________________
ચા પદનો અર્થ છે. ઉપરોક્ત શાસ્ત્રોથી સિદ્ધ થાય છે કે “સ્માત' પદનો અર્થ “કોઈક રીતે એવો નીકળે છે. અર્થાત્ સત્ત્વપર્યાયનો સર્વસ્તુનો ભાવ પણ ઘટાદિમાં કોઈક અવચ્છેદકની અપેક્ષાએ જ છે, સર્વથા નથી અર્થાત્ સર્વ અવચ્છેદકોથી નથી.
તથા હિ-ઘટાદિ સર્વસ્તુ સ્વ-પર પયયાત્મક છે. એમાંથી તેનો સ્વપર્યાયરૂપ જે એક અંશ છે, તેનાં આલંબને-તરવચ્છેદન-ઘટમાં અસ્તિત્વનો ભાવ રહે છે અને ઘટમાં જ નાસ્તિત્વ સંબંધથી રહેલો જે પરપર્યાય છે, તે રૂપ ઘટના અંશના આલંબને–તદવચ્છેદન-ઘટમાં અસ્તિત્વનો અભાવ રહે છે. આ વાત ઘટની જેમ સર્વવસ્તુમાં લાગુ પડે. માટે “સ્યાદ્ અસ્તિ એવ'નો મતલબ સ્વપર્યાયણ સત્ એવ. અને “સ્યા નાસ્તિ એવ' એટલે પરાયણ અસત્ એવ સર્વમ્
શંકાઃ જો ઘટાદિમાં પરરૂપ જ ન હોય, તો તેના આલંબનથી અસ્તિત્વનો ભાવ કે અભાવ પણ શી રીતે હોય?
સમાધાનઃ પરરૂપ પણ અભાવ સંબંધથી ઘટાદિમાં હોય છે. જેમ કે-પટનું રૂપ તાણાવાણા રૂપ છે. તે ઘટાદિમાં નથી, આથી ઘટમાં પટરૂપનો અભાવ છે.. આથી ઘટ એ પટરૂપ-અભાવવા છે. આથી, અભાવ સંબંધથી ઘટ એ પટરૂપવાનું છે. માટે કહ્યું-“પરરૂપની અપેક્ષાએ ઘટાદિ એ અસ્તિત્વાભાવવાળા છે.” આમ કહેવું ઉચિત જ છે.
આવું પણ સ્કૂલનયથી કહેવાયું છે. હકીકતમાં ઘટાદિનો તો અધ્યાહારથી જ બોધ થાય છે અને તેનું ગ્રહણ ઘટત્વેન નહીં, પણ સર્વેન જ થાય છે. તેથી આમ કહેવું જોઈએ કે સ્વરૂપાવચ્છિન્નભાવાંશવત્ સત, પરરૂપાવચ્છિન્નઅભાવાંશવત્ સત્ અથવા “સ્વરૂપાત્મક સત્ એ ભાવાંશાત્મક છે” અને “પરરૂપાત્મક સત્ એ અભાવાંશાત્મક છે.” આમ, સત્ વસ્તુનાં ભાવાંશ અને અભાવાંશનો બોધ કરાય છે, તે સત્ વસ્તુ ઘટ પટાદિ કોઈપણ હોય.
| પ્રસંગથી વસ્તુના સ્વરૂપનું નિરૂપણ છે. | ઉત્પન્ન થતી કોઈપણ વસ્તુ અનન્ત ભિન્ન ભિન્ન અવચ્છેદકોની અપેક્ષાથી જાણવા યોગ્ય એવા અનન્ત પર્યાયોથી યુક્ત જ ઉત્પન્ન થાય છે. એક દ્રવ્યમાં સપ્તભંગી
રાસ
