarA / tathA, vordhvaM daghnaTa dvayasaT [si0 7-1-142] jAnI(nu)daghnI, jAnudvayasI / tathA-TveM-pAne, stanaMdhayI / TaphalaM striyAM DIpratyayaH / Tho nAsti / DaH / DityantyasvarAdeH [si0 2-1-114] ityarthavizeSaNArthaH / yathADiDau~ [si0 ] munau, dhenau / dhAtuSu GaH zabdaH / DvitastrimA tatkRtam [si0 5-3-84] ityatra vizeSaNArthaH / yathA- DukaMg-karaNe, karaNe nivRttaM kRtrimaH / NaH / curAdiSu lakSaNArthaH / pratyayAnAM vRddhyAdyarthaH / yathA-Nigi kArayati, tathA karotIti kArakaH, Naka-tRcau [si0 5-1-48] / tathA upagorapatyam aupagavaH / Daso'patye [si0 6-1-28] prAg jitAdaN [si0 6-1-13] / taH / tudAdilakSaNArthaH / tha-da-dhA na santi / naH / iccA'puMso'nati(nit)kyAppare [si0 2-4-107] ityatra vizeSaNArthaH / yathA-jIvatAt / jIvakA AziSyakan [si0 5-1-70] / tathA anukampitA durgAdevI durgakA, lukyuttarapadasya kapan [si0 7-3-38] / paH / rudhAdilakSaNArthaH / pratyayeSu, husvasya tu(ta:) pitkRti [si0 44-113] iti tAgamArthaH / yathA-tIrthaM karotIti tIrthakRt kvipi / kyaGmAni pittaddhite [si0 3-2-50] ityanena vizeSaNArthaH / yathA- ajAbhyo hitam, ajathyaM yUtham / pha-ba-bhA na santi / maH / dAm-dAne dAmaH sampradAne'dharmya(H) cA''tmane ca [si0 22-52] ityAdau vizeSaNArthaH / yathA-dAsyai (syA) saMpra[ya]cchate kAmukaH / yaH / tanAdilakSaNArthaH / raH / riti [si0 3-2-58] iti sUtreNa pumvadbhAvArthaH / yathA-paTvI prakAro'syAm, paTujAtIyaH / prakAre jAtIyar [si0 7-2-75] /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 laH / manyani yaNi strayuktA ityanena strIliGgArthaH / kaverbhAva: kavitA, bhAve tva-tal [si0 7-1-55] / va: / uta aurviti vyaJjane'dve: [ si0 4-3-59] ityAdivizeSaNArthaH / yathA-yuk- mizraNe, tivi yauti / ka (za) kAra: kyaH ziti [ si0 3-4-70] ityAdivizeSaNArthaH / yathA - kriyate iti kriyA / kRgaH zaccASa: (za ca vA ) [ si0 5-3-100] / SaH / Sito'G [si0 5-3 - 107] ityatra vizeSaNArthaH / yathAkSamauSi - sahane, kSamaNaM, kSamA / sa: / nAmAsidya ( ma siday) vyaJjane [ si0 1 - 1 - 21] ityatra padatvArthaH / yathA- bhavato'patyaM bhavadIyaH, bhavatorikaNIyasau [ si0 6-3-30] / ho nAsti / dhAtupArAyaNAvacUriH samAptA / zrIhemacandrasUrivyAkaraNanivezitAnAM dhAtUnAM pratyayAnAM cA'nubandhaphalaM lilikhAnam / // cha // zrI // 97 AvaraNacitra viSe pethApura (mahesANA ) gAmanA 'bAvana jinAlaya' svarUpa prAcIna jinamandiramAM virAjatI A jinapratimA che, je paramparAthI ajitanAtha - pratimA ( bIjA jaina tIrthaGkara) tarIke jANItI che. kAyotsarga (dhyAnastha) mudrAmAM rahelI A pratimAnI vilakSaNatA e che ke tenA banne hAthomAM mALA tathA kamaNDalu dekhAya che. sAmAnyataH dhyAnastha ke padmAsanastha koI paNa prakAranI jinapratimAnA hAthomAM AvI koI ja vastu hotI ke mUkAtI nathI. A dRSTie A eka pratimA gaNAya. joke pratimAnI pATalI parano lekha haze to paNa atyAre ghasAI ghasAIne adRzya che. parantu A pratimA tIrthaGkaranI pratimA na hoya, paNa koIka sAdhaka muninI pratimA haze, evI sambhAvanA tathyanI vadhu nikaTa jaNAya che.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 upAdhyAyazrIkSamAkalyANagaNikRta zrI jaina tIrthAvalI dvAtriMzikA saM. muni suyazacandra-sujasacandravijayau tIrthamALA stavana tIrthamALA (tIrthAvalI) ane caityaparipATI aTale tIrthayAtrAsambandhI aitihAsika vA anya mAhitI ApanAra mahattvanA srota. banne prakAranI racanAo mATe pU. munizrI kalyANavijayajIo 'pATaNa caitya paripATI' granthamAM sarasa samajaNa ApI che. joIo (vAMcIo) amanA ja zabdomAM "tIrthamALAstavanonuM lakSaNa o hoya che ke pote bheTelA-sAMbhaLelA ke zAstromAM varNavelA nAmI-anAmI tIrthonA caitya vA pratimAonuM varNana, teno sAco vA kalpita itihAsa, teno mahimA ane te sambandhI bIjI bAbatonuM varNana karavA pUrvaka stuti vA prazaMsA karavI. AcArAGga niyukti ane nizIthacUrNimAM thayelA tIrthonI noMdha te AjakAlanI tIrthamALAnuM mULa samajavU joIo. caityaparipATIstavanonuM lakSaNa o hoya che ke koIpaNa gAma ke nagaranI yAtrAnA samayamA kramavAra AvatAM derAsaronAM nAma, te te vAsanAM nAma, temA rahelI jinapratimAonI saMkhyA vagere jaNAvavA pUrvaka mahimAnuM varNana karavU te....." pU. upAdhyAya zrIkSamAkalyANajI mahArAje pote karela tIrthayAtrAnI bhAvasabhara smaraNA rUpe A kRtinI racanA karI hoya tenuM 'tIrthamALA dvAtriMzikA' nAma yogya che. 'anaMsiSaM, praNatAH, natAH, vande' vagere prayoga paNa pUrvayAtrA smaraNanA sAkSI che. AvI prAkRta-apabhraMza-saMskRta-mArugurjara vagere bhASAomAM racAyelI giranAra-sametazikhara-zatrujaya-nAkoDA-amadAvAda-vAgaDa-kurudeza-soraTha-khaMbhAtabadrI (himAlaya) vagere sthaLo (tIrthasthaLo)nI tIrthamALA upalabdha thAya che. jenI saMkhyA lagabhaga 60 thI 70 thAya. jainatIrthAvalI dvAtriMzikA-sAra : padya 1-2mA maMgaLa ane pratimAne sthAna ApI 3 thI 22 padya sudhI
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 kavio pote karela zatrujaya, giranAra, ghoghA, bhAvanagara, bhRgukaccha (bharuca), hAlAra, kaMThAla, gujarAta, kaccha, khaMbhAta, zaMkhezvara, marubhUmi (mAravADa), goDIpura, arbuda (Abu), sIrohi, mahevApura (mevApura) lodravapattana (lodravapura), jesalamera, bIkAnera, riNIpura (bIkAnera pAse AveluM hAla tArAnagara tarIke oLakhAtuM gAma) phalavarddhikA (phalavRddhipArzvanAtha-meDatAroDa ?) goDavADa, rANapura (rANakapura), ayodhyA, candrapurI, caMpAnagarI (caMpApurI), sametazikhara, rAjagRhI, vaibhAragiri, vipulAcalagiri, ratnAcalagiri, svarNagiri, udayAcalagiri, pAvApurI, vaDagrAma, kAkaMdi (saMbhavanAtha bha.nuM janmakalyANaka sthaLa), phatuA (phatehapura ?) pATaliputra (paTanA) vagere tIrthone smaraNa karIne paramAtmAne namaskAra karavAmAM Avyo che. padya 23mAM vaitADhyagiri upara AvelA jinabimbone vandanAnI bhAvanA vyakta karI che. bhAvanagarano ullekha hovAthI bhAvanagaranI sthApanA pachInI A racanA hovAnuM nakkI thAya che. zloka 24-25mAM jaina paramparAnusAra kevA jinacaityane vandanA karavI teno khulAso kartAo A pramANe karyo che : "zuddha AcArya dvArA sthApitapratiSThita hoya, zarIramAM-pratimAmAM guhya bhAga gUDha-na dekhAya tevo hoya, ane AkRti khUba sundara hoya; vaLI mithyAdRSTio dvArA tenA para mAlikI na thatI hoya tathA samyaktvavALA loko dvArA jenI bhAvapUrvaka sevA thatI hoya, tevA arhat-caityono ahIM rahelo huM bhaktithI vaMduM chu. padya 26mAM jinamArganuM ane padya 27 mAM jinapUjA- mAhAtmya ochA paNa vajanadAra zabdathI jaNAvI pachInA be padya 28-29mAM sthApanAnikSepano virodha karanAonI sArA zabdomAM TIkA karI che. padya 30 mAM bhAvatIrtha sevA arihaMta paramAtmAnI darzananI IcchA vyakta karI padya 31mAM vItarAga avasthA na prApta thAya tyAM sudhI jinapUjana-vandana-sevananI bhAvanA sthira rahe te prArthanA karI che. upasaMhAranA antima padyamAM 'amRtadharmagaNInA ziSya kSamAkalyANa upA. banAvela jaina tIrthAvalI dvAtriMzikA bhavya AtmAonI darzanazuddhine mATe thAo' o pramANe icchA vyakta karI kRtine pUrNa karI che.
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 anusandhAna 49 kartAparicaya : upAdhyAyajInA jIvananI TraeNka noMdha 'puNyazrImahAkAvya' nA sarga ramAM nIce mujaba jovA maLe che. bIkAnera rAjyanA kesaradesara nAmanA gAmamAM saM0 1801mAM mAlU gotrIya zreSThine tyAM temano janma thayo. saM. 1812mAM amRtadharmagaNI, ziSyatva svIkArI rAjasomopAdhyAya pAse nyAya, vyAkaraNa sAhitya darzanazAstranI zIkSA meLavI. temanI pratibhA joIne gacchanAyake temane upAdhyAya pada Apyu. gautamIyamahAkAvyanI TIkA, Atmaprabodha, prAkRtabhASA baddha zrIpALacaritranI TIkA, aneka stotro aSTAhnikA-akSayatRtIyA-merutrayodazI-holikA vagere parvanAM vyAkhyAno vagere aneka kRtionI racanA temaNe karI. saM. 1783mAM temano svargavAsa thayo. temane kalyANajaya-vivekajaya vagere ziSyo paNa hatA. pU. upAdhyAya zrI kSamAkalyANajI mahArAjanI aprApya-apragaTa kRtiomAMnI eka ovI A kRti zrI nemi-vijJAna-kastUrasUrijJAnabhaNDAranI 2 pAnAnI A prata svaccha akSaromAM lakhAyela che. saMvat 1848mAM lakhAyela che. dareka pAnA upara 12 lITI che. dareka lITImAM lagabhaga 35 thI 45 akSara che. upAdhyAyazrIkSamAkalyANagaNikRtA zrIjainatIrthAvalIdvAtriMzikA tIrthezvarazrIyutavidyamAna-sImandharasvAmivarasvarUpam / dhyAtvA hRdantaH praNatAmanindyAM, stoSyAmi tIrthAvalikAM prasiddhAm // 1 // caityaM jinendrasya jinendratulya-mityAgamoktiM paribhAvya samyak / kSetre kilA'smin jinacaityamAlAM, sadbhAvataH stotumahaM yatiSye // 2 // saurASTradeze bahusanniveze, zatruJjaya: zailapatirvibhAti / tacchRGgarUpaH punarujjayanto nagottamaH sAdhusudarzanIyaH ||3|| tatrA''dinAthapramukhA jinendrAH, zrIpuNDarIkapramukhA munIndrAH / nemIzvarAdyAH praNatAH krameNa, svakRtyasaMsAdhanatatpareNa // 4 // ghoghApure zrInavakhaNDapAvaM, caityaM ca bhAvAnnagare jinasya / anaMsiSaM zrIbhRgukacchasaMjJe, pure punaH zrImunisuvratezam / / 5 / /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 101 hAlAra-kaNThAla-sugurjarattA-kacchAdidezasya jinAlayeSu / natA jinAH sthambhanapArzvadevA-dIn vizvapo nantumanAH samasmi // 6 // zalezvare sevitapArzvadevo, marau ca deze navadurgabhUmau / goDIpurodbhAsakapArzvanAtha-masiSaM satyapure ca vIram // 7 // nage'rbudAkhye varacaityavRnde, sIrohikAyAM ca puri pradhAne / punarmahevAdipureSva(Su)vande, jinezvarAn nirvRtikArimUrtIn // 8 // phaNAsahasrAnvitapArzvanAthA-dIn pattane zrImati lodravAkhye / cintAmaNisvAmimukhAn jinendrAn, zrIjesalAdrAvanamaM subhaktyA // 9 // bIkAdinerAkhyapure pradhAne, zrInAbhirAjAGgajamukhyadevAn / avandiSi zrIjinazItalezaM, riNIpure nantumanAH samasmi // 10 // pArthAdisArvAn phalavarddhikAdau, zrIgoDhavADasthitapaJcatIrthIm / manoharAM rANapurAdikaM cA-'bhajaM prabhUtArhatacaityayuktAm // 11 // zrImArudevA-'jitanAthadevA-'bhinandana-zrIsumatIzvarANAm / anantanAthasya ca janmabhUmi, purImayodhyAmavalokya hRSTaH // 12 // jinendracandraprabhapAdapadye, zrIcandrapuryAM praNate pramodAt / / vArANasItIrthabhuvi prakAmaM, namaskRtAH pArzva-supArzvadevAH // 13 // athAGgadezAzritabhUmibhAge, campAnagaryAM vasupUjyasUnoH / jinasya caityaM praNipatya bhaktyA, zrIvAsupUjyezamahaM smarAmi // 14 // zrIbaGgadeze sumanoharANi, jinendracaityAnyabhivandya modAt / sammetazaile girirAja ucca-natA'rhatAM viMzatirAtmazuddhyai // 15 / / deze pradhAne magadhAbhidhAne-'bhavat puraM rAjagRhAbhidhAnam / tatpArzvadeze varapaJcazailI, samIkSya citte mudito'smi samyak / / 16 / / Adyastu vaibhAragiri(:) prasiddho dvitIyakaH zrIvipulAcalAkhyaH / ratnAcala-svarNagirI tato dvau, tatastata(:) zrIrudayAbhidho'driH // 17 // nageSu caitaSu punarnagA~, zrIvIranAthapramukhAn jinendrAn / / zrIgautamAdInANa(n gaNa) dhAriNazca, natvA'nyasAdhUnabhavaM supuNyaH // 18 // (tribhiH sambandhaH)
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 anusandhAna 49 pAvApurImadhyagataM manojJaM, vimAnarUpaM caramezacaityam / / dvitIyakaM vArigataM ca samyag nirIkSya natvA ca mudA bhRto'smi // 19|| caityaM vaDagrAmagataM praNamya, manorame kSatriyakuNDaghATe / girau ca candraprabha-vIramukhyAn, caityeSu bhaktyA natavAnahaM tAn // 20 // kAkandikAyAM ca pure vihAre, jinendracaityAni mayA'bhivandya / grAme'bhirAme phatU(tu)AbhidhAne, namaskRtA kunthujinendramUrtiH // 21 // zrIpattane pATaliputranAmni, vizAlanAthaprabhRtIn jinendrAn / sudarzanaM zreSThimuni ca siddha-manaMsiSaM zuddhaguNAptihetoH // 22 // vaitADhyazRGgAditAni bhAsva-jjinendracaityAni ca zAzvatAni / aSTApade cA''rSabhikAritAni, samasmyahaM tAnapi nantukAmaH // 23|| etAnIndravajropajAticchandAMsi // atha zAlinIcchandaH / grAme'raNye vA pure vA girau vA, zuddhAcAryasthApitAnIha yAni / dehe'tyantaM gUDhaguhyapradezA-nyAkAreNa prAjyasaundaryabhAJji // 24 // mithyAdRgbhirnA'pi ca svIkRtAni, samayagdRgbhirbhAvata: sevitAni / arhaccaityAnyatra deze sthito'haM, vande bhaktyA tAni sarvANi nityam // 25 // // yugmam // asmin kAle lezato vidyamAnaH, kAmyaH zrImajjainavANIprakAzaH / AdhAro'sAvekakaH prANabhAjAM, yatsamparkAt prApyate zuddhamArgaH // 26 // astyA''dhAro'rhatpraticchanda eSa saumyAkAro nirvikAro'dvitIyaH / sadbhAvAptidarzanAd yasya puMsAM saJjAyeta prAyazo doSanAzaH // 27 // dRSTAtmAnaH kecidaidaMyugInA lokAH pApodbhUtamithyAtvayogAt / no manyante sthApanA vizvabhartu-duSTairvAkyairye tu nindanti pUjyAm // 28 // jainAbhAsAste hatAzA: svakRtye, svecchotsUtrAlApinaH pApacittAH / saMsAre'smin durgatau gantukAmAH, santyeteSAM durdazAM tarkayAmi // 29 // yugmam / / atha sragviNIcchandaH / bhAvatIrtheziturdarzanaM sarvade-cchAmi saMsAranistArakAri dhruvam / bhAvanikSepamAdhAya citte svayaM, sthApanA-dravya-nAmAkhyanikSepakAn // 30 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 nantumicchAmi vande bhajAmi tridhA, bhAvanaiSaiva me sarvadA susthirA / astu no yAvatA vItarAgAditA, syAditi prArthaye varddhamAnezituH // 31 // // yugmam // itthaM gaNIzAmRtadharmazISya-kSamAdikalyANavizAradena / zrIjainatIrthAvalikA stuteyaM bhavyAtmazuddhayai bhavatAdajasram // 32 // // iti zrIjainatIrthAvalIdvAtriMzikA | saMvat siddhivedavasucandra 1848 mite caitrasitasaptamyAM zrIpATalIpurapattane paripUrtimiteyam // 103
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 anusandhAna 49 pAMca hariyALI __ - upAdhyAya bhuvanacandra 'hariyALI' e madhyakAlIna gujarAtI bhASAno eka jANIto kAvyaprakAra che. prahelikA ane hariyALIno viSaya sarakho che paraMtu prahelikA- svarUpa eka dUhA ke copAI jeTaluM sImita hoya che jyAre hariyALImA samasyAnuM varNana vistRta hoya che ane gItanA rUpamAM hoya che. AvI pAMca hariyALI saMkalita karIne ahIM ApI che. prathama hariyALI bIkAnera-pArzvacandragaccha jJAnabhaNDAranA eka copaDAnI jheroksa nakalanA AdhAre ApI che. bAkInI amArA saMgrahanA prakIrNa patromAMthI maLI che. koI paNa hariyALIno ukela te te patramA Apelo nathI, paNa yathAmati vicArIne atre dareka hariyALInA ante mUkyo che. vAcakone bIjo koI ukela sUjhe to 'anusandhAna' para lakhI mokalavA vinaMti che. (1) te viNa saraga-naraga nahIM te viNa, nahIM pavana ne pANI re; sara-nIjharaNa-nadI nahIM te viNa, te viNa nahIM niravANI re.... 1 paMDita vicArijyo re ehanau aratha kahau kavirAja; soli varasanI avadhi kahau, athavA kahijyau Aja.... paMDita0 2 te viNa mugati-sugati nahIM, te viNa nahIM samakita-mithyAta re; lokAloka kachu nahIM te viNa, [ehavI] adbhuta vAta re... paMDita0 3
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 105 zrIpAsacaMdrasUrIsara ima jaMpai, .... .... .... .... nAma kahI dIdho dhura ehanau paMDita ... .... .... .... paMDita0 4 ukela : bhavitavyatA athavA niyati Ano javAba hoI zake. kavie gItamAM kyAMka nAma sAMketika rUpe mUkyuM che paNa te samajAtuM nathI. cothI kaDImAM be paMkti spaSTa vAMcI zakAI nathI. (2) nArI re meM dIThI eka AvatI re, jAtI na dekhe koya re; je nara ehane Adare re, tenaiM sivasukha hoya re, nA0 1 [dharmI] jana taNe mukheM rahe re, pApI saMga na jAya re; dharamI jana pAseM vase re, pada batrIsa kahevAya re, nA0 2 eka so navANu beTaDA re, moTA covIsa Iza re; nAnaDIA have sAMbhalo re, sata paMcyottara sIsa re, nA03 aDhAra lAkha jUThA beTaDA re, upara covIsa hajAra re; eka so vIsa mAMhi mUMkIiM re, to pAmiiM bhavapAra re, nA0 4 ATha saMpadAeM paravarI re, nArI ....... sarUpa re; muktiramaNI bahu melavyA re, vaDavaDerA bhUpa re, nA0 5 gautamasvAmiyeM pUchIuM re, upadeze zrI vardhamAna re; ehathI anaMta jIva pAmiyA re, khINa mAMhe kevalajJAna re, nA06 sAdha-sAdhavI sahU Adare re, Adare arihaMta deva re; megharAja muni ima bhaNe re, inI karajyo ghaNI seva re, nA0 7 iti zrI arIAvahI samasyA sajjhAya / - prakIrNa patra ukela : iriyAvahI. AmAM 'AvahI' uccAra che te uparathI 'AvatI joi che, paNa jAtI nathI joI' evI kalpanA kavie karI che. 191 beTA = 'iriyAvahI' tathA 'tassa uttarI' sUtranA kula akSara. moTA dIkarA = guru akSara. nAnA dIkarA = laghu akSara.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 ( 3 ) AMbADAleM suDalI, tasa paMkha ja nAve; jhIlI, cuNa karevA kAraNeM, tohI paNa jAve, AMbA0 1 dehIvaraNa lIlI nathI, tasa cAMca che lIlI; cAMce iMDA mUkatI, sAyaramAM te iMDA cAMpyAM ghaNAM, phoDyA navI phUTe; tehanI sevA je kare, jinaharakha paMDita ima kahe, kaho te kuNa sUDI; aratha vicArI je kahe, tasa samajaNa che rUDI, AMbA0 4 bhavapAtaka meTe, AMbA0 3 prakIrNapatra ukela : lakhavAnI kalama. caNa karavA jAya-akSara lakhe. cAMcathI iMDA mUke- akSara. sAgaramAM jhIle - zAhInA khaDiyAmAM bolAya. (8) eka nArIne be puruSaM jhAlI, nArI eka nIpAI; hAtha-pAya navi dIse tehane, mA- vihuNI beTI jAI, catura nara, te kuNa kahIiM nArI ? anusandhAna 49 te to suranaraneM pyArI, catura nara, te kuNa0 cIra- cUnaDI caraNAM ne colI, navI paherI te bAlI; chahila puruSa dekhIne mohe, ehavI te rUpAlI, catura nara0 2 apAsare navI jAi kahIMI, dehare jAi harakhI; nara-nArIsyuM raMge ramatI, sahU ko sAthai sarakhI, catura nara0 3 uttama jAtinuM nAma dharAve, mana mAneM tihAM jAve; kaMThe valagI lAge pyArI sAhibane rIjhAve. AMbA0 2 , catura nara0 4
