________________
બધું જ જ્ઞાન એ નયજ્ઞાન રૂપ છે અને બધું જ વચન એ નયવાક્ય છે....
સમાધાનઃ આ વાત ખોટી છે. છદ્મસ્થને જેમ યુગપ ઉભયનું જ્ઞાન પ્રત્યક્ષાત્મક નહીં પણ વિકલ્પાત્મક થાય છે. તેમ અનંત યાવદ્ ધર્માત્મક પ્રામાણિક વસ્તુનું જ્ઞાન પણ વિકલ્પાત્મક થવું શક્ય છે. “ઉત્પત્તિ-વ્યય-ધ્રોવ્યાત્મક સત્ છે.” “અનન્તધર્માત્મક સત્ છે. ઈત્યાદિ વાક્યો દ્વારા તેવી વસ્તુનું પ્રતિપાદન પણ સુશક્ય છે જ.
_ો પ્રસંગથી વસ્તુનાં લક્ષણની વિચારણા | શંકાઃ વસ્તુનું લક્ષણ શું છે? શાસ્ત્રોમાં ક્યાંક “ઉત્પત્તિ-વ્યય-ધ્રૌવ્યાત્મક વસ્તુ હોય એવું કહ્યું છે, તો ક્યાંક દ્રવ્યગુણપર્યાયાત્મક વસ્તુ હોય એમ કહે છે. તો ક્યાંક સદસદાત્મક, નિત્યાનિત્યાત્મક, ભેદાભદાત્મક વસ્તુ છે. આવી અલગ અલગ રીતે બતાવે છે તો છેલ્લે વસ્તુનું લક્ષણ શું છે?
સમાધાનઃ અન્ય અન્ય લક્ષણો આપ્યાં છે પણ છેલ્લે લક્ષ્ય તો એક જ છે. જે ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રૌવ્ય રૂપ છે, તે જ દ્રવ્યગુણ-પર્યાયાત્મક છે. ઇત્યાદિ વિચારવું.
વળી તેવી તે વસ્તુ કદાચ વ્યાપક એવું પુદ્ગલ વસ્તુ પણ હોય, એને વ્યાપ્ય ઓદારિક પુદ્ગલ વસ્તુ પણ હોય, તેને વ્યાપ્ય માટી વસ્તુ પણ હોય, તેને વ્યાપ્ય ઘટ વસ્તુ પણ હોય... આ બધામાં વસ્તુનું લક્ષણ સુપેરે ઘટે જ છે. આથી જ વ્યાપક એવાં આત્માનું લક્ષણ બતાવતાં “જ્ઞાનદર્શનચારિત્રાત્મકત્વ' કહે. અને વ્યાપ્ય એવાં મોક્ષમાર્ગનું (આત્મારૂપી વ્યાપક વસ્તુને વ્યાપ્ય એવી વસ્તુનું) લક્ષણ બતાવતાં “સમ્યગ્દર્શનજ્ઞાનચારિત્રાત્મકત્વ' કહે. આ બધાં લક્ષણો વ્યાપક અથવા વ્યાપ્ય એવી પ્રમાણાત્મક વસ્તુને જ કહે છે, માટે તે બધાં પ્રમાણવાક્યો જ છે.
હવે મૂળ વાત પર આવીએ, ઉપરોક્ત ઉપચરિત કે નિરુપચરિત પ્રામાણિક વસ્તુ પ્રમાણજ્ઞાન દ્વારા નિરંશ રીતે જણાય છે. અને નયજ્ઞાન દ્વારા સાંશ જણાય છે. સપ્તભંગીના બધાં પ્રત્યેક ભાગાઓથી સાક્ષાત્ તો સાંશ વસ્તુ જણાય અને સમગ્ર સપ્તભંગી દ્વારા નિરંશ વસ્તુ જણાય. જેમ કે “સ્યાત્ સત્ એવ’ આ સપ્તભંગી IIIIIIII .--milllllll.૧૦૪
રાસ
