________________
કહેવાનો મતલબ, બધા નયોથી બધાં જ ભાંગ રચાશે. ‘ચાર્ક્સવ' આવું વાક્ય માત્ર સંગ્રહનયથી જ નહીં. સર્વનયોથી રચી શકાશે. કારણ કે બધા જ નયો પોતપોતાનાં સંપ્રદાય મુજબ સત્ત્વને સ્વીકારે જ છે. જેમ કે-અર્થનો અર્થની પ્રધાનતાએ અને વ્યંજન-શબ્દની ગૌણતાએ સત્ત્વને માને છે. જ્યારે વ્યંજન નો વ્યંજનની પ્રધાનતાએ અને અર્થની ગૌણતાએ સત્ત્વને સ્વીકારે છે. તેમ સંગ્રહનય જગતવ્યાપી સામાન્યને સત્ત્વ તરીકે સ્વીકારે છે. તો વ્યવહાર અન્ય અપોહરૂપ વિશેષને અને ઋજુસૂત્ર ક્ષણિક વિશેષને સત્ત્વ રૂપે સ્વીકારે છે. આમ, સત્ત્વને તો આ બધાં જ માને છે. પરંતુ, રચાયેલાં તે ભાંગાઓમાં કયાં નયનું ક્યાં સ્વારસ્ય છે – અર્થાત્ આ બધામાંથી કયો ભાંગો કયાં કયાં નયને વધારે ફાવે છે? એના સંપ્રદાયમાં, એની માન્યતામાં ફીટ બેસે છે, સંગત થાય છે? આ વિચારણા સમ્મતિમાં કરી છે. આવી વિચારણાને આગમો-શાસ્ત્રોની પરિભાષામાં “સમવતાર” કહેવાય છે. આમ, “સાત નયોથી સપ્તભંગીની રચના કરી છે.” એવું ન કહેવું, પણ “સપ્તભંગીમાં સાત નયોનો સમાવતાર કર્યો છે.” આવું કહેવું યોગ્ય જણાય છે. ને ત્યાં સંગ્રહનય એ સત્ત્વગ્રાહી છે. તે બધે ભાવાત્મકતા માને છે. ભાવ અંશની પ્રધાનતાએ “સત્ એવું જ કહે છે. આથી પહેલા ભાગમાં સંગ્રહનયનો સમવતાર થયો સમજવો. અર્થાત્ પ્રથમ ભંગમાં સંગ્રહનું તાત્પર્ય છે. સંગ્રહના તાત્પર્યથી પ્રથમ ભાંગો રચાયો છે.
બીજા ભાંગામાં વ્યવહારનું તાત્પર્ય છે. વ્યવહાર હંમેશા સંગ્રહની માન્યતાનો અર્થ સંકોચ કરવા દ્વારા વિરોધ કરે છે. સંગ્રહ કહેઃ સત, તો વ્યવહાર કહેઃ ને સત, વિનુ વૃક્ષ:, સંગ્રહ કહેઃ વૃક્ષ:, વ્યવહાર કહે : ર વૃક્ષ: કિન્તુ નીસ્વ: આમ, વ્યવહાર સંગ્રહની દરેક વાતનો વિરોધ કરે છે. આથી સંગ્રહ જો “સત્ત્વ” કહે તો વ્યવહાર કહેશે “અસત્ત્વ'. તદુપરાંત દ્વિતીય ભાંગો અભાવ અંશની પ્રધાનતાથી રચાયેલો છે. અને વ્યવહાર એ “અન્યઅપોહ'- ગ્રાહી છે. અર્થાત્ અન્ય પદાર્થોથી ભિન્નતયા ઘટાદિને સ્વીકારે છે. એટલે જ વિશેષરૂપે સ્વીકારે છે, એમ કહેવાય. હવે અન્ય પદાર્થોનાં ભેદની અર્થાત્ અભાવની પ્રધાનતા
સપ્તભંગી રાસ
ium -- illlllll
૭૮