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 107 eka divasa, jovana tenuM, pache navi Ave ko kAma; paMca aksara che suMdara tehanA, sodhI lejyo nAma, catura nara0 5 kAMtivijaya kavi iNi pari bolai, suNayo nara ne nArI; e hariAli aratha kahiye, jAuM hUM tehanI balihArI, catura nara0 6 - prakIrNa patra ukela : phUlanI mALA. be puruSoe jhAlI be hAthe phUlanI mALA pakaDAya. mALA strIliMga che mATe 'beTI', paNa enI 'mA' koI nathI. gorI re guNavaMti guNi AgalI re, tehanA bApanI jagamAM mAma re; bApano bApa sAmo malai re, tyAri na jai[iM] gAmi re; gorI0 1 bApanA bApasyuM te milI re, tyAriM thayo te bApa re; bApasyuM teNi saMgama kIu re, to hi na lAgu pApa re, gorI0 2 balavaMta beTo re tehanI kUkhathI re, Upano jagi eka re; mAna dIiM moTA rAjavI re, temAM ghaNo ava(vi)veka re; gorI0 3 jeThai te hoi dUbalI re, tohi vAMchii sahU koya re; bhAdiravai te nArInai re, mAna thoDe syu hoi re, gorI0 4 rUpa te pUNimA sArikhaM re, thoDi mulla vecAya re; uttamanai kuli UpanI re, nIca taNi dhari jAya re, gorI0 5 eka kulathI UpanA re, sAta akSaranuM nAma re; meghacaMda gaNi zIsa kahai re, e chai arathano ThAma re, gorI0 6 - prakIrNa patra ukela : dUdha-dahI-chAza-ghI. C/o. pArzvacandragaccha jaina upAzraya, mANekacoka, kanyAzAlA sAme, khambhAta.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 anusandhAna 49 gaMgadAsa kRta zrI AcAryajInA bAra masavADA saM. muni suyazacandra-sujasacandravijayau I.sa. nI 13mI sadIthI laI I.sa. nI 19mI sadI sudhI jaina-jainetara banne kavioe kheDelo madhyakAlIna sAhityano eka prakAra te bAramAsA sAhitya. bAramAsA kAvyamAM mukhyatve viraha ane milananAM zRGgArika bhAvone varNavavAmAM Ave che. bAre mahinAnI naisargika paristhitithI citta para thatI lAgaNIonuM varNana karavU te ja A kAvyano prANa che. prastuta kRtimAM paNa tevA ja bhAvo varNavAyA che. paraMtu mAtA ane putra vacceno dIkSA mATeno vArtAlApa te kAvyane zRGgAra pradhAna na karatA vairAgya-pradhAna banAve che. mAtA zAradAne namaskAra karI kavi jasavaMtaRSinA gAma, nAma, mAtApitA- nAma, svapnadarzanathI putrano janma, putranuM nAmakaraNa, putranI saMsAratyAganI abhilASA ityAdika varNana pIThikA rUpe bAMdhI mAgasara mAsathI laI bAre mAsanuM varNana zaru kare che. judA judA mahinAnA upabhoganuM varNana karI mAtA sahodarA putrane saMsAratyAga na karavA samajAve che. jyAre putra jasavaMta te ja bhogone dharmatatva sAthe ghaTADI mAtA pAse saMyamanI anumati mAge che. ante kAvyanI pUrtimAM kavi jasavaMtajInI dikSAnI saMvata, potAnI thoDI guruparamparA, kAvya racanAnI saMvata tathA potAnA nAmane darzAvI kAvya pUrNa kare che.. prastuta kAvyamAM loMkAgacchanA rUpaRSinI paramparAmAM thayelA varasiMhaRSinA ziSya jasavaMta RSinI dikSAnuM varNana karyu hoI kartA temanI ja paramparAnA kavi hovAnuM anumAna karI zakAya. loMkAgacchanI paramparAmAM gaMgamuni (gAMgajI) nAmanA RSi thayA che. jemanI paramparA nIce mujaba che. rUpaRSi - jIvaRSi, jasavaMtaRSi, rUpasiMhaRSi - dAmodaraRSi - ane karmasiMhaRSi - kezavaRSi - tejasiMhaRSi - kAnhaRSi - nAkaraRSidevajIRSi - narasiMhaRSi - lakhamIsiMhaRSi - gAMgajI RSi. temaNe saMvata
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 109 1760 AsapAsa dhannAno rAsa, ratnasAra tejasAra rAsa ityAdika granthonI racanA karI che. paraMtu A kAvya saMvat 1659 mAM racAyuM hoI kartA gaMgadAsa kavi gAMgajIthI bhinna hoI zake athavA lahiyAnI bhUlathI 1759ne badale 1659 lakhAyAno paNa saMbhava che. lahiyAnI bedarakArIthI keTalAka ThekANe pATha apUrNa rahI gayo che. keTaleka ThekANe pATha vAcya hovA chatAM arthanI spaSTatA thaI zakI nathI. tethI te pATha ahiM te ja rIte rajU ko che. A kRtinI prata nemi-vijJAna-kastUrasUrijI bhaNDAramA saMgRhIta jherokSa vibhAganI che. mULa prata bhAvanagara zrI zrutajJAnapracAraka sabhAnA bhaNDAranI che. prata ApavA badala bhaNDAranA vyavasthApakono khUba khUba AbhAra. zabdakoza 1. kahnai = pAse 17. koila = koyala 2. juhAra = praNAma 18. premala = parimala 3. yaMga = yajJa 19. mi = maiM 4. dravi = paisA (dravya) 20. yAmIu = vAvyu 5. vedhuM = 21. kamAM kamAM = colA = coLA 22. chAvita = 7. sAlaNAM = kacuMbara, athANA 23. niravANi = jarUrI 8. varanI == sA(bhA)tanA uMcI jAtanA? 24. paraharAM = choDI 9. phUTarAM = suMdara 25. utarAM = utarIza 10. phophala = zrIphaLa 26. punayoH unnayo = AkAzamAM UMce 11. nIravAsI = pANI thI bharelA caDhI rahelo (chavAyelo) 12. tripati = tRpti 27. lavai = bole 13. sapharAM = moMghA ? 28. parisA = parisaha 14. kabhAya = aMgarakhu, jhabhbho 29. sudhaM = sughu = sAcu 15. pachevaDI = pacheDI 30. prAji = -prAjya - ghaNA 16. kesuya = kesUDo
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 // zrI AcAryajInA bAra masavaDA // (jasavaMtajI) arhaM namaH // zrI gurubhyo namaH // // 5 // sakala subodha pradAyanI, praNamuM kavIyaNa mAya, guNa gAsyuM garUA taNA, sarasati taNai supasAya dvAdaza mAsa zrI gurU taNA, je jagamAhi sAra, te gAsyuM sumati karI, hoi te jaya jaya [kAra ] sojhitanayara sohAmaNuM, marUdhara desa majhAri, iMdrapurI pari dIpatuM bhUmaMDalamAhi sAra parabata sAha vahavArIyA, vasi te teNi gAmi, tAsa taNai ghari sUM (suM) darI, sohodanAM ehavai nAmi // 4 // catura paNuM citamAhi sadA, sIli ziromaNi jANi (NI) bhagati karai bharathAranI, bolii amRta vANi (NI) puNya (Nye) pekhyo ekadA, caMdraha svapana majhAri, anukramai suta janamIu, iMdra taNai avatAri jasa kIrati sahui bhAi, phaIara harakha anaMta, sajana sahu harakhi bhalyuM, nAma dIu jasavaMta dina dina suta dIpai ghaNuM, jema dIpai dina bhANa, AsyA purai sajananI, zrIjasavaMta sujANu (Na) vinaya karI guruno bahu, suNIu dharmavicAra, kumariM sudha vimAsIu, e saMsAra asAra ghari AvI janu (na) nI kahanai', pahilo karI juhAra, anumati dyo Ai tumhe, amheM lesuM saMyamabhAra valatu jananI ima bhaNai, kumara prati suvacana, te bhaviyaNa tumhe sAMbhalyo, ANI nizcala mana anusandhAna 49 11211 IIRII // 3 // // 6 // 11611 // 8 // 11811 // 10 // // 11 //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 111 // rAga sAmerI // mAgasira mAsaja AvIu, mAMDasyuM moTA yaMga re, amhe vIvAha karasyuM tumha taNo, dravi kharacasyuM mani raMga re, "puraNa padArtha tAharai, sukha bhogavo suvisesa re, vaDapaNi cAritra lIjIi, hajI achau tumhe laghu vesa re. kuMyarajI, ima kima suta mana vAlI u re, viSama saMyamabhAra re, jasavaMtajI, hajI achau tumhe kumAra re, guNavaMtajI, sahodarAM mAtA ima vI(vi)navai re [kuMyarajI duhA] kara joDI kuMyara bhaNai, rAcuM nahI saMsArI, mana vedhuM5 chai mAharUM, varavA saMyama nAri // 1 // posamAsi posIi tana, colA karI bhojana re, sAlaNAM varanI sA(bhA)tanAM', jamI ihAM ana re, phUTarAM' phophala0 vAvaro, rUDA nIravAsI11 tamane bhAvi re, zrI sAdhunai saMyoga, ehavo milai ko prastAviM re, kuMyarajI duhA - sAyara jalathI adhika pAya, adhika ArogyA anna, kSudhA na bhAgI mAharI, tripati'2 na pAmyuM tana // 2 // mAha mAsi sIta bahulI, zItala vAi vAya re, sapharAM13 te vastra pahirIi, pahirIi caMga kabhAya14 re, bhairava taNI pachevaDI15, bevaDI uDhaNi bAhira re, teNai samai zrIsAdhunai, paradesa karavau vihAra re, kuMyarajI duhA - sIta sahI mi atighaNI, naraga triyaMca majhAri, te dukha miTAvavA, mAtA nuM (tuM) avadhAri // 3 // phAguNa mAsa ja AvIu, vasaMtano kalola re, kesuya6 kesara chAMTaNAM, galAlano jhAkamajhola re. bhelA thaI bhogI rami, mana rAgi gAya phAga re, te upari zrIsAdhunai, manasuM na dharavo rAga re
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 anusandhAna 49 kuMyarajI duhA - jJAna phAga gAisuM amhe, jiNavara ANa dharaMti, pIDuM nahI para prANanai, karUNA dida(la)i vasaMti // 4 // caitra mAsau AvIu, mayaNa nau vizrAma re, moryA te tarUyara aMbanA, svara sarala koila tAma re, pragaTyA te premala8 phu(phUlanA, pasaryA te puraNa vAsa re, eNI RtinAM sukha bhogavo, puravo te mananI Asa re. kuMyarajI duhA - kalpavRkSami19 yAmIu, sIcau zrIvarasiMgha, kusuma sAdhu guNa bhogavauM, vAraM sarva anaMga // 5 // vaizAkha(khe)saMyama dohilaM, Rti[u] snano ati vyApa re, tarUNa thai sUrya tapai, jhAla-layano bahU tApa re, Aga te aMbara pahirIya, kamAM kamAM1 chAvita 22sAra re, e adyathA aneka sukha, bhogavo nija parivAra re, kuMyarajI duhA - kAla anaMto hu~ ralyo, na Talye(lyo) karmano tApa, - zrI varasiMgha gurU sAnadhi, sItala varamaM Ae(pa) ||6|| jeTha mAsi jala bharyAM, AbhalA vahi AkAsa re, saMcIyA te mAlA paMkhIe, ghari mAMDavA teNi vAsa re, Alusu eNI Rti jAgIyA, ubharo te mehano jANa re, teNai samai zrI sAdhunai, Azraya jAcavo niravANi23 re, kuMyarajI duhA - Azraya pAmyA suravara taNA, mAnavanA bahuvAra, Alasa aMgathI paraharAM24, utarAM25 tava pAra // 7 // AsADha(Dhe) unayo26 mehulA, varasai te dhAra akhaMDa re, [jhaba] jhabaka jhabakai vIjalI, gAjato ati pracaMDa re, madhura svari morA lavai27, cAtaka pIu pIu nAda re, teNai sami parisA28 upajai, Upajai te sahai sAdha re. kuMyarajI duhA - paravasa mi parI[sA], bahu(ha) sahyA te pUrva karmi / kAla anaMto hu~ ralo, te jJAnInai gamya / / 8 / / madhura svari morAla
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 113 zrAvaNa mAsaja AvIu, nadIiM te bahulAM pUra re, gaganethI varasai mehalo, vAdali chAyo sUra re, mAragi jala bahU khalahalai, upanA bahUlA jiM(jaM)tu re, teNai samai saMyama dohalU(luM), pAlatA vacha atyaMta re. kuMyarajI duhA - jayaNA karasyuM jaMtunI, subha praNAmi mAya, saMyama sudhuM pAlisyuM, gurU varasiMgha taNai supasAya // 9 / / bhAdravo mAsaja AvIu, AvaM pajusaNa dina re, AvyA te yAcaka yAcavA, svahasti kIUi puNya re, lIjai te lAho dharmano, pahucai te mananI Asa re, nija pitAnA prasAdathI, vacha karau te lIlavilAsa ne. kuMyara[jI] duhA - yAcaka jIva te chakAyano, mAgai te abhayadAna, ___AsyA purU tehanI, mAtA dyo mujha mAna ||10|| Asoja ati ralI(li)yAmaNo, AvaM dIvAlI parva [re], rasa kasa bahUlAM nIpajai, sukhIyo thA(tha)u jaga sarva re, ghari ghari dIpa uchava bahU sahU karai te jaya jayakAra re, salUNA suta tujha vIna, eNai samai sukha apAra re. kuMyarajI duhA -- saMyama sudha29 je vahai, tasa nitya nitya dIpochava hoya, sukha pAmai te sAsatAM, tehanai dukha na prabhavai koi // 11 / / kArtika mAsaja AvIu, dvAdasa mAMhi sAra re, zrIpUjya sojita AvIyA, tava hoi te jaya jayakAra re, saji thayA zrIjasavaMtajI, levA te saMyama kAja re, moha mada taNAM dala cUrIyAM, tRSNA te kIdhI tyAga re, kuMyarajI duhA - kara joDI jasavaMtajI, Age te mahAvrata sAra, zrIpUjyajI zva(sva)haste karI, supyo te saMyama bhAra ||12|| saMvata 16[ sola] ugaNapaMcAsai, mahA zudi 13[terasa] zani re, udayA te Arai paMcamai, saMghanai potai puNya re // 1 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 anusandhAna 49 kalasalo-zrIjIvarAjaRSivara pravara paMDita, tAsa pATi zrIpUjya muni(ni) varU, kSamAsAgara jJAnaa(A)gara, sakala guNa saMyamagharU // 1 // pATi tehanai tilakaghorI, jhAMjhaNa suta jagi sohaye, SaTkAyanA rakhavAla munivara, rUpi tribhovana mohIyA // 2 // tAsa pATi prAji20 guNe gAji, chAji zrIjasavaMta yatI(ti), parabatanaMdana pApa nikaMdana, vaMdana suranara guNapati // 3 // saMyama sUrA jJAnai pUrA, dayAdharma dIpati bahU mahimA te moTo meru samovaDi, eka jIbhai te kima kahyA(huM) // 4 // saMvata 16[ sola] ugaNasaThA varSe, kArtika zudi 7[sAtama] sami, sevaka gaMgadAsa be kara joDI, vAra vAra ca[ra]laNe nabhi // 5 // // iti zrI AcAryajInA bAramasavADA sampUrNa // zubhaM bhavatu // bAi pujI paThanArathaM (rtha) nemi prasannacandra smRti bhuvana, taleTI roDa, pAlItANA -x
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 115 traNa laghuracanAo saM. vijayazIlacandrasUri prathama racanA zrI raivatakagirimaNDana zrIneminAtha bhagavAnanI yamakAlaGkArabaddha upajAtichandobaddha saMskRti stuti che. zrI RSivardhanasUri nAmanA jaina AcArye racelI A racanA 16mA zatakanI hoya tema sambhavita jaNAya che. kRtimAM kyAMya saMvatano ullekha nathI. A stuti sAdhvI divyaguNAzrIjIe jUnA DIsAnA granthabhaNDAramAMnI 'vizeSaNavatI' granthanI pratimAMthI utAro karI mokalI che. bIjI racanA muni vinayasAgara racita 'silokAnandakavitva' nAme che. AmAM kavie potAnI kAvyacAturI supere pradarzita karI che. priyatamanA virahathI vyAkula nArInI ukti che ke "mAro kaMta (priyatama) cAlI gayo che, ane tenA virahanI aganajvAlAmAM saLagI rahelI mArA mATe zItala nIra, (zItala) pavana, candramA - A badhAM vAnAM duHkhadAyI nIvaDI rahyAM che. candanano lepa zarIre lagAIM to te aMgArAnA dajhADatA sparza samo anubhavAya che." kavi sAgare AvI upamA racI che." - A eka ja uktine kavie judA judA chandomAM, judI judI bhaGgimAothI AlekhI che : 6 dohA, 6 soraThA, 1 paddhaDI chanda, 1 kuMDaliyA, 1 aDilla, 1 zloka (saMskRta) ane 1 kavitta, Ama kula 17 padyomAM A ekaja vAta ke ukti kavie varNavI che. kAvyanI AvI camatkRtinI moja madhyakAlanA jaina kavioe khUba lUMTI che, te AvI racanAo jotAM jaNAI Ave che. kartA potAne 'kavi sAgara' tarIke oLakhAve che. temanA samaya viSe koI saMketa nathI, paNa 18mo zataka hovAnuM anumAna karIe to khoTA paDavAnI jhAjhI dahezata nathI. A racanA paNa sAdhvI zrI divyaguNAzrIjI taraphathI maLelI che. thoDIka azuddha racanA. trIjI racanA gautamagaNadharano rAsa che. saM. 1834mAM bIkAneramAM jemalajI RSinA ziSya (?) RSi rAyacaMde A rAsa racyo che tevU tenI 12-13 kaDIo parathI nakkI thAya che. mAravADImizrita gujarAtI racanA.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 49 (1) A. RSivardhanasUrikRta zrIraivatakamaNDana nemijinastuti samullasadbhaktisurAH surAsurAdhirAjapUjyaM jagadaMgadaM gadam / harantamIhArahitaM hi taM hitaM, nemi stuve raivatake taketake // 1 // bibharti yasya stavane'vane'vanerIze rasaM yadrasanA sa nA sanA / siddharbhavannanvavaro'varo varaH, nemi stuve raivatake taketake // 2 // yazaHpaTasya prabhave bhave bhave'bhavan svabhAvapraguNA guNA guNAH / yasyAtiharSaM sujanaM janaM janaM, nemi stuve raivatake taketake // 3 // jigAya kheliM tarasA rasA rasAtirekajAgranmadanandanandanam / yo bAhudaNDa vinayaM nayaM nayaM, nemiM stuve raivatake taketake ||4|| yenAGgarAjI bhayato yato yato'vagatya tattvaM duritAritAritA / sa kasya neSTaH sadayo dayodayo, nemiM stuve raivatake taketake / / 5 / / surA api pronnatayA tayA tayA, rUpasya yasyA mumuhurmuhurmuhuH / yasyograjAtApyajanIjanI janI, nemi stuve raivatake taketake // 6 // bhave'tra nAbhA navame'vamevame, jahAsi tat kiMvada'mAda mA'damA / yaM smeti bhojyA sahasAhasAha sA, nemi stuve raivatake taketake |7|| vane'tra dIkSA jagRhe gRhe gRhe, sthitvA'tha dattvA kanavaM na kaM na kam ? saMtoSya yenA'mamatA'matA'matA, nemi stuve raivatake taketake // 8 // dharmasya tattve bhavato'vato batodyamo vidheyo jagade'gade gade / yenAGginAM saMyaminAminAminA, nemi stuve raivatake taketake / / 9 / / zarIrazobhA'tighanA ghanA ghanA, pratApadIptistaruNAruNAruNA / vANI ca yasyollasitA sitA sitA, nemiM stuve raivatake taketake // 10 // tarkavyAkaraNAgamAdicaturasphUrjatsudhAsAravAk pUjyazrIyazakIrti sUri? ] guruNA dhyAnaikatAnAtmanA / sUrizrI RSivardhanena racitA, trailokyacintAmaNe: zrInemeryamakojjvalA stutiriyaM deyAtsadA maGgalam // 11 / /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 ( 2 ) zrIvinayasAgara kRta silokAnanda kavitva vinayasAgarakRta dohA : zItalanIra samIra sasicchavi Aja bhao saba mo duHkhadAI lAgata aMga aMgAra siuM caMdana ho, virahAnala jhAla jarAi kaMta cale thai Alii chaI upamA kavisAgara aisI banAi jANata iha saMsAra matu manamattha, huve naI horI lagAi. (1) dohA : zItala nIra samIra, sahita lAgata aMgi aMgAI / kaMta cale thai Aliiva jANata iha saMsAra. (1) soraThA : ho virahAnala jhAli mo duHkhadAI saba bhao kaMta cale thai Ali, zItalanIra samIra sasi. (1) dohA : caMdana hauM virahAnalaI lAgata hai aMgi jhAla zItalanIra samIra sasi, kaMta cale tai Ali (1) soraThA : lAgata aMga aMgAra, caMdana hauM virahAnalAI jANata iha saMsAra, kaMta cale thai Aliia ( 1 ) dohA : manamatha horI lagAinaI, upamA isI banAi zItala nIra samIra sasi, kaMta calai duHkhadAI. (1) soraThA : jANata iha saMsAra kaMta cale thai Alii. lAgata aMgi aMgAra, zItala nIra samIra sasi. (1) dohA : mo duHkhadAi saba bhao, kaMta cale thai Ali zItalanIra samIra sasi, hoM virahAnala jhAli. (1) soraThA : kaMta cale thai Ali jANata iha saMsAra mo dohA : lAgata aMgi aMgAra caMdana hauM virahAnalai. (1) lAgata aMgi aMgAra siuM, caMdana huM duHkhadAi kaMta cale thai upamA aisI Ali banAi. ( 1 ) soraThA : aisI Ali banAi, kaMta bale thai upamA caMdana hA~ duHkhadAi, virahAnala aMgArasiuM. (1) 117
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 anusandhAna 49 dohA : Aja sasicchavi mo bhao, caMdana zItalanIra virahAnala horI, nanuM(Urnu?) lAgata aMgi samIra. (1) soraThA : caMdana zItalanIra Aja, sasicchavi mo bho lAgata aMgi samIra virahAnala horI marnu (1) padhdhaDI chanda : saba Aja bhale mo duHkhadAi virahAnala caMdana hauM jarAi, sasi lAgata aMgi mAnuM aMgAra upamA kavi jANata iha saMsAra (1) chanda pAThAvAdhUA(?) : hauM jhali virahAnali jarAi, ali kaMta vale havai saMsAra jANata iha matuM mana aisi, hori lagAi naI aMgAra lAgata aMgi caMdana upamA ja banAi thaI. (1) kuMDaliyA (chanda) : zItalanIra samIra sasi, lAgata aMgi aMgAra kaMta vale thai Aliiba jANata iha saMsAra jANata iha saMsAra, Aja saba mo duHkhadAi upamA aisi banAi, beDu sAgara thai nai kavi zItalanIra samIra rAjasiuM iba sasicchavi- (1) gAthA (chanda) : zItalanIra samIra sasicchavi mo duHkhadAI Aja tIo savi caMdana aMgi aMgAra su lAgata hau virahAnala jhAra jarAvata- (1) zloka (chanda) : zItaM nIraM samIraM va mAlAMva samIraMtaM zazicchavi aho rAjanna vedAGgaM, duHkhadA virahAnala (1) (?) atha zRGgArakavitvaM : zItalanIra samIrasasicchavi Aja bhao vada mo sukhadAi, lAgata aMgi siMgAra jiuM caMdanau
