________________
(પણ શુદ્ધ ઋજુસૂત્ર ઘટ માનતો નથી ક્ષણિક પર્યાયને-ક્ષણને જ માને છે, તેમ અશુદ્ધ વ્યંજનનયથી અવક્તવ્ય વસ્તુમાં “અવક્તવ્યત્વ' રૂપ વચન પર્યાયનો સમારોપ કરાય છે. માટે શબ્દનયને પણ સાતેય ભાંગા માન્ય છે.
વળી, વૃત્તિકારની માન્યતા એ શબ્દન વિશેષની અપેક્ષાએ સમજવી. કારણ કે વિશેષાવશ્યક ભાષ્યમાં શબ્દનયથી જ આખી સપ્તભંગી જણાવાઈ છે. અર્થાત્ સપ્તભંગી શબ્દનયનો વિષય, એની વક્તવ્યતા-એનો અભિપ્રાય તરીકે સૂચવાઈ છે. અને નરહસ્યમાં પણ તેવી જ વ્યાખ્યા કરી છે. માટે શબ્દનયને સપ્તભંગીના દરેક ભાગા માન્ય છે. ઊલટું, સપ્તભંગી એ વાક્ય સમૂહ રૂપ હોવાથી શબ્દનયનાં વિષયરૂપ જ છે. ઈતિ ફિ. /૧૭ અવ હવે સકલાદેશ-વિકલાદેશનું તત્ત્વ કહેવાય છે.
કાલાદિથી અભેદથી, એક ભંગ પણ સર્વ વસ્તુ અલંકારે કહે, એ સકલાદેશ તત્વ ૧૮
રત્નાકરાવતારિકા મુજબ સકલાદેશનું સ્વરૂપ છે વાર્તિક. “અલંકારે', પ્રમાણનયતત્તાલોકાલંકાર ગ્રંથમાં.” એ ગ્રંથમાં એમ જણાવ્યું છે કે અનન્તધર્માત્મક પ્રામાણિક વસ્તુને એકસાથે કહેનારું વચન એ સકલાદેશ છે. અને તેવી વસ્તુનાં એક દેશને કહેનારું વચન એ વિકલાદેશ છે.
શંકાઃ “ચા ” આવું એક જ વાક્ય સમગ્રધર્માત્મક વસ્તુને શી રીતે કહે? અર્થાત્ ન જ કહી શકે.
સમાધાનઃ દ્રવ્યાર્થિકનયની મુખ્યતા કરો તો કાલાદિ આઠની અભેદ પ્રધાનતાએ અને પર્યાયાર્થિક નયની મુખ્યતા કરો તો તે આઠની અભેદ ઉપચારતાએ એક વાક્યથી વક્ષ્યમાણ “અસ્તિત્વ' વગેરે ધર્મની સાથે અનંતા ધર્મો પણ કહેવાઈ જાય છે. માટે એક જ શબ્દથી અનંત ધર્માત્મક પ્રામાણિક વસ્તુનું જ્ઞાન થાય છે.
તે કાલાદિ આઠ આ પ્રમાણે રત્નાકરાવતારિકામાં કહ્યાં છે. ૧) કાલ, ૨) આત્મરૂપ, ૩) અર્થ, ૪) સંબંધ, ૫) ઉપકાર, ૬) ગુણીદેશ, ૭) સંસર્ગ, ૮) શબ્દ. સપ્તભંગી
III . -- Till
Nullllllllll ૮૬ |
રાસ
