________________
પોતાનું ભિન્ન ભિન્ન જ છે. આથી આત્મરૂપથી પણ બધાં ભિન્ન છે. આધારભૂત અર્થ-પર્યાય-બધાનો અલગ છે. સંબંધ પણ સંબંધીના ભેદથી ભિન્ન ભિન્ન છે. બધાં પોતાનાં આધારમાં અમુક પ્રતિનિયત ભિન્ન ભિન્ન ઉપકાર જ કરે છે. એક જ નહીં. માટે ઉપકારભેદે પણ ભેદ છે. ગુણીદેશ પણ ભિન્ન છે. સંસર્ગવાના ભેદથી સંસર્ગનો પણ ભેદ છે. અને બધાં જ સાવ અલગ અલગ જ હોવાને કારણે કોઈ એક જ શબ્દ પણ તે સર્વ અર્થોનો વાચક નથી, એવું માનો તો બીજા શબ્દો સાવ નિષ્ફળ બને. આમ, અસ્તિત્વની સાથે અનંત ધર્મોનો અભેદ શક્ય નથી. આમ, તે બધાં સર્વથા ભિન્ન હોવાથી પ્રત્યેક ભંગ દ્વારા એક એક જ ધર્મ કહેવાય, બધા ધર્મો નહીં અને તેથી જ તેને અસકલ વસ્તુ કહેનારા એવાં વિકલાદેશ કહેવાય. અને વિકલાદેશનાં સમૂહ રૂપ સપ્તભંગી દ્વારા પણ સકલ વસ્તુ ન કહેવાય જ્યારે સકલાદેશનાં એક ભંગથીય સકલ વસ્તુ કહી શકાય. આમ રત્નાકરાવતારિકામાં દર્શાવ્યું છે.
શંકાઃ જો સપ્તભંગીના બે ભેદો છે તો તેમાંથી શું સકલાદેશ રૂપ સપ્તભંગી એ સાચી છે, અથવા વિકલાદેશરૂપ?
સમાધાનઃ સકલાદેશ અને વિકલાદેશ બન્નેય નયવિશેષની અપેક્ષાથી સત્ય છે.
અહીં, જ્યારે ભાંગાથી દ્રવ્યાર્થિકતાને આલંબને સકલ વસ્તુ કહેવાય ત્યારે તે સકલાદેશ બન્યો અને સકલાદેશનો સમૂહ એ પ્રમાણાત્મક સપ્તભંગી, તથા પર્યાયાર્થિકતાને અલંબને એક ભાંગાથી જ્યારે સાંશ-અસમગ્ર-વસ્તુ કહેવાય, ત્યારે તે ભાંગો વિકલ વસ્તુને કહેનારો હોવાથી વિકલાદેશ બન્યો અને તેના સમૂહરૂપ સપ્તભંગી પણ અસમગ્ર વસ્તુ કહે, માટે તે નય સપ્તભંગી કહેવાય.
આમ રત્નાકરાવતારિકા ગ્રંથમાં સકલાદેશને પ્રમાણ, સકલાદેશરૂપ સપ્તભંગીને પ્રમાણ સપ્તભંગી વિકલાદેશને નય અને વિકલાદેશરૂપ સપ્તભંગીને નય સપ્તભંગી કહી છે. આ વાત આગળ ઉપર પૂજ્યપાદ મહોપાધ્યાયજીનાં વચનો સાથે તુલનાત્મક રીતે વિચારીશું. I૧૯
અવ. આમ, વાદીદેવસૂરિ મ.સા.ના મતે ટીકાકાર શ્રી રત્નપ્રભસૂરિ સપ્તભંગી
-- Illlllll
રાસ