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 119 virahAnala jhAla harAi, kaMta mile thai Alii chaiM, kavisAgara aisI upa[mA] banAi, tArUNai manamatha huvenaI hauri jagAi- (1) (cha dohA, cha soraThA, paddhaDiyA chanda, kuMDalIyA, gAhA, aDDila, kavita silokAnaMda) iti zrI vinayasAgaramuniviracitaM[si] lokAnanda kavitvaM sampUrNa / zrI gautama rAsa namaH siddhaM / dUhA / / guNa gAu gotamataNA labadhitaNA bhaMDAra / vaDA sikha bhagavaMtarA jAMNe jaga saMsAra // 1 // pratIbodhyA prabhU kane gaNadhara gautamasAMma / saMjama pAlI sidha hUyA lije nita prate nAma // 2 // DhAlaH tirathanAtha tribhovanadhaNI prabhUsAsaNarA siradAra / bhagati kiyA bhagavaMtarI manavaMchitaphala-dAtArajI samarAM paNa sivasukhakArajI, sadA varate jayajayakArajI, prabhU pohatA mukti majhAra jI, prabhu thApyA tIratha cyAra jI, cyAra saMgha meM siradArajI, gautama nAme gaNadhAra jI, jyAne ho jo mAro namaskAra jI, dihADAmAMhe dasa vAra jI, zrI gautamasAMmimAM guNa ghaNA // 1 // sIlamA sonA sArIkhA jI, suMdara rUpa sarIra / kanaka kasoTI caDhAviyo bhagavatime bhAMSyo vIra jI, dIThA harakhe haiyAro hIrajI, sAmi sAyara jema gaMbhIra jI, vali kSamadamaupasama dhIra jI, jyArI vAMNi miThI jANo khirajI, mITho khirasamUdraro nIra jI, SaTakAya jIvArA pIra jI, vIrarA hUyA tana vajIra jI, zrI gautamasAMmimAM guNa ghaNA // 2 //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 gaurA ne ghaNu phuTarA jI, kaMcana komala gAtta / dehI jyArI dipe atighaNi, kahI jAya ketarIka vAta jI, devatA paNa koNa mAta jI, rogarahita kAyA hAtha sAta jI, sevA kIdhI dina ne rAta jI, pUchA kIdhI joDI donu hAtha jI, kahI jAya kaThA lage vAta jI, jyAre vIre mAthe dIdho hAtha jI, zrI0 // 3 // prathama saMgheNa saMTThANa che jI, sAMmI ghoraguNe bharapUra ghora brahmacarye bharyA, valI tapasI ghora karUra jI, anusandhAna 49 kAyara pUruSa kaMpa jAya dUra jI, dIpati tapasyA kare karama cUra jI vIrarA hUyA hakamI hajUrajI, mAharI vaMdaNA ugamate sUra jI, zrI0 ||4|| abhigraha kIdhA AkarA, ji vistAra bhagavatI mAMya / cAra jJAna cauda pUravI jI, vali tejulesA rahI piMDamAya jI, dapaTa rAkhI kSimA mana lAya jI, ukaDu beThA sIsa namAya jI, vIra su neDA alagA na thAya jI, jyAri karaNime kamIya na kAMyajI, zrI0 // 5 // pUchA jyA kIdhI ghaNI jI, AMNI mana ANaMda / zraddhA sAMso upano jI, katohala che ucharaMga jI, vAMdyA zrIvIrajiNaMdajI, pUchA desa pradesa ne khaMdha jI, anaMtadarsana trasalAnaMdajI, melyA sutrame saMdhosaMdha jI, jyAne seve sura nara vRMdajI, jima sobhe tArAmeM caMdajI, zrI0 // 6 // sutra bhagavatimAM pUchIo jI, praSNa chatrIsa hajAra / aMga upAMgame vali puchIyA jI, praSNa aneka prakArajI, tIrathanAthe kADha diyA lAra jI, gotame liyA radiyame dhArajI, jArI budhiro nahi pAra jI, bhavajIvAMrA tAraNahAra jI, ghaNA jIvAsu kIyo upagAra jI, jAu pUruSAri balIhAri jI, zrI0 // 7 // iMdrabhUti mana citavejI, mone kyU nahi upaje gyAna / kheda pAyA prabhU dekhane jI, bolAyo zrIvaraddhamAMna jI, manavaMchita phala dyai dAna jI, gautama ubho sanamUkha AMNa jI, cita niramala jyArau dhyAna jI, zrI0 0 // 8 //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 121 thAre ne mAre che gauyamAjI, ghaNA kAlarI prIta / Age Ape bhelA rahyA jI, rahi loDha-va(ka?)DAinI rIta jI, the moha karma lIyo jIta jI, A kevala ADI bhIta jI, ciMtA ma karo ekasIta jI, the sadA raho naciMta jI, zrI0 // 9 // aba kyU iNa bhava AMtaro jI, Ape donu barobara hoya / vIravacana zravaNe suNI jI, tava haraSa ghaNo hoya jI, guru moTA malIyA moya jI, mAhare kamIya na rahi koya jI, kheda paro dIyo che khoya jI, rayA vIrane sAMhamo joya jI, zrI0 // 10 // sayamukha vIre vakhAMNIo jI, zrI gautamane teNI vAra / mAhare tU sarIkho bIjo nahI jI, pAkhaMDIyAro jItaNahAra jI, carcA vAdI tarata tayAra jI, heta jukti aneka prakAra jI, cauda sahasa sAdhu majhArajI, bIjA sAdhU sahu thArI lAra jI, hIyaDe hUyo harakha apArajI, zrI0 // 11 // kAtI vadi amAvasyA jI, mukti gayA zrIvaradhamAMna / iMdrabhutIne tava upano jI, niramala kevalajJAna jI, dharama dIyo nagara pUra gAMmajI, pache pohatA sIvapUra ThAMma jI, sIdha kIdhAM AtamakAMma jI, RSi rAyacaMda kIyA guNagrAma jI, zrI0 // 12 / / jemalajIrA prasAdasuM jI, kIdho e jJAna abhyAsa / saMvata aDhAra cotIsame jI, navamI suda bhAdravA mAsa jI, e kIdho gotamano rAsa jI, suNajo sahU mana ullAsa jI, pAMmyo avIcala lIlavilAsa jI, sehera vikAnera comAsa jI, zrI0 // 13 / / iti gautamano rAsa saMpUrNa //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 anusandhAna 49 vimalahaMsagaNi praNIta zrI meghAgaNi nirvANa rAsa ma. vinayasAgara meghajI gaNi ke sambandha meM nimnAMkita gIta meM 'ahma[dA]vAdI cAritra lIujI' evaM 'gaNimeghA' likhA hai isase sambhavataH zrIhIravijayasUri ke ziSya ho yaha kalpanA kI jA sakatI hai aura ye sthAnakavAsI sampradAya se mukta hokara mandiramArgIya samAja meM dIkSita hue ho / isIlie yaha kalpanA kI gaI hai ki ye meghajI RSi satarahavIM zatAbdI ke hoM kintu, isa gIta meM "vijayahaMsaguru pAsa" dIkSA grahaNa kI, isase spaSTa hotA hai ki RSi meghajI se ye alaga haiM / ina donoM gItoM meM RSi zabda kA prayoga nahIM huA hai / ataH inheM bhinna hI mAnanA zreyaskara hogA / isa bhAsa meM kahIM bhI saMvatollekha nahIM kiyA hai, na dIkSA grahaNa karane kA aura na svargavAsa kA / ataeva unakA samaya nizcita nahIM kiyA jA sktaa| phira bhI yaha nizcita hai ki aTThArahavIM zatAbdI kA patra hone se ye aTThArahavIM zatAbdI meM hue hoMge / vijayahaMsa aura vimalahaMsa ina donoM ke sambandha meM 'paTTAvalI-samuccaya' mauna hai| vijayahaMsa ke pAsa dIkSA grahaNa karane ke pazcAt cAturmAsa nANA meM kiyA thA aura vahIM anazana grahaNa kara Atmasiddhi prApta kI thI aura vaizAkha sudi 13 ko inakI svargavAsa huA thA / nANA ke saMgha ne vIra ke mandira meM inake caraNa sthApita kie the aura pratidina bahuta se nara-nArI vandana karane Ate the / isameM eka vizeSa bAta yaha hai ki jodhigazAha ne rANakapura mandira meM rAyaNavRkSake tale inake caraNa sthApita kie the| kavi kahatA hai ki cAtaka jisa prakAra megha ko koyala jisa prakAra vasanta Rtu ko, madhukara mAlatI puSpa ko, satI strI apane pati ko, hAthI revA nadI ko aura mora zrAvaNa mAsa kI pratIkSA karate haiM, usI prakAra maiM cha: Rtuo ke bAraha mAsoM meM megha mahAmuni kA nAma japatA rahatA huuN| unake nAma
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 123 ke smaraNa se saba sukha prApta hote haiM, mokSa bhI prApta hotA hai aura putrakalatra kA parivAra bhI bar3hatA hai / isa prati kI sAija 25.5 x 11 hai / prati patra paMkti 13 haiM evaM prati paMkti akSara lagabhaga 33 haiM / lekhana anumAnataH 18vIM zatAbdI hI hai| isa kRti kA caturtha patra hI prApta hai / sarasati zubhamati mujha diujI Apu vacana vilAsa / gaNi meghA guNa gAvatAM jI mujha mani puhacai Asa // mohana munivarUjI megha mahA munirAya / nAmai navanidhi saMpajaijI surapati praNamai pAsa // 1 // mohana0 AMkar3I // amha[dA]vAdi cAritra lIujI vijayahaMsa guru pAsi / vihAra karai vasudhA talaijI nANai Avai caumAsa // 2 // mohana0 // nANai aNasaNa UcarI jI kIdhA Atama kAja / mAsi vaisAkha sudi terasyaijI pAmyuM surapuri rAja // 3 // mohana0 / / nANai zrIsaMghi pAdukAjI thApi vIra vihAri / prahi sami Avai vaMdivAjI nita nita bahu naranArI // 4 // mohana0 // rANigapuri meghapAdukAjI thApI jodhigasAhi / rAyaNatali raMgi karI zrIsaMgha pUjai uchAha // 5 // mohana0 // cAtaka citi jaladhara vasahI jI kima koila sahakAra / madhukara mani mAlatai vasaijI kulavaMti bharatAra // 6 // mohana0 // gayavara mani revA vasaijI morAM zrAvaNa mAsa / tima mujha mana tujha nAma syuMjI chai Rtu bArai mAsa ||7|| mohana0 / / nAma japaI mahAmuni taNaujI nita nita je naranArI / / manavAMchita sukha sahU laijI pAmai zivapura sAra, putra kalatra parivAra // 8 // // mohana0 // megha mahAmuni nAmanaUjI jApa japuM nisadIsa / mujha mani megha sadA vasaijI bolai vimalahaMsasIsa // 9 // mohana0 // iti zrI gaNizrI meghA bhAsa
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 anusandhAna 49 isI prati meM meghamahAmuni kA eka ora nirvANa bhAsa hai, jo kI apUrNa hai / vaha nimna hai : meghamahAmuni varataNA sakhI gAvahe 2 nita guNa sAra || megha0 3 / / kuMkumacandana guhalI sakhI sAthI ihe 2 sAlI purAvI / megha mahAmuni sIsanai sakhI Avihe 2 bhAvi vadhAvI // megha0 4 // kAma kuMbha cintAmaNi mujha bhaNaI he 2 AvyA Aja / meghamahAmuni nAmathI mujha sariyA he 2 vaMchiya kAja // megha0 5 // dina dina daulata atighaNI jasa nAmai he 2 bahuparivAra / vimalahaMsa bhagatI bhaNaI megha nAmaie nita jayakAra / / megha0 6 // iti gaNi zrI meghA nirvANa bhAsa kavi kahatA hai ki inake smaraNa se kAmakumbha, cintAmaNi Adi prApta ho jAte haiM aura vimalahaMsa bhakti se megha kA guNagAna karatA hai /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 125 zrI kuzalavarddhanaracita zrI vijayahIrasUrisvAdhyAya __ma. vinayasAgara sphuTa patra kI sAija 25.8 x 11 hai / kula paMkti 14 hai| pratipaMkti akSara lagabhaga 53 haiM / lekhana 18vIM sadI hai| padya 2 kA tIsarA caraNa aura padya 5 kA prathama caraNa kATA-pITA ke kAraNa aspaSTa A ho gayA hai / prArambha meM ajJAta kartA kRta mahAvIra tapa svAdhyAya hai| racanAkAra kuzalavarddhana hai / 'pabhaNai tehanU sIsa' zabda se kuzalavarddhana kA ziSya prakaTa hotA hai athavA kuzalavarddhana hIravijayasUri kA ziSya hai / kuzalavarddhana ke sambandha meM koI jJAtavya jAnakArI nahIM hai / isa hIravijayasUri svAdhyAya meM AcAryazrIjI ke guNagaNoM kA varNana kiyA gayA hai aura tapAgaccha ke nAyaka batalAye gaye haiN| osa-vaMzIya kuMrA nAthIputra the / bAlavaya meM dIkSA grahaNa kI thI / nirmala cAritra kA pAlana karate hue gautama, sudharma, jambU ke samAna ujjvala kIrti vAle yugapradhAna hIravijayasUri bhaktoM ke saMkaTa dUra karate haiM aura ziva-sukha sampatti ke dAyaka haiM evaM isake sAtha hI sAdhuoM ke guNagaNoM kA varNana karate hue unako sAgara sama gambhIra, antaraGga vairiyoM se dUra, zoka santApa, roga-zoka se dUra, bhavyoM kA manovAJchita pUrNa karane vAle batalAyA gayA hai aura jaGgama tIrtha kI upamA dI gaI hai| prastuta hai hIravijayasUri svAdhyAya : paNamiya pAsa jiNinda deva manavaMchitakArI / samariya sarasatI devI mAya mujha mati diu sArI / / hIravijaya sUrindarAya tapasaMyamadhArI / thuNasyuM tapagaccha taNau rAya lahuvaya brahmacArI // 1 // sayala sAdhu sira zekharue samatA rasa bhaNDAra / vinayakari ................ ante pAmai bhava pAra / / 2 / / gAma nagara pura desi desi bhaviaNa paDibohaI / nirupaga samakita sAra bIja jANI ArohiI / /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 anusandhAna 49 amIa samANi vizAla vANi kavijana mana mohiI / nirmala buddhi taNuM nivAsa sura guru jima sohai // 3 // somaguNe karI dIpatu e jANe pUnima caMda / tapatejai dIpai sadA bhAsura jema diNida // 4 // navanidhAna .......... (?) vADi rUr3i paripAlaI / caudaha vidyA rayaNarAsi pari ihi sambhAlai / / vividha deza UpanA bhavya samajhAvI lAvai / / 5 / / dUSamakAli avatariu e dharmacakravarti eha / sundara gaNadhara padadharu mujha mani nahIM saMdeha // 6 // goama sohama jambu pamuha pUrava riSi tolai / tumha kIratI Ujali dekhI kumatIi savi Dolai / / sayala rAya tumha namaI surapati guNa bolai sAyarasama gambhIra citta paradosa na kholai ||7|| rUpa anopama tuma taNuM e jotAM harakha apAra / yugapradhAna sohAkaru jaya jaya jagadAdhAra // 8 // jo tuM ANA dharai sovi saMsAra na jhUrai / krodhAdika je antaraGga vairI savi mUrai // roga zoka saMtApa tApa bhaviaNanA cUrai / jo tumha sevA karaI tAsa manavaMchita pUrai / / 9 / / ziva sukha sampada dAyakU e darzana toru sAmi / alia vighana dUrai Talai munivara tAharai nAmi // 10 // osavaMza zRGgArahAra kuMrA suta suNii / mAtA nAthI Uyari haMsa suratarU sama gaNIi / / thAvara tIratha siddhakSetra jaGgama e bhaNIi / pUjya tumhArA guNa aneka mai kiNi pari thuNIi // 11 // kuzalavarddhana paNDita gurue pabhaNae tehanu sIsa / hIravijayasUrIsarU pratipau koDivarIsa // 12 / / iti zrI hIravijayasUrIzvara svAdhyAya sampUrNaH C/o. 13 e, mena gurunAnaka patha, mAlavIyanagara, jayapura
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 127 caturviMzati-jina-stuti ke praNetA cAritrasundaramaNi hI haiM ma. vinayasAgara bacapanA, bacapanA hI hotA hai / isameM bhI bAlahaTha ho to usakA to kahanA hI kyA ? bAlyAvasthA meM bAlahaTha isa bAta kA huA ki pustakoM para sampAdaka ke nAma para merA nAma honA cAhie ! jJAna kucha bhI nahIM thA / na vyAkaraNa kA jJAna thA, na sAhitya kA aura na hI sampAdana kA, thA to sirpha haTha thA / usa samaya maiM siddhAntakaumudI par3ha rahA thA / jJAna nAma kI koI vastu nahIM thI / avasthA 16-17 varSa kI thI / hA~, itaH pUrva saMvat 2042-43 meM zrI nAhaTA-bandhuo ke samparka meM rahakara hastalikhita granthoM kI lipI par3hane aura mUrtistha lekhoM kI lipI par3hane kA abhyAsa jarUra ho gayA thA / sAtha hI hastalikhita granthoM ke saMgraha kA bhI lobha paidA ho gayA thA / isI kAraNa khoja karate hue mujhe tIna hastalikhita granthoM kI pratiyA~ prApta huI jo ki aprasiddha thI / jinake nAma isa prakAra haiM :- zrIsundara racita caturviMzati-jina-stutayaH, puNyazIla gaNi racita caturviMzati-jinendra-stavanAni aura padmarAjagaNi racita bhAvArivAraNapAdapUrti-stotram / bAlahaTha ke kAraNa ina granthoM kA sampAdana prArambha kiyA, jabaki mujhe padaccheda ityAdi kA bhI jJAna nahIM thA / tInoM laghu pustikAe~ prakAzita huI, to AtmasantuSTi huI ki maiM sampAdaka bana gyaa| jaba ye pustakeM saMzodhana ke lie svargIya gaNivarya pUjya zrI buddhimunijI mahArAja ko bhejI gaI to unhoMne saMzodhita kara mujhe vApisa bhijavAI / azuddhiyoM kA bAhulya dekhakara maiM hatAza ho gayA, kintu phira bhI prayatna cAlU rahA / zrIsundara racita caturviMzati-jina-stutayaH kI hastalikhita prati zrIvallabhagaNi likhita thI aura vaha saMskRta avacUri ke sAtha thI / granthakAra ke nAma ke Age zrIsundaragaNi likhita thA / yaha zrIsundaragaNi kauna the, jJAta nahIM / isa pustaka kI bhUmikA sva. zrI agaracandajI nAhaTA ne saprema likhI
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 anusandhAna 49 thI / isameM unhoMne anya kRti na milane ke kAraNa zrIsundara kI hI kRti mAnA aura yugapradhAna jinacandrasUri kI ziSya paramparA meM svIkAra kara pratipAdana bhI kara diyA / zrIvallabhagaNi likhita prati kI lekhana puSpikA isa prakAra hai : "iti zrIsundaraH-paNDitaprakANDa zrIsundaramuniviracita zrImat caturviMzati-jinAdhipati-stuti-vRttiH samAptA // likhitA paM. zrIvallabhagaNinA ||shriiH||" isa yamakamaya stuti kA Adyanta isa prakAra hai : yugAdideva stutiH / / nityAnantamayaM stuve tamanaghaM zrInAbhisUnuM jinaM, vizvezaM kalayAmalaM para-mahaM modAttamastApadam / nityaM sundarabhAvabhAvitadhiyo dhyAyanti yaM yogino, vizve'zaMkalayAmalaM paramahaM modAtta-mastApadam // 1 // xxx zrIvIra-jinastutiH / vIrasvAmin ! bhavantaM kRtasukRtatatiM hemagaurAGgabhAsaM, ye maMdante samAnanditabhavikamalaM nAtha ! siddhArthajAtam / saMsAre duHkhamasmin jitaripunikarA saMzrayante ghanApAye'mandaM te samAnaM ditabhAvikama-laM nAtha siddhArthajAtam // 1 // lekhana puSpikA meM zrIsundaramuni viracita hI likhA hai aura lekhana meM apanA nAma zrIvallabhagaNi likhA hai / zrIvallabhagaNi zrIjJAnavimalopAdhyAya ke ziSya haiM aura inheM saMvat 1654 ke pUrva hI gaNipada prApta ho cukA thA, ataeva yaha saMvat 1654 ke pazcAt kI hI lekhana prazasti hai| samaya kA pravAha abAdha gati se calatA rahA / isa varSa munizrI suyazacandravijayajI ne saMketa kiyA ki isa kRti ke kartA cAritrasundaragaNi haiM, prati prApta huI hai| isakI phoTokaoNpI bhI inhoMne bhejI / pustaka kA Adyanta
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 129 avalokana karane para bhI mUla meM granthakAra kA nAma prApta na ho sakA / kintu vIrajinastuti ke caturtha padya meM 'sundarAcArasArA' zabda prApta hotA hai / isameM prayukta 'AcAra' zabda se caritra grahaNa karane para aura sundara zabda cAritra ke bAda grahaNa karane para cAritrasundara siddha hotA hai| munizrI suyazacandravijayajI ko prApta prati 16vIM sadi kI likhita hai| avacUri sahita hai / lekhana saMvat nahIM diyA hai| patra saMkhyA 7 hai, paMcapATha hai kintu kaI patra agnibhakSita haiM aura kinAre bhI khaNDita hai| lekhana puSpikA kA prakAra dI gaI hai : "iti zrI bRhadtapogacchanAyaka bhaTTA. zrIratnasiMhasUri ziSyopA. zrI cAritrasundaragaNiviracitAH sundarastutayaH sampUrNA / granthAgrantha 196 zlokaH ||ch|| granthA 527 sarva" isameM spaSTata: upAdhyAya zrI cAritrasundaragaNi viracita likhA gayA hai| kintu, avacUri ke anta meM "sundarastutyavacUriH" aisA likhA hai / isameM zrIsundara zabda hI likhA gayA hogA / aisA sambhava hai ki zrIvallabhopAdhyAya ne apane nAma ke samAna hI 'zrI' dIkSAnAma aura 'sundara' nandIpada ke samAna hI isake kartA bhI zrIsundara mAnA hoM / isIlie zrIvallabha ne 'zrIsundara' kRta hI likhA hai| anya kisI bhI sthAna para yaha nAma bhI prApta nahIM hotA hai / isakI solahavIM sadI kI eka prati mujhe prApta huI hai jo ki mUla gAtra hai / isameM spaSTata: cAritrasundaragaNi racita likhA hai / isase spaSTa hotA hai ki yamakabaddha stuti cAritrasundaragaNi kI hI hai / mUla pATha hI hai, isameM avacUri nahIM dI gaI hai / sambhavataH yaha avacUri svopajJa hI ho / zrI cAritrasundaragaNi bRhat tapAgacchIya ratnasiMhasUri ke ziSya the / jinhoMne ki saMvat 1847 meM zIladUta nAmaka kAvya kI racanA kI thii| AcAropadeza Adi bhI prApta haiM / ataeva yaha svIkAra karane meM koI Apatti nahIM hai ki isa kRti ke kartA cAritrasundaragaNi tapAgacchIya hai /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 vihaMgAvalokana ma. vinayasAgara zrI amRta paTela ne anusandhAna aMka 48 meM pUjya munirAja Agama prajJa munizrI jambUvijayajI mahArAja se prasAdI ke rUpa meM prApta tAr3apatrIya prati ke AdhAra se kharatara pUrNabhadragaNi viracita "ANaMdAdidasa uvAsagakahAo" grantha kA sundara sampAdana kara prazasta kArya kiyA hai| paravartI paTTAvalIkAroM ne zrI jinapatisUri ko " SaTtriMzadvAdavijetA" likhA hai / usa prati kI lekhana prazasti meM zreSThI kSemandhara kA nAma AyA hai| zrI jinapatisUrijI (AcAryakAla saMvat 1223 se 1270 ) kA jIvana caritra jinapAlopAdhyAya (dIkSA payArya 1225 se 1310) ne saMvat 1307 meM racA hai| usameM likhA hai " saMvat 1217 maNidhArI jinacandrasUri ne zrAvaka kSemandhara nAmaka dhanImAnI seTha ko pratibodha diyA || " ( kharataragaccha kA bRhad itihAsa, pR0 54 ) " sAdhu kSemandhara seTha apane putra pradyumnAcArya ko vandanA karane ke lie vAdI devAcArya kI pauSadhazAlA meM pahu~ce / " arthAt pradyumnasUri seTha kSemandhara ke putra the / ( kharataragaccha kA bRhad itihAsa, pR. 98 ) sAdhvI samayaprajJAzrIjI sampAdita vividhakavikRta traNa geya racanAo, aMka 48 meM prakAzita huI / usameM sumati - kumati vAdagIta ke kartA lAlavinodI kI kalpanA kI hai ki lAlavijayajI hoMge / kintu, ye uttara pradeza ke rahane vAle lAlavinodI haiM aura digambara haiM / inakI khar3I bolI meM geya pada vipula mAtrA meM milate haiM / anusandhAna 49 ~~x~
