________________
અને મિથ્યા એકાન્તનું ગ્રહણ કરનારો દુર્નય. આવું અમે કહીએ છીએ.
શંકા ઇતરનયાંશનો વિરોધ કરે એને સુનય શી રીતે કહી શકાય?
સમાધાનઃ “ઈતરનયાંશનો વિરોધ જો દ્રષબુદ્ધિથી કરે તો પોતે મિથ્યા એકાન્તરૂપે પરિણમે અને જો પૂર્વોક્ત ભાવનાની દઢતા થાય, એ ખાતર પોતાના વિષયનો ઉત્કર્ષ સિદ્ધ કરવા માટે અન્ય નયાંશનો વિરોધ કરે, તો તે મિથ્યા એકાન્તરૂપ બનતો નથી. માટે સુનય જ છે.” આવો પાઠ નયોપદેશનયામૃતતરંગિણીમાં જણાવ્યો છે.
આને વિસ્તારથી સમજીએ-નય હંમેશા સ્વવિષયનું પ્રતિપાદન કરતો હોય છે. જેમ કે પરસમયમાં બૌદ્ધદર્શનરૂપ નય અને સ્વસમયમાં શુદ્ધ પર્યાયાર્થિકનય “સર્વ ક્ષણિકં” આવું કહે છે. પરંતુ, શિષ્ય જ્યારે વ્યવહારની ભાવનાથી ભાવિત મનવાળો જ હોય, ત્યારે એ આ વાતને સ્વીકારી શકતો નથી. અને જો એને સ્વીકારી ન શકે, તો એના જ્ઞાનથી જે પર્યાયનો બોધ કરાવવા રૂપ પ્રયોજન, અથવા અનિત્ય ભાવનાની સિદ્ધિરૂપ જે પ્રયોજન છે, તે સિદ્ધ થતું નથી. માટે તે પ્રયોજનને સિદ્ધ કરવા માટે પ્રજ્ઞાપકે તેને પર્યાયાર્થિકનયનું જ્ઞાન કરાવવું જ રહ્યું. અને શ્રોતા તેને બરાબર જાણી શકે તે માટે તેણે શ્રોતાના મનમાં પડેલાં વ્યવહારનયની ભાવનાના સંસ્કારોને અવશ્ય તોડવાં જ પડે. એટલે તે ઇતરનયાંશનું ખંડન કરે, પરંતુ દ્રષબુદ્ધિથી નહીં, શ્રોતાનાં મગજમાં બેસે એટલા માટે. આથી, અન્યનયાંપ્રતિષેધ એ દુર્નયતાનું પ્રયોજક નથી. પરંતુ, મિથ્યા એકાન્તરૂપે ગ્રહણ કરવું, એ દુર્નયતાનું પ્રયોજક છે.
આમ, સુનય-દુર્નય અને પ્રમાણની પરિભાષાનું સ્પષ્ટીકરણ કર્યું. આ સંવિત્તિનાં પ્રકારની વિચારણાનો સંક્ષેપ છે. ર૨. અવ. હવે સમગ્ર પ્રકરણનો ઉપસંહાર કરે છે
એમ વચનની શુદ્ધિને, જાણી નય-પ્રમાણ; યોગ્ય રીતથી આદરી, મોક્ષનિકટતા પામ ૨૩
સપ્તભંગી | રાસ
IIIIIIIIII
-- IIIIIIIIIIIી
૧૭૦
