________________
ધર્મોનું પ્રતિપાદન થાય પણ પર્યાપ્ત ધર્મનું પ્રતિપાદન ન થાય.
આથી, સોપચરિત કે નિરૂપચરિત વસ્તુગત અનંતધર્મ પ્રતિપાદકત્વ એ પ્રમાણવાક્યત્વન કહેવાય, પરંતુ પર્યાપ્ત વસ્તુ પ્રતિપાદકત્વ એ પ્રમાણવાક્યત્વ કહેવાય. એમ જ એક ધર્મ પ્રતિપાદકત્વ એ નયવાક્યનું લક્ષણ નહીં. પણ સાંશ વસ્તુ પ્રતિપાદકત્વ એ જ નયવાક્યનું લક્ષણ બને છે.
એટલે આ રીતે સકલાદેશ અને વિકલાદેશની જે પૂજ્ય વાદીદેવસૂરિજી મ. ની પરિકલ્પના છે. એની પાછળ આ આશય વિચારી શકાય કે જ્યારે પ્રથમ વાક્યથી યાવસ્વપર્યાયમય ભાવ અંશ કહેવાય, ત્યારે જ સમગ્ર સપ્તભંગીથી સમગ્ર-પર્યાપ્ત-વસ્તુ કહી શકાય. માટે તે ભાંગાને સલાદેશ કહેવાય. (પરંપરાએ) સકલવસ્તુનો સાધક આદેશ-ભાંગો-તે સકલાદેશ અને પ્રથમ વાક્ય દ્વારા અવાંતરભાવનયને આશ્રયીને જ્યારે અસમગ્ર એવો જ ભાવ અંશ કહેવાય. તે વખતે આખી સપ્તભંગી દ્વારા પણ અસમગ્ર વસ્તુ કહેવાય. એટલે એ ભાંગો વિકલ-અસમગ્ર-વસ્તુનો સાધક હોવાથી વિકલાદેશ થયો.
આથી, વિકલાદેશજન્ય સપ્તભંગી એ નયસપ્તભંગી કહેવાય અને સકલાદેશજન્ય સપ્તભંગી એ પ્રમાણસપ્તભંગી કહેવાય. પરંતુ, નય સપ્તભંગી કે પ્રમાણ સપ્તભંગીના અન્યતર ભંગ વાક્યને તો પ્રમાણવાક્ય ન કહી શકાય. કારણ કે તે સાક્ષાત્ સાંશવસ્તુને જ જણાવે છે. સકલ વસ્તુને સંપૂર્ણ વસ્તુનેઅનેકાન્ત વસ્તુને નહીં.
| મલયગિરિ સૂરિજીનાકથનનું તાત્પર્ય શું? એવું બની શકે કે “સ્યા પદનો અર્થ અનંતધર્માત્મક કરો. અને ‘અસ્તિ' પદનો અર્થ વસ્તુ એવો કરો, તો “સ્યાદ્ અસ્તિ’ એ પદથી “અનંતધર્માત્મક વસ્તુ આવો અર્થ નીકળવાથી તે વાક્ય પ્રમાણવાક્ય જ માનવું જોઈએ. આવું જ પૂજ્યપાદ મહોપાધ્યાયજીનું પણ કથન છે. ગુરુતત્ત્વવિનિશ્ચય ગ્રંથમાં તેમણે લખ્યું છે કે “મલયગિરિજીનું વચન એ અપ્રતિપક્ષ ધર્મનું કથન કરવાનું હોય, એવાં સ્થળે, અવચ્છેદકનો ભેદ બતાવવાની જરૂર નથી હોતી. માટે તે વખતે જે સ્યા પદ છે, તે અવચ્છેદક અર્થક નથી, પરંતુ અનંતધર્મ અર્થક બની શકે છે.”
સપ્તભંગી IIIIIIlluv-llllllllIII,
૧૧૨
રાસ