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 azAtakartRka bhojanavicchitti: saM. sAdhvI samayaprajJAzrI jUnI gujarAtI bhASAmAM bhojana vidhinuM varNana karatI A eka rasika racanA atre ApavAmAM AvI che. 'bhojanavicchitti' nAme A racanA kartA ke lekhaka ajJAtaprAya che. bhojanamaNDapanA varNanathI zaru thatI A racanAmA kramazaH bhojanocita vAsaNa-bAjaTha vagerenuM, pIrasavA AvanArI strIonuM majedAra varNana thayela che. bhojananA thAla vagere gaMgodakathI paravALelA hoya che; gaMdA, eMThA ke melA nahi. dhovA, pANI paNa gaMgAjaLa, game te pANI nahi. pIrasanArI strIo paNa 16 zaNagAra sajelI, vaLI laghulAghavI arthAt sAmAne khabara paDe te pahelAM pIrasI pIrasIne AgaLa cAlI janArI evI sphUrti dharAvatI te strIo che. te pAchI udAra hoya, ApavAmAM khuza thatI hoya, temano hAtha 'dolatI' - zukanavaMto hoya; e hAthe levaM game ane te bhAre hoMzIlI tethI dhasamasatI - doDI doDI Ave pIrasavA mATe. pIrasavAno krama paNa samajavA jevo cha : sau pahelAM phalahala kahetAM phaLo ane mevA pIrasavAmAM Ave che. phaLo, ane te karatAya mevAnAM dravyonAM nAmo vAMcatAM ja moM pahoLu thaI jAya ! te pachI Ave pakavAnnano vAro. vividha pakvAnnanAM nAmo vAMcatAM to moMmA pANI ja chUTe ! paraMtu lADUnAM nAmo ane prakAra- vaividhya to vAMcIne ja tRpta karI mUke che. te pachI 'zAli' eTale cokhA (pAta) pIrasAya che. 'je jImIiM vicAli' eTale bhojanamadhyamAM te samaye bhAta levAnI prathA hovI joIe. cokhAnA paNa kevA - keTalA prakAro dekhADela che ! keTalAMka nAmo to sAva navAM ja lAge. e cokhAnI cokkhAInI vAta paNa majA paDe tevI che. juo - tene khAMDe che nabaLI strI, arthAt gharamAM beThAM beThAM gharaDI strIe te khAMDyA haze. tene chaDavAnuM kAma sabaLI kahetAM sazakta bAIo kare che. tene zodhanArIno hAtha haLavo hoya, to vINe tenA nakha moTA-sArA hoya, jethI kAMkarA vagera tarata vINI levAya. strInA
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 anusandhAna 49 amuka nakha moTA kema rAkhavAmAM Ave che, tenuM kAraNa kadAca A vAtamAM jaDe che. e cokhA oranArI strI uttama hoya, to tene osAvavAvALI strI sughaDa hoya - phUvaDa nahIM. ane sujANa-rasoInI kalAmAM pAraMgata strI te cokhAne (sIjhe eTale) UtAre. AvA cokhAnA bhAta pIrasAyA che. e pachI Ave che dALa. vividha jAtanI dALanAM nAmo ApaNI rucine uddIpta karI mUke kharI. dALa pachI aneka prakAranAM ghI pIrasAtAM hoya che. sugandhI ghI sadA Adeya-khAvA lAyaka hoya ja, paNa nAka paNa (tenI sugandhIne) pItuM ja rahe che. apoSaNa pate eTale roTalI-poLIno vAro Ave che. "phUkanI mArI phalasai jAiM, ekavIsano eka kolIu thAiM" A vAkyamAM e poLI kevI pAtaLI-bArIka ane suMvALI hoya teno aMdAja maLI rahe che. roTalI sAtha joIe zAka. ahIM zAkanAM aneka aneka nAmo AlekhyAM che. emAM 'muMTha kacarAnA' kyA zAkanuM nAma che te samajAtuM nathI. 'dhapuMgArIyA' e kaI kriyAnuM sUcana karato zabda haze, te khabara nathI. zAka sAthe ja bhAjI paNa anekavidha pIrasAya che. A koI jaina dharmane lagatA utsava-jamaNa- varNana nathI, tethI AmAM mULAnI bhAjI ke sUraNanI vAta hoya to uchaLI paDavA jevaM nathI. have Ave che athANAM, ane te pachI vividha prakAranAM vaDAM pIrasAtAM jovA maLe che. chelle tyAM maracuM paNa pIrasAya che. evaM maracuM ke moMmAM ghAle ke camacama thAya, paNa turata ja gaLe UtarI jAya. bhojananI uttamatA mATe prayojela eka vAkya to jabaraM lakhyuM che ke "ghaNuM suM vakhANIi ? devatA paNi khAvAnai Talavalai !" o pachI 'paleva' pIrasAya che. palevano artha khabara nathI paDatI. kadAca 'dhANI' hoya to hoya. pAMca jAtanI to paleva pIrasAya che ! mukhazuddhi mATe haze kadAca. te pachI pIvAnAM pANI mukAyAM che. pANIthI mukhazuddhi thatAM tarata prathama dahIM ane pachI chAzanAM dhoLa tathA karabA rajU thAya che. ahIM 'chachanAlAyai' zabda che temAM samajaNa paDI nathI. chacha e chAcha-chAzanuM sUcana karato zabda haze ? A pachI kogaLA (calu) karavA mATe pANI apAya che te paNa keTalI
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 133 jAtanAM che ! ane te vidhi patyA pachI Ave che 'mUMchaNa' Ano artha pratanA hAMsiyAmAM tenA lekhake ja lakhe la che : 'mukhavAsaH' te sopArI pramukha mukhavAsa, ane challe pAnabIDAM ApIne bhojanakriyA pUrI karAya che. e pachI padhArela mahemAnone paherAmaNImAM bhAtabhAtanAM vastro arpaNa thAya che. kesara-candananAM chAMTaNAM karIne tela-attaranAM vilepana lagAvAya che e pachI 32 jAtinAM ghareNAM (grahaNA) upahArarUpe apAya, tenAM keTalAMka nAmo Apela che. A rIte kuTumba- sAmIvacchala (jamaNa) karyA bAda chelle vividha jAtinAM puSpo tathA phUlanI mALAo saMghavA tathA paheravA apAya che. cheka chelle (vidAya veLAe) hAthamAM phaLa Ape che ane zIkha (rUpiyA) paNa Ape che. Ama bhojanavidhi pUro thAya che. pUjya zrIe betraNa varSa agAU thoDAMka chUTaka pAnAM zIkhavA tathA lakhavA mATe ApelA. temAM 3 pAnAMnI A pratanI jheroksa paNa hatI. A prata upara kacchamAMDavInA kharataragacchanA jJAnabhaNDArano nambara tathA sikko che. tethI AvaM zikSaNa ApanAeM jJAna vadhAranAruM kArya karavA mATe A prata ApanAra pUjyazrInI ane mAMDavInA jJAnabhaNDAranI huM hamezAM RNI rahIza. bhUlacUka thaI hoya to sudhArI levA vinaMti karuM chu. thoDAka ajANyA zabdonI noMdha ramaNIraka ramaNIya AMDaNI bAjoTha (?) kATakI kATa nI titarai teTalAmAM prIsaNahArI pIrasanArI laghalAghavI laghulAghavI - capalatA phalahala phaLa - mevo vagere prIsai pIrase che. sakharA karaNA phalajAti pUge - pahoMce pUjai
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 anusandhAna 49 koDi silemI koDa - manoratha sulemAnI (?) gara-garbha girI bharapUra parighala nibalI halavai kAbalI ciNa surahA muMThakacarA saraghU dhupaMgArIyA nabaLI haLave kAbUlI caNA surabhi-sugandhI soA saragavo dhUpa-aMgAriyA arthAt sagaDImAM baLIne bhaDadhuM thayela (?) sUvA (nI bhAjI) vatthulA (bhAjI) bhInA (?) vathUyA sinA paleva chachanAlA pAMDala pANI pAMbhaDI aTANaM covA pATalAnI sugandhavALu (?) pAmarI-pItAmbarI cUvo gahaNA ghareNAM atra punaH granthAntarANusAreNa bhojanavicchitta(tti)prAhaH mAMDyo uttaMga toraNa mAMDavauM, turata baisavAno navo je ramaNIka AMgaNo. te to nIla ratanataNo / sakharA mAMDyA AsaNa, tihAM baisatA kisI vimAsaNa Agai mUMkI sonAnI AMDaNI, te kima jAiyai chAMDaNI /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 135 Upari sonAnI thAla, atyaMta ghaNuM visAla vicamai causaThi vATakI ligAra nahI jAti kATakI / gaMgodaka dIdhA thAla kacolA nai hAtha pavitra kIdhA sagalI pAMti baiThI titarai prIsaNahArI paiThI / te kehavI sola zRMgAra sajyA bIjA kAma tajyA hAthanI rUDI, biDaM bAMhe khalakai cUDI / laghalAghavI kalA mana kIdhA mokalA cittanI udAra, ati ghaNuM dAtAra / dolatI hAtha, paramesara dejo tehano sAtha dhasamasatI AvI sagalArai mana bhAvI / to pahiluM phalahala prIsaI, te kahevo- sagalArAM hIyA hIMsai / pAkA AMbAnI kAMtalI, te bUrAkhAMDasuM bharI anai pAtalI pAkA kelA, te valI khAMDasuM kIdhA bhelA / sakharA karaNA te valI pIlAvaraNA nIlI nAraMgI raMgai dIsatA suraMgI / nIlI rAyaNa te piNa prIsI bhAyaNa dADimanI kalI khAtAM pUje ralI / nimajA nai akhoDa khAtAM pUjaiM koDi drAkha anai bidAma keI kAgadI keI syAma / silemI khArika anai khajUra, te piNa prIsyA bharapUra nAleranI girI mAlavI guMdasuM bharI / nIbUM khATTA anai mIThA ehavA to kihAMI na dIThA cArolI nai pisatA loka jimaiM hasatA / vale selaDI anai sadAphala tepiNa prIsyA parighala hivai pakavAna ANai te kehavA vakhANai / satapuDA khAjA turata kIdhA tAjA sadalA nai sAjA moTA jANai prasAdanA chaajaa|
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 anusandhAna 49 pachai prIsyA lADU jANe nAnhA gADU kuNa kuNa te nAma jimatAM mana rahai ThAMma / te kehevA lADU ? - motIyA lADU, dAliyA lADU seveiyA lADU, kITIyA, - tilarA0, magarIyA lADU, jhagarIyA lADU, siMhakesarIyA lADU, cUramAnA laadduu| valI bIjA ANyA pakavAna, jImatAM vAdhaI mukhano vAMna kuNa kuNa jAti, navI navI bhAMti / dahIvaDAM guMdavaDI, phINA sapharAsoTa mAMhe nahI kAMi khoTa pAtalI seva, prIsI ruDI Teva / tattA ubhA(nA?) ghevara talyAM guMda, kuMDalAkRta jalebI, sIrA lApasI / mITho magadda, Acho mAla nigadda khAMDano cUramo sAkarano cuurmo| pachaiM prIsI sAlI, je jImIiM vicAli te kuNa kuNa jAta khAtAM upajai umeda / sugaMdhasAli, suvarNasAli, dhaulI sAla, kalama sAla, pIlI sAla, sudha sAli, kaumudI sAla, kalamasAli, kukaNa sAli, devajIrI sAla, rAyabhoga sAla, nIlI sAli / valI sAThI cokhA, akhaMDa cokhA, evA cokhA jANavAnibalIyai khADyA. sabalI strIyai chaDyA, halavaiM hAthai sodhyA, nakhavatI strIi vINyA, uttamastrIyai oryA, sughaDa strIyai, osAyAsujAMNa strIyai utAryA, ehavA aNIyAlA co0 (cokhA) sugaMdha sarasa pharaharA kUra prIsyA / valI hivai dAli Avai / te kehavI ?maMDovarA maganI dAli, kAbalI ciNarI dAli. gujarAtI tUaranI dAli, uDadanI dAli, jhAliranI dAli, maThanI- maTaranI masaranI
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 varaNai pIlI pariNAmai sIyalI / valI paribala ghI prIsyA / paNi te kehavA ghI ? - AjanA tAvyA ghI, gAyanA ghI, majIThavaraNIyA ghI, surahA ghI nAka pIyai ghI sadA Adeya ghI ehavA ghI prIsyA / hivai polI prIsI / paNi te kehavI polI?AchI pAtalI polI, ghI mAMheM jhabolI, phUkanI mArI phalasai jAI ekavIsano eka kolIu thAiM / hivai sAka Avai / paNi te kehavA sAka?nIlI chamakAI DoDInA sAka, TIDorAnA sAka, TIMDasInA sAka, cIbhaDAnA0, kolAnA0, kArelAnA sAka, kaMkoDAnA0, karamadAnA0 kAliMgaDAnA0, kelAnA0, ArIyAnA0, tUrIyAnA0, muMThakacarAnA0, kharabUjAnA0, matIrAnA0, mogarInA0, nIMbUyAnA0, AbolinA0, vAlhoranA, caurAphalI0, gavAraphalInA0, saraghUnI phalI, sAMgarI, kAcarI, kayaranA0, AvalAnA0, phoganA0, nIlIpIparanA0, rAInA khATA sAka, mIThA sAka, khArA sAka, talyA0, vaghArIyA0, dhupaMgArIyA, chamakAyA0, ehavA sAka jANavA / valI prIsai bhAjI te uparI sahU ko hui rAjI / te kuNa kuNa jAta ? -- sarasavanI bhAjI, soAnI bhAjI, mUlAnI0 vathUyAnI0, ciNAnI0, caMdalevA0, methInI0 ehavI aneka prakAranI bhAjI jANavI / hivada athANA prIse / / piNa te kahevA ?miracanA athANA, nAnhA keranA0. bAMsanA0.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 anusandhAna 49 parvatI rAInA / ehavA aneka prakAranA athAnA jANavA / hivai vaDAno sAka Avai / te kehavA vaDA ?maricAlA vaDA, talyA vaDA, korA vaDA, kAMjI vaDA, gholavaDA, maganI dAlinA vaDA, uDadanI dAlinA vaDA, ghaNai tailai sinA, ghaNai gholai bhelaa| maricAMnI ghaNI cimitkAra, atyaMta ghaNuM sukamAla piNa kehavA ? hAthai lIghA uchalaI, muhaDAmAMhi ghAlyAM turata galai / ghaNuM suM vakhANIiM? devatA pANi khAvAnai Talavalai / hivaiM paleva Avai / piNa te kehavI paleva? cokhAnI paleva, jvAranI paleva, bAjarInI paleva, haladiyA paleva, sabaDikIyA paleva / hivai vicaI pIvAnA pANI / te kehavA pAMNI ?sAkaranA pANI, drAkhanA pANI, gaMgAnA pANI, tADhA hIma sItala pAMNI / / ehavA pAMNI jaannvaa| hive upari chachanAlAyai dahI AvaI / te kehavA vakhANai ?- gAinA dahI, bhaisanA dahI, sathUrA dahI, kAThA jamAvyA dahI, madhurA dahI / hivai dahInA ghola AMNa / te kehavA ? sajIrAlA ghola, salUNA ghola, jADA ghola, tehanA bharyA kacolA, cokhA setI jImatAM thayA raMgarola / valI sakharA karabA, bharI ANyA garabA mAMhi rAI, jImatAM DhIla nahI kAI / upari jIrA lUNaro prativAsa karaNahArI paNi khAsa / hivai calu karivAnA pANI aavai| pAMDala pANI, kevaDAva(vA)sita pAMNI, kathAnA pAMNI, kapUravAsita pAMNI, caMdanavAsita pAMNI, elacIvAsita pANI, gaMgodaka pAMNI, ehavA pAMNIsuM calU karAvyA /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 139 hivai mUMchaNa' Avai / te piNa kehavA mUMchaNa?vAMkaDI sopArInI phAla, civala sopArInI phAla, valI tIkhA lavaMga, jAvaMtrI, jAyaphala, elacI, pAkA pAna / nAgaravelanA pAna, ghaNAM AdaranaiM mAMna, ghaNAM gIta ne gyAna, ghaNAM tAna nai mAMna / pachai bhalA gyAMna, ghaNAM tAna nai mAMna / pachai bhalA vastra pahirAvyA / te kuNa kuNa?devadUSyavastra ratnakaMbala pAMbhaDI khIrodaka aTANaM khAsA mulamula bhairava sAlu adhottarI naramA thiramA selhA kapUradhUli mahAamUla kasabI mukhamala cINI masaMjara bulabulacasamA kathIpA pATU TasariyA saNiyA navatArI kuMjara pramukha vastra paMcaraMga pahirAvyA / valI kesarIyA chATaNAM kIdhA / bhalA vIlepaNa kIdhA / bAvannA-caMdana, aragajA ehavA aneka covA pAMcela (?) kevaDela, mogarela, ehavA aneka tela piNa sarirai lgaayaa| valI batrIsa jAtinA grahaNA te piNa aapyaa| puruSa athavA strIyAMdikanA grahaNA ApyA te kahe chai / have grahaNA vakhANe / / te kuNa kuNa?mugaTa 1. kuMDala 2. tilaka 3. hAra 4. dorA 5. bIrabala 6. pramukha aMgada baiharakhA 7. navagrahI 8. muMdraDI 9. kaNadorA 10. hAthapaganA kaDalA 11. sAMkalI 12. paNuMcIyA 13. mAdalIyA 14. pramukha ehavA grahanA aapyaa| ehavI kuTaMba sAmIbhaktivacchila kIdhI / valI aneka prakAranA phUla tehanI mAlA karI 1. 'mukhavAsa' iti Ti. pratau /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 anusandhAna 49 pahIrAvyA te jANavA / te phUla kehavAmogaro javAda poIsaDA pramukha DIle lagADyA / havai phUlamAlA diyeM - jAI, juI, kuMda, macakuMda, kevaDo, cAMpA, marUvo, mogaro, dAmaNo, ketakI, mAlatI, pramukhanA phUlanI mAlA pairAvI, phala hAthamAM dIIdhA // sIkha dIdhI // saMpUrNaH / / C/0. prabhAgiridarzana dharmazAlA taleTI roDa, pAlItANA -X -X
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 141 DhUMka noMdha : 'puSpamAlA ciMtavaNI' mAM sUcita 'krIDA' aMge vivaraNa anusandhAna-aMka 48mAM 'puSpamAlAciMtavaNI' nAmanI kRti pragaTa karavAmAM AvI hatI. jemAM prArambhamAM pratamAthI utArelA vividha phUlonAM nAmavALA 5 koSTaka paNa mUkavAmAM AvyA hatA. A 5 koSTaka vaDe sarasa ramata ramI zakAya che, je vAcakonA manovinoda atre rajU karavAmAM Ave che. A ramata mATe kula cha patra (Cards) nI jarUra paDe che. jemAMthI 5 patra para kRtimAM dekhADelA 5 koSTaka ja lakhavAnA che, jyAre eka patra para kRtimAM darzAvelAM tamAma phUlonAM (31) nAma lakhavAnAM che. koSTakapatronI pAchalI bAju 1,2,4,8,16 evA aMko lakhavAnA che. kayA koSTaka para kayo aMka te dekhADelu che. ahIM paNa pharIthI dekhADAze. A ramata potAnuM kauzala dekhADavA mATenI che. emAM eka jANakAra vyakti, ajANa mANasane, sau prathama phUlonAM nAmavALu patra ApI koI paNa eka nAma dhAravAyU~ kahe che, je tene gupta rAkhavAnuM hoya che. pachI koSTakavALAM 5 patra tene ApI, je patromAM pote dhArelA phUlanuM nAma hoya te patro nIce UMdhA mUkI devAnuM kahevAmAM Ave che. UMdhA mUkelA patromAM lakhavAmAM AvelA aMkono saravALo karavAthI dhArelA phUlanuM nAma jaDI jAya che. A jaDeluM nAma jyAre vyaktine kahevAmAM Ave tyAre potAnA mananI vAta sAmA mANase kaI rIte jANI lIdhI tenuM tene khUba Azcarya thAya che. dhAro ke vyaktie 'sevaMtrI' nuM phUla pasaMda karyu hoya, to teNe dhArelA phUlanA nAmavALA koSTaka patro traNa che, jemanI pAchaLa 1,2,16 aMko lakhelA che. patro UMdhA mUkelA hovAthI A aMko joIne jANakAra puruSa saraLatAthI '19 = sevaMtrI' ema jANI zake che. hA, A mATe 31 phUlonAM nAma tene kramazaH yAda hoya athavA tenI pAse e lakhelo kAgaLa hoya te jarUrI che. vyaktine ApavAmAM AvatA 31 phUlonAM nAmavALA patramA nAmo ADAM
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 anusandhAna 49 avaLAM lakhIne, pAchaLa lakhavAmAM AvatA aMkonA sthAne '1=sUrya, 4=dizA' jevA saMketo prayojIne ke evI bIjI tarakIbo vaDe ramatanI rocakatA-guptatAmAM vadhAro karI zakAya che. patra naM. 1 cAMpo gulAba pAna poINa kesu mogaro caMvelI kaMdalI pADala sadAvataMsa sevaMtrI kaNiyara karaNI sirakhaMDI hArasiNagAra karIra kamala kamodanI kunda sudarasaNa mAlatI surajana aMvakesa kevaDo taDataDiyA Aphu bolasarI sahakAra ketakI dhatUro cAMpa pAna pADala aMvakesa patra naM. 2 aMka-1 mogara kaMdalI kesu kamodanI sevaMtrI karaNI taDataDiyA bolasarI dhatUro sudarasaNa hArasiNagAra karIra patra naM. 3 aMka-2 gulAba poINa sadAvataMsa kevaDo mogaro kesu sevaMtrI taDataDiyA ketakI kunda sirakhaMDI sahakAra dhatUro sudarasaNa hArasiNagAra karIra
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 143 caMvelI dhatUro kamala patra naM. 4 aMka-4 kaMdalI ketakI kamodanI kunda karaNI sirakhaMDI bolasarI sahakAra sudarasaNa kaNiyara Aphu hArasiNagAra karIra patra naM. 5 aMka-8 jUI kesu poINa kunda kamala pAna kamodanI aMvakesa bolasarI surajana kevaDo sahakAra sudarasaNa taDataDiyA karIra Aphu patra naM.6 aMka-16 mAlatI kaNiyara surajana Aphu pADala karaNI aMvakesa bolasarI sadAvataMsa sirakhaMDI kevaDo sahakAra sevaMtrI hArasiNagAra taDataDiyA karIra noMdha : anusandhAna, aMka naM. 48 mAM ApelA koSTakomA aMka-16no koSTaka ahIM batAvyA mujaba badalavAno che. ____ - 'puSpamAlAciMtavaNI'nA 30mA zlokamAM phUlanuM nAma 'koDikumadanI' nahIM, paNa 'sahakAra' che. - muni trailokyamaNDana vijaya osavAla jaina upAzraya mANeka coka, khambhAta
