________________
પ્રમાણ દેશના અને નયદેશનામાં ઉત્સર્ગ અને અપવાદ ભાવનમાની શકાય છે
શંકાઃ શ્રોતાને જોઈને કરાતી દેશનામાં આવો નિયમ હોઈ શકે. સામાન્યથી તો પ્રમાણકથન જ કરવું જોઈએ. માટે પ્રમાણદેશના એ ઉત્સર્ગ અને નયદેશના એ અપવાદ થયો.
સમાધાનઃ દેશના તો શ્રોતાને આશ્રયીને જ થાય. છતાંય જ્યારે વક્તા સ્વરસથી જ દેશના કરતા હોય, ત્યારે પણ એમણે પ્રમાણદેશના જ આપવી, આવો નિયમ નથી. એઓ પ્રમાણદેશના પણ આપી શકે, નયદેશના પણ આપી શકે...
શંકાઃ પરંતુ, પ્રમાણદેશનાથી બીજી કોઈ આપત્તિ નહીં આવે. કારણકે તે અનેકાન્તરૂપ છે. જ્યારે નયદેશના એ એકાન્તરૂપ હોવાથી એને મિથ્યા રીતે ગ્રહણ કરી લે તો તે મિથ્યા એકાન્તરૂપ બનવાથી સંસારનું કારણ બની જાય.
સમાધાનઃ નયજ્ઞાનની વિષય બનતી એકાન્ત વસ્તુની જેમ પ્રમાણજ્ઞાનના વિષય બનતી અનેકાન્ત વસ્તુમાં પણ જો એકાન્ત–મિથ્યાઆગ્રહ ગ્રહણ કરી લેવામાં આવે, તો એનાથી પણ સંસાર વધી જવાની શકયતા યથાવત્ ઊભી છે.
આ રીતે પ્રમાણવાક્ય અને નયવાક્ય આ બન્ને કારણિક જ થયાં. અર્થાત્ અમુક કારણને આશ્રયીને જ બન્નેનો પ્રયોગ થાય છે. આથી એ બન્નેમાં ઉત્સર્ગઅપવાદભાવ નથી. ઉત્સર્ગઅપવાદભાવ તો ક્યાં આવે? જ્યાં એમાંથી અન્યતરનું આદરણ સામાન્યથી કરાય અને બીજાનું આદરણ કારણ વિશેષે જ કરાય. ત્યાં પ્રથમ ઉત્સર્ગ બને. દ્વિતીય અપવાદ બને. અહીં તો નયોપદેશનાં વચન મુજબ બન્નેય સ્વ-સ્વકાલે ઉત્સર્ગરૂપ જ છે.
આથી જ, અનેકાન્તમાં પણ એકાન્ત નહીં રાખવો જોઈએ. પરંતુ, તેવી તેવી રીતે વાક્યપ્રયોગ કરવો, અર્થાત્ અનેકાનાથી ક્યારેક નયવાક્યનો અને
ક્યારેક પ્રમાણવાક્યનો પ્રયોગ કરવો કે જેથી સ્વપરને ઉપકાર થવાથી વક્તા અને શ્રોતાનો મોક્ષ નિકટમાં આવે... આવી રચનાકારની છેલ્લી વિનંતી કે ઉપદેશ છે. પર૩
// આ પ્રમાણે સપ્તભંગી-રાસ પૂર્ણ થયો. સપ્તભંગી IIIIIIIIIu.--IIIIIIIIIII ૧૩૩
રાસ
