________________
રહી જ હોય છે. આમ, સપ્તભંગી મહા મહિમાવાળી છે. ।।૨।।
અવતરણિકા ઃ શંકા ઃ સપ્તભંગી મહિમાવાળી છે એ બરાબર પણ આનું જ્ઞાન મેળવીને અમને શું લાભ? અને ન જાણો, તો શું નુકસાન? જેથી અમારે આને જાણવી જ જોઇએ? આના સમાધાનમાં કહે છે –
વાક્ય અસમ્યક્ શંકતા, સપ્તભંગી અણજાણ; સાધુ પણ બોલે નહીં, તેથી તેહને જાણ ।।૩।।
।। સપ્તભંગીના જ્ઞાનની આવશ્યકતા ।।
વાર્તિક. હિતકારી અને શાસ્ત્રવચનરૂપ પણ વાક્ય જો સપ્તભંગીથી વિયુક્ત બોલાય, તો અહિતકારી બને. એટલે પરિણામે અનુબંધ-અસત્ય રૂપે પરિણમે. જ્યાં સુધી સપ્તભંગીને જાણતાં ન હોય, ત્યાં સુધી ‘કદાચ અમારાથી અસમ્યક્ બોલાઇ જશે.' આવી શંકાથી સાધુભગવંત પણ બોલતા નથી માટે તેને જાણવી જરૂરી છે, સપ્તભંગીના સ્વરૂપનાં જ્ઞાનથી સમ્યક્ વચનપ્રયોગ કરાય, તેનાથી સ્વપરનું હિત થાય, એનાથી મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય. આ રીતે અહીં પ્રસ્તુત પ્રકરણનું પ્રયોજન સ્પષ્ટ કર્યું.
અવ. હવે સપ્તભંગીનું લક્ષણ કહે છે.
દ્રવ્યાશ્રિત પર્યાયનાં, વિધિ-નિષેધ કરતાં; સાત વચન સંદોહથી, સપ્તભંગી રચના ॥૪॥
।। સપ્તભંગીનું શાસ્ત્રીય લક્ષણ II
વાર્તિક. વસ્તુગત પ્રત્યેક પર્યાયનાં વિધિ અને નિષેધની રચના દ્વારા સાત સ્વરૂપોનું કથન એ સપ્તભંગી છે. સમ્મતિતર્ક વૃત્તિ-સ્યાદ્વાદમંજરીજૈનતર્ક ભાષા વગેરે ગ્રંથોમાં આ લક્ષણ જ દર્શાવ્યું છે. પ્રમાણનય તત્ત્વાલોકાલંકાર ગ્રંથમાં આ લક્ષણ વિસ્તારથી કહ્યું છે તે લક્ષણ આગળ સ્પષ્ટ કરાશે. પ્રથમ તો સપ્તભંગની રચના પાછળનો ક્રમ બતાવાય છે.
સપ્તભંગી
રાસ