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 anusandhAna 49 'nArada' ke vyaktitva ke bAre meM jaina granthoM me pradarzita saMbhramAvasthA (vaidika tathA vedottarakAlIna paramparA ke sandarbha meM) le. zodhachAtrA : Do. kaumudI baladoTA prastAvanA : prAkRta bhASAbhyAsI hone ke nAte 'isibhAsiyAI' nAma ke ardhamAgadhI prakIrNaka grantha kI ora merA dhyAna vizeSa AkRSTa huA / samajha meM AyA ki apanA anekAntavAdI udAramatavAdI svarUpa barakarAra rakhate hue, isa grantha meM jaina vicAravaMtoM ke sAtha sAtha brAhmaNa tathA bauddha paramparA ke vicAravantoM kA bhI AdarapUrvaka jikra kiyA hai / 'RSibhASita' meM kula 45 RSiyoM ke vicAra zabdAGkita kiye haiM / isa grantha kI ardhamAgadhI bhASA kA stara AcArAGga jaise prAcInatama grantha kI bhASA se milatAjulatA hai| prAkRtavidyA ke kSetra meM yaha tathya aba svIkRta ho cukA hai| RSibhASita meM 'RSi' nArada : RSibhASita kA pahalA adhyayana nAradaviSayaka hai / nArada ke lie upayukta 'RSi' zabda brAhmaNa paramparA kA dyotaka mAna sakate haiN| nArada kA gaurava 'arhat, deva, siddha, buddha, mukta, virata' ina vizeSaNoM se kiyA hai / isa adhyayana meM 'soyavva' yAne 'zrotavya' kyA hai, isase sambandhita nArada ke vicAra aMkita kiye haiN| prANAtipAtaviramaNa Adi cAturyAma dharma kA pratipAdana nArada ke mukha se kiyA hai| cAturyAma dharma kI paramparA pArzvanAtha ke itihAsa meM pAyI jAtI hai / isase yaha tathya ujAgara hotA hai ki mahAvIra ke pahale bhI nArada ke gauravAnvita sthAna kI paramparA jaina vicAradhArA meM dRDhamUla hai / nArada kA yaha sammAnita sthAna hamAre zodhanibandha kA prArambhabindu bana gyaa| yadyapi 'zrotavya' kA artha 'zravaNIya' hai aura jaina paramparA ne nAradadvArA pratipAdita cAturyAma dharma ko zravaNIyatA kA darjA diyA hai, tathApi zravaNIyatA kA nezanala saMskRta kaoNnpharansa, nAgapura, 1,2,3 mArca 2009 meM paThita zodhaprabandha
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 145 sambandha pramukhatA se nAmasaMkIrtana tathA gAyana se hai / Rgveda ke AThaveM maNDala meM nArada kANva RSi kahatA hai, 'he indra, tumhArA ratha aura azva vIryazAlI haiN| he apAra kartRtva ke dhanI, tuma khuda vIryazAlI ho tathA tumhArA nAmasaMkIrtana bhI vIryazAlI hai / '2 rAmAyaNa ke bAlakANDa meM nArada dvArA sanatkumAra ko rAmAyaNa nAmaka mahAkAvya kA 'gAna' sunAne kA ullekha hai / 3 purANakAla meM pracalita navavidhA bhakti kA pahalA prakAra bhI 'zravaNa' hI hai| nArada se juDe hue nAmasaMkIrtana athavA zravaNa arthAt bhaktisampradAya se nigaDita sandarbha hameM Rgveda se hI AMzika rUpa se prApta hote haiM / saiddhAntika dRSTi se jaina paramparA meM 'nAmasaMkIrtana' tathA 'zravaNa' kA sthAna prAthamika stara para adhorekhita nahIM kiyA gayA hai| isI kAraNa se 'zrotavya' kA artha zravaNIya mahAvratoM ke rUpa meM prastuta kiyA hai| RSibhASita kI antima gAthA meM nArada ne satya, datta (bhikSAcarya) aura brahmacarya ko upadhAna yAne 'AzrayaNIya tapa' kahA hai / yahI sUtra pakaDakara Avazyaniyukti Adi granthoM meM 'soya' zabda kA artha 'zauca' aura 'zauca' zabda kA artha 'satya' batAyA hai| koI bhI sAdhu dUsare ko upadezazravaNa karAye binA bhikSA kA svIkAra nahIM karatA, isa tathya kA sUcana bhI isIse hotA hai| jaina paramparA ne nArada ke brahmacArI hone kI mAnyatA Akhirataka kAyama rakhI hai| hindu purANoM kI taraha use vivAhita aura putrapautrasahita nahIM mAnA hai| sarvadA, sarvatra aura sarvakAla vicaraNa karanevAlA hokara bhI nirmamatva arthAt anAsakti ke kAraNa sadaiva upaliptatA se rahita hone kA jo jikra RSibhASita meM kiyA hai isase bhI nArada ke sarvasaMcAritva tathA anAsakti kA dyotana hotA hai| isI sUtra ko Age jAkara donoM paramparA ne barakarAra rakhA hai| RSibhASita meM nArada kA jo gauravAnvita sthAna aMkita kiyA hai aura unake mukha se jina-jina zabdoM kA prayoga karavAyA hai, isase yaha pratIta hotA hai ki yadyapi hindu purANoM ke parivartanoM ke sAtha sAtha nArada ke vyaktimatva meM aneka prakAra ke parivartana Aye tathApi AcArAGga ke samakAlIna grantha meM aMkita unake AdaraNIya sthAna kI chAyA jaina granthakAroM meM mana para tathA sAhitya para sarvadA chAyI rahI / aneka parasparavirodhI matoM kA tathA vizeSaNoM kA milana karate hue unheM jo kaThinAI mahasUsa huI isIke kAraNa jaina AcAryoM kI saMbhramAvasthA
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 anusandhAna 49 dikhAI detI hai| yadyapi RSibhASita bhASika dRSTi se AcArAGga se nikaTatA rakhatA hai tathApi ardhamAgadhI AgamagranthoM ke vibhAjana meM RSibhASita kA sthAna aGga, upAGga Adi granthoM ke bAda prakIrNakoM meM nizcita kiyA hai / isa zodhalekha meM Adhunika mAnyatAprApta krama svIkAra karake sthAnAGga Adi krama se vivecana kiyA sthAnAGga meM 'deva' nArada : RSibhASita meM jisa nArada ko siddha-buddha-mukta batAyA hai, use sthAnAGga ne devaloka meM sthAna diyA hai| kyoMki RSibhASita meM hI 'devanAradeNa arahatA isiNA buiyaM' aisA ullekha pAyA jAtA hai| nArada kA devatva sthAnAGga meM nizcita hI gauNatvasUcaka hai| nArada kA trailokyasaMcAritva dhyAna meM rakhakara unheM 'vyantaradeva' kahA hai / gAyanapravINatAnusAra unheM vyantaradevoM ke cauthe 'gAndharva' upavibhAga meM sthAna diyA hai / isake samarthana meM sthAnAGga meM kahA hai ki gAndhAra svaravAle vyakti gAne meM kuzala, zreSTha jIvikAvAle, kalA meM kuzala, kavi, prAjJa aura vibhinna zAstroM ke pAragAmI hote haiN|' RSibhASita ke 'zrotavya' kA anvayArtha 'zravaNIya gAna' isa prakAra yahA~ kiyA gayA hogaa| bhAgavatapurANa ke anusAra nArada ne kRSNa, jAmbavatI, satyabhAmA, rukmiNI se gAnavidyA sIkhI thI / bhAgavatapurANa meM unake vINAvAdana ke bhI ullekha pAye jAte haiN| nArada ke devatva kI yahI sUcanA tattvArthasUtra ne Age baDhAyI hai| samavAyAGga meM 'bhAvI tIrthaMkara' nArada : samavAyAGga ke anusAra jambUdvIpa ke bharata kSetra meM AgAmI utsarpiNI meM nArada 'ikkIsaveM tIrthaMkara' honevAle haiM / 10 samavAyAGga ke isa ullekha se sUcita hotA hai ki unheM bhAvI tIrthaMkara batAkara unake prati AdaraNIyatA to sUcita kI hai lekina RSibhASita meM jisa prakAra unheM usI janma meM siddha-buddha-mukta kahA hai usa prakAra kA sammAnita sthAna samavAyAGga meM nahIM hai| isakA kAraNa yaha ho sakatA hai ki vAsudeva kRSNa bhAvI tIrthaMkara honevAle haiM / nArada aura kRSNa kA
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 147 ekadUsare ke samparka meM rahanA, donoM paramparAoM ne samAna rUpa se citrita kiyA hai / vAsudeva kRSNa kA prathamataH narakagAmI honA aura nArada kA na honA eka ajIba sI bAta hai| isakA kAraNa yaha hogA ki jaina paramparA ke anusAra bhI nArada RSi hai, parivrAjaka hai, anagAra hai tathA yajJIya pazuhiMsA ke virodhaka bhI hai| bhAgavatapurANa ke anusAra viSNu kA tIsarA avatAra nArada hai / 11 hAlA~ki paravartI dasa avatAroM meM inakI ginatI nahIM kI hai| nArada ke bhAvI tIrthaMkaratva ke ullekha uttarapurANa12 tathA pravacanasAroddhAra'3 meM bhI pAye jAte haiN| lekina nArada ke pUrvajanma yA bhAvI janma kI kathAe~ yahA~ aMkita nahIM kI gayI hai| bhagavatIsUtra meM 'nAradaputta anagAra' : - bhagavatIsUtra kA nAradaputta aupapAtikasUtra meM pratipAdita nAradIya parivrAjakoM kI paramparA kA mAlUma paDatA hai| vahA~ usako sAkSAt nArada na kahake 'nAradaputta' zabda se aMkita kiyA hai| jaina paramparA meM devarSi nArada ko kRSNa aura ariSTanemi ke samakAlIna mAnA hai / isalie usI nArada kA mahAvIra ke sAtha bAtacIta karanA, unheM kAlaviparyAsAtmaka lagA hogA / bhagavatIsUtra meM paramANupudgalaviSayaka carcA nAradaputta anagAra aura nirgranthIputra anagAra donoM meM cala rahI hai| nirgranthIputra paramANupudgala ke sapradezatvaapradezatva tathA paramANuoM ke skandhoM ke bAre meM nAradaputta ko prazna pUchatA hai| nAradaputta ke ekAntavAdI mata para nirgranthIputra dravya-kSetra-kAla-bhAva kI apekSA se mata pradarzita karatA hai / 14 caturvidha nikSepa athavA nyAsoM para AdhArita khAsa jaina dRSTikoNa, parivrAjaka nAradaputta ko samajhAne kI yaha koziza, donoM paramparAoM ke AdAnapradAna prakriyA kI pratinidhisvarUpa mAnI jA sakatI hai| vedottarakAlIna tathA paurANika paramparA meM nArada kI jijJAsA tathA jJAnalAlasA bArabAra dRggocara hotI hai| jaise ki chAndogya-upaniSad meM nAradasanatkumAra saMvAda prastuta kiyA hai / sarva vidyAoM kA jJAtA hokara bhI nArada AtmavidyAviSayaka tathya sanatkumAra se jAnanA cAhatA hai|15 mahAbhArata ke zAntiparva ke antargata nArAyaNIya upAkhyAna meM prakRti kA vizeSa svarUpa jAnane ke lie
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 anusandhAna 49 nArada ke zvetadvIpagamana kA ullekha hai / 16 bhAgavatapurANa meM nArada brahmadeva ko sRSTyutpattisambandhI prazna pUchatA hai aura brahmadeva vistAra se usakI jijJAsApUrti karatA hai / 17 isase yaha spaSTa hotA hai ki nArada, cetanatattva ke bAre meM jAnane ke lie jitanA utsuka hai itanA hI vaha jaDa prakRti kA svarUpa jAnane ke lie bhI tatpara hai| jijJAsA, jJAnalAlasA, praznottararUpa saMvAda Adi ke jo aMza nArada ke svabhAva meM hindu paramparA meM prApta hai, vahI aMza hameM bhagavatIsUtra meM bhI milate haiN| nArada kA zramaNa paramparA ke sAtha vaicArika AdAnapradAna hote rahane kA yaha tathya anya jaina sAhitya se bhI ujAgara hotA hai| donoM paramparAoM ne nArada ke 'sarvasaMcAritva' kA upayoga jJAnalAlasA kI pUrti ke lie acchI taraha se karavAyA hai / tattvArthasUtra ke 'daivatazAstra' meM nArada : cauthI zatAbdI ke saMskRta sUtrabaddha tattvArthasUtra grantha meM zabdabaddha daivataviSayaka vivecana meM nArada kA sthAna vizeSa hI dRDhamUla huA / devoM ke cAra nikAyoM meM dUsare kramAMka para vyantaradeva haiN| vyantaradeva tInoM lokoM meM bhavanoM tathA AvAsoM meM basate haiM / ve svecchA se yA dUsaroM kI preraNA se bhinna bhinna sthAnoM para jAte rahate haiN| unameM se kucha manuSyoM ke samparka meM bhI rahate haiM / vyantaroM ke ATha prakAra hai| usameM cauthe sthAna para 'gAndharva' hai / gAndhoM ke bAraha prakAroM meM tumburava aura nArada kI gaNanA kI hai / 18 isakA mUlAdhAra hameM 'pannavaNA' nAma ke ardhamAgadhI upAGga se bhI prApta hote haiM / 19 vyantaradevoM ke avadhijJAna hone kA jikra bhI tattvArthasUtra ne kiyA hai / 20 rAmAyaNa, bhAgavatapurANa tathA anya granthoM meM bhI nArada kA trailokyajJAtRtva spaSTa kiyA hai| rAmAyaNa ke bAlakANDa meM ullekha hai ki nArada brahmadeva kI sabhA dekhane meruparvata ke zikharapara gaye the / 21 bhAgavatapurANa ke prathama skandha meM nArada kahate haiM, 'maiM bhagavAn kI kRpA se vaikuNTha tathA tInoM lokoM meM bAhara aura bhItara binA rokaToka vicaraNa kiyA karatA hU~ / '22 tattvArthasUtra ke cauthe adhyAya meM lokAntika devoM ko 'devarSi' kahA hai|
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 149 devarSi 'nau' haiM / yadyapi inameM 'devarSi nArada' spaSTataH se nahIM kahA hai tathApi devarSiyoM ke guNavizeSa dekhakara yaha mAlUma hotA hai ki yaha devarSi nArada ke vyaktitva se bahuta hI nikaTatA dikhAyI detI hai / unakA parittasaMsArI honA, viSayarati se pare honA, devoM dvArA pUjita honA tathA caudaha pUrvo ke jJAtA aura tIrthaMkara honA ye saba vizeSa devarSi nArada ke vyaktitva se mela khAte haiM / lokAntika devoM kA nivAsasthAna 'brahmaloka' nAmaka pA~cavA svarga hai / unake indra ko 'brahmA' kahate haiM / 23 vaidika mAnyatA ke anusAra bhI devaloka meM arthAt svargaloka meM vAstavya karanevAle RSiyoM ko 'devarSi' kahate haiM / devarSi 'dasa' haiN| aura unameM se pahalI ginatI nArada kI hai / 24 rAmAyaNa, bhagavadgItA aura bhAgavatapurANa meM nArada ko 'devarSi' kahA hai / isa paramparA ke anusAra ve deva dvArA pUjita hai tathA trailokyajJAtA tathA viSayarati se pare haiM / bhAgavatapurANa meM nArada ko brahmA kA mAnasaputra kahA hai, yaha bAta bhI vizeSa lakSaNIya hai / tattvArthasUtra meM lokAntika devoM kI ginatI karate samaya 'nArada' nAmaka vyaktigata ullekha nahIM kiyA hai / tathApi 'devarSi' nAmaka uparyukta vizeSatAoM se sampanna 'pada' kI nirmitI karake use 'devarSi' nAmAbhidhAna diyA hogA / devarSi nAma kA upayoga karate hue unake mana meM kahIMnA kahIM nArada ke vyaktimatva kI chAyA jarUra chAyI hogI / I tattvArthasUtra ke daivatazAstra meM do bAra devarSi nArada kA jikra kyoM kiyA ? isa prazna kA samAdhAna hama DhU~Dha sakate haiM / aupapAtika upAGgasUtra meM nAradIya parivrAjakoM ko vyantaragati prApta hone kA ullekha hai / 26 isI vajaha se tattvArtha meM vyantaradevoM meM unakI gaNanA kI hogI / tathApi 'devanAradeNa arahatA isiNA buiyaM' isa RSibhASitagata vAkya se sUcita usakA devarSirUpa AdaraNIya sthAna unhoMne lokAntika devoM ke 'devarSi' nAma se sUcita kiyA hai / sAkSAt 'nArada' nAma kA ullekha nahIM hai / tattvArthasUtrakAra ke sAmane hindu aura jaina paramparA ke jitane bhI nAradaviSayaka sandarbha the, unapara socavicArakara unhoMne AdaraNIya vyaktitva ke rUpa meM 'devarSi' nAmaka lokAntika devoM ko sthAna diyA hogA / tathA vicaraNazIla
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 anusandhAna 49 nArada ko vyantaradevoM meM rakhA hogA / nArada ke prati saMbhramAvasthA kA hala tattvArthane isa prakAra nikaalaa| jJAtAdharmakathA meM 'kacchullanArada' : __ ardhamAgadhI kA chaThA aGgagrantha jJAtAdharmakathA kA kAla prAyaH isavI kI pA~cavI zatAbdI kA mAnya ho cukA hai| isake solahaveM draupadI-adhyayana meM nArada kA vistRta citraNa pAyA jAtA hai| isameM nArada kA citraNa bilakula alaga taraha se kiyA hai| pUre adhyayana meM ise 'kacchullanArada' saMjJA se hI nirdezita kiyA hai| use 'RSi', 'devarSi', 'anagAra', 'parivrAjaka Adi vizeSaNoM se sambodhita nahIM kiyA hai| jaina paramparA meM anyatra itanI bar3I mAtrA meM nArada kA vyaktigata zArIrika varNana nahIM pAyA jAtA jitanA ki jJAtAdharmakathA meM zabdAGkita hai| ye 'kacchullanArada' yAne kalahapriya athavA akacchaparidhAnavAle nArada, darzana meM atibhadra, bAhara se vinamra antaraGga meM kaluSita, madhyastha, saumya, priyadarzana, surUpa, nirmala vastra paridhAna karanevAle, mRgacarma kA uttarIya pahananevAle, daNDa-kamaNDalusahita, jaTArUpI muguTa pahananevAle, yajJopavIta tathA rudrAkSamAlA dhAraNa karanevAle, muMja kI mekhalA dhAraNa karanevAle, gItapriya, AkAzagamana karanevAle tathA pRthvIpara bhI utaranevAle, saMkrAmaNistambhinI Adi vidyAdharoM kI vidyAoM se sampanna, balarAma-kRSNasahita sabhI yAdavoM ke vallabha, vAgyuddha meM paTu, kalaha ke abhilASI isa prakAra ke the / 28 ukta vizeSoMsahita nArada paNDurAjA ke bhavana meM padhArate haiM / eka draupadI choDakara sabhI nArada kA Adara-vandana Adi karate haiM / draupadI unheM 'asaMyata' mAnakara sammAna nahIM detii| nArada mana hI mana draupadI ke pA~ca pati hone kA garva haraNa karane kI bAta socate haiM / dhAtakIkhaNDa meM sthita avarakaMkA nagarI ke padmanAbha rAjA ko draupadI kA saundaryavarNana karake ukasAte haiM / pariNAmavaza padmanAbha rAjA devatAdvArA draupadI kA apaharaNa karatA hai| bAda meM kRSNa vAsudeva ko isakI khabara bhI detA hai / kathA meM akasmAt avatIrNa hokara nArada, usI taraha se kathAnaka se nivRtta hote haiN| * nArada ke prati 'kacchulla' zabda kA upayoga bhI sirpha jJAtA meM hI
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 151 pAyA jAtA hai| jJAtAdharmakathA meM 'kacchullanArada' zabda kA prayoga karake kathAkAra ne usake kalahazIla tathA anAdaraNIya aMzoM kA pakaDakara praztuta karanA taya kiyA hai / uparyukta anya vizeSaNoM meM bhI unake prati anAdaraNIyatA hI jyAdA jhalakatI haiM / * jJAtAkAra kI dRSTi se nArada 'kRSNacaritra' se jur3e hue haiM / 'draupadI apaharaNa kI ghaTanA tathA nArada se isakA sambandha' yaha bAta jJAtAkAra kI apanI khuda kI pratibhAnirmitI hai / jJAtA ke pUrva ke donoM paramparAoM ke kisI bhI grantha se draupadI-apaharaNa kA ullekha nahIM pAyA jAtA / draupadI dvArA anAdara tathA anyadvArA AdarabhAva dikhAne meM jJAtAkAra kI saMbhramita avasthA dikhAI detI hai / nArada ke vyaktitva ke brAhmaNatvasUcaka vizeSaNa khAsa tarIke se pallavita karanA tathA draupadI se use 'asaMyata' kahalavAnA Adi bAtoM se sUcita hotA hai ki jaina paramparA meM aba sAmpradAyika abhiniveza . ne praveza kiyA hai| yaha kathA AgamapraviSTa hone ke kAraNa, bAda ke aneka granthakAroM ne striyoM dvArA anAdara, draupadI kA apaharaNa Adi vividha ghaTanAoM se nArada ko 'mithaka' ke svarUpa meM svIkArakara vividha prakAra se kathAe~ prastuta kii| kyoMki yahI kathA alpasvalpa parivartanoM ke sAtha hameM dazavaikAlikaTIkA29, kalpasUtraTIkA", AkhyAnakamaNikoza9, pravacanasAroddhAra32, zIlopadezamAlA-bAlAvabodha, upadezapadaTIkA4 Adi granthoM meM milatI hai| matalaba jaina mAhaula meM nArada ke isa prakAra ke citraNa kI paramparA nAyAdhammakahA se zurU huI / nArada ke vyaktitva ke kalahapriyatA kA yaha aMza hama brAhmaNa paramparA se bhI DhUMDha sakate haiM lekina isa aMza kA itanI tIvratA se tathA spaSTatA se citraNa brAhmaNa paramparA meM nahIM pAyA jAtA / brAhmaNa paramparA meM yaha bhI dikhAyA
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 anusandhAna 49 gayA hai ki nAradadvArA upasthita kalahoM kA pariNAma antimataH acchA aura kalyANakara hotA hai| harizcandra se varuNadevatA ke prItyartha yajJa karane kI salAha dekara putraprApti karavAnA tathA bAda meM indra aura varuNa ke ApasI kalaha kA phAyadA uThavAkara 'naramedha' TAlakara usa putra ko indra ke dvArA bacAnA yaha saba kArya 'nArada' bahuta hI kuzalatA se karate haiM / yaha saba vRttAnta aitareya brAhmaNa se prApta hotA hai / 35 yadyapi aitareya brAhmaNane nArada kI kalahapriyatA sUcita kI hai tathApi usake pariNAma antimataH bhale hI hote haiM / isa kathA meM aitareya brAhmaNa ne nArada kI naramedhavirodhitA tathA unakI rAjanItipaTutA para prakAza DAlA hai / Rgveda meM citrita kANva nArada kI vyaktirekhA se ye do aMza acchI taraha milatejulate haiM / rAmAyaNa ke uttarakANDa meM rAvaNa nArada se kahatA hai ki yuddha ke dRzya dekhanA Apako bahuta hI priya hai / 26 rAmAyaNa ke isa kathAbhAga meM yaha sUcita nahIM kiyA hai ki nArada yuddha karavAte haiM lekina yahI yuddhapriyatA kA aMza jJAtAdharmakathA ne uThAkara spaSTa zabda meM kahA hai ki yaha nArada 'kalahajuddhakolAhalappiya' tathA 'bhaMDaNAbhilAsI' hai| svarga se pArijAtaka kA phUla lAkara nArada, satyabhAmA aura rukmiNI meM kalaha karavAte haiM tathA satyabhAmA se kRSNa kA dAna dekara use pratibodhita karake kRSNa ko phira vApasa dete haiM / 37 viSNupurANa ke ina kathAoM meM nArada kI kalahapriyatA dRggocara hotI hai| kathA kI racanA tathA zabdayojanA isa kuzalatA se hI hai ki usase nArada ke mana kI dUSitatA nahIM dikhAyI detI lekina usakA hasImajAkavAlA svabhAva pragaTa hotA hai / mArkaNDeyapurANa ke eka prasaMga ke anusAra nArada, indrasabhA meM jAkara apsarAoM kA Apasa meM kalaha karavAtA hai / 38 isa kalaha ke pIche durvAsaRSi ko antarmukha karavAne kA uddezya spaSTataH dikhAyI detA hai| bhAgavatapurANa, viSNupurANa, mArkaNDeyapurANa meM nArada ke striyoM ke samparka meM Ane kI tathA nirAsakta brahmacaryapAlana kI jo bAta uThAyI hai,
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 153 usakA mUla hameM mahAbhArata meM milatA hai| mahAbhArata meM kahA hai ki vividha viSayoM meM satata jijJAsA rakhanevAle nArada ne paMcacUDA se strIsvabhAva samajha liyA thaa|39 sAmAnyata: striyoM meM upasthita matsara aura kalahapriyatA ke aMza nArada ne unake samparka meM Akara adhika pariSkRta kiye hue dikhAyI dete bhAgavatapurANa, viSNupurANa tathA mArkaNDeyapurANa Adi purANoM se nArada kI kalahapriyatA tathA strIsamparka ye donoM mudde uThAkara jaina granthakAroM ne vividha granthoM meM prastuta kiye hue dikhAyI dete haiN| purANoM kI tulanA meM jaina granthoM meM AdaraNIyatA to kama dikhAyI detI hai| uparilikhita saba carcA kA phalita yaha hai ki yadyapi jJAtAkAra ne 'kacchullanArada' kahakara nArada ke prati anAdaraNIyatA pragaTa kI hai tathApi RSibhASita meM aMkita nArada ke prati AdaraNIyatA kA bhAva usake mana se pUrI taraha ojhala nahIM huA hai / isI vajaha se usane paNDu, kRSNa, kuntI AdidvArA nArada kA sammAnita bhAva bhI dikhAyA hai aura usake nIca gatigAmI hone kA koI saMketa nahIM diyA hai / aupapAtika meM 'nAradIya-parivrAjaka' : aupapAtikasUtra meM vividha prakAra ke samakAlIna tApasoM ke AcAra kA saMkSipta vivecana kiyA hai| usameM ATha brAhmaNa jAti ke parivrAjakoM meM nArada kI gaNanA kI hai / 40 Azcarya kI bAta yaha hai ki nArada ko eka vyakti mAnakara usake vizeSaNa, usakI kathAe~ yahA bilakula nahIM dI hai| aupapAtika meM hI Age jAkara nAradIya parivrAjakoM ke AcAra kA varNana TIkAkAra ne diyA hai / kahA hai ki, "ye nAradIya parivrAjaka dAnadharma kI, zaucadharma kI, tIrthAbhiSeka Adi kI saba bAteM janatA ko acchI taraha samajhAte hue janatA meM vicarate rahate haiM / '41 aupapAtika ke TIkAkAra ke kAla taka (bArahavI zatAbdI) devarSi nArada se zurU huI paramparA kA eka saMkIrtanAtmaka bhaktisampradAya jarUra banA hogA / kyoMki TIkAkAra kahate haiM ki, 'ye saba kRSNa kI bhakti karanevAle haiM / ' lagatA hai ki upadeza aura guNasaMkIrtana unakI vizeSatAe~ hoMgI /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 anusandhAna 49 aupapAtika meM unake AgAmI gati kA varNana hai| kahA hai ki, "ye nAradIya parivrAjaka vyantaradeva hoMge athavA jyAdA se jyAdA brahmaloka nAmaka pA~caveM svarga meM jAyeMge / " vedottarakAlIna paurANika paramparA meM gyArahavI-bArahavI zatAbdI se vividha bhaktisampradAyoM kA jo udgama mAnA jAtA hai, usake sUcaka sandarbha hameM aupapAtika (pA~cavI-chaThI zatI) tathA aupapAtika TIkA se prApta hote haiM / Avazyakaniyukti tathA AvazyakaTIkA meM 'nAradotpatti' : nArada ke mAtApitA tathA adhyayana Adi kA varNana jaina paramparA meM prathamataH Avazyakaniyukti 2 tathA AvazyakaTIkA 3 meM dikhAI detA hai / nArada ke mAtApitA tathA dAdAdAdI ke 'yajJayaza' Adi nAma brAhmaNa paramparA ke sUcaka haiM / unake tApasa hone kA bhI kathana hai / jisa uJchavRtti kA yahA~ nirdeza hai, usakA vizeSa varNana hameM mahAbhArata meM milatA hai / bAlaka nArada ke Upara jRmbhaka devoM ne kRpA karanA tathA prajJapti Adi granthoM kA paThana karavAnA ye ghaTanAeM unake zramaNa paramparA ke najadIka hone kI sUcanA detI haiN| maNipAdukA tathA kAMcanakuNDikA ke ullekha punaH unake brAhmaNatva ke hI dyotaka haiM / AvazyakaTIkAntargata kathA kA uttarArdha RSibhASita ke prathama adhyayana kA kathana karanevAle nArada kI pUrvapIThikA spaSTa karane ke lie likhA gayA hai / vAsudeva kRSNa nArada ko 'zauca' zabda kA artha pUchate haiM / nArada sImandharasvAmI ko pUchakara usakA artha jAna lete haiM ki 'zauca 'satya' hai|' vAsudeva kRSNa nArada ko 'satya' ke artha para vicAraNA karane ko bAdhya karate haiM / satya kA vizeSa artha khojate khojate nArada ko 'jAtismaraNa' prApta hotA hai aura ve 'pratyekabuddha' ho jAte haiM / TIkAkAra harIbhadra ke anusAra yahI 'pratyekabuddha nArada' RSibhASita ke prathama adhyayana kA kathana karate haiM / vizeSa ullekhanIya bAta yaha hai ki RSibhASita ke 'soyavva' zabda kA artha haribhadra ne 'zrotavya' na karake 'zauca' kiyA hai| pratyekabuddhatva kI prApti ke bAda unake hI mukha se cAturyAma dharma kA prarUpaNa karavAyA hai / AThavIM zatI meM vidyamAna haribhadrasUri dIkSApUrvakAla meM brAhmaNa paramparA ke hone se unake sAmane manu tathA yAjJavalkya smRtiyA~ maujUda hoNgii| manusmRti meM miTTI
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 155 aura pAnI se honevAlI zuddhatA ke bajAya manaHzauca tathA satyAcaraNa kI zuddhatA kA mahattva batAyA hai / 45 jaina AcArazAstra meM bhAvazuddhi ko agrima mahattva diyA gayA hai, yaha bAta to suparicita hI hai / RSibhASita ke 'nArada' ko AdaraNIya rUpa se prastuta karanevAlA haribhadra bhI nArada ke bAre meM dikhAyI denevAlI saMbhramAvasthA se nahIM chUTe, kyoMki dazavaikAlikaTIkA meM ve kahate haiM ki, 'kAmakathA yathA nAradena rukmiNIrUpaM dRSTvA vAsudevena kRtA / '46 isI TIkA meM draupadI ke apaharaNa ke prasaMga meM bhI nArada kI bhUmikA kA ullekha hai| yadyapi jaina paramparA meM donoM prakAra ke nArada citrita haiM tathApi RSibhASita meM zabdAGkita nArada kI pUrI kathA dekara, haribhadrane AdaraNIya nArada ke prati apanA jhukAva spaSTa kiyA hai / hindu paurANika paramparA meM bhAgavatapurANa, vAyupurANa, brahmANDapurANa 9 aura brahmavaivartapurANa' meM nAradotpattiviSayaka vividha kathAe~ dI gayI haiM / bhAgavatapurANa tathA brahmavaivartapurANa meM nArada ko dAsIputra bhI kahA hai / jaina sAhitya ke kisI bhI grantha meM nArada ke dAsIputra hone kA jikra kahIM bhI nahIM kiyA hai| nArada kI utpattiviSayaka kathA sirpha haribhadra ne hI dI hai aura usako yajJadatta aura somayazA kA putra batAkara unakA brAhmaNatva hI spaSTa kiyA hai| hindu purANoM meM aMkita nArada ke nimnajAtIya hone kI bAta uttaravartI jaina granthakAroM ne kyoM nahIM uThAyI hogI ? isakA samAdhAna yaha hai ki jaina zAstra meM janmAdhAra jAti ko kabhI bhI mahattva nahIM diyA jAtA, 'AdhyAtmika yogyatA' hI pUjyatAkA AdhAra mAnI gayI hai / trilokaprajJapti meM 'atirudra' nArada : zvetAmbara aura digambara paramparA meM vizeSa lakSaNIya puruSoM kI pratyeka utsarpiNI-avasarpiNI meM punarAvRtta honevAlI eka paramparA uddhRta kI gayI hai| yauvanna mahApuruSa athavA tirasaTha zalAkApuruSoM kI paramparA to suparicita hai lekina sAtavIM zatAbdI ke zaurasenI bhASAracita trilokaprajJapti grantha meM rudra, nArada aura kAmadevoM kI bhI hara yuga meM nau nau saMkhyA batAyI haiN| triloprajJapti ke sivA anya koI grantha meM isakA nirdeza nahIM hai / trilokaprajJapti ke caturtha
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 anusandhAna 49 mahAdhikAra meM likhA hai ki, "bhIma, mahAbhIma, rudra, mahArudra, kAla, mahAkAla, durmukha, narakamukha aura adhomukha ye nau nArada hueM / ye saba nArada atirudra hote hue dUsaroM ko rulAyA karate haiM aura pApa ke nidhAna hote haiM / saba hI nArada kalaha evaM mahAyuddhapriya hone se vAsudevoM ke samAna adhogAmI arthAt naraka ko prApta hue| ina nAradoM kI UMcAI, Ayu aura tIrthaMkaradevoM ke pratyakSabhAvAdika ke viSaya meM hamAre lie upadeza naSTa ho cukA hai| tIrthaMkara, cakravartI, baladeva, nArAyaNa, rudra, nArada, kAmadeva ye saba bhavya hote hue niyama se siddha hote haiM / "51 * zodhanibandha meM aba taka ullikhita grantha meM nArada ke bAre meM jitanI jAnakArI milatI hai usase sarvathA alaga aura cauMkA denevAlI yaha jAnakArI hai / nArada ke vyaktimattva ke saba nindanIya aMza ikaTThA karake, vAsudeva Adi kI taraha eka padavizeSa kI nirmiti karate hue, vAsudeva ke samparka meM hamezA rahane ke kAraNa, unako bhI prathamata: narakagAmI banAyA hai| nArada ke narakagAmI hone kA ullekha bhI sirpha trilokaprajJapti kI vizeSatA hai / kalahapriya evaM nindanIya nArada ko 'kAvyagata nyAya' (Poetic Justice) ke anusAra lekhaka ne narakagAmI banAyA hogA / tathApi RSibhASita kA AdaraNIya sthAna dhyAna meM rakhate hue, AgAmI janma meM nArada kI siddhagati batAkara, lekhaka ne apanI dRSTi se yaha gutthI sulajhAne kA prayAsa kiyA hai| vimalasUrikRta paumacariyaM meM nArada 'eka mithaka' : upalabdha rAmAyaNa meM bAlakANDa tathA uttarakANDa meM nArada kI vyaktirekhA aMkita kI hai / bIca meM kahIM bhI nArada kA vRttAnta nahIM hai / rAmAyaNa ke cikitsaka abhyAsaka bAlakANDa aura uttarakANDa ko prakSipta mAnate haiM / agara vimalasUri ke sAmane donoM kANDa hoMge to unhoMne apanI pratibhA aura sarjanazIlatA ke anurUpa nArada ko rAmakathA ke bIca gUMthA hogaa| agara vimalasUri ke sAmane (isavI kI cauthI zatI) donoM kANDa nahIM hoMge
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 157 to sambhAvanA yaha bhI hai ki itane sAre nAradaviSayaka ullekha jaina rAmAyaNa meM pAne para vAlmIki rAmAyaNa meM prakSepasvarUpa nArada kI vyaktirekhA joDI gayI hogI / vimalasUri ke sAmane nAradasambandhI pUrvavartI jaina dhAraNAyeM jarUra rahI hoMgI / tathApi pAramparika rUpa se kisI bhI taraha nArada kA aMtarbhAva na karake, pahalI bAra nArada kA sambandha vimalasUri ne rAmakathA se joDA / kRSNakathA se juDA huA rAma, itanI bAra aura itane prasaGgoM meM aura itane alagaalaga tarIke se 'paumacariyaM' meM AyA hai ki, hama kaha sakate haiM ki vimalasUri ne hindu aura jaina donoM paramparAoM se jur3e hue nArada kI vyaktirekhA kA, rAmakathA meM eka 'mithaka' kI taraha upayoga kiyA hai| nArada ke mukha se yajJahiMsA kA virodha, nArada kA jaTAdhArI brAhmaNa honA53, yajJavirodha ke lie dUsare brAhmaNa dvArA pITe jAnA54, 'aja' zabda kA sahI artha batAnA55, nArada kA prasaGgopAtta bhayabhIta honA aura dUsaroM dvArA pakaDe jAnA, bhAmaNDala ke mana meM sItA ke prati AkarSaNa utpanna karanA6, rAmarAvaNa yuddha kI khabara kauzalyA ko denA57, nirdoSa sItA ke tyAga ke lie rAma ko doSI mAnanA, sItA ke duHkha se bhAvavibhora honA8, 'lava' aura 'kuza' ko patnIpara anyAya karanevAle rAma kI kathA sunAnA, donoM ko rAma ko parAjita kara rAjya lene kI salAha denA , lava aura kuza ke janma kI khabara lakSmaNa ko denA i. aneka mahattvapUrNa kArya vimalasUri ne nArada ke dvArA karavAye haiN| rAmakathA meM nArada ko lAne ke kaI kAraNa vimalasUri ke mana meM ho sakate haiN| unheM vAlmIki rAmAyaNa kI asambhavanIya aura atArkika bAteM sambhAvanA kI koTi meM lAnI hai / kathA ke truTita dhAge jor3akara kathA kA dhArApravAha banAye rakhanA hai| Adarzavat rAma ne cAritryasampanna sItA para uThAye gae kalaGka ko spaSTa zabdoM meM aMkita karane kA unakA irAdA hai / rAmarAvaNa yuddha kI ayodhyAvAsiyoM ko khabara na honA unheM ThIka nahIM lagA hogA / ye saba kAma karavAne ke lie unheM nArada ke vyaktitva ke aneka cittAkarSaka aMza upayukta lage aura unhoMne unakA manaHpUta prayoga kiyA /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 anusandhAna 49 jaina paramparA meM nArada kA vyaktitva pramukhatA se kRSNakathAsambandhita hI hai / yadyapi apane mahAkAvya meM vimalasUri ne nArada kA yathAsambhava upayojana kiyA tathApi eka do apavAda choDakara paravartI jaina rAmakathA meM nArada kI vyaktirekhA kA isa prakAra pracalana nahIM huA / isa bAta se bhI yaha siddha hotA hai ki rAmAyaNa ke prati vimalasUri 'kAvyadRSTi se dekhate the, 'itihAsadRSTi' se nahIM / kathA ko Age bar3hAne ke lie jisa prakAra vimalasUri ne nArada ke mithaka kA upayoga kara liyA hai, vaha vADmayIna dRSTi se kAphI sarAhanIya hai| vasudevahiNDI meM nArada ke 'vivida rUpa' : (1) devanArada : lagabhaga chaThI zatAbdI ke vasudevahiNDI grantha meM prathamata: 'nArada' kA ullekha vyantaradevoM ke upaprakAra gandharvadevoM meM pAyA jAtA hai / ve gAyana se sambandhita haiM tathA devayoni ke anusAra 'vikuvarNA' bhI karate haiM / isa devasvarUpa nArada kA jainIkaraNa karake, unheM AgamAnurUpa sumadhura gItagAyana karanevAle tathA jinoM ke guNavarNana karanevAle batAye haiM / ye nArada 'tumbaru' se sambandhita hai / 61 (2) ahiMsAvAdI brAhmaNa nArada : vasudevahiNDI meM hI ahiMsAvAdI brAhmaNa nArada ke sambandha meM kucha vRttAnta kahe gaye haiN| kSIrakadamba guru kA yaha ziSya nArada, guru kI hiMsApradhAna AjJA kA, ahiMsaka paddhati se anvayArtha dene kI koziza karatA hai / "jahA~ koI dekheM nahIM, vahA~ 'chagala' yAne aja mAro'' isa vAkya kA artha nArada lagAte haiM ki isa pRthvItala para eka bhI jagaha aisI nahIM hai, jahA~ koI dekhatA nahIM / vanaspatiyoM ke sacetana hone kA yahA~ vizeSa vicAra kiyA hai62, jo jaina siddhAnta ke anusAra hai| nArada-parvataka aura vasu kI kathA, jo mahAbhArata ke zAntiparva meM tathA vimalasUri ke 'paumacariyaM' meM uddhRta hai, vahI kathA vasudevahiNDI meM gadyasvarUpa meM prastuta hai / 'aja' zabda ke do artha hai -- eka chala chagala
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 159 aura dUsarA aMkurita na honevAle jau / isameM se dUsarA artha yahA~ nArada ko apekSita hai to unhoMne 'dayApakSa'63 se lagAyA hai / yaha nArada pazuvadharahita tathA sampUrNa ahiMsAvAdI yajJa kA puraskartA hai| vitathavAdI parvataka jaba svayaM ke jihvAcheda para utara AtA hai, taba nArada isa prakAra kI hiMsA kA niSedha karatA hai / sagara kI kathA sunakara antimataH yaha nArada pravrajita hotA hai / 64 ahiMsAvAdI, pazuyajJavirodhI nArada kI 'pravrajyA' yAne 'dIkSA' kA yaha ullekha vasudevahiNDI kI apanI vizeSatA hai / (3) neminArada : vasudevahiNDI meM hI 'neminArada' nAma ke vyaktisambandhita kucha vRttAnta haiM / yaha nArada, nemi yAne ariSTanemi ke tIrtha meM huA hai / yaha nArada kRSNa, rukmiNI, satyabhAmA tathA pradyumna se juDA huA hai| kRSNa-rukmiNI ke vivAha meM isakI bhUmikA mahattvapUrNa hai / nArada ke dvArA satyabhAmA tathA rukmiNI ke bIca yaha nArada 'kalaha' nahIM khaDA karatA / isa nArada kI avajJA tathA anAdara kisI bhI strI ke dvArA nahIM hotA / pradyumna ke apaharaNa ke prasaGga meM yaha rukmiNI kI madada karatA hai / yaha sarvasaMcArI hai tathA utpatanI-vidyA kA dhAraka hai / vAsudeva isake bAre meM kahate haiM, "so esa --amhANaM kulassa alaMkArabhUo jaha risINaM NArado / ' '65 (4) kacchullanArada : vasudevahiNDI meM kacchallanArada ke sambandha meM eka-do saMkSipta vRttAnta Aye haiM / 'kacchullanArada' zabdaprayoga se lagatA hai ki lekhaka ko jJAtAdharmakathA kA nArada apekSita hai| jJAtAdharma meM jo asaMyata, kalahapriya tathA bhramaNazIla nArada aMkita kiyA hai usakI thoDIsI jhalaka yahA~ dikhAyI detI hai / 'kacchullanArada' vizeSaNa ko lekhaka TAla nahIM sakA lekina draupadI kA apaharaNa, draupadIdvArA anAdara Adi sandarbha unheM maMjUra nahIM hai / eka anya jagaha striyoM dvArA anAdara dikhAyA to hai lekina eka nATyaprayoga meM barbarI, kirAtI Adi striyoM ke dvArA dikhAyA hai / mahattvapUrNa bAta yaha hai ki kacchullanArada ke sandarbha meM lekhaka kahate haiM ki, "kacchullanArayassa ya vijjA''gamasIlarUvaaNusarisA savvesu khettesu savvakAlaM nAradA
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 anusandhAna 49 bhavaMti / ''66 arthAt yaha spaSTa hotA hai ki yugayuga meM honevAle kacchullanArada kI parikalpanA trilokaprajJapti ke anusAra inheM bhI maMjUra hai / vasudevahiNDI meM uddhRta sabhI nAradaviSayaka sandarbho kI chAnabIna karane ke bAda yaha lagatA hai ki inake sAmane, inake pUrva jo-jo bhI nArada prastuta kiye gaye haiM una sabhI kA samAveza yahA~ kahIM nA kahIM kiyA hai / lekina paumacariyaM se 'aja-vasu' vRttAnta svIkAra karake bhI inhoMne nArada ko rAmacarita se kahIM bhI joDA nahIM hai| isase yaha spaSTa hotA hai ki "nArada eka hai, do haiM, tIna haiM yA yugayuga meM honevAle aneka haiM" isake bAre meM vasudevahiNDI ke lekhaka kucha saMbhramita avasthA meM hI hai / lekina unake prastutIkaraNa kI zailI se yaha vidita hotA hai ki unakA jhukAva AdaraNIya nArada ke prati jAdA hai| AkhyAnakamaNikoza-TIkA meM 'kalahapriya' nArada : AkhyAnamaNikoza-TIkA meM (bArahavIM sadI) nAradasambandhI vRttAMta cAra alagaalaga kathAoM meM Aye haiM / jaina tathA hindu paramparA meM bikhare hae aneka vRttAntoM se lekhaka ne cAra vRttAnta isa prakAra cune haiM jisameM nArada kI kalahapriyatA evaM yuddhapriyatA spaSTataH dikhAyI detI hai / kAlaviparyaya tathA ekAMgI citraNa AkhyAnakamaNikoza ke nArada kI vizeSatA hai / nAyAdhammakathA kA kacchullanArada hI isakA preraNAsthAna hai| eka jagaha nArada kA ullekha 'RSinArada' ke taura para kiyA hai lekina RSibhASita kA yahA~ koI bhI jikra nahIM kiyA hai / RSabhadeva ke yuddhapara utare hue putroM kI khabara nArada, vidyAdhara pralhAda rAjA ko detA hai / rAma aura rAvaNa ke bIca saMgharSa ke bIja bhI nArada dvArA hI boye gaye haiM / draupadIdvArA apamAnita hokara, usake apaharaNa ke lie padmanAbha rAjA ko yahI nArada ukasAtA hai / satyabhAmA se apamAnita hone ke kAraNa yaha kRSNa aura rukmiNI kA vivAha karavAtA hai / 67 inakA 'brAhmaNatva' to lekhaka ne spaSTa kiyA hai lekina inakA pratyekabuddhatva yA pravrajyA Adi ke koI saMketa nahIM diye haiM / kAlaviparyAsAtmaka saMbhramAvasthA to inameM hai lekina nArada kI kalahapriyatA ke bAre meM unakI dvidhAvasthA nahIM hai|
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 161 zIlopadezamAlA meM 'janamAraka' nArada : bArahavI sadI meM jayasiMhagaNi ne jaina mahArASTrI bhASA meM race hue zIlopadezamAlA grantha meM 'nArada' ke sandarbha meM prayukta ekameva zloka nAradasambandhI sambhramAvasthA kA atyucca zikhara mAnA jA sakatA hai / ve kahate haiM - kalikArao vi janamArao vi sAvajja-joganirao vi / jaM nArao vi sijjhai taM khalu sIlassa mAhappaM // gAthA kra0 12 jisa zIla ke mAhAtmya kA yahA~ jikra kiyA hai usa zIlapAlana kI tArkika asaMbhAvyatA isa gAthA meM nihita hai / kalikAraka, janamAraka tathA sAvadyayoganirata nArada isa janma meM 'zIlapAlana karanevAlA honA' kataI sambhava nahIM hai| jaina paramparA ke anusAra bIca ke janma meM agara usane naraka athavA devagati prApta kI hai to ina donoM gatiyoM meM vratadhAraNa zIlapAlana AdirUpa puruSArtha kI bhI guMjAIza nahIM hai / isalie gAthA kI dvitIya paMkti meM nArada ke siddhagati prApta karane kA ullekha hama saMbhramAvasthA kA dyotaka mAna sakate __ isa grantha kI bAlAvabodha-TIkA meM merusundaragaNi ne parvataka-nArada vRttAnta, rukmiNI-satyabhAmA vRttAnta tathA nArada kI upAdhyAya dvArA parIkSA Adi kathAe~ saMkSepa meM uddhRta kI haiM / lekina nArada ke 'janamAraka' hone kA udAharaNa TIkA meM prastuta nahIM kiyA hai / TIkAkAra kI dRSTi nArada ke prati mUla lekhaka se adhika AdaraNIyatA kI dikhAyI detI hai / 68 bhAgavatapurANa meM nAradaviSayaka 'parasparavirodhI aMza' : ___ bhAgavatapurANa ke prAyaH sabhI skandhoM meM nAradaviSayaka ullekha bhare paDe hue haiM / ve saba aMza agara ekatrita kiye jAe to unameM parasparavirodhitA spaSTataH najara AtI hai| jaise ki- vyAsadvArA devarSi nArada kI vidhipUrvaka pUjA9, brahmA ke indriyoM se nArada kA pragaTa honA, bhagavAn kI kRpA se trailokyasaMcArI honAra, viSNu ke caubIsa avatAroM meM se tisarA avatAra honA72, dakSaputroM ko nArada dvArA gRhasthAzramI na banakara virakta hone kA upadeza73, dakSa ke zApa se prabhAvita hokara brahmacArI bananA tathA kalaha macAte hue bhramaNa
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 anusandhAna 49 karanA74, kaMsa ko devakI ke saba putra mArane kI salAha denA 75, sAvarNi manuprAcInabaha- pracetA tathA dharmarAja Adi ko jJAnopadeza denA 76 Adi / zrAmaNika paramparA kA aura vizeSataH uttarAdhyayana meM nihita yajJaviSayaka vicAra77 kI yAda dilAnevAlA eka vizeSa ullekha bhAgavatapurANa meM pAyA jAtA hai / gRhasthoM ke lie mokSadharma kA varNana karate hue nArada kahatA hai ki, "kisI bhI prANI ko mana, vANI aura zarIra se kisI prakAra kA kaSTa na diyA jAya / isIse koI koI yajJa tattva ko jAnevAle jJAnI, jJAna ke dvArA prajvalita AtmasaMyamarUpa agni meM ina karmamaya yajJoM kA havana kara dete haiM aura bAhya karmakalApoM se uparata ho jAte haiM / " uttarAdhyayana ke yajJaviSayaka vicAroM kA bhAgavatapurANa ke sAtha zabdasAmya honA bahuta hI lakSaNIya bAta hai / Rgveda, atharvaveda 9 aitareya brAhmaNa tathA mahAbhArata meM nArada kA ahiMsaka yajJa ke prati jo jhukAva spaSTataH dikhAyI detA hai vahI pravRtti bhAgavatapurANa ke uparyukta ullekha meM nihita hai / lekina Rgveda se lekara mahAbhArata taka nArada kA jo susaMgata, hiMsakayajJavirodhI tathA AdaraNIya citraNa dikhAyI detA hai vaha bhAgavatapurANa meM kalahapriyatA, striyoM ke samparka meM rahanA Adi nindanIya aMzoM se yukta hokara saMbhramAvasthA meM dikhAyI detA hai / kintu nArada ke prati AdaraNIyatA bhI bArabAra dikhAyI gayI hai / 83 ardhamAgadhI Agamagrantha RSibhASita meM nArada kA jo AdaraNIya sthAna hai usakI puSTi hama mahAbhArata taka ke granthoM meM nihita nAradaviSayaka AdaraNIyatA se kara sakate haiM / ardhamAgadhI Agamagrantha IsavI kI pA~cavI zatAbdI meM likhita svarUpa meM Ae / nandI aura anuyogadvArasUtra 3 ina granthoM meM 'mahAbhArata' kA ullekha 'bhArata' (bhAraha) zabda se kiyA hai matalaba mahAvIra ke kAla meM mahAbhArata ke dvitIya saMskaraNa kI prakriyA jArI rahI hoMgI / agara RSibhASita ko mahAvIravANI mAnI jAya to samakAlIna samAja meM pracalita nAradaviSayaka AdaraNIya avadhAraNA hI usameM pratibimbita dikhAyI detI hai / yadyapi nAyAdhammakahA grantha ardhamAgadhI aGgaAgamagranthoM meM ginAyA jAtA hai tathApi prAkRta ke abhyAsakoM ne bhASA aura viSaya kI dRSTi se use pA~cavI - chaThI zatAbdI ke bAda kA hI grantha mAnA hai / prAyaH cauthI - pA~cavI zatI
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 163 ke prAkRta kathAtmaka jaina granthoMpara bhAgavatapurANa, viSNupurANa Adi meM nihita aMzoM kA samAntara rUpa se prabhAvita hotA jA rahA hai, yaha bAta dikhAyI detI hai / isI vajaha se nAyAdhamma tathA uttaravartI aneka kathAgranthoM meM nArada kA anAdaraNIya rUpa hI dRggocara hotA hai| upasaMhAra : __ jaina paramparA ne nArada ko 'RSi', 'devanArada' tathA 'anagAra' ina zabdoM se vyAhRta kiyA hai / use kahIM bhI 'maharSi' tathA 'devarSi' sambodhita nahIM kiyA hai| donoM paramparAoM ne nArada kA 'brAhmaNatva' tathA 'brahmacaryatva' spaSTatA se kahA hai / nArada kA jaTAsahita honA, pAdukA tathA kamaNDalu dhAraNa karanA, vINAvAdana Adi zArIrika vizeSatAe~ bhI jaina paramparA ne prAya: barakarAra rakhI haiN| Rgveda se hI sUcita honevAlA tathA mahAbhArata meM bhI pratibimbita 'yajJIya hiMsA' kA virodha, tIvra jJAnalAlasA tathA usakA sarvasaMcAritva ye guNa jaina paramparA ko apanI mAnyatAoM ke anukUla lage hoNge| isI vajaha se jaina sAhitya ne 'nArada' kI vyaktirekhA kaI sadiyoM taka jArI rakhI / donoM paramparAoM ne nArada 'eka hai, do haiM, aneka hai yA yugayuga meM honevAle haiN| isake bAre meM spaSTa nirdeza nahIM diye haiM / jisa lekhaka ne nArada kI ora jisa dRSTi se dekhA usI taraha se use prastuta kiyA hai| isalie nArada kahIM 'devanArada' hai, kahIM 'nAradaputta' hai to kahIM nAradIya 'parivrAjaka' hai / kAlaviparyAsa bhI donoM paramparAoM meM samAnatA se dikhAyI detA hai / isake phalasvarUpa hama kaha sakate haiM ki jaina siddhAntoM se kucha aMzoM se milanevAlI eka vicAradhArA vaidika tathA vedottarakAla meM bhI jArI thI jisakA vicAra mahAvIra ke kAla se pandrahavI satI taka ke jaina sAhitya meM anusyUta hotA rahA /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 anusandhAna 49 Rgveda, atharvaveda tathA mahAbhArata meM nArada pazuhiMsAsamarthaka yAjJikoM se saMvAda-carcA tathA vAdavivAda karate hue dikhAyI detA hai / uttarakAlIna paurANika paramparA ne yaha aMza 'kalahapriyatA' meM rUpAMtarita kiyA / phira bhI 'nArada kA kalaha antimataH kalyANakara hotA hai' isa prakAra nArada kI kalahapriyatA kA samarthana bhI kiyA / pA~cavIchaThI zatAbdI ke anaMtara ke jaina granthoM meM kalahapriyatA kA yaha aMza jyAdA hI Age baDhAkara use apaharaNa, yuddha Adi se joDa diyaa| dono paramparAoM ne nArada, striyoM ke samparka meM rahane kI bAta to adhorekhita kI hai lekina jaina sAhitya meM striyoM ke kalahapriya svabhAva ko agrasthAna meM rakhakara kalaha-apaharaNa Adi prasaGga ke lie nArada ko jimmedAra ThaharAyA hai / vaidika paramparA ne nArada ko 'devarSi' hI mAnA / jainiyoM ne yadyapi unake daivatazAstra meM yathAnukUla sthAna diyA tathApi 'nimnajAtIya vAnavyantaroM' meM bhI unheM rakhA tathA pAcave brahmaloka nAmaka svarga meM bhI 'nArada' nAma kA spaSTa nirdeza na karake devarSiyoM ko rakhA / bhAgavatapurANa Adi granthoM meM nArada kA bhagavadbhakta honA, kRSNa ke guNoM kA nAmasaMkIrtana karanA Adi ke rUpa meM nArada kA nAma bhaktisampradAya kA dyotaka hone lgaa| jaina granthoM meM yadyapi nArada kA sambandha gandharvavidyA se joDA hai tathApi yaha aMza bhaktisampradAya meM pariNata nahIM ho sakA / kyoMki jaina mAnyatAnusAra 'kRSNa' eka vAsudeva hai jo ucca AdhyAtmika Adarza ke rUpa meM mAnyatAprApta nahIM vedottarakAlIna paramparA meM nArada ke nAma para nAradI zikSA, nAradopaniSad, nAradasmRti tathA nAradapurANa Adi grantha nirmANa hue / usa paramparA meM nArada kA mahattva isa prakAra adhorekhita hotA hai / jaina paramparA ne nAradIya vicAradhArA kA samAdara to kiyA hai lekina uttaravartI granthoM meM kevala 'eka mithaka' ke rUpa meM hI usakI pravRttiyA~ dikhAyI detI hai|
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 165 niSkarSa : nAradaviSayaka jaina ullekhoM meM sabase pracIna ullekha ardhamAgadhI grantha RSibhASita meM pAyA jAtA hai / vahA~ nArada ko arhat, RSi tathA deva zabda se sambodhita kiyA hai / nArada ko siddha, buddha aura mukta bhI kahA hai| prAcIna jaina dArzanikoM ke udAramatavAdI dRSTikoNa kA yaha atyucca zikhara hai / dhIre dhIre hindu paurANika mAnyatAoM ke anusAra nArada ke vyaktimatva meM naye naye aMza juDate gaye, purAne aMza ojhala hone lage / nArada ko sarvAdaraNIya sthAna dene meM jaina AcArya bhI jhijhakane lage / sAmAjika mAnyatAoM ke sAtha sAtha antargata sAmpradAyika abhiniveza bhI baDhane lagA / pariNAmavaza nArada ke vyaktitva ke bAre meM saMbhramAvasthA paidA huI / pUrI AdaraNIyatA aura pUrI anAdaraNIyatA ke bIca nArada ke bAre meM vaicArika Andolana calate rahe / isa saMbhramAvasthA kA hala vaiyaktika stara para nikAlane ke prayAsa hue / isI vajaha sthAnAGga meM use deva kahA hai / samavAyAGga meM bhAvI tIrthaGkara kahA hai| bhagavatIsUtra meM sirpha usakI jijJAsA para prakAza DAlA hai| tattvArthasUtrakAra ne daivatazAstra meM do vibhinna sthAna taya kiye haiM / jJAtAdharma meM vaha sirpha kacchullanArada hai / aupapAtika meM nAradIya parivrAjakoM kI paramparA hai / Avazyakaniyukti tathA TIkA meM nAradotpatti kI abhinava kathA hai| trilokaprajJapti ke nArada atirudra hai| zIlopadezamAlA meM use janamAraka kahA hai| vasudevahiNDI meM to nArada ke vividha rUpa rekhAMkita kiye haiM / AkhyAnamaNikozakAra kA nArada kalahapriya hai / aura vimalasUri ne nArada ko eka mithaka ke rUpa meM manaHpUta upayojita kiyA hai / vizeSa bAta yaha hai ki jaina nArada meM dikhAyI denevAle ye saba parivartana lekhaka kI vaiyaktika dRSTikoNa se jur3e hue haiM, kAlAnusArI nahIM hai / bhakti tathA kIrtana-saMkIrtana se sambandha juDane ke bAda to nArada jaina sAhitya se ojhala hI ho gayA / * C/o. sanmati jJAnapITha puNe Ti. * isa lekha para TipapNI agale aMkameM dI jAyelI / -saM.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 1. 3. mi ; ; 5. 7. 8. 9. RSibhASita 1.2, 11 vAlmIki rAmAyaNa bAlakANDa RSibhASita 1.2 sthAnAMga 7.43;8.116; 7.113 - 122 bhAgavatapurANa dazama skandha; adbhuta rAmAyaNa 7 devadattAmimAM vINAM svarabrahmavibhUSitAm / sandarbha 12. uttarapurANa 76.471-475 14. bhagavatIsUtra zataka 5 uddezaka 8 16. mahAbhArata, zAMtiparva 346.10 - 11 mUrcchayitvA harikathAM gAyamAMzcarAmyaham // bhAgavatapurANa prathama skandha; harivaMza 1.48.35 10. samavAyAMga prakIrNaka sUtra 251-252 2. Rgveda 8.13.31 4. AvazyakaTIkA pR. 706-a-paMkti 7 6. sthAnAMga 4.124 17. bhAgavatapurANa dUsarA skandha 18. tattvArthasUtra 4.12 aura usakI TIkA pR. 101 anusandhAna 49 11. bhAgavatapurANa 1.3.8 13. pravacanasAroddhAra gAthA kra. 468 15. chAMdogya upaniSada 7.1.1 348.6-8, nArAyaNIya upAkhyAna 19. pannavaNA prathama pada sUtra 932, prajJApanATIkA (malayagirI) pR. 70 20. tattvArthasUtra 1.21, 22 21. rAmAyaNa bAlakANDa 25. bhAgavatapurANa 1.5 27. jJAtAdharmakathA 1.16.185, 186-190, 28. jJAtAdharmakathA 1.16.185 22. bhAgavata purANa 1.5 23. brahmalokAlayA lokAntikAH / tattvArthasUtra 4.25, 26 aura usakI TIkA 26. aupapAtika sUtra 96 196-201, 226, 227 - 232 29. dazavaikAlikaTIkA 3.188, 192 30. kalpasUtraTIkA pR. 28-31 31. AkhyAnamaNikoza, supAtradAnavarNanAdhikAra pR. 46 32. pravacanasAroddhAra 33. zIlopadezamAlA bAlAvabodha pR. 11-13 34. upadezapadaTIkA gAthA 645- 648 36. vAlmIki rAmAyaNa uttarakANDa sarga - 20 38. mArkaNDeyapurANa 1.30-47 39. mahAbhArata, anuzAsana parva 73 40. aupapAtika sUtra 96 41. aupapAtikaTIkA (ghAsIlAlajI mahArAja) pR. 539-558 42. Avazyakaniryukti gAthA 1295 - 1296 43. AvazyakaTIkA pR. 705-706 44. mahAbhArata Azvamedhika parva 93.2, 5, 9, sabhAparva 2.225.7 45. manusmRti 5. 106, 109 35. aitareya brAhmaNa paJcikA 7 37. viSNupurANa 5.30
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 167 46. dazavaikAlikaniyukti gAthA 192 kI TIkA 47. bhAgavatapurANa 1.5 48. vAyupurANa 2.4.135-150 49. brahmAMDapurANa 3.2.18 50. brahmavaivartapurANa 1.13 51. trilokaprajJapti 4.1469-1473 52.paumacarIyaM 11.25, 11.75-81 53. 'dIhajaDAmauDabhAsuraM' paumacariyaM 28.3 54. paumacariyaM 11.82-84 55. paumacariyaM 11.25 56. paumacariyaM 28.7-19 57. paumacariyaM 78.8-22 58. paumacariyaM 98.48, 49 59. paumacariyaM 99.4-9 60.paumacariyaM 100.28 61. "pagIyA tuMbaru-NArada-hAhA-hUhU-vissAvasU ya sutimahuraM savaNAsaNaM thuNamANA 'uvasama bhayavaM !' ti jiNaNAmANi khamAguNe ya vaNNetA / " vasudevahiNDI gandharvadattA lambha pR. 127, 130 62. tattha citei-vaNassaio saceyaNAo passaMti / 'jatthaM na koi passati tattha NaM vaheyavvo' / 'avajjho eso nUNaM' / vasudevahiNDI somasirilaMbha pR. 189 63. nAraeNa nivArio - mA evaM bhaNa, samANo vaMjaNAhilAvo, attho puNa dhaNNesu nipatati dayApakkhaNNumatIe ya tti / vasudevahiMDI somasirilaMbha pR. 190 64. vasudevahiNDI somasirilaMbha, pR. 190 65. vasudevahiNDI pR. 108 66. vasudevahiNDI pR. 325 67. AkhyAnamaNikoza (a) supAtradAnavarNanAdhikAra meM nAgazrIbrAhmaNIAkhyAna, pR. 46 (A) zIlamAhAtmyavarNanAdhikAra meM sItAkhyAna, pR. 59 (i) tapomAhAtmyavarNanAdhikAra meM rukmiNImadhvAkhyAna, pR.72-74 (I) bhAvanAsvarUpavarNanAdhikAra meM bharatAkhyAna, pR. 86 (u) nAraeNa nArAyaNassa kahiyaM / pR. 76-79 68. zIlopadezamAlA-bAlAvabodha, pR. 9-13 (zIlopadezamAlA gAthA 12 ke Upara TIkA (bAlAvabodha)) 69. bhAgavatapurANa prathama skandha / 70. bhAgavatapurANa 3.12.28 71. bhAgavatapurANa prathama skandha 72. bhAgavatapurANa 1.3.8 73. bhAgavatapurANa 6.5.30-33 74. bhAgavatapurANa 6.5.37-39 75. bhAgavatapurANa 1.1.64 / / 76. bhAgavatapurANa 1.3.8; 5.19; 4.25-31; 7.13-35 77. (a) tasapANe viyANettA, saMgaheNa ya thAvare / jo na hiMsai tiviheNaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // uttarAdhyayana 25.23 (A) tavo joi jIvo joiThANaM, jogA suyA sarIraM kArisaMgaM / kammehA saMjamajoga santI, homaM huNAmi isiNaM pasatthaM // uttarAdhyayana 12.44
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 anusandhAna 49 78. Rgveda 8.13.30 79. atharvaveda 12.4.42 80. aitareya brAhmaNa 7.13 81. mahAbhAra, zAntiparva, uparicara vasu rAjA 82. nandIsUtra, sUtra 42 sandarbha-grantha-saci 1. atharvaveda : bhASAMtarakAra - siddhezvarazAstrI citrAva, bhAratIya caritrakoza maMDaLa, puNe, 1969 2. AvazyakasUtra : bhadrabAhu (niyukti) ANi haribhadrasUriTIkAsahita, Agamodaya samiti, mahesANA, 1916 3. uttarAdhyayana (uttarajjhayaNa) : saM. muni puNyavijaya, mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, 1977 4. upadezapada (uvaesapaya): A. haribhadra, saM. pratApavijayagaNi, baDodA, 1923 / 5. Rgveda : bhASAMtarakAra - siddhezvarazAstrI citrAva, bhAratIya caritrakoza maMDaLa, puNe, 1969 6. RSibhASita (isibhAsisa) : saM. DaoN. vAlthara zubriga, lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, ahamadAbAda, 1974 7. aitareya brAhmaNa : saM. dhuNDirAja gaNeza dIkSita bApaTa, svAdhyAya mandira, pAMcavaDa, sAtArA, zake 1863 8. aupapAtika (uvavAI) : uvaMgasuttANi 4 (khaNDa 2), jaina vizvabhAratI, lADanU (rAjasthAna), 1986 jJAtAdharmakathA (nAyAdhammakahA) : aMgasuttANi 3, jaina vizvabhAratI, lADanUM (rAjasthAna), vi.sa. 2031 10. tattvArthasUtra : vAcaka umAsvAti,vivecaka - paM. sukhalAlajI saMghavI, saM. DaoN. mohanalAla mahetA, jaina pArzvanAtha vidyApITha, vArANasI, 2001 11. trilokaprajJapti (tiloya-paNNati) : A yativRSabha, saM. pro. AdinAtha upAdhyAya, pro. hIrAlAla jaina, jIvarAja jaina-granthamAlA 1, jaina saMskRti saMrakSaka saMgha, solApura, 1943 12. dazavaikAlikaTIkA : haribhadrasUri, devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaMDa, nirNayasAgara presa, mumbaI, 1918 13. paumacariyaM : vimalasUri, saM. DaoN. ec. jekobI, prAkRta grantha pariSada, vArANasI, 1962 14. prajJApanA : uvaMgasuttANi 4 (khaNDa 2), A. mahAprajJa, jaina vizvabhAratI, lADanUM, 1989 15. prajJApanATIkA : malayagirI, Agamodayasamiti, mahesANA, 1918 16. bhagavatI (bhagavaI): aMgasuttANi 2, jaina vizvabhAratI, lADanUM (rAjasthAna), vi.saM. 2031 17. bhAgavatapurANa : gItA presa, gorakhapura 18. bhAratIya saMskRtikoza : saM.paM. mahAdevazAstrI jozI, bhAratIya saMskRtikoza maMDaLa puNe, 1962 19. manusmRti (sArtha sabhASya) : saM. svAmI varadAnanda bhAratI, zrIrAdhAdAmodara pratiSThAna, puNe, 1923 20. mahAbhArata : zAntiparva, saM. DaoN. paM. zrI dA.sAtavalekara, pAraDI, 1980 21. samavAyAGgaH aMgasuttANi 1, jaina vizvabhAratI, lADanUM (rAjasthAna) vi.saM. 2031 22. sthAnAGga (ThANa) : aGgasuttANi 1, jaina vizvabhAratI, lADanUM (rAjasthAna), vi.saM. 2031
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 vihaMgAvalokana (aMka46-47-48 muM) | - upA. bhuvanacandra 'anusandhAna'nA 46mA aMkamAM apragaTa kRti lekhe eka ja saMskRta racanA chapAI che jyAre saMzodhana lekho 6 jeTalA che. saMzodhanalekho paNa prAcIna jaina sAhitya tathA saMskRta-prAkRtanA anusandhAnakAryano ja eka bhAga che e dRSTie 'anu0'mAM AvA lekho have prakAzita thavA lAgyA che te AvakArapAtra ja che, kintu aprasiddha nAnI-moTI saMskRta-prAkRta-apabhraMza vagere bhASAnI kRtio 'anu0' dvArA je rIte prakAzamAM Ave che te pravRtti gauNa na banI jAya te jovA sampAdakazrIne vinaMtI karavAnuM mana thAya che. laghukRtio aprakAzita thAya emAM dvividha lAbha che : apragaTa sAmagrI prakAzamAM Ave ane navodita sampAdakone sampAdana-saMzodhananI tAlIma maLe. _ 'abhayAbhyudaya mahAkAvya' kAvya ane kathA bannenA lakSaNa dharAvatI racanA che. ene 'khaNDakAvya' paNa kahI zakAya tema nathI, kAraNa ke kAvyano moTo bhAga caritrAtmaka che. sampAdakoe paryApta vicAraNA ane parizrama sAthe kRtinuM sampAdana karyu che. A racanAnI tADapatrIya prato cha paNa A sampAdanamA temano AdhAra levAyo nathI. pATha zuddhaprAya che. sarga 4, zloka. 8mAM 'vadati sa' e jo mudraNadoSa na hoya to kadAca vAcanabhUla haze. ahIM 'vadati sma' pATha hovo ghaTe. "eka phUTaphaLa patra'mAMthI maLelI zabda sUci rasaprada che. prAkRta ke dezya zabdonA saMskRta paryAyo AbhAsI zabda-sAdRzyanA AdhAre ghaDI kADhavAnI eka prathA eka samaye hatI. vyavahAra mATe e kAryakSama hovA chatAM emAM bhASAnA, dhvaninA tathA arthavikAsanA niyamo sadaMtara upekSA pAmatA hatA. prastuta sUcigata zabdonI artha ane vyutpattinI dRSTie sundara carcA sampAdake karI che. emAMnA keTalAka zabdo aMge TippaNI -- 'paDUcauM' 'pratibhAvya' nA paryAya tarIke barAbara che paraMtu 'pratibhAva'mAMthI
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 anusandhAna 49 'paDUcauM' vikasI zake nahi. enuM mULa kadAca 'pratItya' (prA. paDucca) hoi zake. A saM.bhU.kR. no prayoga 'ne kAraNe', 'ne mATe' evA arthamAM thato hato, kramazaH 'amuka vastunI sAme' (jAmIna mATenI vastunI sAme) evo artha vikasyo hoya ane bhU.kR.no sandarbha bhUlAI, vastuvAcaka nAma tarIke A zabda 'paDUcauM' banyo hoya. - 'cahuNTI'no artha coTiyo, cUMTalI, cUMTI che ema cokkasa kahI zakAya tema che, kAraNa ke kacchI bhASAmAM 'coMDhaDI' rUpe A ja arthamAM zabda maLe che. - 'vegaDi'no artha 'khullA moTA zIMgar3AvALI gAya' e sUcigata saM. paryAya 'vikaTazRGgI'nA AdhAre karAyo che. zrIkoThArIe "vikaTazRGgI'ne mULa tarIke mAnya nathI rAkhyo, paNa 'vikaTa' rAkhyo te to yogya ja che, paraMtu 'khullA moTAM zIMgar3AvALI gAya' temaNe svIkAryo hoya to te sudhAravA jevo che. Ano sandarbha paNa kacchI bhASAmAMthI maLe che. kacchImAM 'vor3o/vor3I' zabda prayogamA che, jeno artha 'kizoravayano vAcharaDo' ke 'kizoravayanI gAya' thAya che. A avasthAmAM zIMgar3AM phUTayAM hoya che paNa moTAM ke pUrA vikasita nathI hotAM. AthI 'jenAM zIMgar3AM mAtra nIkaLyAM che evI gAya' - evo artha spaSTa thAya che. _- 'ADaNa' no artha artha 'aMgazobhA' nahi paNa 'aMgazobhA mATernu vastra' thato hovo joIe. Ano AdhAra paNa kacchI 'ADiyo' zabda pUro pADe che. puruSo coraNA Upara eka kapaDaM AIM bAMdhatA, jeno uddeza sabhyatA (maryAdA)no hato ane 'zobhA'no artha paNa emAM samAyelo che ja. - 'pAtharapuM'no paryAya 'prasUraNa' apAyo che, paraMtu ahIM vAcanabhUla thaI jaNAya che. 'prastaraNa' hovU ghaTe. ___- 'aMboDaunI vyutpatti 'AneDaka' ke 'AmeDita'mAMthI hoI zake. _ 'paMdraha karmAdAna' viSayaka abhyAsa lekhamA lekhikAe carcAnA upasaMhAramA '.... ina meM se jyAdAtara... niSiddha nahIM the, nahIM haiM aura bhaviSyakAla meM to bilakula niSiddha nahIM hoMge' evA zabdomAM niSkarSa Apyo che te navAI pamADe che. lekhikA jaina paramparAnI 'aticAra'nI vibhAvanA ane sUtrapAThanI zailI yathArtha rUpe samajI nathI zakyA. vadhumAM A prakAranA vyavasAyo sAmAjika-paryAvaraNIya
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 arthatantra Adi aneka dRSTie niyantraNane pAtra che e tathya paNa temanA dhyAna bahAra rahyuM che; phalataH rAkSasI udyogonA samarthanamAM temanI kalama cAlatI hoya tevI chApa par3e che. AnI samIkSA karato lekha paNa A ja aMkamAM che, jemAM uparyukta lekhano muddAsara prativAda karavAmAM Avyo che. 171 madhyakAlIna gujarAtI bhASAnA kSetre karavA jevAM kAryonI vizada vicAraNA karato saMzodhanalekha paNa A aMkamAM prakAzita che. kAntibhAI bI. zAhe A kSetranuM mahattva ane hajI keTaluM keTaluM kArya apekSita che tenI vigatasabhara vicAraNA karI che. bha. mahAvIranA garbhApahAra prasaMganI carcA DaoN. jagadIza candra jaine temanA saMzodhanalekhamAM karI che. AyurvedamAM 'naigameSApahRta' jevo garbha naSTa thavAno prakAra batAvAyo che e jANIne Azcarya thAya ane sAthe sAthe prazna paNa thAya ke hariNaigameSI deva dvArA garbhApahAranI ghaTanA banI te parathI bhAratamAM bhAratanA lokomAM ane AyurvedamAM A prakAra parigaNita thayo ke pachI bha. mahAvIra sambandhita je koI ghaTanA banI tenuM AyurvedamAM parApUrvathI parigaNita evA A prakAranA rUpe citraNa karI samAdhAna ApavAno prayatna thayo hato ? nirNaya para AvavAnuM kaThina che; brAhmaNa-kSatriya kulane sparzatI koI ghaTanA banI che jarUra. zAstrakAro ene AdhyAtmika- vaizvika dRSTikoNathI samajAve, itihAsavido aitihAsika-sAmAjika dRSTikoNathI vicAre e svAbhAvika che. AmAM have Ayurvedika dRSTikoNa umerAya che. A saMzodhanalekha antima nirNaya sudhI bhale na pahoMcAr3e paNa eka maulika nUtana abhigama avazya pUro pAr3e che. jaina mahArASTrI prAkRta sAhityanI lAkSaNikatAo para prakAza pAr3atA DaoN. nalinI jozInA aMgrejI saMzodhana lekhamAM jaina sAhityanA itihAsamAM ardhamAgadhI, zaurasenI, mahArASTrI, apabhraMza bhASAonA prayoganA tabakkA tathA tenA sambhavita kAraNonI vicAraNA thaI che. paMdara karmAdAnaviSayaka lekhanI samIkSAno lekha munizrI kalyANakIrtivijayajIe lakhyo che ane garbhApahAra viSayaka lekhano prativAda karato lekha A. zrI zIlacandrasUrijI lakhyo che. paramparAgata mAnyatAthI judI vAta rajU karatA
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 anusandhAna 49 abhyAsapUrNa saMzodhanalekhone prakAzita karI vidvAnonA abhyAsa parizramano ane saMzodhana kAryano Adara karavo tathA jarUra lAge tyAM saMtulita/saumya prativAda karavo - sampAdaka AcAryazrIno A abhigama svastha, stutya ane virala-durlabha ja che. be suprasiddha jaina zAstrakAra sUripurandaronI be aprasiddha kRtio - chandonuzAsana ane tenI TIkA - 'anu0' 47mAM pragaTa thaI che. mULa granthakAra eka mahAna saMghanAyaka AcArya che ane e granthanA TIkAkAra eka pratibhAsampanna bahumAnya vyAkhyAkAra tathA sarjaka AcArya che. granthano viSaya che prAkRta chando ane tenI TIkAnI racanA thaI che, ajita nAmanA zrAvakanI utsAhabharI mAgaNIthI. adhyayanaadhyApana-sarjana e kALe jaina zramaNasaMgha tathA zrAvakasaMghamAM eka sahaja ArAdhanAnA bhAga rUpe kevA vyApta haze tenI kalpanA AvI kRtio ApI jAya che. eka ja pratinA AdhAre - te paNa tenI phoTo kopInA AdhAre - AnI pratilipi thaI che tethI mULa tathA TIkAnA pAThamAM azuddhatA rahevA pAmI che. pATha na samajI zakAyAthI vAcanA paNa kyAMka astavyasta rahI che. kRtinA sampAdaka tathA 'anusandhAna'nA sampAdaka - ema be vidvAnonA hAthe eno pariSkAra thayo che eTale kRti moTA bhAge zuddha thaI zakI che. kalpasUtranI eka suvarNAkSarI pratinI prazasti A aMkamAM che, emAM puSkaLa aitihAsika mAhitI che. bIjA zlokamAM azuddhi che tethI sampAdake karelo artha paNa sandigdha rahe che. zlo. 7mAM janmAtsau' che tyAM '0janmAnau' pATha kalpI zakAya che. rAjasthAnI bhASAnI 18mI sadInI eka racanA : 'abhayakumAra caupAI' rasaprada che. sampAdake rAjasthAnI bhASAne jALavIne sampAdana kayuM che. zabdakozamAM hajI vadhAre zabdo samAvavAnI jarUra hatI, tema 'dIkSA' jevA suparicita zabdo levAnI jarUra na hatI. DhA. 1 viddha = vidhi (ka. 7) cATU = cATavo, Doyo (ka. 11) DhA. 3 naulI = nALa, naLI (kapar3AnI lAMbI thelI jemAM paisA bharI *
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 DhA. 6 DhA. 8 DhA. 4 DhA. 9 cuMpa = coMpa, kALajI (ka. 5) jokhau jokhama, bhaya (ka. 5 ) cItA = cittamAM (ka. 11) usarAvaNa RNarahita (ka. 16) parahI dUra, aLago (ka. 8) vAsaNI (lI) = vAMsaLI, naLI (ka. 17) = = kamara para bAMdhI levAtA) (dU. 5) - raMdhANI = rasoDuM (ka. 6) kachUlo = ? (ka. 13) = DhA. 10 sakaja DhA. 12 rucisAra = ruci pramANe (ka. 7) DhA. 2, ka. 7 'pahaDa' che tyAM 'paDaha' hovAnI zakyatA che. DhA. 4, ka. 7 'baiMgai' chapAyuM che te vAcanabhUla athavA dRSTidoSa che. ahIM 'baige' zabda susaMgata che. zabdakozamAM ane mULamAM 'taDyo' chapAyuM che tyAM paNa dRSTidoSathI khoTuM vaMcAyuM che. 'tajyo' ja hovAnI pUrI zakyatA che. evI rIte 'hukkama 'che te paNa lahiyAnI bhUlathI thayuM haze; AvI bhUlone pAThAntara ke alaga zabda gaNavAnI jarUra rahetI nathI. e zabdone sudhArA sAthe lakhavA joie. zabdakozamAM ' bhAMDyA 'no artha 'pheMkyA' karyo che paNa e 'bhAMDI' (vAsaNa) nuM ba. va. che. e ja kaDImAM 'bhaDakAI' che, eno artha 'bhaTakAvI, athaDAvI' samajI zakAya che. kAryakuzala, samartha (ka. 7) 173 'vAhara' = 'senA' nahIM paNa madada, vAra. bAhara caDhiyo' vAre = caDyo. 'kUkavAjI' ane 'tikojI' - banemAM 'jI' zabdano bhAga nathI, dezImAM vaparAto 'jI' che. 'vIsavAvIsa' e 'soLa AnA', 'so TakA' jevA arthanuM jUnuM kri. vi. avyaya che. DhA. 11, ka. 13 'jina dhramazIla amoleM' ema chapAyuM che tyAM jinadhrama zIla amoleM' ema vAMcavuM joie. zubha jinadharma ane amola zIlathI sundara kIrti thAya che ema sahu bole che- evo A paMktino artha thAya che. AmAM kartAe potAnuM nAma 'kIrtisundara' zleSa dvArA jaNAvyuM che. 'mahAvIrapAraNAstavana'nA kartA vize gUMcavADo che kAraNa ke muni mAla
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 anusandhAna 49 ane mAlamuni evA nAme be kavio noMdhAyA che. AvI sthitimAM kRtinI bhASA, zailI jevAM Antarika pramANo dvArA kartAno nirNaya karavo paDe. prastuta kRtinI bhASA 17mA saikAnI nahi paNa 18mA-19mA saikAnI jaNAya che, vaLI 'muni mAla' rUpe kartA, nAma hAjara che tethI loMkAgacchIya muni mAlanI ja kRti che ema mAnavAmAM kazI harakata nathI. antima kaDImAM 'rasANI' che tyAM 'rasAla' prAsanA anusAre samajI zakAya che. jaina ha. li. bhaNDAromA eka vyaktiviSayaka sauthI vadhAre racanAo jo koInI maLatI hoya to te nema-rAjulanI ja haze. A aMkamAM nema-rAjulanI 2 padyaracanAo tathA eka 'sthUlibhadracomAsuM' ema traNa racanAo che je kAvyarasayukta che. nemagIta, ka. 4 - 'pasuA mi' che tyAM 'pasuA miSi' hovA saMbhava che. ka. 7mAM 'doku' che tyAM 'doU' hovU ghaTe. 'U' vAcanabhUlathI 'ku' tarIke vaMcAyo che. 'rAmAyaNa'nA jaina rUpAntaro' e zIrSakavALA aMgrejI zodhalekhamAM jainaajaina rAmAyaNanI tulanAtmaka vicAraNA sundara rIte thaI che. lekhikA jaNAve che ke samagra rIte jotAM rAmAyaNanA jaina rUpAntaromAM mahilAonA pAtro vadhu sammAnita rUpe rajU thayA che. vadhu vAstavadarzI ghaTanAkrama ane karmasiddhAntanuM mahattva - e be lakSaNa paNa jaina rAmAyaNonI vizeSatA che. zIlAGkAcArya ane saMghadAsagaNInI kRtio vAlmIkikRta rAmAyaNane anusare che jyAre vimalasUri hemacandrAcArya ane digaM. raviSeNa, guNabhadra AdinI kRtiomAM jaina rUpAntaraNa vizeSa dRSTigocara thAya che- evA niSkarSa paNa lekhikA Ape che. 'dhyAnadIpikA' nAmaka be racanAonI samIkSA/tulanA karatA lekhamAM 'jJAnArNava' sAthe te beyanI sarakhAmaNI karI, e racanAo 'jJAnArNava' grantha para AdhArita che evo niSkarSa apAyo che. sAhitya ane itihAsa kSetre niSpakSa-nirbhIka samIkSA dvArA ghaNAM tathyo bahAra Ave che ane spaSTa thAya che tethI tulanAtmaka parIkSaNa hamezAM AvakArapAtra hovU joie. anu0 48mAM prakAzita prAkRtabhASAnI dIrgha racanA 'ANaMdAdidasa uvAsagakahAo' eka saMkalanAtmaka kRti che, parantu Agamika viSaya paranA prabhutva tathA bhASA sauSThavanA kAraNe dhyAnAkarSaka che. sampAdake kartA sambandhI paryApta vigato
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 175 33 168 209 ApI che. kRtinA pAThamAM kvacit zuddhisthAna cha : zlo. azuddha zuddha viNammaviyaM viNimmaviyaM niyamA niyayA bhadiyAe maTTiyAe 250 jahAmuhaM jahAsuhaM gA0 80nI cUrNimA mud-moSA0 che te vAcanabhUla lAge che. prasaMgaprApta mudga-mASA0 saMgata bane. 'caturviMzatistotradvaya' dvArA be navAM stotro umerAya che. vidvAno potAnA sarjanakALanA prArambhe athavA pachI paNa ziSyAdinI vinaMtithI AvI niyata DhAMcAnI racanA karavA prerAtA hoya che ane tethI AvI racanAo kaMika kliSTa banI rahe che. prathama stotranA zlo0 14 mAM 'zramaNaguNInAm' vaMcAyuM che paNa tyAM 'NA' no 'NI' vaMcAyo jaNAya che. 'zramaNagaNAnAM' pATha susaMgata che. yamakabandha A kRtimAM zithila che ja, tethI 'ramaNInAM'nI sAme gaNAnAM kavine svIkArya haze- ema samajI zakAya che. dvitIya stotranA antima zlokamAM 'dhrIdvaita' che tyAM 'dhidvaita' samajavU joIe. 'dvaya'ne badale kavie 'dvaita' zabda chandanI AvazyakatAnA kAraNe lIdho che. jJAnatilakapraNIta stotratraya kavinA kavitva ane zabdasamRddhinA paricAyaka che. te te kALe pravartamAna sAhityapravAhone kavioe kevI rIte AtmasAt karyA che tenI AvA stotro dvArA jhAMkhI thAya che. 'sumati-kumati-vAda' gItanI trIjI kaDI apUrNa athavA bhraSTa rahe che. AnA kartA 'lAla vinodI' e 'lAlavijaya' nahIM paNa 'vinodIlAla' nAme gRhastha kavi hovAno saMbhava vadhAre che. 'puSpamAlAciMtavaNI' e gaNitacamatkAranI racanA che. game te 31 vastuo para AvI ramata yojI zakAya. A ramata Aje paNa judA judA viSayo para pracalita che. 31 nAmonuM eka patraka hoya ane emAMnAM 31 nAmo alaga alaga patrakomAM
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 anusandhAna 49 yuktipUrvaka noMdhelA hoya. jemake 21muM nAma 16, 4 tathA 1 kramAMkavALA patrakomAM lakheluM hoya, jeno saravALo 21 thaze. pRcchaka ne 31mAMthI game te eka nAma dhArI levAnuM kahevAmAM Ave, tyAra bAda kyA kyA patrakamAM e nAma che te pUchavAmAM Ave . 1, 2, 4, 8 ane 16 evI saMkhyA e patrako para bIjAne dhyAnamAM na Ave evI rIte lakhelI hoya, athavA to prayogakartAe patrakonA raMga ke AkAranA AdhAre manamAM noMdhI rAkhI hoya. jeTalA patrakomAM dhAreluM nAma hAjara hoya teTalAno mAtra saravALo prayogakartA manamAM karato jAya ane je aMka Ave te nAma kahI Ape. gaNitanA rahasyathI ajANa hoya tevA loko Azcaryacakita thAya. prastuta racanAmAM phUlonAM nAma ane tenA AdhAre dUhA yojyA hovAthI ramata vizeSa rasaprada banI rahe che. jaina saMghamAM sarasvatI devI Aje je rUpe mAnya-pUjya che tevA ja rUpe sarasvatI devInuM varNana prAcIna ardhamAgadhI bhASAnA Agamo tathA anya prAcIna granthomAM maLatuM nathI- evo niSkarSa Apato pro. sAgaramala jainano lekha sAhityika ane purAtAttvika sAkSyonA saghana nirIkSaNa-parIkSaNa pachI lakhAyo che. prAcIna nirgrantha paramparAmAM devI-devatAne sthAna na hatuM. jinavANIne ja zrutadevatA kahIne namaskAra thato. samaya jatAM devInA svarUpanuM tenA para AropaNa thayuM haze ne upAsanA zaru thaI haze - evaM A lekhanuM tAtparya che. 'nirNayaprabhAkara' nAmaka eka zAstrArtha viSayaka granthano paricaya A aMkamAM che. AmAMthI eka Azcaryajanaka tathya ApaNane jANavA maLe che ke zrI jhaverasAgarajI mahArAja tathA zrI rAjendrasUri vaccenA vivAdamAM nirNAyaka tarIke kharataragacchIya be mahAtmAo svIkRta thayA hatA. e samaye vivAdo ane zAstrArtho sAmAnya vastu hatI, emAM nirNAyaka tarIke ajaina vidvAno paNa besatA. anyagacchIya vidvAna munione nirNAyaka pade sthApavAnI ghaTanA virala gaNAya. jaina derAsara, nAnI khAkhara- 370435, kaccha, gujarAta
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTembara 2009 navAM prakAzano 1. sirikummAputtacariam : karttA : AcArya zrI hemavimalasUriziSya-munizrIjinamANikyavijayajI pra. bhadraMkara prakAzana, amadAvAda, I.sa. 2009 I.sa. 1919mAM paNDita haragovindadAse A granthanuM saMzodhana karIne saMskRtachAyA sAthe jainavividhasAhityazAstramAlA antargata chapAvyo hato. tyAra pachI I.sa. 1933mAM gujarAta kaoNleja dvArA A grantha punaH prakAzita thayo hato, jemAM pro. ke. vI. abhyaMkare aneka hastapratonA AdhAre saMzodhita - sampAdita karelI vAcanA, temanA ja dvArA thayelA aMgrejI anuvAda sAthe mUkavAmAM AvI hatI. A banne granthonA AdhAre A caritranuM punaH sampAdana sAdhvIjI zrIcandanabAlA zrIjIe kartuM che. granthamAM upara noMdhelA saMskRta- aMgrejI anuvAdanI sAthe, paNDita amRtabhAI paTela dvArA karavAmAM AvelA gujarAtI-hiMdI anuvAda paNa mUkavAmAM AvyA che. pariziSTa tarIke zubhavardhanagaNi ane bAlacandrasUri dvArA racita kUrmAputrarSikathAnakono paNa A granthamAM samAveza karavAmAM Avyo che. 2. rAtribhojana tyAga Avazyaka kyoM ? lekhikA : sAdhvI sthitaprajJAzrIjI prakAzaka : pArzvanAtha vidyApITha, I.sa. 2009 177 A pustakamAM rAtribhojana zA mATe choDavuM joie tenuM sundara rIte pratipAdana karavAmAM AveluM che. phakta dhArmika rIte ja nahIM, parantu vijJAna - paryAvaraNa - Arogya vagere dRSTikoNathI paNa rAtribhojanatyAga vize vicAra karavAmAM Avyo che- je A pustakanI vizeSatA che. lekhikAe svakathananA samarthanamAM Agamo, purANo, prakaraNo vagere granthomAMthI ApelA aneka sAkSipAThone lIdhe pratipAdana adhikRta ane mahattvapUrNa banyuM che.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 anusandhAna 49 Anandaprada mAhitI anusandhAna patrikAnA 1 thI 48 arthAt adyAvadhi prakAzita tamAma aMko, bhArata-bahAranA dezomAM vaselA vidvAno tathA abhyAsIo mATe, nimnAMkita website para upalabdha che. www.Jainlibrary.org (non-commercial websites, Free of charge Access) bhAratathI bahAranA dezomAM A patrikA pustakarUpe mokalavA- have baMdha karavAmAM Avela che. tethI A website no upayoga karavA vinaMtI. have pachI pragaTa thanArA aMko paNa AmAM maLaze. vadhumAM, amArA dvArA prakaTa thatA saMskRta ayanapatra "nandanavanakalpataru"nA adyAvadhi prakAzita 1 thI 22 aMko paNa uparokta website para upalabdha che. rasa dharAvatA sujJoe upayoga karavA vinaMti.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ en Education International www.ainelibrary.org